Ekyennameykhaxma Tesalónica
1 Apkelyeykhágweykmek axta apkelxegama Pablo tén han Silas ma'a Anfípolis, tén han ma'a Apolonia, keñe apkelweykmo m'a Tesalónica, ekyetnamakxa axta nahan apchaqneykekxexa m'a judíos. 2 Aptaxnegweykmek axta Pablo m'a apchaqneykekxexa axta judíos, ekhawo aptémakxa axta chá'a ekyókxoho sábado, ántánxo semána axta nahan weykmohok apkeltennáseykha énxet'ák, apmeykencha'a chá'a m'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche Wesse' egegkok appeywa. 3 Apkeltennáseykha axta chá'a apxénamakpo yetsapok ma'a Mesías, tén han apxénamakpo exátekhágwók ma'a natámen apketsapma. Axta aptemék chá'a apkelanagkama s'e:
—Cháxa Jesús séltennásencha'a nak chá'a kéxegke, cháxa Mesías xa.
4 Nápakha judíos axta anhan melya'ásseykmok xa, apkelyetleykekxeyk axta m'a Pablo tén han Silas. Apxámok axta anhan melya'ásseyam ma'a griegos, apkelpeykessamo axta chá'a m'a Dios, xámok axta anhan ma'a kelán'ák kelwesse'e nak. 5 Apnathayak axta eyke m'a nápakha judíos apkelya'ásseyam axta, apcháncheseykekxeyk axta m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa apkelweynchámeykha axta aqsa chá'a m'a ámay, apkeltémo énnegkesek exma m'a tegma apwányam tén han etekkesek ektemegweykmohóxma. Apketámeykegkek axta anhan ma'a Jasón apxagkok, apkelchetamsama Pablo tén han ma'a Silas, yaqwayam enxoho elántekkesek yókxexma, enaqlakxések ma'a énxet'ák apxámokma. 6 Xama axta melwetágweykmo m'a, keñe axta kélyenyawáseykegkokxo aqsa Jasón kélyentameykekxo, tén han nápakha énxet'ák melya'ásseyam, nápaqta'awók ma'a apkelámha apmonye'e nak tegma apwányam. Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e:
—¡Keso énxet'ák aptekkessama nak chá'a ekyennamáxma ekyókxoho yókxexma, apkelwa'ak nahan se'e, 7 apheyáseykha nahan apxagkok ma'a Jasón! ¡Apyókxoho nahan aptawáseykha m'a wesse' apwányam segánamakxa apagkok, hakte apkelxeyenmeyk chá'a apyetnama pók wesse' apwányam, cham'a kéltéma nak Jesús!
8 Xama axta apkellegaya xa aqsok nak, apyennegkessegkek axta exma énxet'ák tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. 9 Keñe axta m'a Jasón tén han ma'a nápakha nak apyánmagkassama yaqwayam kólchexeykxa', kélchexeykekxeyk axta anhan.
Pablo tén han Silas apkelwayam ma'a Berea
10 Yáqtéssegkek axta, apkeltémók axta elpekhaksohok apkelxega énxet'ák melya'ásseyam Pablo tén han Silas elmahagkok ma'a Berea. Xama axta apkelweykmo m'a, apkelmaheykegkek axta apchaqneykekxexa judíos ma'a. 11 Cháxa énxet'ák judíos éltaqmela axta apkelwáxok, megkaxnémo axta ektémakxa apkelwáxok ma'a énxet'ák apheykha nak Tesalónica, apkelmomchek axta takha' amya'a eñama nak Dios yetlo ekmáyheykegkoho apkelwáxok. Yókxoho ekhem axta anhan chá'a apkelyetsátéyak ma'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche yaqwayam enxoho elwetak naqsók kexaha m'a ektémakxa axta kéllegasso. 12 Axta keñamak apxámokma apteme melya'ásseyam, apxámok axta anhan griegos apteme melya'ásseyam, cham'a kelán'ák kelwesse'e nak, tén han ma'a apkelennay'a nak. 13 Xama axta apkellegaya amya'a judíos apheykha axta Tesalónica apkeltenneykencha'a nahan Pablo Dios appeywa m'a Berea, apkelmaheykegkek axta anhan ma'a, aptekkessesseykmek axta nahan apyennegkessóxma énxet'ák ma'a, apkellókassesseykmek axta nahan apkelwáxok. 14 Apkeltémók axta eyke epekhaksohok apteyapma Pablo énxet'ák melya'ásseyam emhagkok ma'a neyáwa wátsam ekwányam, keñe axta Silas tén han Timoteo apkelheykekxo m'a Berea. 15 Apkelyetlamchek axta nahan Pablo ekweykmoho tegma apwányam Atenas ma'a énxet'ák ektáha axta apkelxegexma'a. Keñe axta apkelchexyeykmo makham yetlo apseykentámho Pablo appeywa apkeltémo elpekhaksohok ey'ókxak Silas tén han Timoteo.
Pablo apwayam Atenas
16 Neyseksa apkelhaxanma axta Pablo, Silas tén han Timoteo m'a Atenas, lókassegkek axta apwáxok apweteya ekxámokma kéleykmássesso m'a tegma apwányam nak. 17 Axta keñamak apkelpaqhetchásamákpoho Pablo judíos ma'a apchaqneykekxexa nak, tén han ma'a nápakha apkelpeykessamo axta chá'a Dios. Apkelpaqhetchásamákpók axta nahan chá'a m'a énxet'ák apchaqneykekxoho axta chá'a m'a apkelweynchámeykegkaxa axta chá'a énxet'ák. 18 Nápakha énxet'ák apkelxekmósso apnámakkok axta nahan apkelpaqhetchásamákpohok chá'a Pablo, cham'a epicúreos tén han estoicos. Axta aptemék chá'a apkelpaqmeyesma pók xam'a s'e:
—¿Yaqsa apxeyenma chá'a xa mey'áseyak nak aqsok?
Axta etnehek nahan chá'a apkelpeywa nápakha s'e:
—Aqsok kéláyókxa éleñama mók nekha kexaha apkelxeyenma chá'a.
Axta aptemék apkelpeywa énxet'ák xa ektáha nak, hakte apkeltenneykha axta chá'a Pablo m'a Jesús apwesey, tén han nennaqxétekhágwayam. 19 Keñe axta kélyentameykekxo m'a Areópago. Axta kéltemék kélmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Apwancheya hẽltennaksek, yaqsa nélxekmowásamáxche axnagkok se'e sensókasakmo nak xép? 20 Hakte ẽltennassegkek chá'a m'a aqsok manlegaya nak, néltamhók agya'asagkohok yaqsa ekteme xa.
21 Hakte cham'a apyókxoho énxet'ák apkeleñama nak Atenas, ekhawo nahan ma'a apkeleñama nak mók nekha apheykencha'a nak ma'a, wánxa axta aqsa apmenyeyk chá'a eleyxhok ma'a kaxwe amya'a ekxénamaxche nak tén han elxének chá'a.
22 Apkempeykekxeyk axta néten Pablo nepyeseksa énxet'ák ma'a Areópago. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
“Énxet'ák kéleñama nak Atenas, ekwet'ak ekxáma kéxegke m'a ektémakxa nak kéláyókxa. 23 Ekweynchámeykha axta ko'o sélányo m'a kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa, ekweteyak axta ko'o ekwatnamáxchexa nak aqsok ekyetno kéltáxésso s'e ektéma nak: ‘Dios megkólya'áseyak kélpagkanchesso s'e. Cháxa sekmako nak ko'o altennássak kéxegke xa, kélpeykessamo nak chá'a neyseksa megkólya'áseyak.
24 “Dios apkelane axta keso náxop tén han ekyókxoho aqsok ekhéyak nak awáxok, cham'a Wesse' néten ma'a, tén han keso náxop. Mexmak ma'a kañe' tegma énxet apkelane nak, 25 mopmenyeyk nahan kóllanaksek aqsok, hakte cham'a apteme chá'a segmésso negyókxoho ekyennaqte egnények ma'a, nennama tén han ma'a ekyókxoho aqsok nak.
26 “Xama énxet axta keñamak apxámaseykekxo apyókxoho pók aptémakxa énxet, yaqwayam enxoho esawhekxohok keso náxop; appekkenchessegkek axta nahan chá'a ekwánxa ekhem néxa apheykha tén han ma'a yókxexma yaqweykenxa chá'a exmakha, 27 yaqwayam enxoho ektamok ma'a Dios, máxa apkelpaknameykha sa' eykhe etnehek éteyekxa'. Naqsók chá'a negko'o ketók aphakxa enxama m'a Dios. 28 Hakte Dios negko'o segmésso negyennaqte, tén han negmowána óltaqheykha tén han negweynchámeykha chá'a; ekhawo ektémakxa nak apkelxeyenma m'a énxet'ák kélagkok apnaqtáxéseyak nak chá'a ekteyapma élchetámeykha apkelwáxok ektéma nak se'e: ‘Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios.’ 29 Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios, megkeyméxchek negko'o kaxének egwáxok apteme aphémo Dios ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa nak, tén han ma'a sawo ekmope ekmomnáwa nak, essenhan ma'a meteymog apkeleykmassáseykegkohol'a énxet ekxénakxa enxoho apwáxok eleykmássesha. 30 Axta yenmexmók Dios ektémakxa axta melya'áseyak aqsok énxet'ák ma'a nanók axta, keñe kaxwo' apkeltémo negko'o ólyaqmagkasek egwáxok Dios negyókxoho nak, ekweykekxoho m'a ekyókxoho yókxexma nak. 31 Hakte appekkenmeyk axta Dios xama ekhem yaqweykenxa elyekpelkohok apyókxoho énxet'ák keso náxop yetlo ekpéwomo aptémakxa eñama apchásenneykekxa xama énxet ektáha axta apkelyéseykha; cháxa apxekmóssama axta apyókxoho énxet'ák, cham'a apxátekhásseykmo axta.”
32 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa apnaqxétekhágwayam nak ma'a apkeletsapma, apkellektegmeykha axta chá'a nápakha, keñe axta nahan nápakha aptéma chá'a apkelpeywa s'e:
—Ageyxhok sa' makham exének mók ekhem xa.
33 Keñe axta apkexakhama Pablo xa énxet'ák nak. 34 Nápakha axta eyke nahan apkelyetlók, tén han aptamheykegko melya'ásseyam. Dionicio axta nahan aphak nepyeseksa xa énxet'ák nak, apkeñama axta xama nepyeseksa m'a apchaqneykekxexa nak énxet Areópago, keñe axta nahan xama kelán'a ekwesey axta Dámaris, tén han ma'a nápakha énxet'ák nak.
El alboroto en Tesalónica
1 Pasando por Anfípolis y Apolonia, llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga de los judíos. 2 Y Pablo, como acostumbraba, fue a ellos, y por tres días de reposo discutió con ellos, 3 declarando y exponiendo por medio de las Escrituras, que era necesario que el Cristo padeciese, y resucitase de los muertos; y que Jesús, a quien yo os anuncio, decía él, es el Cristo. 4 Y algunos de ellos creyeron, y se juntaron con Pablo y con Silas; y de los griegos piadosos gran número, y mujeres nobles no pocas. 5 Entonces los judíos que no creían, teniendo celos, tomaron consigo a algunos ociosos, hombres malos, y juntando una turba, alborotaron la ciudad; y asaltando la casa de Jasón, procuraban sacarlos al pueblo. 6 Pero no hallándolos, trajeron a Jasón y a algunos hermanos ante las autoridades de la ciudad, gritando: Estos que trastornan el mundo entero también han venido acá; 7 a los cuales Jasón ha recibido; y todos estos contravienen los decretos de César, diciendo que hay otro rey, Jesús. 8 Y alborotaron al pueblo y a las autoridades de la ciudad, oyendo estas cosas. 9 Pero obtenida fianza de Jasón y de los demás, los soltaron.
Pablo y Silas en Berea
10 Inmediatamente, los hermanos enviaron de noche a Pablo y a Silas hasta Berea. Y ellos, habiendo llegado, entraron en la sinagoga de los judíos. 11 Y estos eran más nobles que los que estaban en Tesalónica, pues recibieron la palabra con toda solicitud, escudriñando cada día las Escrituras para ver si estas cosas eran así. 12 Así que creyeron muchos de ellos, y mujeres griegas de distinción, y no pocos hombres. 13 Cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea era anunciada la palabra de Dios por Pablo, fueron allá, y también alborotaron a las multitudes. 14 Pero inmediatamente los hermanos enviaron a Pablo que fuese hacia el mar; y Silas y Timoteo se quedaron allí. 15 Y los que se habían encargado de conducir a Pablo le llevaron a Atenas; y habiendo recibido orden para Silas y Timoteo, de que viniesen a él lo más pronto que pudiesen, salieron.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo los esperaba en Atenas, su espíritu se enardecía viendo la ciudad entregada a la idolatría. 17 Así que discutía en la sinagoga con los judíos y piadosos, y en la plaza cada día con los que concurrían. 18 Y algunos filósofos de los epicúreos y de los estoicos disputaban con él; y unos decían: ¿Qué querrá decir este palabrero? Y otros: Parece que es predicador de nuevos dioses; porque les predicaba el evangelio de Jesús, y de la resurrección. 19 Y tomándole, le trajeron al Areópago, diciendo: ¿Podremos saber qué es esta nueva enseñanza de que hablas? 20 Pues traes a nuestros oídos cosas extrañas. Queremos, pues, saber qué quiere decir esto. 21 (Porque todos los atenienses y los extranjeros residentes allí, en ninguna otra cosa se interesaban sino en decir o en oír algo nuevo.)
22 Entonces Pablo, puesto en pie en medio del Areópago, dijo: Varones atenienses, en todo observo que sois muy religiosos; 23 porque pasando y mirando vuestros santuarios, hallé también un altar en el cual estaba esta inscripción: AL DIOS NO CONOCIDO. Al que vosotros adoráis, pues, sin conocerle, es a quien yo os anuncio. 24 El Dios que hizo el mundo y todas las cosas que en él hay, siendo Señor del cielo y de la tierra, no habita en templos hechos por manos humanas, 25 ni es honrado por manos de hombres, como si necesitase de algo; pues él es quien da a todos vida y aliento y todas las cosas. 26 Y de una sangre ha hecho todo el linaje de los hombres, para que habiten sobre toda la faz de la tierra; y les ha prefijado el orden de los tiempos, y los límites de su habitación; 27 para que busquen a Dios, si en alguna manera, palpando, puedan hallarle, aunque ciertamente no está lejos de cada uno de nosotros. 28 Porque en él vivimos, y nos movemos, y somos; como algunos de vuestros propios poetas también han dicho: Porque linaje suyo somos. 29 Siendo, pues, linaje de Dios, no debemos pensar que la Divinidad sea semejante a oro, o plata, o piedra, escultura de arte y de imaginación de hombres. 30 Pero Dios, habiendo pasado por alto los tiempos de esta ignorancia, ahora manda a todos los hombres en todo lugar, que se arrepientan; 31 por cuanto ha establecido un día en el cual juzgará al mundo con justicia, por aquel varón a quien designó, dando fe a todos con haberle levantado de los muertos.
32 Pero cuando oyeron lo de la resurrección de los muertos, unos se burlaban, y otros decían: Ya te oiremos acerca de esto otra vez. 33 Y así Pablo salió de en medio de ellos. 34 Mas algunos creyeron, juntándose con él; entre los cuales estaba Dionisio el areopagita, una mujer llamada Dámaris, y otros con ellos.