Nabucodonosor apteme ekyeyháxma
1 “Ko'o, wesse' apwányam Nabucodonosor, émenyeyk ko'o keytek meyke ektáhakxa apkelwáxok tén han kataqmelek apheykha énxet'ák ekyókxoho apheykegkaxa, tén han ma'a énxet'ák mók ektémakxa nak chá'a apkelpeywa, apheykha nak keso náxop. 2 Émenyeyk ko'o kólya'asagkohok kéxegke aqsok sempelakkasso nak agweta', sexekmósa nak ma'a Dios meyke ekhémo. 3 ¡Awanhók agko' ma'a aqsok apkelane, tén han sempelakkasso nak agweta'! Megkamassegwomek sa' ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, megkatnégwomek sa' néxa ekha apmopwána.
4 “Ko'o Nabucodonosor, méko axta ko'o ektémakxa sekha m'a tegma aptaqmalma ahagkok nak, xámok agko' axta aqsok ahagkok. 5 Xama axta'a axta sekwet'a sekwanmagko neyseksa sekteyenma, égwakkassek axta han, kelchetagkassek axta ewáxok, temessáseyha axta ewáxok ma'a ektáhakxa aqsok sekwete. 6 Tén axta séltamho elchexyók hetyánegwatámhok apyókxoho ekha nak apkelmopwancha'a m'a Babilonia, yaqwayam héltennaksek ektémakxa m'a sekwanmagko. 7 Apkelwa'ak axta m'a apyókxoho apkelyohóxma nak Babilonia, tén han apkelya'áseykegkoho nak chá'a aqsok ekpowásamáxche, ekha nak apkelmopwancha'a, tén han apwetayo nak chá'a aqsok yaqwánxa katnehek, éltennássek axta ko'o m'a sekwanmagko, axta eyke héltennásak ektémakxa, hakte axta elya'ásegkok. 8 Axayók axta apwa'a sekhakxa m'a Daniel, kéltéma nak han Beltsasar, eñama m'a aqsok seyáyókxa nak, cham'a appékessáseykegko nak chá'a m'a Dios appagkanamap espíritu apagkok. Axta ektáhak séltennásencha'a sekwanmagko s'e: 9 ‘Beltsasar, apkemha apmonye' apagkok nak ma'a apkelya'áseykegkoho nak aqsok ekpowásamáxche', ekya'ásegkók ko'o exchep appékessáseykegko chá'a m'a Dios appagkanamap nak espíritu apagkok, tén han apya'áseykegkoho chá'a ekyókxoho m'a aqsok megkólya'áseyak nak. Yeyxho sa' sekwet'a exchek sekwanmagko, keñe sa' héltennaksek ektémakxa. 10 Keso aqsok sekwet'a axta ko'o neyseksa sekteyenma s'e:

“Ekwet'ak axta
xama yámet
ekwenaqte agko'
émha m'a neyseksa
nélwanmeygkaxa'.
11 Wánégyek axta
xa yámet nak
yawak axta han
ma'a awhak nak;
keltekxekwákxok axta
naw'ék ma'a néten,
agwethok axta
katnamok makhawók
agko' nak keso náxop.
12 Keltásók agko'
axta han ma'a áwa'
xámok axta han ekyexna,
awanchek axta
kasawhekxohok aptéyak
apyókxoho énxet'ák.
Kelyáqtegkek axta
kóneg ma'a
aqsok nawha'ák
élleykha nak yókxexma,
keláneykegkek axta
han axanák náta
m'a aktegák nak,
keleykegkek axta
aptéyak apyókxoho
énxet'ák keso
nélwanmeygkaxa nak.

13 “Pelakkassek axta han sekwet'a sekwanmagko xama Dios apchásenneykha apkelhaxneykha nak chá'a apwéweynto apkeñama néten, 14 aptáhak axta appaqmeta ekyennaqte s'e:

“Kólyaqnegkes yámet ekyawe,
kólyaqténches aktegák,
kólpalchesses áwa',
kólexpánchessesha ekyexna.
Kanyahagkok sa'
aqsok nawha'ák élyáqto
nak kóneg pessesse agkok,
kalchampak sa' náta
élyáqto nak aktegák.
15 Awhak sa' eyke
aqsa kóleymok
tén han kepmenák;
kóltehet sa' cadena
sawo ekyentaxno
tén han sawo ekyexwase,
katnamok sa' agkok
neyseksa pa'at
ma'a yókxexma nak.
Kapálwaták sa' yálye,
kapaxqak sa' agkok
aqsok nawha'ák
ma'a yókxexma.
16 Kalwánaqmak sa'
ekteme énxet,
máxa aqsok nawhak
sa' katnekxa',
siete apyeyam sa'
kawomhok xa ekmaso
nak ektáhakxa.
17 Cháxa apkeltamhókxa
nak kólteméssesek ma'a
Dios apkelásenneykha
apkelpagkanamap
apkelhaxneykha nak chá'a,
yaqwayam elya'asagkohok
chá'a apyókxoho énxet'ák
ekha apmopwána m'a
Dios meyke nak ekhémo,
nepyeseksa m'a
aptamheykegkaxa nak
chá'a kelwesse'e
apkelwányam énxet,
apteméssesso nak
chá'a apkeláneykha
apchókxa m'a apmakókxa
enxoho chá'a etnéssesek,
tén han apteméssessamo
nak chá'a apkemha
apmonye' nepyeseksa
énxet'ák m'a mékoho nak.’

18 “Cháxa sekwanmagko sekweteya axta ko'o xa, sektáha nak wesse' apwányam Nabucodonosor. Beltsasar, héltennés sa' ko'o ektémakxa, hakte méko xama enxoho apkelya'áseykegkoho ekha nak apkelmopwancha'a, apheykencha'a nak se'e sektémakxa nak ko'o wesse' apwányam; xép akke apwanchek héltennaksek ektémakxa, hakte apheyk xép apwáxok ma'a Dios appagkanamap nak espíritu apagkok.
19 “Keñe axta Daniel, kéltéma nak han Beltsasar, apwanmeya sekxo', ekyegwakkasa m'a ektáhakxa axta apwáxok. Ektáhak axta ko'o seyáneya, sektáha nak wesse' apwányam: ‘Beltsasar, nágkatnéssesha aqsa apwáxok sekwanmagko, sekwete exchek ko'o, keñe han yaqwayam nak héltennaksek.’ Aptáhak axta Beltsasar apchátegmowágkokxo: ‘¡Hay, wesse' apwányam, kalpehewakxoho annal'a apkelenmexma xa ektáhakxa nak apwanmagko! 20 Cháxa yámet ekwenaqte tén han ekyawe agko' awhak, apwet'a axta exchep, wesse', élweykekxoho nak naw'ék ma'a néten, negweteyo nak makhawók agko' keso nélwanmeygkaxa', 21 éltaqmalma nak áwa', tén han ma'a ekxámokma ekyexna, eksawhomo nak yaqwayam etawagkok apyókxoho énxet, élyexánegweyktamxa nak chá'a pessesse agkok ma'a aqsok nawha'ák élleykha nak yókxexma, éláneykegkaxa nak axanák aktegák ma'a náta, 22 xeyep xa yámet nak, wesse', eyánteykegko nak apteme ekha kéláyo, tén han apyennaqte. Chánteykegkek xép apteme apcheymákpoho, wesse', weykmók ma'a néten, sawheykekxók han apkeláneykha ekyókxoho yókxexma nak keso náxop. 23 Apwet'ak axta han xép wesse', Dios apchásenneykha appagkanamap apkelhaxneykha nak chá'a apwéweynto apkeñama m'a néten, aptáha appeywa s'e: Kólyaqnegkes yámet ekyawe nak, kólmasséssem sa', awhak sa' aqsa kóleymok tén han kepmenák; kóltehet sa' cadena sawo ekyentaxno, tén han sawo ekyexwase, katnamok sa' agkok neyseksa pa'at ma'a yókxexma. Kapálwaták sa' yálye, kapaxqak sa' agkok aqsok nawha'ák ma'a yókxexma, ekweykmoho siete apyeyam. 24 Keso ektémakxa exchep apwanmagko, yaqweykenxa etnéssesek xép ma'a Dios meyke nak ekhémo, wesse'. 25 Kóltekkesek sa' nepyeseksa apnámakkok xép wesse', aqsok nawha'ák sa' epaxqaha; pa'at sa' etwok ektémól'a weyke, kayássesek sa' yálye. Sa' katnehek xép apweynchámeykha ekweykmoho siete apyeyam xa, wesse', ekwokmoho apya'ásegwokmo ekha apmopwána m'a Dios meyke nak ekhémo, nepyeseksa m'a aptamheykegkaxa nak chá'a kelwesse'e apkelwányam énxet, tén han apteméssesso chá'a apkeláneykha apchókxa m'a apmakókxa enxoho chá'a etnéssesek. 26 Keñe m'a apkeltémo axta kóleymok aqsa m'a awhak nak, tén han ma'a kepmenák, cháxa ekteme peya makham exkekxak xép apteme wesse', apya'ásegwokmo sa' Dios apha nak néten, apteme apkeláneykha ekyókxoho aqsok. 27 Etne sa' se'e séltamhókxa nak etnehek, wesse': etne chá'a ekpéwomo aptémakxa, ná elána kaxwók mey'assáxma; elwatés aptémakxa ekmaso, epásem sa' ma'a apkelmopyóseka nak. Lapmaxcheyk sa' kexa eweynchamha chá'a meyke ektáhakxa aptáha enxoho xa ektáha nak, wesse', tén han katnahagkok chá'a ektaqmalma apweynchámeykha.’”
28 Temegkek axta han ekyókxoho xa aqsok nak, kéltennasso axta m'a wesse' apwányam Nabucodonosor: 29 Apweynchámeykha axta néten apxagkok aptaqmalma Babilonia m'a wesse' apwányam, natámen axta ekteme xama apyeyam, 30 aptáhak axta s'e: “¡Awanhók agko' nak la'a s'e Babilonia! Ko'o axta sélane yetlo sekmowána, sekhamakxa chá'a sektémakxa wesse' apwányam, yaqwayam enxoho kataxchek seyeymáxkoho.”
31 Axta han epenchásawok appeywa wesse' apwányam apleg'a xama kélpeywa eñama néten, ektáha eyáneya s'e: “Yeyxho sa' se'e wesse' apwányam Nabucodonosor. Háwe kaxwók xép apagkok aptémakxa nak wesse' apwányam; 32 kóltekkesek sa' xép nepyeseksa apnámakkok, aqsok nawha'ák sa' epaxqaha; pa'at sa' etwok ektémól'a weyke, ekweykmoho siete apyeyam, ekwokmoho apya'ásegwokmo ekha apmopwána m'a Dios meyke nak ekhémo, nepyeseksa m'a aptamheykegkaxa nak chá'a kelwesse'e apkelwányam keso náxop, tén han apteméssesso chá'a apkeláneykha apchókxa m'a apmakókxa enxoho chá'a etnéssesek.”
33 Yetlókok axta han ekteme m'a ekxénamaxchexa axta katnehek, kéltekkessek axta nepyeseksa apnámakkok ma'a Nabucodonosor; aptókek axta pa'at, ektémól'a weyke, yássessek axta m'a yálye, kelwegqak axta apwa', máxa axta náta áwa' táhak, kelwegqak axta han apophék, máxa náta ekyawe aphék axta táhak.
Nabucodonosor aptaqmelwayam
34 “Xama axta ekwokmo néxa ekxénamaxchexa hélteméssesek, énmexawok axta néten, ko'o Nabucodonosor, ekwetágkok axta ekmassa sekteme seyeyháxma; tén axta sekteméssesa apcheymákpoho m'a Dios meyke nak ekhémo, axta ektáhak sekpaqmeta sélpeykásawo m'a memassegwayam nak:

“Megkamassegwomek
sa' chá'a apmopwána;
katnahagkok sa' chá'a
aptémakxa nak
wesse' apwányam.
35 Mékoho
apancha'awók
nápaqtók ma'a
apyókxoho énxet'ák
nak keso náxop.
Elának chá'a apmakókxa
enxoho chá'a elána',
cham'a aqsok
ekhéyak nak néten
tén han keso náxop.
Méko awanchek
kanmexekxak apmopwána,
tén han katnehek
kának se'e:
¿Yaqsa ektáha
aptáha nak xa
ektáha nak?”

36 “Yetlókok axta sekya'ásegwayam exma, tén han sekxaweykekxa seyeymáxkoho sektémakxa nak wesse' apwányam, keñe han ekha séláyo, tén han sekteme wesse'. Élya'aweykteyk axta m'a sepaqhetcháseykha axta chá'a, tén han séláneykha ekyawe axta chá'a kéláyo, ektamhákxeyk axta ko'o makham sémha emonye' m'a seyókxa nak, ekxawákxeyk axta makham sekteme wesse' apwányam ma'a sektémakxa nak wesse', ekyawe agko' séláyo axta eyke táhak, megkaxnémo axta m'a nanók axta.
37 “Élpeykessamók ko'o kaxwók ma'a Wesse' Apwányam apha nak néten, ko'o Nabucodonosor, eyáyók han, ekteméssessegkek han apcheymákpoho, hakte naqsók agko' ma'a ekyókxoho aqsok apkelane nak, péwók nahan, apwanchek etnessásekxak mékoho m'a apkenè nak chá'a etnahak ekha kéláyo.”
La locura de Nabucodonosor
1 Nabucodonosor rey, a todos los pueblos, naciones y lenguas que moran en toda la tierra: Paz os sea multiplicada. 2 Conviene que yo declare las señales y milagros que el Dios Altísimo ha hecho conmigo. 3 ¡Cuán grandes son sus señales, y cuán potentes sus maravillas! Su reino, reino sempiterno, y su señorío de generación en generación.
4 Yo Nabucodonosor estaba tranquilo en mi casa, y floreciente en mi palacio. 5 Vi un sueño que me espantó, y tendido en cama, las imaginaciones y visiones de mi cabeza me turbaron. 6 Por esto mandé que vinieran delante de mí todos los sabios de Babilonia, para que me mostrasen la interpretación del sueño. 7 Y vinieron magos, astrólogos, caldeos y adivinos, y les dije el sueño, pero no me pudieron mostrar su interpretación, 8 hasta que entró delante de mí Daniel, cuyo nombre es Beltsasar, como el nombre de mi dios, y en quien mora el espíritu de los dioses santos. Conté delante de él el sueño, diciendo: 9 Beltsasar, jefe de los magos, ya que he entendido que hay en ti espíritu de los dioses santos, y que ningún misterio se te esconde, declárame las visiones de mi sueño que he visto, y su interpretación. 10 Estas fueron las visiones de mi cabeza mientras estaba en mi cama: Me parecía ver en medio de la tierra un árbol, cuya altura era grande. 11 Crecía este árbol, y se hacía fuerte, y su copa llegaba hasta el cielo, y se le alcanzaba a ver desde todos los confines de la tierra. 12 Su follaje era hermoso y su fruto abundante, y había en él alimento para todos. Debajo de él se ponían a la sombra las bestias del campo, y en sus ramas hacían morada las aves del cielo, y se mantenía de él toda carne.
13 Vi en las visiones de mi cabeza mientras estaba en mi cama, que he aquí un vigilante y santo descendía del cielo. 14 Y clamaba fuertemente y decía así: Derribad el árbol, y cortad sus ramas, quitadle el follaje, y dispersad su fruto; váyanse las bestias que están debajo de él, y las aves de sus ramas. 15 Mas la cepa de sus raíces dejaréis en la tierra, con atadura de hierro y de bronce entre la hierba del campo; sea mojado con el rocío del cielo, y con las bestias sea su parte entre la hierba de la tierra. 16 Su corazón de hombre sea cambiado, y le sea dado corazón de bestia, y pasen sobre él siete tiempos. 17 La sentencia es por decreto de los vigilantes, y por dicho de los santos la resolución, para que conozcan los vivientes que el Altísimo gobierna el reino de los hombres, y que a quien él quiere lo da, y constituye sobre él al más bajo de los hombres. 18 Yo el rey Nabucodonosor he visto este sueño. Tú, pues, Beltsasar, dirás la interpretación de él, porque todos los sabios de mi reino no han podido mostrarme su interpretación; mas tú puedes, porque mora en ti el espíritu de los dioses santos.
19 Entonces Daniel, cuyo nombre era Beltsasar, quedó atónito casi una hora, y sus pensamientos lo turbaban. El rey habló y dijo: Beltsasar, no te turben ni el sueño ni su interpretación. Beltsasar respondió y dijo: Señor mío, el sueño sea para tus enemigos, y su interpretación para los que mal te quieren. 20 El árbol que viste, que crecía y se hacía fuerte, y cuya copa llegaba hasta el cielo, y que se veía desde todos los confines de la tierra, 21 cuyo follaje era hermoso, y su fruto abundante, y en que había alimento para todos, debajo del cual moraban las bestias del campo, y en cuyas ramas anidaban las aves del cielo, 22 tú mismo eres, oh rey, que creciste y te hiciste fuerte, pues creció tu grandeza y ha llegado hasta el cielo, y tu dominio hasta los confines de la tierra. 23 Y en cuanto a lo que vio el rey, un vigilante y santo que descendía del cielo y decía: Cortad el árbol y destruidlo; mas la cepa de sus raíces dejaréis en la tierra, con atadura de hierro y de bronce en la hierba del campo; y sea mojado con el rocío del cielo, y con las bestias del campo sea su parte, hasta que pasen sobre él siete tiempos; 24 esta es la interpretación, oh rey, y la sentencia del Altísimo, que ha venido sobre mi señor el rey: 25 Que te echarán de entre los hombres, y con las bestias del campo será tu morada, y con hierba del campo te apacentarán como a los bueyes, y con el rocío del cielo serás bañado; y siete tiempos pasarán sobre ti, hasta que conozcas que el Altísimo tiene dominio en el reino de los hombres, y que lo da a quien él quiere. 26 Y en cuanto a la orden de dejar en la tierra la cepa de las raíces del mismo árbol, significa que tu reino te quedará firme, luego que reconozcas que el cielo gobierna. 27 Por tanto, oh rey, acepta mi consejo: tus pecados redime con justicia, y tus iniquidades haciendo misericordias para con los oprimidos, pues tal vez será eso una prolongación de tu tranquilidad.
28 Todo esto vino sobre el rey Nabucodonosor. 29 Al cabo de doce meses, paseando en el palacio real de Babilonia, 30 habló el rey y dijo: ¿No es esta la gran Babilonia que yo edifiqué para casa real con la fuerza de mi poder, y para gloria de mi majestad? 31 Aún estaba la palabra en la boca del rey, cuando vino una voz del cielo: A ti se te dice, rey Nabucodonosor: El reino ha sido quitado de ti; 32 y de entre los hombres te arrojarán, y con las bestias del campo será tu habitación, y como a los bueyes te apacentarán; y siete tiempos pasarán sobre ti, hasta que reconozcas que el Altísimo tiene el dominio en el reino de los hombres, y lo da a quien él quiere. 33 En la misma hora se cumplió la palabra sobre Nabucodonosor, y fue echado de entre los hombres; y comía hierba como los bueyes, y su cuerpo se mojaba con el rocío del cielo, hasta que su pelo creció como plumas de águila, y sus uñas como las de las aves.
34 Mas al fin del tiempo yo Nabucodonosor alcé mis ojos al cielo, y mi razón me fue devuelta; y bendije al Altísimo, y alabé y glorifiqué al que vive para siempre, cuyo dominio es sempiterno, y su reino por todas las edades. 35 Todos los habitantes de la tierra son considerados como nada; y él hace según su voluntad en el ejército del cielo, y en los habitantes de la tierra, y no hay quien detenga su mano, y le diga: ¿Qué haces? 36 En el mismo tiempo mi razón me fue devuelta, y la majestad de mi reino, mi dignidad y mi grandeza volvieron a mí, y mis gobernadores y mis consejeros me buscaron; y fui restablecido en mi reino, y mayor grandeza me fue añadida. 37 Ahora yo Nabucodonosor alabo, engrandezco y glorifico al Rey del cielo, porque todas sus obras son verdaderas, y sus caminos justos; y él puede humillar a los que andan con soberbia.