José apxeyenma ektémakxa faraón apwanmagko
1 Apqánet apyeyam axta temék ekyeykhe. Wanméssek axta apkenmeyncha'a faraón neyáwa wátsam Nilo, 2 kelántekkek axta han siete weyke eknaqmele tén han éltaqmalma m'a wátsam nak, tókagkek axta pa'at ma'a neyseksa nak ekho'. 3 Kelántekkek axta han siete weyke élmaso, élyamhagko m'a wátsam nak, kelyagqak axta aqsa m'a neyáwa nak, nekha nak ma'a mók nak. 4 Tén axta xa weyke élmaso nak tén han élyamhagko, ektawa m'a weyke éltaqmalma eknaqmele nak.
Keñe axta apxatakha'a m'a faraón. 5 Tén axta apténeykxo makham, wanméssek axta makham mók aqsok: apwet'ak axta siete hótáhap apyexna élláneykegkoho, tén han apkeltaqmalma, xama apexchapok axta eyke élánteyapma m'a apyexna. 6 Keñe axta makham neptámen élántépeykxo siete hótáhap apyexna apkelyamaye, éxchahayam ekmexanma élwatno, 7 Tén axta xa siete hótáhap apyexna élyamaye nak, aptawa m'a siete hótáhap apkeltaqmalma élláneykegkoho nak apyexna.
Apxatakha'ak axta faraón, keñe apwet'a ektáha apwanmagko aqsa m'a. 8 Keñe axta axto'o, yetnakha'awók agko' axta apwáxok, apkeltamhók axta elchexyók apyókxoho apkelyohóxma apagkok, tén han ekha nak apkelmopwancha'a, apheykha nak Egipto. Apkeltennáseyha axta ektáhakxa apwanmagko m'a faraón, méko axta eyke xama enxoho apkeltennáseykekxoho ektémakxa. 9 Keñe axta m'a apkemha apmonye' nak apyátegkesso apyá wesse' apwányam, aptáha apcháneya faraón se'e:
—Ekya'ásegwákxók ko'o eyesagko sektáhakxa. 10 Ẽlaphássek axta exchep wesse' senxátawokmo negmomaxchexa' apagkok nak ma'a apkemha apmonye' apagkok nak ma'a sẽlpextétamo apagkok, cham'a aptaqnawaya axta exchep ma'a apkemha apmonye' nak apkelánesso kelpasmaga, tén han ko'o. 11 Xama axta'a axta han apwet'ak apwanmagko m'a apkemha apmonye' nak apkelánesso kelpasmaga, tén axta han ko'óxa sekwet'a mók sekwanmagko, yetneyk axta han chá'a ektémakxa xama m'a nélwanmagko. 12 Aphegkek axta han xama wokma'ák hebreo m'a negheykegkaxa axta, axta apchásenneykha m'a apkemha apmonye' nak sẽlpextétamo apagkok. Néltennáseyha axta ektáhakxa nélwanmagko, keñe sẽltennasa ektémakxa'. 13 ¡Temék axta han ekyókxoho m'a aptáhakxa axta sẽltennasa! Egkeyásekxeyk axta ko'o makham xép ektémakxa nak sektamheykha, keñe m'a émók nak apkeltamho kólmakhésha néten.
14 Apkeltamhók axta kólyentawakxak José m'a faraón, kéltekkessek axta han ekmanyehe m'a kañe' negmomaxchexa'. Kélyésessek axta m'a José, kélyaqmagkassessek axta han pók apkelnaqta, keñe kélyentamákxo m'a aphakxa nak faraón. 15 Aptáhak axta apcháneya faraón se'e:
—Yetneyk xeyk ko'o xama sekwanmagko, méko eyke yaqwayam enxoho héltennaksek ektémakxa, ekleg'ak xeyke ko'o exchep apmopwána hẽltennaksek ektémakxa negwanmagko.
16 —Mowanchek eyke ko'o ay'asagkohok ahagko' —axta aptáhak José; Dios sa' eyke ey'ássesagkohok xép wesse', yaqwayam kapasmok.
17 Aptáhak axta faraón apcháneya José s'e:
—Ewanméssek xeyk ko'o sénmeyncha'a m'a neyáwa wátsam Nilo, 18 kelántekkek xeyk siete weyke eknaqmele tén han éltaqmalma m'a wátsam nak, tókagkek han pa'at ma'a neyseksa nak ekho'. 19 Keñe natámen élántepa han siete weyke élmaso, tén han élyamhagko. ¡Mateyk ko'o makham xama enxoho weyke ekmaso ekyókxoho m'a kañe' nak Egipto! 20 Cháxa weyke élmaso nak, tén han élyamhagko, tókagkek xeyk ma'a siete weyke eknaqmele nak; 21 tókagkek eykhe m'a, makke agyekpelchak, kelyamhókkok aqsa makham, megkalaqxegáha m'a ekweykenxa nak élyamhagko.
“Keñe sekxatakha'a, 22 keñe sekwetákxo makham mók sekwanmagko, siete hótáhap apyexna élláneykegkoho apaktek apkeltaqmalma, xama apexchapok axta han apteyapma apyexna. 23 Keñe axta neptámen apkelántepa han siete apyexna élyamaye, éxchahayam ekmexanma élwatno. 24 Aptókek xeyk han apkelyamaye nak ma'a siete apyexna éltaqmalma nak. Éltennáseyha axta eykhe ko'o m'a apkelyohóxma ahagkok, méko axta eyke xama enxoho apmopwána héltennásekxohok ektémakxa.”
25 Keñe axta José aptáha apchátegmowágko faraón se'e:
—Xama aqsok ekteme m'a ánet apwanmagko nak xép wesse'. Dios apkeltennásak xép yaqwánxa etnehek. 26 Siete apyeyam ekteme m'a siete weyke éltaqmalma nak, ekhawo han ma'a siete hótáhap apyexna apkeltaqmalma nak. Hawók mók xa apwanmagko nak. 27 Siete apyeyam han ekteme m'a siete weyke élyamhagko tén han ma'a élmaso nak; ekhawo han ma'a siete hótáhap apyexna élyamaye nak, élwatno nak éxchahayam ekmexanma, cháxa ekteme yaqwayam katnehek siete apyeyam meyk segaqhe xa. 28 Cháxa sektáhakxa exchek seyáneya exchep xa: Dios apkeltennásak xép yaqwánxa etnehek, wesse'. 29 Siete apyeyam sa' kawak ekxámokma nento s'e ekyókxoho Egipto nak, 30 keñe sa' kawak han siete apyeyam meyk, méko sa' kaxénwakxohok awáxok ma'a ektémakxa axta ekxámokma nento Egipto, hakte katsagkasek sa' negókxa m'a meyk segaqhe. 31 Kalwagqamaxchek sa' ma'a ektémakxa ekxámokma nento, hakte awanhek sa' katnehek ma'a meyk segaqhe. 32 Ánet ekwanmésso axta exchep wesse', hakte Dios axta apmakók elának xa, kaxwók sa' han elána'.
33 Tásek etegyaha wesse', xama énxet ekha nak apya'áseykegkoho aqsok, tén han ekha nak apmopwána, yaqwayam sa' etnehek apkeláneykha negókxa'. 34 Etne sa' se'e wesse': elyésha sa' apkeltaqmelchesso negókxa, yaqwayam sa' elweynchamha ekyókxoho kañe' negókxa, yaqwayam elmok chá'a xama m'a ekwayam nak chá'a cinco aqsok ekyexna eknakxamáxche' m'a Egipto, ekweykmoho siete apyeyam ekyetnakxa nak makham ekxámokma aqsok. 35 Yánchásekxak sa' apyókxoho hótáhap apaktek keso ektaqmelakxa nak apyeyam, kólxátem sa' kañe' aptaqmelchessamakxa nak xép wesse', kólxátem sa' ma'a tegma apkelyawe nak, yaqwayam sa' etawagkok énxet'ák. 36 Keñe sa' kóltaqmelchesek ma'a hótáhap apaktek nak, yaqwayam sa' etawakpok se'e negókxa nak, yaqwayam sa' meletsepek énxet'ák meyk élnapma, neyseksa s'e siete apyeyam meyk segaqhe peya nak katyapok se'e Egipto nak.
José apteme apkeláneykha apchókxa Egipto
37 Leyawók axta apwáxok faraón, tén han apkeláneykha m'a aptáhakxa axta appeywa m'a José, 38 aptáhak axta apkeláneya faraón se'e:
—¿Egwancheya agwetak pók énxet aphawo nak xa, ekha nak Dios espíritu apagkok?
39 Aptáhak axta apcháneya José s'e:
—Méko pók aphawo exchep, ekha apya'áseykegkoho, tén han apmopwána aqsok, hakte Dios apya'assáseykegkoho ekyókxoho exchep xa. 40 Xép sa' etnehek apkemha apmonye' exagkok apyawe nak, apyókxoho énxet'ák ahagkok sa' han elyahakxohok chá'a apkeltamhókxa etnahagkok. Ko'o sa' aqsa meheyeykhágwomók chá'a, hakte ko'o sekteme wesse' apwányam. 41 Elano, ekteméssessek ko'o exchep apkeláneykha ekyókxoho negókxa Egipto. 42 Aplekkek axta apketchesso apophék faraón apmeykha axta chá'a apkelqahasso, apketchessessek axta apophék ma'a José. Keñe axta apkeltamho kólántaxneyásekxak apáwa apkelexyawe apkeltaqmalma, tén han kólnatmeyásekxak ma'a apnatanma sawo ekyátekto ekmomnáwa. 43 Keñe axta kélchenátchesa yátnáxeg apyenyawasso ekxegamo axta chá'a neptámen faraón, apkeltamhók axta chá'a etnehek elyennaqtéshok apkelpeywa énxet'ák apmonye' s'e: “¡Kólmeykesses apmonye'!” Cháxa aptáha axta apkemha apmonye' José m'a ekyókxoho apchókxa nak Egipto.
44 Keñe axta aptáha apcháneya faraón se'e:
—Ko'o faraón, méko sa' xama kalának aqsok ekyókxoho nak Egipto, metnaha enxoho exchep appeywa.
45 Safenat-panéah axta han aptemessásak apwesey faraón ma'a José, apméssek axta han yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Asenat, Potifera axta apketche, apteme axta apkelmaxnéssesso énxet'ák ma'a tegma apwányam nak On. Apkemha apmonye' axta aptáhak José m'a Egipto. 46 Treinta apyeyam apagkok axta weykmok José, kélyentamoma axta m'a aphakxa nak faraón, wesse' apwányam nak Egipto.
Aptekkek axta José m'a aphakxa nak faraón, keñe apcheynawo apweynchámeykha m'a ekyókxoho yókxexma nak Egipto. 47 Tásek axta ekteyapma aqsok kélcheneykekxa, neyseksa siete apyeyam, xámok axta han ekyexna, 48 apchánchesákxeyk axta José apyókxoho hótáhap apaktek, apnakxamap axta apchókxa siete apyeyam; apxátawákxeyk axta m'a tegma apkelyawe nak, apxátawákxeyk axta chá'a xama tegma apwányam apnakxamap nak hótáhap apaktek ma'a keto' nak apyetnamakxa'. 49 Apxámok axta apcháncheseykekxa José m'a hótáhap apaktek, máxa axta m'a ektémól'a yagkamex neyáwa nak wátsam ekwányam, apxámok apagko' axta hótáhap apaktek, massék axta apkelyetsátegko, hakte mogwanchek axta ólyetsátekxak apwánxa'.
50 Amonye' axta yaqwayam kawak meyk segaqhe, apwet'ak axta apqánet apketchek ma'a José, ekwetasso axta m'a aptáwa' Asenat. 51 Manasés axta han aptemessásak apwesey m'a aptéyam apmonye' nak, hakte axta aptáhak se'e: “Dios élwánaqtéseykmok ekyókxoho seklegeykegkoho, tén han ma'a apyókxoho énámakkok.” 52 Keñe axta m'a axayók aptéyam apteméssesa apwesey Efraín, hakte axta aptáhak se'e: “Dios egkéssók ko'o yaqwayam ótak étchek ma'a apchókxa ekyentaxnamakxa nak sekha.”
53 Yeyk'ak axta siete apyeyam ekxámokmakxa axta aqsok ekyexna m'a Egipto, 54 keñe axta eyeynawo siete apyeyam meyk segaqhe, aptáhakxa axta apxeyenma m'a José. Tekkek axta meyk segaqhe m'a ekyókxoho apkelókxa, axta katnahak ma'a Egipto, hakte yetneyk axta nento; 55 xama axta élnapa meyk ma'a apheykha nak Egipto, apkelmaxnegwákxeyk axta hótáhap apaktek ma'a faraón. Tén axta faraón aptáha apkeláneya apyókxoho énxet'ák Egipto s'e: “Kólyo'ókxa José, kóllána sa' han ma'a apkeltamhókxa enxoho kóltéhek.”
56 Xama axta eksawheykxoho meyk segaqhe m'a ekyókxoho apchókxa nak Egipto, apkelmeykásekxeyk axta José atña'ák ma'a ekyókxoho kélxátamakxa axta chá'a hótáhap apaktek, yaqwayam elmésagkok chá'a ekha ekyánmaga m'a egipcios; hakte yentaxnegwokmók agko' axta m'a meyk segaqhe. 57 Apkelwa'ak axta chá'a apyókxoho énxet'ák ma'a Egipto, apkeleñama mók apkelókxa', aptegyágwa'a hótáhap apaktek apkexeykekxa m'a José, hakte méko axta nento xama enxoho m'a apchókxa.
José interpreta el sueño de Faraón
1 Aconteció que pasados dos años tuvo Faraón un sueño. Le parecía que estaba junto al río; 2 y que del río subían siete vacas, hermosas a la vista, y muy gordas, y pacían en el prado. 3 Y que tras ellas subían del río otras siete vacas de feo aspecto y enjutas de carne, y se pararon cerca de las vacas hermosas a la orilla del río; 4 y que las vacas de feo aspecto y enjutas de carne devoraban a las siete vacas hermosas y muy gordas. Y despertó Faraón. 5 Se durmió de nuevo, y soñó la segunda vez: Que siete espigas llenas y hermosas crecían de una sola caña, 6 y que después de ellas salían otras siete espigas menudas y abatidas del viento solano; 7 y las siete espigas menudas devoraban a las siete espigas gruesas y llenas. Y despertó Faraón, y he aquí que era sueño. 8 Sucedió que por la mañana estaba agitado su espíritu, y envió e hizo llamar a todos los magos de Egipto, y a todos sus sabios; y les contó Faraón sus sueños, mas no había quien los pudiese interpretar a Faraón.
9 Entonces el jefe de los coperos habló a Faraón, diciendo: Me acuerdo hoy de mis faltas. 10 Cuando Faraón se enojó contra sus siervos, nos echó a la prisión de la casa del capitán de la guardia a mí y al jefe de los panaderos. 11 Y él y yo tuvimos un sueño en la misma noche, y cada sueño tenía su propio significado. 12 Estaba allí con nosotros un joven hebreo, siervo del capitán de la guardia; y se lo contamos, y él nos interpretó nuestros sueños, y declaró a cada uno conforme a su sueño. 13 Y aconteció que como él nos los interpretó, así fue: yo fui restablecido en mi puesto, y el otro fue colgado.
14 Entonces Faraón envió y llamó a José. Y lo sacaron apresuradamente de la cárcel, y se afeitó, y mudó sus vestidos, y vino a Faraón. 15 Y dijo Faraón a José: Yo he tenido un sueño, y no hay quien lo interprete; mas he oído decir de ti, que oyes sueños para interpretarlos. 16 Respondió José a Faraón, diciendo: No está en mí; Dios será el que dé respuesta propicia a Faraón. 17 Entonces Faraón dijo a José: En mi sueño me parecía que estaba a la orilla del río; 18 y que del río subían siete vacas de gruesas carnes y hermosa apariencia, que pacían en el prado. 19 Y que otras siete vacas subían después de ellas, flacas y de muy feo aspecto; tan extenuadas, que no he visto otras semejantes en fealdad en toda la tierra de Egipto. 20 Y las vacas flacas y feas devoraban a las siete primeras vacas gordas; 21 y estas entraban en sus entrañas, mas no se conocía que hubiesen entrado, porque la apariencia de las flacas era aún mala, como al principio. Y yo desperté. 22 Vi también soñando, que siete espigas crecían en una misma caña, llenas y hermosas. 23 Y que otras siete espigas menudas, marchitas, abatidas del viento solano, crecían después de ellas; 24 y las espigas menudas devoraban a las siete espigas hermosas; y lo he dicho a los magos, mas no hay quien me lo interprete.
25 Entonces respondió José a Faraón: El sueño de Faraón es uno mismo; Dios ha mostrado a Faraón lo que va a hacer. 26 Las siete vacas hermosas siete años son; y las espigas hermosas son siete años: el sueño es uno mismo. 27 También las siete vacas flacas y feas que subían tras ellas, son siete años; y las siete espigas menudas y marchitas del viento solano, siete años serán de hambre. 28 Esto es lo que respondo a Faraón. Lo que Dios va a hacer, lo ha mostrado a Faraón. 29 He aquí vienen siete años de gran abundancia en toda la tierra de Egipto. 30 Y tras ellos seguirán siete años de hambre; y toda la abundancia será olvidada en la tierra de Egipto, y el hambre consumirá la tierra. 31 Y aquella abundancia no se echará de ver, a causa del hambre siguiente la cual será gravísima. 32 Y el suceder el sueño a Faraón dos veces, significa que la cosa es firme de parte de Dios, y que Dios se apresura a hacerla. 33 Por tanto, provéase ahora Faraón de un varón prudente y sabio, y póngalo sobre la tierra de Egipto. 34 Haga esto Faraón, y ponga gobernadores sobre el país, y quinte la tierra de Egipto en los siete años de la abundancia. 35 Y junten toda la provisión de estos buenos años que vienen, y recojan el trigo bajo la mano de Faraón para mantenimiento de las ciudades; y guárdenlo. 36 Y esté aquella provisión en depósito para el país, para los siete años de hambre que habrá en la tierra de Egipto; y el país no perecerá de hambre.
José, gobernador de Egipto
37 El asunto pareció bien a Faraón y a sus siervos, 38 y dijo Faraón a sus siervos: ¿Acaso hallaremos a otro hombre como este, en quien esté el espíritu de Dios? 39 Y dijo Faraón a José: Pues que Dios te ha hecho saber todo esto, no hay entendido ni sabio como tú. 40 Tú estarás sobre mi casa, y por tu palabra se gobernará todo mi pueblo; solamente en el trono seré yo mayor que tú. 41 Dijo además Faraón a José: He aquí yo te he puesto sobre toda la tierra de Egipto. 42 Entonces Faraón quitó su anillo de su mano, y lo puso en la mano de José, y lo hizo vestir de ropas de lino finísimo, y puso un collar de oro en su cuello; 43 y lo hizo subir en su segundo carro, y pregonaron delante de él: ¡Doblad la rodilla!; y lo puso sobre toda la tierra de Egipto. 44 Y dijo Faraón a José: Yo soy Faraón; y sin ti ninguno alzará su mano ni su pie en toda la tierra de Egipto. 45 Y llamó Faraón el nombre de José, Zafnat-panea; y le dio por mujer a Asenat, hija de Potifera sacerdote de On. Y salió José por toda la tierra de Egipto.
46 Era José de edad de treinta años cuando fue presentado delante de Faraón rey de Egipto; y salió José de delante de Faraón, y recorrió toda la tierra de Egipto. 47 En aquellos siete años de abundancia la tierra produjo a montones. 48 Y él reunió todo el alimento de los siete años de abundancia que hubo en la tierra de Egipto, y guardó alimento en las ciudades, poniendo en cada ciudad el alimento del campo de sus alrededores. 49 Recogió José trigo como arena del mar, mucho en extremo, hasta no poderse contar, porque no tenía número. 50 Y nacieron a José dos hijos antes que viniese el primer año del hambre, los cuales le dio a luz Asenat, hija de Potifera sacerdote de On. 51 Y llamó José el nombre del primogénito, Manasés; porque dijo: Dios me hizo olvidar todo mi trabajo, y toda la casa de mi padre. 52 Y llamó el nombre del segundo, Efraín; porque dijo: Dios me hizo fructificar en la tierra de mi aflicción.
53 Así se cumplieron los siete años de abundancia que hubo en la tierra de Egipto. 54 Y comenzaron a venir los siete años del hambre, como José había dicho; y hubo hambre en todos los países, mas en toda la tierra de Egipto había pan. 55 Cuando se sintió el hambre en toda la tierra de Egipto, el pueblo clamó a Faraón por pan. Y dijo Faraón a todos los egipcios: Id a José, y haced lo que él os dijere. 56 Y el hambre estaba por toda la extensión del país. Entonces abrió José todo granero donde había, y vendía a los egipcios; porque había crecido el hambre en la tierra de Egipto. 57 Y de toda la tierra venían a Egipto para comprar de José, porque por toda la tierra había crecido el hambre.