Moisés apkelya'assásegweykekxoho énxet'ák Israel Wesse' egegkok appeywa
1 Keso amya'a apkeltennassama axta Moisés apyókxoho énxet'ák Israel neyseksa apheykha m'a yókxexma meykexa nak énxet, ekpayho nak teyapmakxa ekhem neyp wátsam Jordán, cham'a Arabá, ekpayho axta m'a yókxexma Suf, nepyeseksa axta m'a tegma apkelyawe Parán, Tófel, Labán, Haserot tén han ma'a Dizahab. 2 Once ekhem axta kammok nenxega náxop agwomok ma'a Cadés-barnea, néñama m'a egkexe Horeb agyetlók ma'a ámay ekmahéyak axta m'a egkexe Seír. 3-4 Apkeltennásegkek axta Moisés israelitas ekyókxoho aqsok apkeltémókxa axta chá'a elanagkok Wesse' egegkok, cham'a ektáhakxa axta émha amonye' ekhem ma'a pelten once, ektáha axta cuarenta apyeyam, natámen apyaqmasso axta Moisés ma'a Sihón, wesse' apwányam apagkok axta m'a amorreos, aphama axta m'a Hesbón, tén han ma'a Og, wesse' apwányam axta m'a yókxexma Basán, aphama axta m'a Astarot, yókxexma Edrei. 5 Apcheynamók axta apméssama Moisés apkeltémókxa chá'a etnahagkok ma'a énxet'ák, cham'a neyseksa apheykha axta m'a ekteyapmakxa ekhem nak neyp wátsam Jordán, cham'a apchókxa Moab. Axta aptemék se'e:
6 “Axta aptemék sẽlanagkama Dios Wesse' egegkok neyseksa negheykha axta m'a Horeb: ‘Wegqak agko' kaxwók kélheykha kéxegke s'e egkexe nak. 7 Kólmekxa sa' aqsok kélagkok, kólmohók sa' ma'a egkexe élekhahéyak apagkok nak amorreos, tén han ma'a ekyókxoho yókxexma nekhaw'ék nak: cham'a Arabá, tén han ma'a yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak, tén han ma'a eyáxñeyo meyke nak élekhahéyak xapop, tén han ma'a Négueb, tén han ma'a neyáwa wátsam ekwányam nak, tén han ma'a cananeos apchókxa tén han ma'a Líbano, ekweykmoho m'a wátsam ekyawe nak Éufrates. 8 Ekméssek ko'o kaxwók ma'a apkelókxa nak, axta aptemék Wesse' egegkok; kólxeg, kólteme kélagkok ma'a xapop séltennassama axta ko'o, sektáha nak Wesse' egegkok, agkések ma'a kélyapmeyk nano' axta kéxegke, cham'a Abraham, Isaac, Jacob tén han ma'a aptawán'ák neptámen nak, ko'o sektáha nak Wesse' egegkok.’
Apkelámha apmonye'e kélyéseykha
(Ex 18.13-27)9 “Ektemegkek axta chá'a ko'o sélanagkama kéxegke nanók axta s'e: ‘Mowanchek ko'o atnehek exakkók séltaqmelchesso kélyókxoho kéxegke. 10 Apxámok apagko' apkelmésso kélketchek ma'a Dios Wesse' kélagkok, kélxámok kélagko' kaxwók kéxegke, máxa m'a apweykenxal'a yaw'a apxámokma m'a néten. 11 ¡Wesse' egegkok kélyapmeyk nano' nak Dios apagkok sa' eyke exámasagkok apagko' makham kéxegke, keso kélwánxa nak kélxámokma s'e kaxwo' nak, etaqmelchessesek sa' nahan kélheykha, ekhawo m'a apxeyenma axta chá'a etnéssesek! 12 Mowanchek ko'o exakkók waxyawaksek ekyókxoho m'a ektémakxa nak chá'a sélánekxésso ektémakxa kélheykha, tén han ma'a kélátegmómaxche'. 13 Kólyésha sa' chá'a kélxama kélnepyeseksa kéxegke m'a énxet apmopwancha'a nak chá'a aqsok, tén han ma'a ekmanyehe nak chá'a kaltamék aqsok tén han ma'a apya'áseykegkoho nak chá'a ektémakxa aqsok apwete, yaqwayam sa' atnéssesagkok ko'o apkelámha apmonye'e kélagkok kéxegke.’
14 “Tén axta kéxegke kéltéma sélátegmoweykegkokxo s'e: ‘Leyawók agko' egwáxok xa aptáhakxa nak sẽláneya.’
15 “Élmomchek axta chá'a ko'o énxet apkeleñama nak kélnepyeseksa kéxegke m'a énxet apmopwancha'a apagko' nak aqsok, tén han apkelya'áseykegkoho nak chá'a ektémakxa aqsok apkelwete, ekteméssessegkek axta ko'o apkelámha apmonye'e kélagkok kéxegke; ekméssegkek axta chá'a ko'o xama yaqwayam etnehek apkemha apmonye' nepyeseksa m'a mil énxet, tén axta pók sekméssama cien, tén axta nahan pók sekméssama cincuenta, tén axta pók sekméssama diez, tén axta nápakha sélméssama nahan yaqwayam eltaqmelchesek ma'a pók nápakha neghawóxama nak. 16 Cháxa ekhem sekméssamakxa axta nahan ko'o apkelámha apmonye'e kélagkok séltémókxa chá'a etnahagkok: ‘Kóllánekxés sa' chá'a amya'a s'e apyókxoho nak, kóltaqmelchessásekxa sa' chá'a apheykha, kólhésho sa' chá'a mók kélteméssesakxa, cham'a kélókxa xamo' nak tén han ma'a énxet'ák apkeleñama nak mók apkelókxa. 17 Kélxénchek sa' agkok nahan chá'a yaqwánxa kólteméssesek, nágkólteme xama enxoho apyeykhamap pók kóllanok ma'a énxet, kóllánekxés chá'a amya'a m'a énxet'ák apmopyóseka nak tén han ma'a énxet'ák ekha nak kéláyo, meyke kélaye xama enxoho, hakte Dios keñamak xa nélyekpelchamáxkoho nak. Kélya'aweykxéssek sa' agkok chá'a m'a ektemegweykmohóxma ekyentaxno, magmowána nak anlánekxa', hélyo'ótagkas sa' chá'a ko'o, yaqwayam sa' ko'o alánekxések.’
18 “Cháxa séltennassama axta ko'o kéxegke nanók axta xa eyeyméxchexa chá'a kóltéhek.
Doce énxet'ák apkeláphásamap elyexakpohok elanok yókxexma
(Nm 13.1—14.4)19 “Xama axta nélánteyapma m'a Horeb, nélmaheykegkek axta m'a ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak apagkok ma'a amorreos, nélyeheykekxoho m'a apkeltémókxa axta antéhek ma'a Dios Wesse' egegkok. Nélyeykheykekxeyk axta m'a ekyawakxa nak yókxexma meykexa énxet, eyesagkexa nak, kélweteya nak kéxegke, ekwokmoho nélweykmo m'a Cadés-barnea. 20 Axta ektemék sélanagkama s'e: ‘Nélwa'ak kaxwók ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak apagkok ma'a amorreos, segméssamakxa nak ma'a Dios Wesse' egegkok. 21 Apméssek kéxegke Wesse', Dios kélagkok nak se'e xapop nak. Kólántex, kólteme kélagkok, ekhawo m'a aptémakxa axta apkelanagkama m'a Wesse' egegkok, Dios apagkok nak ma'a kélyapmeyk nano'. Nágkóle', nágke kélwáxok.’ 22 Élya'eykekteyk axta eyke ko'o kéxegke kéltéma sélanagkama s'e: ‘Tásek ko'óneyk sekxók elxog apmonye'e neghekha elyexakpohok elanok ma'a xapop nak, tén sa' elchexyók makham hẽltennásseták yaqsa ámay ólyetlók, tén han yaqsa tegma apwányam egwanchek ólántexek.’
23 “Leklamók axta nahan ko'o ewáxok kéltémakxa sélanagkama, élyéseykha axta ko'o kéxegke doce, xama axta chá'a apkeñama kélnepyeseksa kélhawóxama, 24 cham'a apkelxegama axta apkelpéwomo m'a yókxexma ekxámokmakxa axta m'a meteymog élekhahéyak, apkelweykmek axta m'a yókxexma ekyapwate ekwesey axta Escol. Apsawheykekxók axta apkelweynchámeykha m'a ekyókxoho yókxexma. 25 Apnakxeykegkek axta nahan aqsok ekyexna éleñama m'a xapop nak, tén axta sẽlseykentegkessama, ẽltennásseykteyk axta nahan se'e amya'a nak: Tásók agko' nak la'a xapop segméssamakxa nak Dios Wesse' egegkok.’ 26 Axta eyke kéxegke kólmahéyok kólxog, axta kólyeheykekxak ma'a apkeltémókxa axta kóltéhek ma'a Dios Wesse' egegkok, 27 kélpaqméteykha axta aqsa m'a kélxanák nak, axta kéltemék se'e: ‘Mopmenyeyk negko'o henlanok ma'a Wesse' egegkok; ẽlántekkesegkek aqsa Egipto yaqwayam hẽlmések ma'a amorreos tén han hegmasséssók. 28 ¿Háxko sa' eyke ólmahagkok kaxwo'? Apkelxénchek xeyk negókxa xamo', apheykencha'a énxet apkelyennaqte m'a tén han apkelwenaqte maghawo nak negko'o. Apkelxénchek xeyk nahan apheykegko tegma apkelyawe netna'awók kélhaxtegkesso meteymog nepyáwa m'a. Apkelxénchek xeyk apkelwet'a nahan ma'a Anac aptawán'ák neptámen, cham'a xama énxet apwenaqte axta. Cháxa sẽlyélaqtéssessekmo nak negko'o egwáxok negyókxoho xa.’
29 “Tén axta ko'o sektéma sélanagkama s'e: ‘Nágkatneykha kélwáxok. Nágkóle'. 30 Dios Wesse' kélagkok apxegak kélmonye'e kéxegke, elnapakpok sa' nahan elmeyók kéxegke, ekhawo m'a kélweteya axta apteméssessamakxa m'a Egipto, 31 tén han ma'a yókxexma meykexa nak énxet. Dios Wesse' kélagkok axta chá'a apkelmeykegkok kélmék neyseksa kélxega yókxoho ámay, cham'a kélweynchámeykencha'a axta ekwokmoho kélwa'a s'e yókxexma nak, axta apteméssessók ma'a aptémól'a emha apmek apketche énxet.’ 32 Kélya'ásseykmek axta eyke chá'a kéxegke m'a Dios Wesse' kélagkok, 33 apxegama axta chá'a kélmonye'e yaqwayam elyéssesha m'a yaqwánxa enxoho chá'a kólpakxenwók. Táxa eyáléwe axta chá'a appekkenchessók ámay yaqwánxa enxoho chá'a kólyetlók axta'a, tén axta ekhem appekkenchessama chá'a m'a yaphope.
Wesse' egegkok apkeltaqnawéyak israelitas
(Nm 14.20-35)34 “Xama axta aplegaya Wesse' egegkok kélpaqméteykha kéxegke, aplómók apagko' axta tén axta aptéma appaqmeyesma ekmámnaqsoho s'e: 35 ‘Méko sa' xama énxet keso nepyeseksa nak se'e énxet'ák élmasagcha'a apkeltémakxa étak ma'a xapop ektaqmalma séltenassama axta ko'o agkések ma'a apyapmeyk nano'. 36 Wánxa sa' aqsa étak ma'a Caleb, Jefuné apketche nak; agkések sa' ko'o xapop ma'a tén han ma'a aptawán'ák neptámen nak, cham'a apkelwánxa enxoho chá'a, eñama meheyenseyam sétleykha, ko'o sektáha nak Wesse' egegkok.’
37 “Kéxegke axta keñamak setaqnagkama ko'o m'a Wesse' egegkok. Axta aptemék seyenagkama s'e: ‘Metxehek sa' xépxa m'a xapop nak. 38 Sa' eyke etxek ma'a Josué ektáha nak chá'a appasmeykha aptamheykha, apyaqmagkasso exchep, Nun apketche nak. Ewasqakkásekxoho sa', hakte sa' egkések apkelókxa Israel ma'a. 39 Kélanagkamchek axta kéxegke emáheyók elyementók kélnaqteyegka'a tén han kélketchek ma'a kélenmexma nak, sa' eyke elántexek apkelókxa m'a sakcha'a melya'áseyak nak makham aqsok ektaqmela tén han aqsok ekmaso; almésagkok sa' ko'o yaqwayam etnahagkok apagkok apagko' ma'a. 40 ¡Kóltaqhoho makham kéxegke m'a yókxexma meykexa nak énxet!, ¡kólmeyekxa makham ma'a Wátsam Ekwányam Ekyexwase nak!’
Israelitas élyeyháxma
(Nm 14.39-45)41 “Tén axta kéxegke kéltéma sélátegmoweykegkokxo s'e: ‘Nenlanak negko'o mólya'assáxma nénmexa m'a Wesse' egegkok, ólxog sa' eyke kaxwo', ólnapaxchek sa', ekhawo m'a apkeltémókxa axta chá'a antéhek ma'a Dios Wesse' egegkok.’ Tén axta kéxegke kélmeykekxo m'a kélmeykha nak, kélanagkama yeskohok kólchántek ma'a egkexe nak. 42 Tén axta Wesse' egegkok aptéma seyenagkama apkeltémo anókasha s'e: ‘Nágkólxeg aqsa kólnapaxche'; emenxenek katnehek ma'a kélenmexma nak, hakte maxnak ko'o kélnepyeseksa kéxegke.’
43 “Éltennassegkek axta eykhe ko'o kéxegke seyéssama, axta eyke hélyeheykekxa', kélenmexeykekxeyk axta aqsa m'a Wesse' egegkok appeywa. Axta kólhaxanmak megkólmowána kólmahagkok ma'a yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak. 44 Tén axta m'a amorreos, apheykencha'a axta m'a egkexe nak, apkelánteyapma kélmonye'e kéxegke, máxa axta kenáwet aptamheykegkok apmenxenma. Kéltekyawomchek axta kéxegke m'a Seír ekweykekxoho m'a Hormá. 45 Xama axta kélweykto makham kéxegke, kéllekxagweykha axta nápaqtók Wesse' egegkok, axta eyke yaháxenmók ektémakxa kélápagqánamáxche m'a. 46 Axta keñamak ekwegqeykegko kélheykha makham kéxegke m'a yókxexma Cadés.
Moisés recuerda a Israel las promesas de Jehová en Horeb
1 Estas son las palabras que habló Moisés a todo Israel a este lado del Jordán en el desierto, en el Arabá frente al Mar Rojo, entre Parán, Tofel, Labán, Hazerot y Dizahab. 2 Once jornadas hay desde Horeb, camino del monte de Seir, hasta Cades-barnea. 3 Y aconteció que a los cuarenta años, en el mes undécimo, el primero del mes, Moisés habló a los hijos de Israel conforme a todas las cosas que Jehová le había mandado acerca de ellos, 4 después que derrotó a Sehón rey de los amorreos, el cual habitaba en Hesbón, y a Og rey de Basán que habitaba en Astarot en Edrei. 5 De este lado del Jordán, en tierra de Moab, resolvió Moisés declarar esta ley, diciendo: 6 Jehová nuestro Dios nos habló en Horeb, diciendo: Habéis estado bastante tiempo en este monte. 7 Volveos e id al monte del amorreo y a todas sus comarcas, en el Arabá, en el monte, en los valles, en el Neguev, y junto a la costa del mar, a la tierra del cananeo, y al Líbano, hasta el gran río, el río Éufrates. 8 Mirad, yo os he entregado la tierra; entrad y poseed la tierra que Jehová juró a vuestros padres Abraham, Isaac y Jacob, que les daría a ellos y a su descendencia después de ellos.
Nombramiento de jueces
(Ex. 18.13-27)9 En aquel tiempo yo os hablé diciendo: Yo solo no puedo llevaros. 10 Jehová vuestro Dios os ha multiplicado, y he aquí hoy vosotros sois como las estrellas del cielo en multitud. 11 ¡Jehová Dios de vuestros padres os haga mil veces más de lo que ahora sois, y os bendiga, como os ha prometido! 12 ¿Cómo llevaré yo solo vuestras molestias, vuestras cargas y vuestros pleitos? 13 Dadme de entre vosotros, de vuestras tribus, varones sabios y entendidos y expertos, para que yo los ponga por vuestros jefes. 14 Y me respondisteis y dijisteis: Bueno es hacer lo que has dicho. 15 Y tomé a los principales de vuestras tribus, varones sabios y expertos, y los puse por jefes sobre vosotros, jefes de millares, de centenas, de cincuenta y de diez, y gobernadores de vuestras tribus. 16 Y entonces mandé a vuestros jueces, diciendo: Oíd entre vuestros hermanos, y juzgad justamente entre el hombre y su hermano, y el extranjero. 17 No hagáis distinción de persona en el juicio; así al pequeño como al grande oiréis; no tendréis temor de ninguno, porque el juicio es de Dios; y la causa que os fuere difícil, la traeréis a mí, y yo la oiré. 18 Os mandé, pues, en aquel tiempo, todo lo que habíais de hacer.
Misión de los doce espías
(Nm. 13.1-33)19 Y salidos de Horeb, anduvimos todo aquel grande y terrible desierto que habéis visto, por el camino del monte del amorreo, como Jehová nuestro Dios nos lo mandó; y llegamos hasta Cades-barnea. 20 Entonces os dije: Habéis llegado al monte del amorreo, el cual Jehová nuestro Dios nos da. 21 Mira, Jehová tu Dios te ha entregado la tierra; sube y toma posesión de ella, como Jehová el Dios de tus padres te ha dicho; no temas ni desmayes. 22 Y vinisteis a mí todos vosotros, y dijisteis: Enviemos varones delante de nosotros que nos reconozcan la tierra, y a su regreso nos traigan razón del camino por donde hemos de subir, y de las ciudades adonde hemos de llegar. 23 Y el dicho me pareció bien; y tomé doce varones de entre vosotros, un varón por cada tribu. 24 Y se encaminaron, y subieron al monte, y llegaron hasta el valle de Escol, y reconocieron la tierra. 25 Y tomaron en sus manos del fruto del país, y nos lo trajeron, y nos dieron cuenta, y dijeron: Es buena la tierra que Jehová nuestro Dios nos da. 26 Sin embargo, no quisisteis subir, antes fuisteis rebeldes al mandato de Jehová vuestro Dios; 27 y murmurasteis en vuestras tiendas, diciendo: Porque Jehová nos aborrece, nos ha sacado de tierra de Egipto, para entregarnos en manos del amorreo para destruirnos. 28 ¿A dónde subiremos? Nuestros hermanos han atemorizado nuestro corazón, diciendo: Este pueblo es mayor y más alto que nosotros, las ciudades grandes y amuralladas hasta el cielo; y también vimos allí a los hijos de Anac. 29 Entonces os dije: No temáis, ni tengáis miedo de ellos. 30 Jehová vuestro Dios, el cual va delante de vosotros, él peleará por vosotros, conforme a todas las cosas que hizo por vosotros en Egipto delante de vuestros ojos. 31 Y en el desierto has visto que Jehová tu Dios te ha traído, como trae el hombre a su hijo, por todo el camino que habéis andado, hasta llegar a este lugar. 32 Y aun con esto no creísteis a Jehová vuestro Dios, 33 quien iba delante de vosotros por el camino para reconoceros el lugar donde habíais de acampar, con fuego de noche para mostraros el camino por donde anduvieseis, y con nube de día.
Dios castiga a Israel
(Nm. 14.20-35)34 Y oyó Jehová la voz de vuestras palabras, y se enojó, y juró diciendo: 35 No verá hombre alguno de estos, de esta mala generación, la buena tierra que juré que había de dar a vuestros padres, 36 excepto Caleb hijo de Jefone; él la verá, y a él le daré la tierra que pisó, y a sus hijos; porque ha seguido fielmente a Jehová. 37 También contra mí se airó Jehová por vosotros, y me dijo: Tampoco tú entrarás allá. 38 Josué hijo de Nun, el cual te sirve, él entrará allá; anímale, porque él la hará heredar a Israel. 39 Y vuestros niños, de los cuales dijisteis que servirían de botín, y vuestros hijos que no saben hoy lo bueno ni lo malo, ellos entrarán allá, y a ellos la daré, y ellos la heredarán. 40 Pero vosotros volveos e id al desierto, camino del Mar Rojo.
La derrota en Horma
(Nm. 14.39-45)41 Entonces respondisteis y me dijisteis: Hemos pecado contra Jehová; nosotros subiremos y pelearemos, conforme a todo lo que Jehová nuestro Dios nos ha mandado. Y os armasteis cada uno con sus armas de guerra, y os preparasteis para subir al monte. 42 Y Jehová me dijo: Diles: No subáis, ni peleéis, pues no estoy entre vosotros; para que no seáis derrotados por vuestros enemigos. 43 Y os hablé, y no disteis oído; antes fuisteis rebeldes al mandato de Jehová, y persistiendo con altivez subisteis al monte. 44 Pero salió a vuestro encuentro el amorreo, que habitaba en aquel monte, y os persiguieron como hacen las avispas, y os derrotaron en Seir, hasta Horma. 45 Y volvisteis y llorasteis delante de Jehová, pero Jehová no escuchó vuestra voz, ni os prestó oído. 46 Y estuvisteis en Cades por muchos días, los días que habéis estado allí.