Moisés apmésso appeywa israelitas apkeltémo elyahakxoho'
1 “Israelitas, kóleyxho sa' segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak chá'a antéhek sélxekmóssama axta, kóllána sa' nahan, yaqwayam sa' kólweynchamha chá'a tén han kólmok ma'a apkelókxa, apmaheyókxa nak egkések ma'a Wesse' egegkok, Dios apagkok nak ma'a kélyapmeyk nano'. 2 Nágkólyepetchásekxa aqsa mók amya'a m'a séltémo axta kóllána', nágkólmasses nahan xama enxoho; kóllána chá'a m'a Dios Wesse' kélagkok nak segánamakxa apagkok, séltamho nak ko'o kóllána'. 3 Kéxegke kélagko' axta nahan kélweteyk apteméssessamakxa Wesse' egegkok ma'a Baal-peor, tén han apmassesseykmo kélnepyeseksa kéxegke m'a apyókxoho apkelpeykessamo axta chá'a aqsok kéláyókxa m'a yókxexma nak; 4 keñe kélyókxoho kéxegke, ektáha axta megkólyenseyam kélyetlo m'a Dios Wesse' kélagkok, kélweynchámeyncha'a makham. 5 Élxekmóssegkek axta ko'o kéxegke segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak antéhek apkeltémo axta ko'o alxekmósek ma'a Dios Wesse' ahagkok, yaqwayam sa' kóllanagkok chá'a m'a apkelókxa yaqwánxa sa' kólhamok. 6 Kólyahakxoho sa' chá'a, kóllána sa' nahan, hakte sa' kañék apkelya'áseykegkoho kéxegke énxet'ák apheykha nak mók nekha, ekha kélya'áseykegkoho xa tén han kélyekpelchémo, hakte kélya'ásegwokmek sa' agkok kéxegke xa segánamakxa nak, megkatnehek sa' metne elxének se'e: ‘¡Apkelya'áseyak nak la'a eghak se'e énxet'ák apxámokma nak, apkelyekpelchémo nahan eghak!’ 7 ¿Yetneya apchókxa énxet apxámokma ekha ketók ma'a aqsok apkeláyókxa, aptéma nak negko'o m'a Dios Wesse' egegkok nélmaxneya enxoho chá'a agának hempasmok? 8 ¿Yaqsa apchókxa énxet apxámokma, ekha segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak chá'a antéhek ekpéwomo agko', ekhawo nak ekyókxoho s'e nélxekmowásamáxche', séltennasa nak ko'o kéxegke s'e sakhem nak? 9 Nágkalwagqamák chá'a m'a aqsok kélwete nak, nágkólyensem chá'a xama enxoho ekxéneykha kélwáxok; kóltennasha chá'a m'a kélketchek tén han ma'a kéltawán'ák.
Dios appaqmeyesma néten egkexe Horeb
10 “Axta aptemék ko'o seyenagkama Wesse' egegkok, kélaqnágweykmo axta nápaqtók Dios Wesse' kélagkok ma'a egkexe Horeb: ‘Yánchásekxa sa' énxet'ák yaqwayam sa' yeyxhok sekpeywa tén han yaqwayam sa' kaltámeyagkok sélyeheykekxoho ko'o yókxoho ekhem neyseksa apheykha, yaqwayam sa' elxekmósek apketchek elanagkok ekhawo nak xa.’ 11 Kélaqnágweykmek axta kéxegke m'a awhak egkexe nak, ekteyapmakxa axta nahan táxa eyáléwe ekmeyeykekxo netnók agko', yaphope ekyentaxno agko' axta nahan tamheykekxak tén han ekpésyam; 12 apkelpaqhetchessegkek axta nahan kéxegke Wesse' egegkok ma'a neyseksa táxa eyáléwe nak. Kéllegayak axta kéxegke m'a appeywa, appeywa axta eyke aqsa, keñe megkólweteya xama enxoho m'a ektémakxa apyókxa. 13 Apkelya'ássásegweykmek axta kéxegke Wesse' egegkok ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apagkok, cham'a diez apkeltémókxa nak antéhek, apnaqtáxésso axta ánet meteymog élpayhe, apkeltémók axta nahan kóllanagkok. 14 Ko'o axta nahan apkeltémók alxekmósek kéxegke segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak antéhek, yaqwayam sa' kóllánegwók ma'a xapop kélmáheyókxa nak kólhamok.
Sẽlésso antéhek nélpeykessamo aqsok kéleykmássesso
15 “Axta kólweteyk kéxegke xama enxoho apyókxa Wesse' egegkok ma'a apkelpaqhetchessama axta neyseksa táxa eyáléwe, néten egkexe nak Horeb. Kóllanagkoho kéltáhakxa, 16 yaqwayam enxoho megkólnaqtawasaxcheyk kélagko' kóllának ma'a kéleykmássesso kélheyáseykegkoho nak ektémakxa apyókxa m'a énxet essenhan kelán'a, 17 essenhan ma'a aqsok nawha'ák nak, tén han náta, 18 tén han ma'a élpexyaweykegkoho nak náxop kalxog, essenhan ma'a kelasma. 19 Kélenmexawók agkok nahan ma'a néten kólwetak ma'a ekhem, pelten, yaw'a, tén han ma'a ekyókxoho aqsok élsassóxma nak néten, nágkólho káhapwak ekyekkónma kólpeykeshok xa, hakte apkeláneyak axta Dios Wesse' kélagkok élsassóxma nak néten yaqwayam kalsássesek exma apyókxoho énxet keso náxop. 20 Keñe kéxegke apkelmoma m'a Wesse' egegkok, apkelhaxyawásseykekxeyk axta m'a kañe' táxa axagkok kélpeykáseykekxa axta chá'a m'a sawo, Egipto xa, keñe apteméssessama ekhawo nak kéltémakxa s'e kaxwo' nak: énxet'ák apagkok apagko'. 21 Etaqnagkamchek axta eyke ko'o m'a Wesse' egegkok eñama kéltémakxa kéxegke, naqsók axta nahan apteméssessók peya mayeykhekxeyk ko'o m'a neyp wátsam Jordán nak, tén han matxek ma'a xapop ektaqmalma apmáheyókxa nak egkések kéxegke yaqwayam kóltéhek kélagkok kélagko'. 22 Watsapok sa' ko'o s'e apchókxa nak mayeykhekxeyk sa' ma'a neyp wátsam Jordán, kéxegke sa' eyke kólyeykhekxa', kólmok sa' ma'a xapop ektaqmalma nak. 23 Eyke, kóllanagkoho sa' kéltáhakxa yaqwayam megkalwagqamagkehek ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apkelánésso axta kéxegke m'a Dios Wesse' kélagkok. Nágkóllána xama enxoho kélpeykessamo kéleykmássesso tén han kélheyáseykegkoho nak ektémakxa ekyókxa xama aqsok, cham'a apmasma nak cha'a kóllának ma'a Dios Wesse' kélagkok, 24 hakte cham'a Dios Wesse' kélagkok nak kéxegke, apteme xama Dios apkelmeyeykha, ¡táxa eksawhomól'a kalwatnek ma'a ekyókxoho aqsok!
25 “Kélwet'ak sa' agkok kélketchek kéxegke tén han kéltawán'ák, tén han kéltamhágko sa' kélwányamók neyseksa kélheykha m'a apkelókxa nak, kélnaqtawásexcheyk sa' agkok kóllanagkok kéleykmássesso essenhan ma'a kélheyáseykegkoho nak ektémakxa ekyókxa xama aqsok, cháxa kéllana aqsok ekmaso nápaqtók Dios Wesse' kélagkok xa tén han kéllókasa, 26 ekpekkenchek ko'o sakhem néten tén han náxop yaqwayam katnehek ekweteykegkoho, kaxwók sa' kólmassegwók kéxegke m'a apkelókxa yaqwánxa nak kólmok, cham'a neyp wátsam Jordán nak. Megkawegqók sa' kélheykha m'a xapop nak, kólmasséssók sa' kélyókxoho. 27 Yexpánchesha sa' kéxegke Wesse' egegkok elya'aksek ma'a nepyeseksa nak pók aptémakxa énxet'ák, kélqántawók kélagko' sa' kóleymaxchek kéxegke, wánxa sa' aqsa m'a kélheykha nak chá'a apkelókxa apkelya'asakxa enxoho chá'a m'a Wesse' egegkok. 28 Sa' kólpeykeshok chá'a aqsok kéláyókxa énxet nak chá'a apkelane m'a, cham'a kéleykmássesso élánamáxche nak yántéseksek tén han ma'a meteymog, megkate nak exma, tén han megkañe nak ektemegweykmohóxma, tén han megkato nak ekto, tén han ma'a meyke nak énnama. 29 Kélchetamchek sa' agkok Dios Wesse' kélagkok ekweykmoho kañók agko' kélwáxok tén han ekweykmoho kélyennaqte neyseksa kélheykha m'a, kólwetekxak sa'. 30 Cháhapwakteyk sa' agkok kéxegke ekyókxoho s'e nenlegeykegkoho nak tén han se'e eklegeykegkoho nak egwáxok, kélya'aweykxeyk sa' agkok ma'a Wesse' egegkok tén han kélyahákxoho enxoho, 31 mekxáyhek sa' chá'a kélxakcha'awo', memasséssemek sa' nahan, hakte cha'a apteme Dios apmopyósa henlanok ma'a, megkalwánaqmék sa' nahan ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apkelánésso axta m'a kélyapmeyk nanók axta kéxegke, tén han apxeyenma axta naqsók agko' elána'.
32 “Kólchetam kélnentámen axta kéxegke, tén han ma'a nanók agkók axta, sekxók axta apkeláneya Dios énxet keso nélwanmeygkaxa; kólweynchamha sa' ekyókxoho keso náxop, kólmaxneyha sa' chá'a, temegkek axta kexaha aqsok ekyawe agko' ektéma nak xa, kélya'áseykegkók axta kexaha nahan. 33 ¿Yetnéya axta chá'a meletsapma énxet mók apheykegkaxa ellegak Dios appeywa apkelpaqhetchesa enxoho m'a neyseksa táxa eyáléwe, ekhawo nak kéxegke? 34 ¿Yetnéya xama aqsok kéláyókxa élyéseykha énxet'ák nepyeseksa m'a pók aptémakxa nak énxet, ekyetlómo élane m'a ekxámokma aqsok, tén han ma'a magkenatchesso nak agweta', tén han ma'a sempelakkasso nak agweta' tén han ma'a kempakhakma, yetlo ekmeykha ekyawe ekmowána tén han ma'a ekmowána nak hegyegwakkasek, ekhawo apkeláneya axta kélnápaqta'awók kéxegke Dios Wesse' kélagkok ma'a yókxexma Egipto, eñama apkelmasma kéxegke? 35 Cháxa apxekmóssama axta kéxegke Wesse' egegkok xa yaqwayam enxoho kólya'asagkohok apteme apmámnaqsoho Dios, méko pók aphawo enxoho. 36 Apkelpaqhetchessegkek axta nahan kéxegke m'a néten nak yaqwayam enxoho elánekxések chá'a kélxega, keñe so náxop nak apxekmóssama chá'a táxa ekwányam apagkok, kóllegak axta nahan chá'a appeywa m'a neyseksa táxa eyáléwe nak. 37 Apkelásekhayók axta kélyapmeyk nano' axta kéxegke m'a, apkelyéseykha axta nahan ma'a aptawán'ák neptámen nak, apkelántekkessegkek axta Egipto eñama ekyawe apmopwána. 38 Apkelántekkessegkek axta kélmonye'e kéxegke m'a énxet'ák apxámokma apagko' axta tén han apkelyennaqte, megkólhawo nak kéxegke, yaqwayam enxoho kólmok ma'a apkelókxa nak tén han kóltéhek kélagkok kélagko', ekhawo ektémakxa nak se'e kaxwo' nak.
39 “Nágkólwatéssem ekxéneykha kélwáxok Wesse' egegkok apteme Dios ma'a néten tén han keso náxop, méko pók aphawo enxoho m'a. 40 Kóllána chá'a m'a segánamakxa apagkok sekmésa nak ko'o kéxegke s'e ekhem nak, tén han ma'a nélánémaxchexa nak chá'a antéhek, keñe sa' tásek chá'a katnehek ektáhakxa kéxegke tén han ma'a kéltawán'ák kélnentámen nak, kólhakha sa' nahan apxámokma apyeyam ma'a apkelókxa apmáheyókxa nak egkések meyke néxa m'a Dios Wesse' kélagkok.”
Apkelyexánegweykenxa nak chá'a énxet'ák teyapmakxa ekhem nak neyp wátsam Jordán
41 Apkelyéseykha axta Moisés apqántánxo tegma apkelyawe m'a ekpayho nak teyapmakxa ekhem neyp wátsam Jordán, 42 yaqwayam enxoho yepwának chá'a éxánegwakxak ma'a énxet apchaqhe nak chá'a pók megkatnahakxoho apmáheyo yaqhek, melnápomákpo axta chá'a m'a nanók axta. 43 Keso apkelwesey axta tegma apkelyawe s'e: Béser, xapop ekpayhegwayam nak néten ma'a yókxexma meykexa énxet. Cháxa yaqwánxa sa' chá'a elmeyekxak ma'a Rubén énxet'ák apagkok; tegma apwányam Ramot, apyetnama nak ma'a Galaad. Cháxa yaqwánxa sa' chá'a elmeyekxak ma'a Gad énxet'ák apagkok; tén ma'a tegma apwányam Golán, apyetnama nak ma'a Basán, cháxa yaqwánxa sa' chá'a elmeyekxak ma'a nápakha nak Manasés énxet'ák apagkok.
Énxet'ák kélxekmósso diez apkeltémókxa nak antéhek Dios
44 Keso nélxekmowásamáxche apméssama axta Moisés israelitas, 45 tén han apkeltémókxa antéhek, tén han segánamakxa tén han nélánémaxchexa antéhek apkeltennáseykegko axta sekxók apkelánteyapma axta m'a Egipto, 46 apheykegkaxa axta makham ma'a teyapmakxa ekhem nak neyp wátsam Jordán, ekyapwátegweykenxa nak xapop ekyetnama nak ma'a ekpayho nak Bet-peor, Sihón nak xapop apagkok, wesse' apwányam apagkok nak ma'a amorreos. Hesbón axta eyke aphak ma'a Sihón, Moisés axta eyke apyaqmassók yetlo apkelxegexma'a m'a israelitas, cham'a sekxók axta apkelánteyapma m'a Egipto. 47 Apyementamomchek axta xapop apagkok ma'a israelitas tén han ma'a wesse' apwányam Og aphama axta m'a Basán, apqánet kelwesse'e apkelwányam apagkok axta m'a amorreos apheykencha'a axta m'a teyapmakxa ekhem nak neyp wátsam Jordán. 48 Axta nahan cheynamók xapop apagkok ma'a yókxexma Aroer, cham'a neyáwa nak wátsam Arnón, ekweykekxoho m'a egkexe Sirión, ekwesey nak han Hermón, 49 tén han ma'a ekyókxoho nak yókxexma Arabá, teyapmakxa ekhem nak ma'a wátsam Jordán, ekweykekxoho m'a Wátsam Ekwányam Étsapma, awhak nak ma'a egkexe Pisgá.
Moisés exhorta a la obediencia
1 Ahora, pues, oh Israel, oye los estatutos y decretos que yo os enseño, para que los ejecutéis, y viváis, y entréis y poseáis la tierra que Jehová el Dios de vuestros padres os da. 2 No añadiréis a la palabra que yo os mando, ni disminuiréis de ella, para que guardéis los mandamientos de Jehová vuestro Dios que yo os ordeno. 3 Vuestros ojos vieron lo que hizo Jehová con motivo de Baal-peor; que a todo hombre que fue en pos de Baal-peor destruyó Jehová tu Dios de en medio de ti. 4 Mas vosotros que seguisteis a Jehová vuestro Dios, todos estáis vivos hoy. 5 Mirad, yo os he enseñado estatutos y decretos, como Jehová mi Dios me mandó, para que hagáis así en medio de la tierra en la cual entráis para tomar posesión de ella. 6 Guardadlos, pues, y ponedlos por obra; porque esta es vuestra sabiduría y vuestra inteligencia ante los ojos de los pueblos, los cuales oirán todos estos estatutos, y dirán: Ciertamente pueblo sabio y entendido, nación grande es esta. 7 Porque ¿qué nación grande hay que tenga dioses tan cercanos a ellos como lo está Jehová nuestro Dios en todo cuanto le pedimos? 8 Y ¿qué nación grande hay que tenga estatutos y juicios justos como es toda esta ley que yo pongo hoy delante de vosotros?
La experiencia de Israel en Horeb
9 Por tanto, guárdate, y guarda tu alma con diligencia, para que no te olvides de las cosas que tus ojos han visto, ni se aparten de tu corazón todos los días de tu vida; antes bien, las enseñarás a tus hijos, y a los hijos de tus hijos. 10 El día que estuviste delante de Jehová tu Dios en Horeb, cuando Jehová me dijo: Reúneme el pueblo, para que yo les haga oír mis palabras, las cuales aprenderán, para temerme todos los días que vivieren sobre la tierra, y las enseñarán a sus hijos; 11 y os acercasteis y os pusisteis al pie del monte; y el monte ardía en fuego hasta en medio de los cielos con tinieblas, nube y oscuridad; 12 y habló Jehová con vosotros de en medio del fuego; oísteis la voz de sus palabras, mas a excepción de oír la voz, ninguna figura visteis. 13 Y él os anunció su pacto, el cual os mandó poner por obra; los diez mandamientos, y los escribió en dos tablas de piedra. 14 A mí también me mandó Jehová en aquel tiempo que os enseñase los estatutos y juicios, para que los pusieseis por obra en la tierra a la cual pasáis a tomar posesión de ella.
Advertencia contra la idolatría
15 Guardad, pues, mucho vuestras almas; pues ninguna figura visteis el día que Jehová habló con vosotros de en medio del fuego; 16 para que no os corrompáis y hagáis para vosotros escultura, imagen de figura alguna, efigie de varón o hembra, 17 figura de animal alguno que está en la tierra, figura de ave alguna alada que vuele por el aire, 18 figura de ningún animal que se arrastre sobre la tierra, figura de pez alguno que haya en el agua debajo de la tierra. 19 No sea que alces tus ojos al cielo, y viendo el sol y la luna y las estrellas, y todo el ejército del cielo, seas impulsado, y te inclines a ellos y les sirvas; porque Jehová tu Dios los ha concedido a todos los pueblos debajo de todos los cielos. 20 Pero a vosotros Jehová os tomó, y os ha sacado del horno de hierro, de Egipto, para que seáis el pueblo de su heredad como en este día. 21 Y Jehová se enojó contra mí por causa de vosotros, y juró que yo no pasaría el Jordán, ni entraría en la buena tierra que Jehová tu Dios te da por heredad. 22 Así que yo voy a morir en esta tierra, y no pasaré el Jordán; mas vosotros pasaréis, y poseeréis aquella buena tierra. 23 Guardaos, no os olvidéis del pacto de Jehová vuestro Dios, que él estableció con vosotros, y no os hagáis escultura o imagen de ninguna cosa que Jehová tu Dios te ha prohibido. 24 Porque Jehová tu Dios es fuego consumidor, Dios celoso.
25 Cuando hayáis engendrado hijos y nietos, y hayáis envejecido en la tierra, si os corrompiereis e hiciereis escultura o imagen de cualquier cosa, e hiciereis lo malo ante los ojos de Jehová vuestro Dios, para enojarlo; 26 yo pongo hoy por testigos al cielo y a la tierra, que pronto pereceréis totalmente de la tierra hacia la cual pasáis el Jordán para tomar posesión de ella; no estaréis en ella largos días sin que seáis destruidos. 27 Y Jehová os esparcirá entre los pueblos, y quedaréis pocos en número entre las naciones a las cuales os llevará Jehová. 28 Y serviréis allí a dioses hechos de manos de hombres, de madera y piedra, que no ven, ni oyen, ni comen, ni huelen. 29 Mas si desde allí buscares a Jehová tu Dios, lo hallarás, si lo buscares de todo tu corazón y de toda tu alma. 30 Cuando estuvieres en angustia, y te alcanzaren todas estas cosas, si en los postreros días te volvieres a Jehová tu Dios, y oyeres su voz; 31 porque Dios misericordioso es Jehová tu Dios; no te dejará, ni te destruirá, ni se olvidará del pacto que les juró a tus padres.
32 Porque pregunta ahora si en los tiempos pasados que han sido antes de ti, desde el día que creó Dios al hombre sobre la tierra, si desde un extremo del cielo al otro se ha hecho cosa semejante a esta gran cosa, o se haya oído otra como ella. 33 ¿Ha oído pueblo alguno la voz de Dios, hablando de en medio del fuego, como tú la has oído, sin perecer? 34 ¿O ha intentado Dios venir a tomar para sí una nación de en medio de otra nación, con pruebas, con señales, con milagros y con guerra, y mano poderosa y brazo extendido, y hechos aterradores como todo lo que hizo con vosotros Jehová vuestro Dios en Egipto ante tus ojos? 35 A ti te fue mostrado, para que supieses que Jehová es Dios, y no hay otro fuera de él. 36 Desde los cielos te hizo oír su voz, para enseñarte; y sobre la tierra te mostró su gran fuego, y has oído sus palabras de en medio del fuego. 37 Y por cuanto él amó a tus padres, escogió a su descendencia después de ellos, y te sacó de Egipto con su presencia y con su gran poder, 38 para echar de delante de tu presencia naciones grandes y más fuertes que tú, y para introducirte y darte su tierra por heredad, como hoy. 39 Aprende pues, hoy, y reflexiona en tu corazón que Jehová es Dios arriba en el cielo y abajo en la tierra, y no hay otro. 40 Y guarda sus estatutos y sus mandamientos, los cuales yo te mando hoy, para que te vaya bien a ti y a tus hijos después de ti, y prolongues tus días sobre la tierra que Jehová tu Dios te da para siempre.
Las ciudades de refugio al oriente del Jordán
41 Entonces apartó Moisés tres ciudades a este lado del Jordán al nacimiento del sol, 42 para que huyese allí el homicida que matase a su prójimo sin intención, sin haber tenido enemistad con él nunca antes; y que huyendo a una de estas ciudades salvase su vida: 43 Beser en el desierto, en tierra de la llanura, para los rubenitas; Ramot en Galaad para los gaditas, y Golán en Basán para los de Manasés.
Moisés recapitula la promulgación de la ley
44 Esta, pues, es la ley que Moisés puso delante de los hijos de Israel. 45 Estos son los testimonios, los estatutos y los decretos que habló Moisés a los hijos de Israel cuando salieron de Egipto; 46 a este lado del Jordán, en el valle delante de Bet-peor, en la tierra de Sehón rey de los amorreos que habitaba en Hesbón, al cual derrotó Moisés con los hijos de Israel, cuando salieron de Egipto; 47 y poseyeron su tierra, y la tierra de Og rey de Basán; dos reyes de los amorreos que estaban de este lado del Jordán, al oriente. 48 Desde Aroer, que está junto a la ribera del arroyo de Arnón, hasta el monte de Sion, que es Hermón; 49 y todo el Arabá de este lado del Jordán, al oriente, hasta el mar del Arabá, al pie de las laderas del Pisga.