Jacob ekxeyenma apwáxok exyánegkesek Labán
1 Aplegayak axta chá'a Jacob apkelpaqméteykencha'a Labán apketchek, aptéma chá'a apxeyenma s'e: “Apkelmomchek Jacob ma'a ekyókxoho aqsok ektáha axta apagkok ma'a egyáp nak negko'o, cháxa ekteméssessama nak ekxákma aqsok apagkok.” 2 Apwetayak axta han Jacob ekmassama ektaqmeleykha chá'a apwáxok apkelányo m'a Labán, ektéma axta chá'a m'a nanók axta. 3 Keñe axta Wesse' egegkok aptáha apcháneya Jacob se'e: “Emyekxa sa' makham ma'a apchókxa aphakxa nak ma'a apyáp, apheykegkaxa nak ma'a apnámakkok, sekxegexma sa' atnehek.”
4 Apkeltamhók axta kóltennássekxak Raquel tén han Lía m'a Jacob, yaqwayam enxoho kalmahagkok ma'a yókxexma, aphakxa axta apkelyáqkasa nepkések, 5 aptáhak axta apkeláneya s'e:
—Ekyekpelchágwokmek ko'o kélyáp nak kéxegke ekmassama ektaqmeleykha apwáxok sélányo, ektéma axta m'a nanók axta; sekxegexma eyke chá'a ko'o ektemék ma'a Dios apagkok nak táta. 6 Kélya'ásegkok kéxegke sektamheykencha'a chá'a sélánéssama aqsok ma'a kélyáp nak, yetlo sekwasqápeykekxoho, 7 kélya'ásegkok han setwáseykegkoho chá'a, apxeyenma chá'a eyánmagkasek ekwánxa sektamheykha keñe meyánmagkasek chá'a. Makke yahayók ko'o Dios hetnéssessamhok exma ekmaso agko' ma'a; 8 aptemék agkok chá'a appeywa s'e: ‘Ayánmagkasek sa' ko'o aptamheykha m'a seknaqtósso apkelpeysameykha nak’, apyókxoho apkelwán'ák axta han chá'a epalchesagkok apketkók apkelpeysameykha; aptemék agkok han chá'a appeywa s'e: ‘Ayánmagkasek sa' élpéwayam nak apyempe'ék’, apyókxoho axta han epalchesagkok chá'a apketkók ma'a élpéwayam nak apyempe'ék. 9 Cháxa aptémakxa axta Dios apkelyementamoma apnaqtósso yaqwayam ko'o hélmések.
10 “Ewanméssek axta ko'o sekwet'a yát'ay apkennawók apchápxegáncha'a apkelwána, élpéwayam apyempehek axta m'a tén han apkelpeysameykha, cham'a ekhem apkeláneykxal'a chá'a apkelwán'ák ma'a kélnaqtósso. 11 Ewóneyha axta ko'o Dios apchásenneykha sekwanmagko, axta ektáhak ko'o seyátegmowágko s'e: ‘Keso sekha s'e.’ 12 Aptáhak axta Dios apchásenneykha seyáneya s'e: Elano sa', étak sa' apyókxoho apkelennay'a apkelápxegeykha apkelwán'ák élpéwayam nak aptáxama, tén han ma'a apkelpeysameykha, hakte ekweteyak ko'o ekyókxoho m'a apteméssessamakxa nak Labán. 13 Ko'o Dios sekxekmowásamáxkoho axta exchep ma'a Betel, apteméssessamakxa axta exchep ekpagkanamaxche m'a meteymog, segkéssamakxa axta han appeywa ekmámnaqsoho. ¡Yempekxa néten! Etyep se'e yókxexma nak, emyekxa makham ma'a apchókxa apteyeykemxa axta.”
14 Keñe axta Raquel tén han Lía ektáha élátegmowágko s'e:
—Méko eyke negko'o kaxwók aqsok yaqwayam ólxewekxak ma'a egyáp apxagkok nak, cham'a apketsapa sa'. 15 Máxa mók nekha néleñama aqsa enteméssessók, ẽlchexakhamchek han ekha ekyánmaga, keñe apmeykencha'a m'a segyánmaga axta yaqwayam hẽlmok xép. 16 Negko'o egagkok ma'a ekyókxoho aqsok tén han egketchek, apkelyementameykekxa axta Dios ma'a egyáp nak negko'o. Elána' sa' ekyókxoho m'a aptáhakxa enxoho apcháneya m'a Dios.
Jacob apteyapma Padán-aram
17-18 Apkelnaqtamáha axta Jacob peya emyekxak makham ma'a Canaán, aphakxa axta m'a apyáp Isaac, apkelchenátchessek axta yányátnáxeg ma'a apketchek, tén han apnaqteyegka'a, apkelsókek axta ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak, apxegkek axta náxop appakhégko m'a aqsok apnaqtósso, apkelxawe axta eñama ekyánmaga aptamheykha m'a Padán-aram. 19 Kelyentamáxkok axta han Raquel élmenyexchesa aqsok apcháyókxa yáp Labán apmahágko mók nekha apkelyeseságko nepkések apnaqtósso. 20 Cháxa ektémakxa axta Jacob apyexamakpoho apxegánegkessama m'a Labán, énxet arameo, meyke apkeltennasso. 21 Apxeganakmek axta yetlo ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak, yohók axta apyeykhákxo m'a wátsam Éufrates, apxegkek axta apmahágko m'a élámhakxa nak meteymog Galaad.
Labán apchamhéyak Jacob
22 Ántánxo ekhem axta han entáhak apleg'a Labán apxeganakmo m'a Jacob. 23 Apkemhágkek axta yetlo apkelxegexma'a m'a apnámakkok nak. Siete ekhem axta entáhak aptahanyeykxo m'a élámhakxa nak meteymog Galaad. 24 Wanméssek axta han Labán apya'awa Dios xa axta'a nak, aptáha apcháneya s'e: “Ná epaqhetches aqsa ekmaso Jacob.”
25 Aptahanyekxeyk axta Labán Jacob ma'a élámhakxa nak meteymog Galaad, appakxenweykenxa axta m'a Jacob. Cha'a appakxenwánxa axta han Labán ma'a yetlo apnámakkok, 26 aptáhak axta Labán apcháneya Jacob se'e:
—¿Yaqsa ektáha aptáha nak xa ektáha nak? ¿Yaqsa ektáha sélyexancháseyncha'a nak? Máxa neyseksa kempakhakma élmomaxche aptemessásak apnaqlókmo m'a étchek nak ko'o. 27 ¿Yaqsa ektáha sélyexancháseyncha'a, tén han sexyánegkesa nak meyke séltennasso? Kaxtemék axta séltennasso, apeykásekxohok axta yetlo ekpayheykekxoho ewáxok, tén han yetlo kélpáwasso m'a kéltekpaga nak, tén han arpa. 28 Megyahayók alpetsesekxohok ma'a étchek, tén han étawán'ák. ¡Máxa ekyeyháxma aptemék! 29 Ewanchek xeykhe ko'o atnéssessamhok exma ekmaso kélyókxoho kéxegke, apyáp Dios apagkok xeyke epaqhetchásak ko'o axta'a exchek, aptáha seyáneya s'e: ‘Ná epaqhetches aqsa ekmaso Jacob.’ 30 Appekheykha axta exchep emyekxak ma'a apyáp apxagkok, la'a apkexyeykmo nak, ¿yaqsa eyke ektéma sélmenyexchessama nak aqsok seyáyókxa'?
31 Aptáhak axta Jacob apchátegmowágko Labán se'e:
—Eyáyak axta eyke ko'o. Xeyenmeyk axta ewáxok énnaqtések apyempehek hélyementemekxak ma'a apketchek. 32 Yetneyk sa' agkok enxama negko'o élmá xa aqsok apcháyókxa nak xép, ¡tásek kamátog! Ennámakkok sa' etnehek apweteykegkoho: héltennés sa' ekyetna enxoho aqsok apagkok xép ko'o, keñe sa' esakxa'.
Axta eyke ey'ásegkok Jacob élmenyexma Raquel ma'a aqsok kéláyókxa nak.
33 Aptaxneyk axta Labán ma'a Jacob appakxanma, tén axta apmeyákxo han ma'a Lía axta ekpakxanma, keñe axta aptaxnegwákxo han ma'a ánet élásenneykha axta ekpakxanma, axta eyke elwetákxak ma'a aqsok apcháyókxa nak. Xama axta aptepa m'a ekpakxanma nak Lía, aptaxnegwákxeyk axta m'a Raquel axta ekpakxanma, 34 kelmákxeyk axta Raquel ma'a aqsok kéláyókxa nak, kelnegkónchessek axta kóneg yányátnáxeg kéltahanchesso, heyk axta m'a néten. Apkellexcháha axta apkelchetama Labán ma'a ekyókxoho kañe' nak Raquel ekpakxanma, axta eyke elwetákxa'. 35 Keñe axta Raquel ektáha s'e:
—Táta, ná elaw aqsa magwampákxo enxoho néten apmonye', ekyenyawákxeyk ko'o sekto sakhem.
Apkelchetamchek axta eykhe Labán ma'a aqsok apcháyókxa, axta eyke elwetákxa', 36 tén axta aplawa Jacob, aptáhak axta apcháneya Labán se'e:
—¿Yaqsa aqsok magwaqhawo ko'o sélana? ¿Yaqsa may'assáxma sélana sémheykmo nak? 37 Apkellexcháha ekyókxoho aqsok ahagkok, ¿yaqsa aqsok apwet'a éleñama m'a apxagkok nak? ¡Enegkenwata sa' se'e nápaqta'awo nak apnámakkok, tén han ma'a énámakkok nak ko'o, yaqwayam sa' elxének yaqsa ekpayhawo ektáhakxa s'e egqánet nak, ko'o tén han xép! 38 Veinte apyeyam axta ko'o sektemessáseykha exchep, axta yetsapmak apwáxok apketkok xama enxoho m'a nepkések aptósso, tén han yát'ay; axta atókassók han xama enxoho nepkések apkennawók aptósso nak; 39 axta aseykentegkessók han chá'a xama enxoho aptósso aqsok nawhak eklo eyaqhe, ayaqmagkásekxak axta aqsa chá'a pók ma'a apketsapma nak; kelmenyexáxcheyk axta agkok chá'a apnaqtósso ekhem tén han axta'a, yának axta chá'a exchep ayaqmagkásekxak mók. 40 Wahaxchek axta chá'a ko'o ekmexanma; keñe axta'a wahaxchek apmopsamáge, ¡mowanchek axta chá'a amáwhok atyenek! 41 Veinte apyeyam axta sekha ko'o apxagkok, keso setnamakxa axta ko'o s'e: ektamheykha axta ko'o catorce apyeyam yaqwayam almok ma'a ánet apketchek; keñe axta seis apyeyam sektamheykha yaqwayam almok ma'a aqsok apnaqtósso nak; apxeyenmeyk axta chá'a eyánmagkasek, keñe meyánmagkasek chá'a. 42 Kaxtemék axta metne sekxegexma ko'o m'a Dios apagkok nak Abraham, cham'a Dios apkelpeykessamo nak chá'a táta Isaac, naqsók axta heyáphaksek meyke segkésso xama aqsok. Apweteyak eyke Dios ma'a seklegeykegkoho, tén han ektémakxa ekteyapma sektamheykha, nénxa eltennásak xeyk agkok xép eyesagko aptémakxa m'a axta'a exchek.
Jacob tén han Labán aphéssamo mók apkelpaqhetchásamákpoho
43 Aptáhak axta Labán apchátegmowágko Jacob se'e:
—Étchek ko'o s'e kelán'ák nak; étawán'ák han se'e wokma'ák apketkók nak; seknaqtósso han ma'a nepkések nak. ¡Ekyókxoho aqsok apwet'a nak xép se'e, ahagkok ko'o! ¡Mowanchek ko'o alyementemekxak kaxwók xép ma'a étchek nak, tén han étawán'ák élwete nak! 44 Émpoho; anlának sa' ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho, xép tén han ko'o, yaqwayam sa' katnehek ekxénweykekxoho chá'a egwáxok negko'o s'e egqánet nak ekyetna nélpaqhetchásamáxkoho.
45 Apmeyk axta Jacob xama meteymog, apkenegkáseyha axta ektémól'a meteymog kélchenegkessól'a, 46 aptáhak axta apkeláneya apnámakkok se'e:
—¡Kólánchesekxa meteymog!
Apyókxoho axta apcháncháseykxak meteymog, yaqwayam ethanchásekxak mók ekhéyak, axta aptókagkok han aptéyak ma'a nekha axta aptahanchásekxexa mók meteymog. 47 Appeywa apagko' axta han aptemessásak ekwesey Labán xa yókxexma nak ektéma nak se'e: “Jegar Sahadutá” keñe axta Jacob apteméssesa ekwesey “Galaad” appeywa apagko' axta han ma'a. 48 Keñe axta Labán aptáha s'e:
—Keso meteymog kéltahanchásekxo nak mók sakhem, ektáha ekxénweykekxoho chá'a egwáxok, keso egqánet nak.
—Axta keñamak kélteméssessama ekwesey Galaad xa yókxexma nak, 49 Mispá axta han kélteméssessók mók ekwesey, hakte axta aptáhak Labán se'e:
—Wesse' egegkok sa' henlanha s'e egqánet nak, cham'a magweteykekxo enxoho egmók, 50 Apnaqtawásegkók sa' agkok xép étchek, essenhan apkelmákxo enxoho makham mók kelán'ák, méko sa' eykhe katnehek segweteykegkoho negyeseksa negko'o, Dios sa' eyke etnehek apweteykegkoho.
51 Aptáhak axta makham Labán apcháneya Jacob se'e:
—Keso meteymog kéláncháseykekxa s'e, tén han meteymog kélchenegkesso sénegkesso exchek ko'o negyeseksa s'e egqánet nak, 52 sa' katnehek sẽltennasso chá'a negko'o yaqwayam enxoho magyeykhék chá'a, yaqwayam annaqtawássesha apheykha m'a egnámakkok. 53 Dios apagkok nak ma'a apyáta' Abraham tén han áta' nak ko'o Nahor, sa' etnehek segyekpelchémo negyeseksa negko'o.
—Tén axta Jacob apmésa appeywa m'a Dios, apkelpeykessamo axta chá'a m'a apyáp Isaac. 54 Yetlókok axta han apchaqhe aptósso Jacob ma'a néten egkexe nak, apkeláneyáha axta apnámakkok etáswak ápetek. Aptókagkek axta m'a apyókxoho nak, apnaqtenchek axta han axta'a m'a néten egkexe nak.
55 Keñe axta axto'ók apxatakha'a Labán, apkelpetsesagkokxeyk axta m'a aptawán'ák nak, tén han apketchek; apkelmaxnéssessek axta apkeltamho epasmok Dios, tén axta aptaqháwo makham apchókxa.
1 Y oía Jacob las palabras de los hijos de Labán, que decían: Jacob ha tomado todo lo que era de nuestro padre, y de lo que era de nuestro padre ha adquirido toda esta riqueza. 2 Miraba también Jacob el semblante de Labán, y veía que no era para con él como había sido antes. 3 También Jehová dijo a Jacob: Vuélvete a la tierra de tus padres, y a tu parentela, y yo estaré contigo. 4 Envió, pues, Jacob, y llamó a Raquel y a Lea al campo donde estaban sus ovejas, 5 y les dijo: Veo que el semblante de vuestro padre no es para conmigo como era antes; mas el Dios de mi padre ha estado conmigo. 6 Vosotras sabéis que con todas mis fuerzas he servido a vuestro padre; 7 y vuestro padre me ha engañado, y me ha cambiado el salario diez veces; pero Dios no le ha permitido que me hiciese mal. 8 Si él decía así: Los pintados serán tu salario, entonces todas las ovejas parían pintados; y si decía así: Los listados serán tu salario; entonces todas las ovejas parían listados. 9 Así quitó Dios el ganado de vuestro padre, y me lo dio a mí. 10 Y sucedió que al tiempo que las ovejas estaban en celo, alcé yo mis ojos y vi en sueños, y he aquí los machos que cubrían a las hembras eran listados, pintados y abigarrados. 11 Y me dijo el ángel de Dios en sueños: Jacob. Y yo dije: Heme aquí. 12 Y él dijo: Alza ahora tus ojos, y verás que todos los machos que cubren a las hembras son listados, pintados y abigarrados; porque yo he visto todo lo que Labán te ha hecho. 13 Yo soy el Dios de Bet-el, donde tú ungiste la piedra, y donde me hiciste un voto. Levántate ahora y sal de esta tierra, y vuélvete a la tierra de tu nacimiento. 14 Respondieron Raquel y Lea, y le dijeron: ¿Tenemos acaso parte o heredad en la casa de nuestro padre? 15 ¿No nos tiene ya como por extrañas, pues que nos vendió, y aun se ha comido del todo nuestro precio? 16 Porque toda la riqueza que Dios ha quitado a nuestro padre, nuestra es y de nuestros hijos; ahora, pues, haz todo lo que Dios te ha dicho.
Jacob huye de Labán
17 Entonces se levantó Jacob, y subió sus hijos y sus mujeres sobre los camellos, 18 y puso en camino todo su ganado, y todo cuanto había adquirido, el ganado de su ganancia que había obtenido en Padan-aram, para volverse a Isaac su padre en la tierra de Canaán. 19 Pero Labán había ido a trasquilar sus ovejas; y Raquel hurtó los ídolos de su padre. 20 Y Jacob engañó a Labán arameo, no haciéndole saber que se iba. 21 Huyó, pues, con todo lo que tenía; y se levantó y pasó el Éufrates, y se dirigió al monte de Galaad. 22 Y al tercer día fue dicho a Labán que Jacob había huido. 23 Entonces Labán tomó a sus parientes consigo, y fue tras Jacob camino de siete días, y le alcanzó en el monte de Galaad. 24 Y vino Dios a Labán arameo en sueños aquella noche, y le dijo: Guárdate que no hables a Jacob descomedidamente.
25 Alcanzó, pues, Labán a Jacob; y este había fijado su tienda en el monte; y Labán acampó con sus parientes en el monte de Galaad. 26 Y dijo Labán a Jacob: ¿Qué has hecho, que me engañaste, y has traído a mis hijas como prisioneras de guerra? 27 ¿Por qué te escondiste para huir, y me engañaste, y no me lo hiciste saber para que yo te despidiera con alegría y con cantares, con tamborín y arpa? 28 Pues ni aun me dejaste besar a mis hijos y mis hijas. Ahora, locamente has hecho. 29 Poder hay en mi mano para haceros mal; mas el Dios de tu padre me habló anoche diciendo: Guárdate que no hables a Jacob descomedidamente. 30 Y ya que te ibas, porque tenías deseo de la casa de tu padre, ¿por qué me hurtaste mis dioses? 31 Respondió Jacob y dijo a Labán: Porque tuve miedo; pues pensé que quizá me quitarías por fuerza tus hijas. 32 Aquel en cuyo poder hallares tus dioses, no viva; delante de nuestros hermanos reconoce lo que yo tenga tuyo, y llévatelo. Jacob no sabía que Raquel los había hurtado. 33 Entró Labán en la tienda de Jacob, en la tienda de Lea, y en la tienda de las dos siervas, y no los halló; y salió de la tienda de Lea, y entró en la tienda de Raquel. 34 Pero tomó Raquel los ídolos y los puso en una albarda de un camello, y se sentó sobre ellos; y buscó Labán en toda la tienda, y no los halló. 35 Y ella dijo a su padre: No se enoje mi señor, porque no me puedo levantar delante de ti; pues estoy con la costumbre de las mujeres. Y él buscó, pero no halló los ídolos.
36 Entonces Jacob se enojó, y riñó con Labán; y respondió Jacob y dijo a Labán: ¿Qué transgresión es la mía? ¿Cuál es mi pecado, para que con tanto ardor hayas venido en mi persecución? 37 Pues que has buscado en todas mis cosas, ¿qué has hallado de todos los enseres de tu casa? Ponlo aquí delante de mis hermanos y de los tuyos, y juzguen entre nosotros. 38 Estos veinte años he estado contigo; tus ovejas y tus cabras nunca abortaron, ni yo comí carnero de tus ovejas. 39 Nunca te traje lo arrebatado por las fieras: yo pagaba el daño; lo hurtado así de día como de noche, a mí me lo cobrabas. 40 De día me consumía el calor, y de noche la helada, y el sueño huía de mis ojos. 41 Así he estado veinte años en tu casa; catorce años te serví por tus dos hijas, y seis años por tu ganado, y has cambiado mi salario diez veces. 42 Si el Dios de mi padre, Dios de Abraham y temor de Isaac, no estuviera conmigo, de cierto me enviarías ahora con las manos vacías; pero Dios vio mi aflicción y el trabajo de mis manos, y te reprendió anoche.
43 Respondió Labán y dijo a Jacob: Las hijas son hijas mías, y los hijos, hijos míos son, y las ovejas son mis ovejas, y todo lo que tú ves es mío: ¿y qué puedo yo hacer hoy a estas mis hijas, o a sus hijos que ellas han dado a luz? 44 Ven, pues, ahora, y hagamos pacto tú y yo, y sea por testimonio entre nosotros dos. 45 Entonces Jacob tomó una piedra, y la levantó por señal. 46 Y dijo Jacob a sus hermanos: Recoged piedras. Y tomaron piedras e hicieron un majano, y comieron allí sobre aquel majano. 47 Y lo llamó Labán, Jegar Sahaduta; y lo llamó Jacob, Galaad. 48 Porque Labán dijo: Este majano es testigo hoy entre nosotros dos; por eso fue llamado su nombre Galaad; 49 y Mizpa, por cuanto dijo: Atalaye Jehová entre tú y yo, cuando nos apartemos el uno del otro. 50 Si afligieres a mis hijas, o si tomares otras mujeres además de mis hijas, nadie está con nosotros; mira, Dios es testigo entre nosotros dos. 51 Dijo más Labán a Jacob: He aquí este majano, y he aquí esta señal, que he erigido entre tú y yo. 52 Testigo sea este majano, y testigo sea esta señal, que ni yo pasaré de este majano contra ti, ni tú pasarás de este majano ni de esta señal contra mí, para mal. 53 El Dios de Abraham y el Dios de Nacor juzgue entre nosotros, el Dios de sus padres. Y Jacob juró por aquel a quien temía Isaac su padre. 54 Entonces Jacob inmoló víctimas en el monte, y llamó a sus hermanos a comer pan; y comieron pan, y durmieron aquella noche en el monte. 55 Y se levantó Labán de mañana, y besó sus hijos y sus hijas, y los bendijo; y regresó y se volvió a su lugar.