Salomón apyamasma Dios
1 Háwe axta wánxa xama faraón apketche apchásekhayo m'a wesse' apwányam Salomón, xámok axta han ma'a kelán'a éleñama nak mók apkelókxa: kelán'ák moabitas, edomitas, sidonias tén han ma'a kelán'ák nak hititas; 2 cham'a mók kelán'ák éleñama nak mók apkelókxa meltémo axta Wesse' egegkok elmagkok etnahagkok apnaqteyegka'a m'a israelitas, hakte apcheyssegkek axta kamok apkelwáxok ma'a aqsok éláyókxa nak. Apkelmomchek axta eyke m'a Salomón aptamheykegko apnaqteyegka'a, hakte apmenyeyk axta. 3 Setecientos axta ekyókxoho apnaqteyegka'a élánamáxkoho kelwesse'e étkók, keñe trescientos ma'a apkelmeykha naqsa, cháxa ekyenyókassama axta m'a Dios. 4 Apwányamók axta aptemék Salomón, yenyókassegkek axta Dios ma'a apnaqteyegka'a éltémo elpeykeshok ma'a mók aqsok kéláyókxa, hakte axta egkeyásamákpohok apagko' ma'a Dios Wesse' apagkok, aptéma axta m'a David, apyáp axta, apmeyásamákpoho apagko' ma'a Dios. 5 Apkelpeykessamók axta Salomón ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa axta m'a sidonios, tén han ma'a Milcom, kéleykmássesso ekmaso agko', apagkok axta m'a amonitas. 6 Asagkek axta aptémakxa Salomón nápaqtók Wesse' egegkok, hakte apyenseykmek axta m'a Wesse' egegkok, axta etnék ma'a aptémakxa axta David, apyáp axta, meyenseykmo apyetleykha Wesse' egegkok.
7 Tén axta apkelana Salomón xama kélpeykessamókxa kéleykmássesso m'a egkexe ekyetnama nak ekpayho ekteyapmakxa ekhem ma'a Jerusalén, kélpeykessamókxa m'a Quemós, kéleykmássesso ekmaso agko' axta m'a Moab, tén han Moloc, kéleykmássesso ekmaso agko' apagkok axta m'a amonitas. 8 Apkelánessegkek axta han ekyókxoho m'a apnaqteyegka'a éleñama axta mók nekha, élwatnéssamakxa axta chá'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a aqsok éláyókxa', tén han élnáhakkassamakxa axta chá'a aqsok kélnaqtósso. 9 Aptaqnagkamchek axta Wesse' egegkok ma'a Salomón, Dios nak Israel, hakte massegkek axta ekxeyenma apwáxok, ektéma axta eykhe ánet apxekmowásamákpoho 10 apkeltémo axta eykhe melpeykesók chá'a m'a mók aqsok kéláyókxa. Axta eyke elyeheykekxohok apkeltémókxa axta etnehek ma'a Wesse' egegkok. 11 Keñe axta Wesse' egegkok aptéma apkenagkama Salomón: “Eymentemekxak sa' ko'o exchep ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, sa' agkeyásekxak xama m'a apkeláneykha, eñama apteme xa ektáha nak, tén han melyaheykekxa ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho, tén han segánamakxa séltémo axta elána'. 12 Malanyek sa' eyke s'e kaxwo' apyennákxa nak makham xép, eñama seyásekhayo m'a David, apyáp axta; sa' eyke kólyementemekxak ma'a apketche. 13 Masawhók sa' eyke eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, weygkesek sa' eyke xama apheykegkaxa, eñama seyásekhayo m'a apyáp axta, tén han Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta.”
14 Keñe axta Wesse' egegkok aptekkessesa xama énxet yaqwayam yenmexek ma'a Salomón, Hadad axta apwesey, apteme axta edomita, wesse' apwányam apnámakkok axta m'a yókxexma Edom. 15 Xama axta apmoma David ma'a yókxexma Edom, apkelnapmeyk axta apyókxoho énxet'ák Edom ma'a Joab, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo, cham'a apkelátawanyegwákxo axta aphopák ma'a, aptekyawa axta kempakhakma; 16 seis pelten axta aphayam ma'a, yetlo apyókxoho israelitas, ekwokmoho apsawhomo apyókxoho m'a énxet'ák Edom. 17 Keñe axta Hadad apmaheykegko apxegánekmo m'a Egipto, aptáhakxoho makham sakcha'a, yetlo nápakha m'a appéwomo xamo', ektáha axta apkeláneykha m'a apyáp. 18 Apkelánteyepmeyk axta Madián, keñe apkelweykmo m'a yókxexma Parán, apkelmomakxa axta nápakha énxet'ák yaqwayam etnehek apkeláneykha. Apkelweykmek axta Egipto keñe apkelmaheykegko m'a aphakxa axta faraón, wesse' apwányam Egipto, apkelmeyásegkek axta apxanák tén han aptéyak, apkelmeyásegkek axta aqsa han apkelmésso naqsa m'a xapop.
19 Apmenyeyk apagko' axta han apkelányo faraón ma'a Hadad, keñe apméssama faraón yaqwayam etnehek aptáwa' m'a apepye, yáxeg axta m'a wesse' ekwányam Tahpenés. 20 Wetassegkek axta han xama apketche Hadad ma'a yáxeg nak Tahpenés, kélteméssessama axta apwesey Guenubat, ekwánegkessama axta Tahpenés ma'a faraón nak tegma apyawe apagkok, yetlo m'a étchek agko' nak. 21 Keñe axta aplegaya amya'a Hadad neyseksa apha Egipto apketsapma m'a David, tén han ma'a Joab, apkemha apmonye' axta sẽlpextétamo. Axta aptemék Hadad apkenagkama faraón se'e:
—Hegkés sa' ko'o yaqwayam amyekxak ma'a séñémekxa axta.
22 Apchátegmowágkek axta faraón:
—¿Yaqsa ektáha apmako nak emyekxak apchókxa? ¿Yetneyk enxeykel'a aqsok eyeyméxchexa exchep se'e sekhakxa nak?
Apchátegmowágkek axta Hadad:
—Méko aqsok eyeyméxchexa ko'o s'e, wánxa eyke aqsa séltamho ko'o heyhok amyekxak ma'a séñémekxa axta.
23 Keñe axta Dios apkeltamho yenmexekxak Rezón ma'a Salomón. Eliadá axta han apketche m'a Rezón, apxegánegkessama axta wesse' apagkok, cham'a Hadad-ézer, wesse' apwányam axta m'a Sobá. 24 Apchánchesákxeyk axta han nápakha énxet'ák ma'a, aptamhéyak axta apkelámha apmonye'e apkelmenyexma. Xama axta apkelnapma David nápakha m'a énxet'ák nak, keñe Rezón apmeyeykekxo m'a Damasco, apheykmek axta han ma'a aptemégweykmo wesse' apwányam. 25 Apkelenmexma axta aptemék énxet'ák Israel megyetsapmakxa axta m'a Salomón, cháxa ekyepetchákxo axta han ekmaso aptáhakxa axta han ma'a Hadad, hakte apkeltaqnaweykegkek axta chá'a m'a énxet'ák Israel. Keñe axta Rezón aptéma wesse' apwányam ma'a Siria.
26 Apkenmexeykekxeyk axta han wesse' apwányam ma'a Jeroboam, Nabat axta apketche. Salomón axta han apkeláneykha m'a Jeroboam, apkeñama axta m'a tegma apwányam Seredá, tén han nepyeseksa Efraín énxet'ák apagkok. Tampe' axta eyke m'a egken, ekwesey axta Serúa. 27 Keso ektémakxa axta apkenmexeykekxo Jeroboam wesse' apwányam se'e: Apkeláneykekxeyk axta apkekhesso xapop ma'a Salomón, apkelápeykekxeyk axta han apkelyagqáxeykha m'a David Tegma Apwányam apagkok, apyáp axta. 28 Énxet apyennaqte axta han ma'a Jeroboam, megkaye apwáxok xama aqsok; xama axta apwet'a Salomón megyaháxamákpoho xa wokma'ák nak, apteméssessek axta apkemha apmonye' apxegkessesso chá'a apkeltamheykha ekyentaxno m'a apheykegkaxa nak José aptawán'ák neptámen.
29 Xama ekhem axta aptahanya'awo Dios appeywa aplegasso Ahías ma'a Jeroboam, aptepa axta m'a Jerusalén, cham'a Ahías apkeñama axta m'a Siló, aphaxnagko' axta han apchaqlamap ma'a. Apxakcha'awók axta han apháha apqánet ma'a yókxexma, 30 aplekkek axta han apchaqlamap aphaxnagko' ma'a Ahías, doce nápakha'a apketkók axta han aptáhak apkelyepto, 31 keñe axta aptáha apcháneya Jeroboam: “Elma sa' xeyep diez nápakha'a apketkók, hakte aptáhak xép apxéna m'a Wesse' egegkok, Dios nak Israel: ‘Eymentemekxak sa' ko'o aptémakxa nak wesse' apwányam Salomón, keñe sa' agkések xép diez apheykegkaxa nak énxet'ák ahagkok. 32 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a Salomón, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, tén han ma'a Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta ko'o nepyeseksa m'a apyókxoho tegma apkelyawe apagkok nak énxet'ák Israel. 33 Eyamasmeyk ko'o m'a Salomón, apkelpeykessamók ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa nak ma'a sidonios; tén han Quemós, aqsok apcháyókxa nak ma'a moabitas; tén han Milcom, aqsok apcháyókxa nak ma'a amonitas. Megkaleklók ko'o ewáxok sekweteya ektémakxa aqsok apkelane, melaneyk ma'a seyánamakxa nak etnehek, tén han ma'a séltémókxa etnehek, aptéma axta apkeláneya m'a David, apyáp axta. 34 Masawhaksók sa' eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, atnéssesek sa' aqsa makham apkeláneykha apchókxa, apyennákxa nak makham, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, sélyéseykha axta, apkeláneya axta m'a séltémókxa nak etnehek, tén han segánamakxa ahagkok. 35 Eymentemekxak sa' eyke aptémakxa nak apteme wesse' apwányam ma'a apketche, keñe sa' agkeyásekxak xeyep; cham'a diez apheykegkaxa nak énxet'ák. 36 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a apketche, yaqwayam sa' megkaspónhek chá'a ko'o nahaqtók Jerusalén élsassóxma apagkok nak ma'a David, séláneykha axta, cham'a tegma apwányam sélyéseykegkaxa axta ekyetnamakxa sekwesey. 37 Amok sa' ko'o exchep, yaqwayam sa' etnehek wesse' apwányam ma'a ekyókxoho xapop apmakókxa enxoho chá'a etnehek, xép sa' etnehek wesse' apwányam ma'a Israel. 38 Apkelyahákxók sa' agkok ekyókxoho m'a séltamhókxa enxoho etnehek, ekpéwo enxoho chá'a aqsok apkelane nahaqto', apkelana enxoho seyánamakxa tén han séltémókxa nak etnehek, aptéma axta apkeláneya David, séláneykha axta, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, atekkessesagkok sa' aptawán'ák neptámen aptamhéyak kelwesse'e, sekteméssessama axta m'a David aptawán'ák neptámen; agkések sa' Israel. 39 Keñe sa' ma'a David aptawán'ák neptámen allegássesagkoho', eñama aptémakxa m'a Salomón, yaqwatakxoho sa' eyke.’”
40 Apmáheyok axta yaqhek Salomón ma'a Jeroboam eñama xa; apkenyegkek axta eyke apxegáneykmo Jeroboam apmaheykegko m'a Egipto, aptémakxa axta wesse' apwányam ma'a Sisac, apheykmek axta m'a ekweykmoho apketsapma m'a Salomón.
Salomón apketsapma
(2 Cr 9.29-31)
41 Ektémakxa axta apweynchámeykha Salomón, tén han apya'áseyak, tén han ma'a ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a Salomón. 42 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam Salomón ekyókxoho m'a kañe' nak Israel, cham'a Jerusalén, 43 xama axta apketsapma, keñe kélátawanyegweykekxo m'a Tegma Apwányam apagkok axta David, apyáp axta. Tén axta apyaqmagkassama apteme wesse' apwányam ma'a apketche Roboam.
Apostasía y dificultades de Salomón
1 Pero el rey Salomón amó, además de la hija de Faraón, a muchas mujeres extranjeras; a las de Moab, a las de Amón, a las de Edom, a las de Sidón, y a las heteas; 2 gentes de las cuales Jehová había dicho a los hijos de Israel: No os llegaréis a ellas, ni ellas se llegarán a vosotros; porque ciertamente harán inclinar vuestros corazones tras sus dioses. A estas, pues, se juntó Salomón con amor. 3 Y tuvo setecientas mujeres reinas y trescientas concubinas; y sus mujeres desviaron su corazón. 4 Y cuando Salomón era ya viejo, sus mujeres inclinaron su corazón tras dioses ajenos, y su corazón no era perfecto con Jehová su Dios, como el corazón de su padre David. 5 Porque Salomón siguió a Astoret, diosa de los sidonios, y a Milcom, ídolo abominable de los amonitas. 6 E hizo Salomón lo malo ante los ojos de Jehová, y no siguió cumplidamente a Jehová como David su padre. 7 Entonces edificó Salomón un lugar alto a Quemos, ídolo abominable de Moab, en el monte que está enfrente de Jerusalén, y a Moloc, ídolo abominable de los hijos de Amón. 8 Así hizo para todas sus mujeres extranjeras, las cuales quemaban incienso y ofrecían sacrificios a sus dioses.
9 Y se enojó Jehová contra Salomón, por cuanto su corazón se había apartado de Jehová Dios de Israel, que se le había aparecido dos veces, 10 y le había mandado acerca de esto, que no siguiese a dioses ajenos; mas él no guardó lo que le mandó Jehová. 11 Y dijo Jehová a Salomón: Por cuanto ha habido esto en ti, y no has guardado mi pacto y mis estatutos que yo te mandé, romperé de ti el reino, y lo entregaré a tu siervo. 12 Sin embargo, no lo haré en tus días, por amor a David tu padre; lo romperé de la mano de tu hijo. 13 Pero no romperé todo el reino, sino que daré una tribu a tu hijo, por amor a David mi siervo, y por amor a Jerusalén, la cual yo he elegido.
14 Y Jehová suscitó un adversario a Salomón: Hadad edomita, de sangre real, el cual estaba en Edom. 15 Porque cuando David estaba en Edom, y subió Joab el general del ejército a enterrar los muertos, y mató a todos los varones de Edom 16 (porque seis meses habitó allí Joab, y todo Israel, hasta que hubo acabado con todo el sexo masculino en Edom), 17 Hadad huyó, y con él algunos varones edomitas de los siervos de su padre, y se fue a Egipto; era entonces Hadad muchacho pequeño. 18 Y se levantaron de Madián, y vinieron a Parán; y tomando consigo hombres de Parán, vinieron a Egipto, a Faraón rey de Egipto, el cual les dio casa y les señaló alimentos, y aun les dio tierra. 19 Y halló Hadad gran favor delante de Faraón, el cual le dio por mujer la hermana de su esposa, la hermana de la reina Tahpenes. 20 Y la hermana de Tahpenes le dio a luz su hijo Genubat, al cual destetó Tahpenes en casa de Faraón; y estaba Genubat en casa de Faraón entre los hijos de Faraón. 21 Y oyendo Hadad en Egipto que David había dormido con sus padres, y que era muerto Joab general del ejército, Hadad dijo a Faraón: Déjame ir a mi tierra. 22 Faraón le respondió: ¿Por qué? ¿Qué te falta conmigo, que procuras irte a tu tierra? Él respondió: Nada; con todo, te ruego que me dejes ir.
23 Dios también levantó por adversario contra Salomón a Rezón hijo de Eliada, el cual había huido de su amo Hadad-ezer, rey de Soba. 24 Y había juntado gente contra él, y se había hecho capitán de una compañía, cuando David deshizo a los de Soba. Después fueron a Damasco y habitaron allí, y le hicieron rey en Damasco. 25 Y fue adversario de Israel todos los días de Salomón; y fue otro mal con el de Hadad, porque aborreció a Israel, y reinó sobre Siria.
26 También Jeroboam hijo de Nabat, efrateo de Sereda, siervo de Salomón, cuya madre se llamaba Zerúa, la cual era viuda, alzó su mano contra el rey. 27 La causa por la cual este alzó su mano contra el rey fue esta: Salomón, edificando a Milo, cerró el portillo de la ciudad de David su padre. 28 Y este varón Jeroboam era valiente y esforzado; y viendo Salomón al joven que era hombre activo, le encomendó todo el cargo de la casa de José. 29 Aconteció, pues, en aquel tiempo, que saliendo Jeroboam de Jerusalén, le encontró en el camino el profeta Ahías silonita, y este estaba cubierto con una capa nueva; y estaban ellos dos solos en el campo. 30 Y tomando Ahías la capa nueva que tenía sobre sí, la rompió en doce pedazos, 31 y dijo a Jeroboam: Toma para ti los diez pedazos; porque así dijo Jehová Dios de Israel: He aquí que yo rompo el reino de la mano de Salomón, y a ti te daré diez tribus; 32 y él tendrá una tribu por amor a David mi siervo, y por amor a Jerusalén, ciudad que yo he elegido de todas las tribus de Israel; 33 por cuanto me han dejado, y han adorado a Astoret diosa de los sidonios, a Quemos dios de Moab, y a Moloc dios de los hijos de Amón; y no han andado en mis caminos para hacer lo recto delante de mis ojos, y mis estatutos y mis decretos, como hizo David su padre. 34 Pero no quitaré nada del reino de sus manos, sino que lo retendré por rey todos los días de su vida, por amor a David mi siervo, al cual yo elegí, y quien guardó mis mandamientos y mis estatutos. 35 Pero quitaré el reino de la mano de su hijo, y lo daré a ti, las diez tribus. 36 Y a su hijo daré una tribu, para que mi siervo David tenga lámpara todos los días delante de mí en Jerusalén, ciudad que yo me elegí para poner en ella mi nombre. 37 Yo, pues, te tomaré a ti, y tú reinarás en todas las cosas que deseare tu alma, y serás rey sobre Israel. 38 Y si prestares oído a todas las cosas que te mandare, y anduvieres en mis caminos, e hicieres lo recto delante de mis ojos, guardando mis estatutos y mis mandamientos, como hizo David mi siervo, yo estaré contigo y te edificaré casa firme, como la edifiqué a David, y yo te entregaré a Israel. 39 Y yo afligiré a la descendencia de David a causa de esto, mas no para siempre. 40 Por esto Salomón procuró matar a Jeroboam, pero Jeroboam se levantó y huyó a Egipto, a Sisac rey de Egipto, y estuvo en Egipto hasta la muerte de Salomón.
Muerte de Salomón
(2 Cr. 9.29-31)
41 Los demás hechos de Salomón, y todo lo que hizo, y su sabiduría, ¿no está escrito en el libro de los hechos de Salomón? 42 Los días que Salomón reinó en Jerusalén sobre todo Israel fueron cuarenta años. 43 Y durmió Salomón con sus padres, y fue sepultado en la ciudad de su padre David; y reinó en su lugar Roboam su hijo.