Apchaqneykekxa énxet tegma apwányam Jerusalén
1 Apcheynamók axta apkelxekmósso ẽlyáxeg'a nápakha énxet'ák apkelxegama axta apkeleñama Judea apkelweykmo m'a Antioquía apkeltennassama megkalmopwagko elwagkasakpok teyp melánegko enxoho m'a kélyenyekhamól'a nekha egyempehek, ekhawo éltémókxa nak antéhek ma'a Moisés segánamakxa apagkok. 2 Kayhek axta apkelátegmomap énxet'ák ma'a Pablo tén han Bernabé, keñe axta kélyéseykencha'a Pablo tén han Bernabé, tén han pók xam'a énxet'ák yaqwayam elmahagkok Jerusalén elánekxak amya'a xamo' ma'a énxet'ák kélápháseykha, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak kélaqneykekxexa m'a tegma apwányam nak.
3 Apkelxegamchek axta m'a kélapháseykha apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák Antioquía. Xama axta apkelyeykhágweykmo m'a yókxexma Fenicia tén han ma'a Samaria, apkeltennáseykha axta énxet'ák ektémakxa apkexeykegko nanók apcháyókxa m'a énxet'ák metnaha nak judíos yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. Kelpayheykekxók agko' axta nahan apkelwáxok apyókxoho ẽlyáxeg'a apkellegaya xa amya'a nak.
4 Xama axta apkelweykekxo Pablo tén han Bernabé m'a Jerusalén, apkelmomchek axta takha' m'a énxet'ák apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák, tén han ma'a énxet'ák kélápháseykha nak, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. Apkeltennáseykha axta nahan ekyókxoho m'a apteméssessamakxa axta m'a Dios. 5 Keñe axta nápakha fariseos ektáha axta aptamhéyak melya'ásseyam, apkelchampeykekxo néten, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—Payhawók agyenyekhássesek nekha apyempehek ma'a énxet'ák melya'ásseyam metnaha nak judíos, tén han agának elanagkok ma'a éltémókxa nak antéhek Moisés segánamakxa apagkok.
6 Apchaqneykekxeyk axta m'a énxet'ák kélápháseykha, tén han apkelámha apmonye'e yaqwayam elpaqmétek elxének xa amya'a nak. 7 Wegqak axta apkelpaqmeyesma apkelxeyenma, apkempeykekxo néten Pedro, keñe aptéma apkelanagkama s'e:
—Élyáxeg, kélya'ásegkok kéxegke sélyéseykencha'a axta ko'o Dios kélnepyeseksa kéxegke yaqwayam atnehek seklegasso amya'a ektaqmela énxet'ák metnaha nak judíos ma'a nanók axta, yaqwayam enxoho etnahagkok melya'ásseyam. 8 Apxekmóssegkek axta Dios ekleklamo apwáxok xa énxet'ák nak, cham'a Dios apya'áseykegkoho nak ektémakxa egwáxok, hakte apkelmeyáseykegkek axta Espíritu Santo xa énxet'ák nak ekhawo senteméssessamakxa axta nahan negko'óxa. 9 Axta etnéssessók Dios negyeykhamaxche egmók negko'o xamo' xa énxet'ák nak, hakte apchaxñássessegkek axta nahan apkelwáxok xa énxet'ák nak eñama melya'ásseyam. 10 ¿Yaqsa eyke ektéma kélmáheyo nak kéxegke kólyepkónek Dios kélméssama aqsok ekyentaxno xa énxet'ák melya'ásseyam magmowagko nak negko'óxa ólpatmaha, tén han megkalmopwagko axta elpatmaha m'a ẽlyapmeyk nanók axta? 11 Neganagkamchek negko'o ólwagkásamáxchek teyp eñama segmésso naqsa segásekhayo m'a Wesse' egegkok Jesús, ekhawo nahan xa énxet'ák nak.
12 Apyókxoho énxet axta apkelwanmeyeykegkok tén han apháxenmók apkeltenneykha Pablo tén han Bernabé apkelxeyenma m'a aqsok magkenatchesso nak agweta', tén han ma'a aqsok sempelakkassamo nak agweta' apkeláneya axta Dios nepyeseksa m'a metnaha nak judíos, apkelásenneykekxo axta m'a Pablo tén han Bernabé. 13 Xama axta apkelwátéseykegko apkeltenneykha, axta aptemék appaqmeyesma Santiago s'e:
—Élyáxeg, héleyxho sekxo'. 14 Ẽltennáseyha exchek negko'o Simón ekwetáxko kaxwo' apkelásekhayo Dios ma'a énxet'ák metnaha nak judíos, apkelyesáncha'a nahan nepyeseksa yaqwayam etnahagkok énxet'ák apagkok. 15 Hawók axta m'a ektémakxa axta apnaqtáxéseyak ma'a Dios appeywa apkellegasso, ektéma nak eknaqtáxésamaxche s'e:
16 ‘Awaták sa' ko'o makham
natámen xa,
alánekxak sa' makham ma'a
David apxagkok
aptéyam axta;
alánekxak sa' makham ma'a
nápakha apketkók,
axátekhásekxak sa' makham,
17 yaqwayam sa' ektamok Dios
ma'a pók énxet'ák nak,
yetlo m'a apyókxoho
pók aptémakxa énxet'ák
kélteméssesso axta
apkelpagkanamap
yaqwayam atnehek ahagkok.
18 Apméssek appeywa m'a Wesse' egegkok,
apkelya'assásegwayam axta
nanók xa aqsok nak.’
19 “Xénchek ko'o ewáxok megkapayhawo agának elpatmok énxet'ák metnaha nak judíos ma'a aqsok ekyentaxno eyaqhémo nak elpatmok, apkelwáteságko nak kaxwók apkelyetleykekxa m'a nanók apcháyókxa yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. 20 Tásek eyke aqsa kóltáxéssesek kólának elyetnakhaksek ma'a ekyókxoho aqsok ekteméssesso nak élmanyása apkeltémakxa m'a aqsok kéleykmássesso, tén han melanagkek ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta, tén han metawagkehek ápetek ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, essenhan ma'a éma. 21 Hakte yetneyk axta chá'a énxet'ák apkeltenneykha Moisés segánamakxa apagkok ma'a nanók axta, cham'a élyetsátamáxko nak han chá'a apchaqneykekxexa judíos ekyókxoho sábado.”
Weykcha'áhak kéláphássesso énxet'ák metnaha nak judíos
22 Keñe axta énxet'ák kélápháseykha tén han apkelámha apmonye'e tén han ma'a apyókxoho énxet'ák apchaqneykekxexa nak aphéssamo mók apkelpaqmeyesma apmáheyo elyésha nepyeseksa pók xam'a yaqwayam kóláphaksek Antioquía xamo' ma'a Pablo tén han Bernabé. Judas axta kélyéseykha, apkeltamhomakpo axta anhan Barsabás, Silas axta anhan, énxet'ák ekha kéláyo axta nepyeseksa m'a apkelyáxeg'a. 23 Kéláphássegkek axta eswok weykcha'áhak kéltáxésso ektéma nak se'e:
“Negko'o nenteme nak sẽlapháseykha, tén han nélámha egmonye'e, kélyapma nak kéxegke, negméssek negko'o ekxeyenma egwáxok kéxegke megkólteme nak judíos kélheykha nak Antioquía, Siria, tén han ma'a Cilicia. 24 Nenlegayak axta negko'o apkelxegama aqsa nápakha énxet meyke néltémo negko'o, tén han megkaleklama kélwáxok kéxegke m'a apkeltenneykha, tén han ektekkessessama exnek élchetámeykha kélwáxok kéxegke. 25 Axta keñamak neghéssamo negko'o mók nélpaqmeyesma ekxeyenma egwáxok ektaqmela ólyésha nápakha énxet negyeseksa negko'o, yaqwayam enxoho elteyánegwakxohok kéxegke yetlo apkelxegexma'a m'a ẽlyapma nélásekhayo, cham'a Pablo tén han Bernabé, 26 melaye nak etekyók elmahagkok eyesagkexa eñama m'a Wesse' egegkok Jesucristo. 27 Cháxa keñamak negko'o negáphássesa nak ma'a Judas tén han Silas: sa' elpaqhetchesek kéxegke m'a yaqwayam epékessásekxak ekyókxoho xa nentáhakxa nak nentáxéssesso. 28 Xénchek apwáxok Espíritu Santo tén han negko'óxa ektaqmela mampátegkesek kéxegke m'a aqsok ekyentaxno, wánxa eyke aqsa s'e eyéméxko nak kóllána': 29 nágkóltaw chá'a ápetek aqsok kélnaqtósso ektekyawa kélmésso nak kéleykmássesso, nágkóltaw nahan éma, tén han ápetek nak ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, nágkóllána nahan ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta. Agkok kóllanak kéxegke xa aqsok nak, tásek sa' katnehek kéltáhakxa. Ekxeyenma egwáxok kéxegke.”
30 Keñe axta natámen apkelpeykáseyak apkelxega apkelmaheykegko m'a Antioquía. Apcháncheseykekxeyk axta énxet'ák apkeleñama nak apchaqneykekxexa, keñe apméssama m'a weykcha'áhak kéláphássesso axta énxet'ák. 31 Xama axta apkelyetsáteykegko ẽlyáxeg'a m'a weykcha'áhak nak, kelpayheykekxók agko' axta apkelwáxok eñama kélmésso éltaqmelwayam apkelwáxok. 32 Keltaqmelchessásekxeyk axta nahan apkelwáxok apxámokma apagkók ẽlyáxeg'a apkelpeywa m'a Judas tén han Silas, hakte Dios appeywa apkellegasso axta anhan ma'a, kelwasqakkásekxók axta nahan. 33 Yáma wenaqtémok axta nahan, apkelápháseykekxo makham ẽlyáxeg'a yetlo apkelmésso élxeyenma apkelwáxok apkeltémo kataqmelhok apkelxega, yaqwayam enxoho elmeyekxak makham ma'a apheykegkaxa nak ektáha apkeláphasso. 34 Xeyenmeyk axta eyke apwáxok Silas tásek exnekxak ma'a. 35 Apheykekxeyk axta eyke Pablo tén han Bernabé m'a Antioquía, apkelenxáneykmók axta apkelxekmósso énxet'ák tén han apkeltennáseykha amya'a ektaqmela, yetlo m'a énxet'ák apxámokma axta.
Pablo apyamasma aptamheykha apxegexma Bernabé
36 Keñe axta Pablo aptéma apkenagkama Bernabé s'e:
—Antemekxak sa' makham meyk'a ẽlyáxeg'a apheykha nak apyókxoho tegma apkelyawe, nenlegassamakxa axta chá'a Wesse' egegkok appeywa, yaqwayam sa' agya'asagkohok ektáhakxa apheykha.
37 Apmáheyók axta eykhe nahan eyentamok Bernabé m'a Juan, apkeltamhomakpo axta nahan Marcos; 38 apxeyenmeyk axta eyke Pablo megkapayhawo kólyentamok, hakte apkexakhagweykmek axta aqsa Marcos ma'a yókxexma Panfilia, axta nahan elenxáneykmohok appasmo m'a apkeltamheykha nak. 39 Awanhek axta megkaxnémo mók apkelpaqmeyesma, apkexpánchásamákpek axta anhan. Apyentamomchek axta Bernabé m'a Marcos, apkelchántegkek axta yántakpayhe apkelmaheykegko m'a Chipre, 40 keñe axta Pablo apkelyéseykencha'a aptéma apxegexma m'a Silas, apkelmaxnéssessegkek axta ẽlyáxeg'a apkeltémo eltaqmelchesek Wesse' egegkok eñama apkelásekhayo, keñe apkelánteyapma, 41 axta apkelpéwomók ma'a ekpayho nak Siria, tén han Cilicia, apkelwasqakkáseykxoho ẽlyáxeg'a apkeleñama nak kélaqneykekxexa.
El concilio en Jerusalén
1 Entonces algunos que venían de Judea enseñaban a los hermanos: Si no os circuncidáis conforme al rito de Moisés, no podéis ser salvos. 2 Como Pablo y Bernabé tuviesen una discusión y contienda no pequeña con ellos, se dispuso que subiesen Pablo y Bernabé a Jerusalén, y algunos otros de ellos, a los apóstoles y a los ancianos, para tratar esta cuestión. 3 Ellos, pues, habiendo sido encaminados por la iglesia, pasaron por Fenicia y Samaria, contando la conversión de los gentiles; y causaban gran gozo a todos los hermanos. 4 Y llegados a Jerusalén, fueron recibidos por la iglesia y los apóstoles y los ancianos, y refirieron todas las cosas que Dios había hecho con ellos. 5 Pero algunos de la secta de los fariseos, que habían creído, se levantaron diciendo: Es necesario circuncidarlos, y mandarles que guarden la ley de Moisés.
6 Y se reunieron los apóstoles y los ancianos para conocer de este asunto. 7 Y después de mucha discusión, Pedro se levantó y les dijo: Varones hermanos, vosotros sabéis cómo ya hace algún tiempo que Dios escogió que los gentiles oyesen por mi boca la palabra del evangelio y creyesen. 8 Y Dios, que conoce los corazones, les dio testimonio, dándoles el Espíritu Santo lo mismo que a nosotros; 9 y ninguna diferencia hizo entre nosotros y ellos, purificando por la fe sus corazones. 10 Ahora, pues, ¿por qué tentáis a Dios, poniendo sobre la cerviz de los discípulos un yugo que ni nuestros padres ni nosotros hemos podido llevar? 11 Antes creemos que por la gracia del Señor Jesús seremos salvos, de igual modo que ellos.
12 Entonces toda la multitud calló, y oyeron a Bernabé y a Pablo, que contaban cuán grandes señales y maravillas había hecho Dios por medio de ellos entre los gentiles. 13 Y cuando ellos callaron, Jacobo respondió diciendo: Varones hermanos, oídme. 14 Simón ha contado cómo Dios visitó por primera vez a los gentiles, para tomar de ellos pueblo para su nombre. 15 Y con esto concuerdan las palabras de los profetas, como está escrito:
16 Después de esto volveré
Y reedificaré el tabernáculo de David, que está caído;
Y repararé sus ruinas,
Y lo volveré a levantar,
17 Para que el resto de los hombres busque al Señor,
Y todos los gentiles, sobre los cuales es invocado mi nombre,
18 Dice el Señor, que hace conocer todo esto desde tiempos antiguos.
19 Por lo cual yo juzgo que no se inquiete a los gentiles que se convierten a Dios, 20 sino que se les escriba que se aparten de las contaminaciones de los ídolos, de fornicación, de ahogado y de sangre. 21 Porque Moisés desde tiempos antiguos tiene en cada ciudad quien lo predique en las sinagogas, donde es leído cada día de reposo.
22 Entonces pareció bien a los apóstoles y a los ancianos, con toda la iglesia, elegir de entre ellos varones y enviarlos a Antioquía con Pablo y Bernabé: a Judas que tenía por sobrenombre Barsabás, y a Silas, varones principales entre los hermanos; 23 y escribir por conducto de ellos: Los apóstoles y los ancianos y los hermanos, a los hermanos de entre los gentiles que están en Antioquía, en Siria y en Cilicia, salud. 24 Por cuanto hemos oído que algunos que han salido de nosotros, a los cuales no dimos orden, os han inquietado con palabras, perturbando vuestras almas, mandando circuncidaros y guardar la ley, 25 nos ha parecido bien, habiendo llegado a un acuerdo, elegir varones y enviarlos a vosotros con nuestros amados Bernabé y Pablo, 26 hombres que han expuesto su vida por el nombre de nuestro Señor Jesucristo. 27 Así que enviamos a Judas y a Silas, los cuales también de palabra os harán saber lo mismo. 28 Porque ha parecido bien al Espíritu Santo, y a nosotros, no imponeros ninguna carga más que estas cosas necesarias: 29 que os abstengáis de lo sacrificado a ídolos, de sangre, de ahogado y de fornicación; de las cuales cosas si os guardareis, bien haréis. Pasadlo bien.
30 Así, pues, los que fueron enviados descendieron a Antioquía, y reuniendo a la congregación, entregaron la carta; 31 habiendo leído la cual, se regocijaron por la consolación. 32 Y Judas y Silas, como ellos también eran profetas, consolaron y confirmaron a los hermanos con abundancia de palabras. 33 Y pasando algún tiempo allí, fueron despedidos en paz por los hermanos, para volver a aquellos que los habían enviado. 34 Mas a Silas le pareció bien el quedarse allí. 35 Y Pablo y Bernabé continuaron en Antioquía, enseñando la palabra del Señor y anunciando el evangelio con otros muchos.
Pablo se separa de Bernabé, y comienza su segundo viaje misionero
36 Después de algunos días, Pablo dijo a Bernabé: Volvamos a visitar a los hermanos en todas las ciudades en que hemos anunciado la palabra del Señor, para ver cómo están. 37 Y Bernabé quería que llevasen consigo a Juan, el que tenía por sobrenombre Marcos; 38 pero a Pablo no le parecía bien llevar consigo al que se había apartado de ellos desde Panfilia, y no había ido con ellos a la obra. 39 Y hubo tal desacuerdo entre ellos, que se separaron el uno del otro; Bernabé, tomando a Marcos, navegó a Chipre, 40 y Pablo, escogiendo a Silas, salió encomendado por los hermanos a la gracia del Señor, 41 y pasó por Siria y Cilicia, confirmando a las iglesias.