Bernabé tén han Saulo apcheynamo apkeltamheykha nepyeseksa énxet'ák
1 Apheykha axta nahan Dios appeywa apkellegasso tén han énxet apkelxekmósso nak apnámakkok ma'a apchaqneykekxexa nak énxet ma'a Antioquía. Bernabé axta m'a, tén han Simón, (apkeltamhomakpo axta nahan Appésyam), tén han Lucio apkeñama m'a Cirene, tén han Menahem (apkektegeykegkoho xamo' axta m'a Herodes, aptéma axta wesse' apwányam Galilea), tén han ma'a Saulo. 2 Xama ekhem axta aptemék apkelanagkama Espíritu Santo neyseksa apchaqneykekxa apkelpeykessamo Wesse' egegkok tén han yetlo metéyak aptéyak: “Hélpagkanches sa' ko'o Bernabé tén han Saulo, yaqwayam atnéssesek apkeltamheykha sélwóneykencha'a axta yaqwayam elanagkok.”
3 Keñe axta natámen aptamhéyak nempeywa nélmaxnagko yetlo metéyak aptéyak, kélnegkenmeyk axta kélmék apyetseksa'ák, tén axta kéláphassama.
Énxet'ák seykha amya'a apkelwayam Chipre
4 Apkelmaheykegkek axta Seleucia m'a Bernabé tén han Saulo eñama apkeláphasso m'a Espíritu Santo. Axta apkelchenátweykmok yántakpayhe apkelmaheykegko m'a Chipre egkexe étkok ekyetnama nak neyseksa wátsam ekwányam. 5 Xama axta apkelweykmo m'a Salamina, apcheynamók axta apkeltenneykha Dios appeywa m'a apchaqneykekxexa axta énxet'ák judíos. Apkelyetlamchek axta nahan ma'a Juan yaqwayam epasmaha apkeltamheykha.
6 Apsawheykekxók axta nahan apkelweynchámeykha m'a ekyókxoho nak kañe' egkexe étkok Chipre, apkelweykmek axta m'a nátegma Pafos, apkelwetágweykenxa axta xama judío yohóxma, apwesey axta Barjesús, apkeltemessásamap axta Dios appeywa aplegasso. 7 Sergio Paulo axta nahan apxegexma xa yohóxma nak, cham'a Sergio Paulo apteme axta apkeláneykha apchókxa, apteme axta xama énxet ekmanyehe ey'asagkohok aqsok. Apcháneyeykha axta Bernabé tén han Saulo xa wesse' nak, hakte apmenyeyk axta yeyxhok ma'a amya'a eñama nak Dios. 8 Keñe axta m'a yohóxma kéltéma axta griego appeywa Elimas, apmásseseykegko, apkeltémo eykhe megyeyxók wesse' apkeláneykha apchókxa apkeltenneykha m'a Bernabé tén han Saulo. 9 Tén axta Saulo megyéssama apkelányo yetlo apláneyo apwáxok Espíritu Santo, 10 axta aptemék apkenagkama s'e:
—¡Énxet apmopwána amya'a, ekmaso aptémakxa, kelyekhama' étche, apkenmexma nak ma'a ekyókxoho aqsok ektaqmela! ¿Yaqsa ektéma melwátesseykmo nak apteméssesso megkamámnaqsoho m'a aqsok ekpéwomo apkeltémókxa nak agyetlók ma'a Wesse' egegkok? 11 Wesse' egegkok sa' eñássesagkohok kaxwók xép; meyke apaqta'ák sa' etnehek, kawegqohok sa' mete élsassóxma ekhem.
Yetlómók axta eyáhapwe ekyaqtéssóxma Elimas, aptegyeykha axta énxet yaqwayam emha apmek apyentameykha, hakte meyke apaqta'ák axta temék. 12 Xama axta apweteya wesse' apkeláneykha apchókxa xa, axta ey'ásseykmok. Pelakkassamók agko' axta apweteya m'a nélxekmowásamáxche eñama nak Wesse' egegkok.
Pablo tén han Bernabé apkelwayam ma'a Antioquía nak Pisidia
13 Apchántegkek axta yántakpayhe Pablo m'a Pafos, yetlo apkelxegexma'a apkelmaheykegko m'a Perge, yókxexma nak Panfilia; apkexakhagweykmek axta eyke m'a Juan apmeyeykekxo makham ma'a Jerusalén. 14 Perge axta apkeleñamak apkelweykmo m'a Antioquía nak Pisidia. Apkelántaxnegweykmek axta nahan apchaqneykekxexa judíos ekhem sábado m'a. Apheykha axta anhan ma'a. 15 Keñe axta natámen élyetsátamáxche segánamakxa tén han apnaqtáxésso axta m'a Dios appeywa apkellegasso, apkeltémók axta nahan elxének ekyetnakxa enxoho yaqwayam elxének apkelámha apmonye'e nak apchaqneykekxexa judíos. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Élyáxeg, yetneyk agkok aqsok kélxeyenma yaqwayam kólwasqakkásekxohok énxet'ák, kólxén se'e kaxwo' nak.
16 Apkempeykekxeyk axta néten Pablo, apkelya'ásseykha axta nahan néten apmék apkeltémo elwanmeyagkok énxet'ák. Axta aptemék se'e:
—Kóleyxho kéxegke s'e israelitas, tén han kéxegke kéleñama nak mók nekha kélteme nak kéláyo Dios. 17 Apkelyéseykha axta Dios ẽlyapmeyk nano' negko'o, cham'a Israel Dios apagkok nak, énxet apxámokma axta apteméssessók, cham'a apheykegkaxa axta makham aptamheykegko máxa mók nekha apkeleñama m'a Egipto. Tén axta apkelántekkessama yetlo apmopwána m'a yókxexma nak. 18 Cuarenta apyeyam axta weykmok apkelenmáxamákpoho Dios apkeltémakxa m'a yókxexma meykexa nak énxet, 19 tén axta apmassésseykmo siete pók aptémakxa énxet'ák ma'a yókxexma Canaán, yaqwayam enxoho egkeyásekxak xapop apagkok ma'a ẽlyapmeyk nano' axta negko'o. 20 Cuatrocientos cincuenta apyeyam axta weykmok ekteme xa.
“Keñe axta apméssama Dios apkelámha apmonye'e apagkok ekweykmoho m'a aphamakxa axta Dios appeywa aplegasso Samuel. 21 Keñe axta apkelmaxnagkama apkeltémo egkések xama wesse' apwányam apagkok, yaqwayam enxoho etnehek apkeltaqmelchesso. Keñe axta ekweykmo cuarenta apyeyam apméssama Dios yaqwayam etnehek wesse' apwányam apagkok énxet'ák ma'a Saúl, Quis axta apketche, apkeñama axta nepyeseksa m'a Benjamín énxet'ák apagkok. 22 Apkelwátéssessegkek axta Dios apteme wesse' apwányam ma'a Saúl. Keñe axta aptemessáseykekxo wesse' apwányam ma'a David, cham'a aptéma axta apxeyenma Dios se'e: ‘Ekweteyak ko'o xama énxet ekleklamo ewáxok, cham'a David, Jesé apketche. Apmakawók han elának ekyókxoho sekmámenyého nak ko'o elána'.’ 23 Jesús axta aptáwen neptámen ma'a David, cham'a apcháphassama axta Dios yaqwayam elwagkasek teyp énxet'ák Israel, ekhawo m'a apkeltennassamakxa axta etnéssesek. 24 Aplegassegkek axta chá'a amya'a Juan apyókxoho énxet'ák Israel amonye' apwe axta Jesús, apkeltennassama apkeltémo chá'a elyaqmagkasek apkelwáxok tén han kólyaqpássesagkok yegmen. 25 Xama axta eyágketweykmo yaqweykenxa katnégwók néxa apha m'a Juan, axta aptemék se'e: ‘Háwe ko'o m'a kélanagkama nak kéxegke atneyk. Ewak sa' eyke netámen ko'o megkapayhawo nak alhaxyawássesek axát'ák apkeltéto apmagkok.’
26 “Élyáxeg, kélteme nak Abraham aptawán'ák neptámen, tén han kélteme nak kéláyo Dios megkólteme nak Judíos: negko'o segya'awe s'e amya'a nélwagkásamáxche teyp nak. 27 Hakte axta elya'áseykegkok apteme Jesús ma'a énxet'ák apheykencha'a axta Jerusalén tén han ma'a apkelámha apmonye'e apagkok axta, axta anhan elya'áseykegkok amya'a apnaqtáxéseyak axta m'a Dios appeywa apkellegasso élyetsátamáxkoho axta chá'a yókxoho sábado m'a apchaqneykekxexa nak judíos; apkeláneykegkek axta m'a aptémakxa axta apkelxeyenma Dios appeywa apkellegasso apchaqhama axta m'a Jesús. 28 Axta eykhe elweteyk ektémakxa aqsok eksexnenagko yaqwayam yának emátog, apkeltémók axta eyke aqsa yának emátog Jesús ma'a Pilato. 29 Xama axta appencháseykegko apkeláneyak ekyókxoho ektémakxa axta ekxeyenma eknaqtáxésamaxche yaqweykenxa katnehek ma'a Jesús, kélleklegkek axta aphápak néten aqsok ektegyésso, tén axta kélátawanyama. 30 Apxátekhásseykmek axta eyke m'a Dios. 31 Wenaqtémok axta nahan apxekmowásamakpekxoho makham Jesús ma'a énxet'ák apkelyetlama axta apkeleñama Galilea ekweykmoho m'a Jerusalén, cháxa aptamhéyak kaxwók apkelxeyenma m'a Jesús nápaqta'awók énxet'ák.
32 “Nenlegássek negko'o kéxegke xa amya'a ektaqmela nak: Cham'a appeywa appekkencháseykekxa axta Dios ma'a ẽlyapmeyk nano', 33 enlánessegkek negko'o nentáha nak aptawán'ák neptámen. Cháxa apkeláneya axta apxátekhásseykmo axta m'a Jesús, ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche Salmo dos se'e: ‘Xép apteme hatte; ektemék kaxwók xép hatte.’ 34 Apxeyenmeyk axta Dios apmáheyo exátekhássók yaqwayam enxoho megkasagkehek ma'a apyókxa, cham'a aptéma axta apxeyenma eknaqtáxésamaxche s'e: ‘Alának sa' ko'o sekpeywa ekpagkanamaxche tén han ekmámnaqsoho sekmésso axta m'a David.’ 35 Cháxa keñamak ekyetnama nak han mók nekha eknaqtáxésamaxche ektéma nak se'e: ‘Megyohok sa' kasók apyókxa m'a apkeláneykha appagkanamap nak.’ 36 Naqsók axta apkelánéssama chá'a aqsok David ma'a apkektegeykegkoho xamo' axta, ekhawo apkeltémókxa axta etnehek ma'a Dios, keñe axta apketsapma, apkeltahanyeykekxeyk axta m'a apyapmeyk nano', masagkeyk axta nahan ma'a apyókxa'. 37 Keñe m'a apxátekhásseykmo axta Dios, axta kamasók apyókxa. 38-39 Élyáxeg, kéméxcheyk kéxegke kólya'asagkohok ektémakxa nak megkólyaqmagkáseykekxa nentémakxa mólya'assáxma kéllegassama nak eñama m'a Jesús. Kéméxcheyk nahan kólya'asagkohok kélmasséssessama chá'a melya'assáxma apyókxoho énxet'ák apteme nak melya'ásseyam eñama aptamheykha m'a Jesús, megkamowagko axta kamasséssesek ma'a Moisés segánamakxa apagkok. 40 Kóláwho sa' kéxegke yaqwayam enxoho megkatnehek ma'a ektémakxa nak apnaqtáxéseyak ma'a Dios appeywa apkellegasso s'e:
41 “Kóllano, kéxegke kélteme nak
kélya'ásseyam,
kólyegwe', kólmassegwom.
Hakte atnéssesek sa
ko'o kéxegke m'a
peya sa' chá'a kólya'assók,
apkeltennáseyncha'a
enxoho chá'a xama énxet.”
42 Xama axta apteyapma Pablo yetlo apkelxegexma'a m'a apchaqneykekxexa nak judíos, kéltémók axta eltennaha makham mók sábado xa ektéma nak amya'a. 43 Xama axta ekpenchásamáxko apchaqneykekxa énxet'ák ma'a apchaqneykekxexa axta chá'a judíos, apxámok axta judíos apyetleykekxa Pablo tén han Bernabé. Keñe axta anhan ma'a énxet'ák apkelyetleykekxa axta ektémakxa apkelpeykessamo Dios ma'a judíos. Apméssegkek axta appeywa apkeltémo melyensemek ma'a kélwóneykha apkelxawéyak axta eñama apkelásekhayo m'a Dios.
44 Xegkessegkek axta esawhakpohok énxet tegma apwányam apchaqneykekxa m'a mók sábado, yaqwayam yeyxhok Wesse' egegkok appeywa. 45 Xama axta apkelweteya judíos énxet apxámokma, apnathayak axta, apxéneykha axta ektáha megkamámnaqsoho appeywa m'a Pablo, apwanyeykha axta anhan. 46 Apkeltenneykha axta eyke Pablo tén han Bernabé meyke apkelaye. Axta aptemék apchátegmoweykegko s'e:
—Negáneymaxcheyk axta negko'o anlegaksek kéxegke kélmonye'e m'a amya'a eñama nak Dios, kélteme nak judíos; sa' eyke kaxwók negko'o ampehewakxak ma'a énxet'ák metnaha nak judíos, hakte megkólmenyeyk kéxegke amya'a eñama nak Dios, xeyenmeyk nahan kéxegke kélwáxok háwe yaqwayam kapayhohok kélxawéyak ma'a ekyennaqte egnények megkatnégwayam néxa nak. 47 Hakte axta aptemék negko'o seganagkama Wesse' egegkok, aptéma axta appeywa s'e:
‘Ekteméssessek ko'o exchep
máxa élseyéxma apagkok
apyókxoho pók aptémakxa énxet'ák,
yaqwayam sa' esawha
nélwagkásamáxche teyp ahagkok
ekweykmoho m'a makhawók agko'
nak keso náxop.’
48 Xama axta apkellegaya xa, kelpayheykekxeyk axta apkelwáxok ma'a metnaha nak judíos, apkelxeyenmeyk axta ektáha ektaqmela m'a Wesse' egegkok appeywa; axta elya'ásseykmok ma'a apyókxoho apkelpagkanamap axta yaqwayam elxawagkok ekyennaqte apnénya'ák. 49 Cháxa ektémakxa axta kéltenneykencha'a Wesse' egegkok appeywa ekyókxoho xa yókxexma nak. 50 Apkelpaqhetchásamákpók axta eyke judíos kelán'ák megkalyenseyam axta élpeykessamo Dios, tén han ekha kéláyo, tén han ma'a kelwesse'e nak tegma apwányam, apkelyáteyeykegkók axta apkeltémo kólchetamagkok ma'a Pablo tén han Bernabé, yaqwayam enxoho kólántekkesek ma'a apchókxa. 51 Tén axta appalchessama xapop élyepetche apmagkok Pablo tén han Bernabé magkenatchesso megkaleklama apkelwáxok apteméssessamakxa m'a énxet'ák, keñe axta apkelmaheykegko m'a Iconio. 52 Kelpayheykekxók agko' axta eyke apkelwáxok ma'a apkeltáméséyak nak, apkelláneykegkók axta apkelwáxok Espíritu Santo.
Bernabé y Saulo comienzan su primer viaje misionero
1 Había entonces en la iglesia que estaba en Antioquía, profetas y maestros: Bernabé, Simón el que se llamaba Niger, Lucio de Cirene, Manaén el que se había criado junto con Herodes el tetrarca, y Saulo. 2 Ministrando estos al Señor, y ayunando, dijo el Espíritu Santo: Apartadme a Bernabé y a Saulo para la obra a que los he llamado. 3 Entonces, habiendo ayunado y orado, les impusieron las manos y los despidieron.
Los apóstoles predican en Chipre
4 Ellos, entonces, enviados por el Espíritu Santo, descendieron a Seleucia, y de allí navegaron a Chipre. 5 Y llegados a Salamina, anunciaban la palabra de Dios en las sinagogas de los judíos. Tenían también a Juan de ayudante. 6 Y habiendo atravesado toda la isla hasta Pafos, hallaron a cierto mago, falso profeta, judío, llamado Barjesús, 7 que estaba con el procónsul Sergio Paulo, varón prudente. Este, llamando a Bernabé y a Saulo, deseaba oír la palabra de Dios. 8 Pero les resistía Elimas, el mago (pues así se traduce su nombre), procurando apartar de la fe al procónsul. 9 Entonces Saulo, que también es Pablo, lleno del Espíritu Santo, fijando en él los ojos, 10 dijo: ¡Oh, lleno de todo engaño y de toda maldad, hijo del diablo, enemigo de toda justicia! ¿No cesarás de trastornar los caminos rectos del Señor? 11 Ahora, pues, he aquí la mano del Señor está contra ti, y serás ciego, y no verás el sol por algún tiempo. E inmediatamente cayeron sobre él oscuridad y tinieblas; y andando alrededor, buscaba quien le condujese de la mano. 12 Entonces el procónsul, viendo lo que había sucedido, creyó, maravillado de la doctrina del Señor.
Pablo y Bernabé en Antioquía de Pisidia
13 Habiendo zarpado de Pafos, Pablo y sus compañeros arribaron a Perge de Panfilia; pero Juan, apartándose de ellos, volvió a Jerusalén. 14 Ellos, pasando de Perge, llegaron a Antioquía de Pisidia; y entraron en la sinagoga un día de reposo y se sentaron. 15 Y después de la lectura de la ley y de los profetas, los principales de la sinagoga mandaron a decirles: Varones hermanos, si tenéis alguna palabra de exhortación para el pueblo, hablad. 16 Entonces Pablo, levantándose, hecha señal de silencio con la mano, dijo:
Varones israelitas, y los que teméis a Dios, oíd: 17 El Dios de este pueblo de Israel escogió a nuestros padres, y enalteció al pueblo, siendo ellos extranjeros en tierra de Egipto, y con brazo levantado los sacó de ella. 18 Y por un tiempo como de cuarenta años los soportó en el desierto; 19 y habiendo destruido siete naciones en la tierra de Canaán, les dio en herencia su territorio. 20 Después, como por cuatrocientos cincuenta años, les dio jueces hasta el profeta Samuel. 21 Luego pidieron rey, y Dios les dio a Saúl hijo de Cis, varón de la tribu de Benjamín, por cuarenta años. 22 Quitado este, les levantó por rey a David, de quien dio también testimonio diciendo: He hallado a David hijo de Isaí, varón conforme a mi corazón, quien hará todo lo que yo quiero. 23 De la descendencia de este, y conforme a la promesa, Dios levantó a Jesús por Salvador a Israel. 24 Antes de su venida, predicó Juan el bautismo de arrepentimiento a todo el pueblo de Israel. 25 Mas cuando Juan terminaba su carrera, dijo: ¿Quién pensáis que soy? No soy yo él; mas he aquí viene tras mí uno de quien no soy digno de desatar el calzado de los pies.
26 Varones hermanos, hijos del linaje de Abraham, y los que entre vosotros teméis a Dios, a vosotros es enviada la palabra de esta salvación. 27 Porque los habitantes de Jerusalén y sus gobernantes, no conociendo a Jesús, ni las palabras de los profetas que se leen todos los días de reposo, las cumplieron al condenarle. 28 Y sin hallar en él causa digna de muerte, pidieron a Pilato que se le matase. 29 Y habiendo cumplido todas las cosas que de él estaban escritas, quitándolo del madero, lo pusieron en el sepulcro. 30 Mas Dios le levantó de los muertos. 31 Y él se apareció durante muchos días a los que habían subido juntamente con él de Galilea a Jerusalén, los cuales ahora son sus testigos ante el pueblo. 32 Y nosotros también os anunciamos el evangelio de aquella promesa hecha a nuestros padres, 33 la cual Dios ha cumplido a los hijos de ellos, a nosotros, resucitando a Jesús; como está escrito también en el salmo segundo: Mi hijo eres tú, yo te he engendrado hoy. 34 Y en cuanto a que le levantó de los muertos para nunca más volver a corrupción, lo dijo así: Os daré las misericordias fieles de David.
35 Por eso dice también en otro salmo: No permitirás que tu Santo vea corrupción. 36 Porque a la verdad David, habiendo servido a su propia generación según la voluntad de Dios, durmió, y fue reunido con sus padres, y vio corrupción. 37 Mas aquel a quien Dios levantó, no vio corrupción. 38 Sabed, pues, esto, varones hermanos: que por medio de él se os anuncia perdón de pecados, 39 y que de todo aquello de que por la ley de Moisés no pudisteis ser justificados, en él es justificado todo aquel que cree. 40 Mirad, pues, que no venga sobre vosotros lo que está dicho en los profetas:
41 Mirad, oh menospreciadores, y asombraos, y desapareced;
Porque yo hago una obra en vuestros días,
Obra que no creeréis, si alguien os la contare.
42 Cuando salieron ellos de la sinagoga de los judíos, los gentiles les rogaron que el siguiente día de reposo les hablasen de estas cosas. 43 Y despedida la congregación, muchos de los judíos y de los prosélitos piadosos siguieron a Pablo y a Bernabé, quienes hablándoles, les persuadían a que perseverasen en la gracia de Dios.
44 El siguiente día de reposo se juntó casi toda la ciudad para oír la palabra de Dios. 45 Pero viendo los judíos la muchedumbre, se llenaron de celos, y rebatían lo que Pablo decía, contradiciendo y blasfemando. 46 Entonces Pablo y Bernabé, hablando con denuedo, dijeron: A vosotros a la verdad era necesario que se os hablase primero la palabra de Dios; mas puesto que la desecháis, y no os juzgáis dignos de la vida eterna, he aquí, nos volvemos a los gentiles. 47 Porque así nos ha mandado el Señor, diciendo:
Te he puesto para luz de los gentiles,
A fin de que seas para salvación hasta lo último de la tierra.
48 Los gentiles, oyendo esto, se regocijaban y glorificaban la palabra del Señor, y creyeron todos los que estaban ordenados para vida eterna. 49 Y la palabra del Señor se difundía por toda aquella provincia. 50 Pero los judíos instigaron a mujeres piadosas y distinguidas, y a los principales de la ciudad, y levantaron persecución contra Pablo y Bernabé, y los expulsaron de sus límites. 51 Ellos entonces, sacudiendo contra ellos el polvo de sus pies, llegaron a Iconio. 52 Y los discípulos estaban llenos de gozo y del Espíritu Santo.