1 Xama axta ekweteya megkamowagko kataksek apketchek Raquel ma'a Jacob, natha'ak axta m'a yáxa Lía, axta táhak eyáneya atáwa' s'e:
—Hetés ko'óxa étchek, sa' agkok héteyásak, watsapok sa'.
2 Aptaqnókkek axta eyke m'a Jacob, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Diosya ko'o? Neykhe megyahayo exche' kótak étchek ma'a.
3 Tén axta ektáha eyáneya s'e:
—Epatheták sa' ma'a séláneykha Bilhá, épetcha sa', wet'ak sa' agkok étchek ma'a, keñe sa' ko'o máxa atnehek sekwete m'a. Sa' kañék ko'o sekwete étchek ma'a.
4 Méssek axta Raquel ma'a eyásenneykha Bilhá, yaqwayam etnehek apmeykha naqsa. Apyepetcha'ak axta Jacob ma'a Bilhá. 5 Wetássek axta han xama apketche apkenna' m'a Jacob. 6 Tén axta Raquel ektáha s'e: “Dan sa' etnehek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte aplegayók ko'o Dios sélmaxnagko, payhawók setnéssesakxa segkésa xama hatte.”
7 Wetásekxeyk axta makham pók apketche apkenna' Bilhá m'a Jacob, 8 keñe axta Raquel ektáha s'e: “Neftalí sa' etnehek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte xámok axta ko'o sélnápomáxche m'a eyáxeg, kóneg nahan ektemessáseykekxa'.”
9 Xama axta ekwet'a ekmassa ekmowána kótak étchek ma'a Lía, méssek axta Jacob ma'a eyásenneykha Zilpá, yaqwayam etnehek apmeykha naqsa. 10 Wetássek axta xama apketche apkenna' Jacob ma'a Zilpá, 11 keñe axta Lía ektáha s'e: “¡Éséye nak la'a! Anteméssesek sa' apwesey Gad xa sakcha'a nak.”
12 Wetásekxeyk axta makham pók apketche apkenna' Jacob ma'a Zilpá, 13 tén axta Lía ektáha s'e: “¡Payhekxeyk agko' ko'o kaxwók ewáxok! Hexének sa' ko'o kaxwók kelán'ák ekpayheykekxo ewáxok. Aser axta han temessásak apwesey m'a sakcha'a nak.”
14 Xama ekhem axta apmahágko yókxexma m'a Rubén, neyseksa apnakxamap axta m'a hótáhap apaktek, apwetágwokmek axta han aqsok ekyexna ekwesey axta mandrágoras, ekhól'a momhápa negye', apsákxéssek axta m'a egken Lía. Xama axta ekwet'a Raquel ma'a aqsok ekyexna nak, axta entáhak eyáneya Lía s'e:
—Hélmés ko'óxa nekha xa mandrágoras apsántegkesa nak étche.
15 Axta entáhak Lía eyátegmowágko s'e:
—¿Kenagkamcheya axta exche' kaxyókak sémentamoma m'a etáwa'? ¡Keñe kaxwók ekmako hélyementók se'e mandrágoras ekyexna apagkok nak ma'a hatte!
—Epathetagkok sa' xeye Jacob se'e axta'a nak, sélmésa enxoho m'a mandrágoras ekyexna apagkok nak étche —axta táhak eyáneya Raquel.
16 Kelanyexágkek axta Lía m'a Jacob apwákxo axta axta'a apkenyékto yókxexma, axta entáhak eyáneya s'e:
—Hepathetagkok sa' ko'o exchep se'e axta'a nak, hakte élmassáseyha exchek ko'o exchep ekyánmaga ekyaqmageykekxa m'a mandrágoras ekyexna apagkok nak hatte.
Appathetágkek axta Lía Jacob xa axta'a nak, 17 wetásekxeyk axta makham apketche apkenna' m'a Jacob, cinco axta aptáhak, hakte aplegayak Dios ma'a élmaxnagko. 18 Tén axta Lía ektáha s'e: “Isacar sa' kólteméssesek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte Dios egkeyásak ekyaqmageykekxa eñama sekmésso etáwa' m'a séláneykha nak.”
19 Keñe axta ekwetásekxo makham pók apketche apkenna' Jacob ma'a Lía, seis axta aptáhak, 20 tén axta ektáha s'e: “Dios egkeyásak ko'o segkésso naqsa aqsok ektaqmela. Heyáhapmakha sa' kaxwók ko'o m'a etáwa', hakte seis aptáhak sekwetasso apketchek.” Zabulón axta han temessásak apwesey xa sakcha'a nak.
21 Weteyak axta han xama étche kelwána m'a Lía, Dina axta teméssessók ekwesey. 22 Xénwákxók axta han apwáxok Dios ma'a Raquel; apleg'ak axta élmaxnagko, keñe apmésa yaqwayam kótak étchek. 23 Xama axta ekweteya apkemha apmonye' étche, axta entáhak se'e: “Apmasséssek kaxwók Dios sekmegqakto eñama matè étchek. 24 Yána annal'a óteyekxak makham pók.” Axta keñamak ekteméssessama apwesey José.
Jacob tén han Labán apkelyexancháseykha chá'a pók
25 Aptáhak axta Jacob apcháneya Labán, natámen ekwete axta José m'a Raquel:
—Heyho ataqhohok makham ma'a seyókxa axta. 26 Hélmeyásekxa étchek, tén han ma'a enaqteyegka'a nak, hakte ektamheykha axta ko'o yaqwayam almok ma'a, heyho ataqhekxa'. Apya'ásegkok xép ektémakxa sektemessáseykencha'a.
27 Aptáhak axta Labán apchátegmowágko s'e:
—Exa aqsa s'e sekhakxa nak. Ey'assásegweykmek ko'o aqsok ekha élmowancha'a sepasmoma m'a Wesse' egegkok eñama exchep. 28 Héltennés háxko ekwánxa apmenyeyk ekyánmaga aptamheykha, ayánmagkasek sa'.
29 Tén axta Jacob aptáha apcháneya s'e:
—Apya'ásegkok xép ektémakxa chá'a sektemessáseykha, tén han séltaqmelchessessama chá'a m'a aqsok apnaqtósso; 30 apxámeykekxók apagko' ma'a apqántawók axta sekwaya, hakte appasmomchek axta Wesse' egegkok ma'a sekxók axta sekwaya; ¡ko'o eyke payhawók kaxwók atneykha alanaksek aqsok ekheykha nak exagkok!
31 —¿Háxko ekwánxa apmenyeyk ayánmagkasek? —axta aptáhak Labán.
—Mómenyeyk ko'o hegkések ekyánmaga sektamheykha —axta aptáhak Jacob apchátegmowágko—. Alánésha sa' eyke makham apnaqtósso nepkések apmako enxoho elyahakxohok ma'a sekmakókxa nak atnehek wána': 32 heyho sa' aweynchamha sakhem nepyeseksa m'a apnaqtósso nepkések, yaqwayam waxpánchesek apyókxoho m'a nepkések apketkók apkelpésyam nak, tén han apyókxoho yát'ay apketkók apkelmópeykha nak. Sa' katnehek ko'o ekyánmaga sektamheykha xa. 33 Apwa'akteyk sa' agkok chá'a etyánegwatámhok ma'a ekyánmaga sektamheykha: yetneyk sa' agkok chá'a meyke apkelmópeykha m'a yát'ay seknaqtósso essenhan nepkések megkatnaha enxoho apkelpésyam, hexének sa' sélmenyexchesso ko'o exchep, cháxa yaqwayam sa' kañék apwete exchep meyke sektémakxa ko'o.
34 —Hoy táse', antéhek sa' xa aptáhakxa nak —axta aptáhak Labán.
35 Apkexpánchessek axta Labán apyókxoho yát'ay apketkók apkelpéwayam xa ekhem nak, tén han apkelmakteykha, tén han apyókxoho yát'ay apkelmópeykha, tén han ma'a apyókxoho nepkések apketkók apkelpésyam nak, apkelméssek axta apketchek yaqwayam elánesha. 36 Tén axta apxega yetlo xa apnaqtósso nak apmahágko makhawók eyátépexa axta aphakxa m'a Jacob, ekweykmoho nak ántánxo ekhem nenxega náxop.
Keñe axta Jacob apkeláneseykencha'a makham pók apnaqtósso nepkések axta m'a Labán. 37 Apkelyaqténchek axta han yámet álamo aktegák axnancha'ák, tén han almendro keñe han castaño, apkelpexyawássek axta émpe'ék yaqwayam enxoho agyekpelkohok élpéwayam élmope émpe'ék, 38-39 tén axta apkelánchesa yámet apkelpexyawasso émpe'ék ma'a apmonye'e nak kélnaqtósso, cham'a apyeneykegkaxa axta chá'a yegmen. Cha'a aptawáseykegkaxa axta chá'a apkelwána m'a. Apkelpéwayam axta han chá'a apkelántépak apketkók, tén han apkelpeysameykha, hakte axta ñókxa aptawásencha'a chá'a apkelwána ekpayhókxa nak yámet kélpexyawasso émpe'ék. 40 Apkexpánchessek axta han Jacob, apkelpeykesákxók axta pók ma'a apkelpéwayam nak tén han ma'a apkelpésyam nak Labán apnaqtósso. Cháxa ektémakxa axta aptaqmelcháseykegkoho apcháncheseykekxa apnaqtósso apagko' ma'a Jacob, apkexpánchessama m'a Labán apnaqtósso nak. 41 Aptawáseyha axta agkok chá'a apkelwána m'a apnaqmele nak nepkések, elánchessekxak axta chá'a yámet Jacob ma'a apyeneykegkaxa nak chá'a yegmen, yaqwayam enxoho elanok chá'a m'a yámet nak neyseksa aptawáseykha apkelwána; 42 keñe axta apkelchexyekmo enxoho chá'a m'a apkelyamhagko nak, melánchesagkehek axta chá'a yámet. La'a aptéma axta apkelyamhagko apnaqtósso m'a Labán, keñe axta Jacob ma'a apnaqmele nak. 43 Axta keñamak aptéma wesse' m'a Jacob, tén han apxámokma m'a nepkések apnaqtósso, tén han apkeláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han yányátnáxeg, tén han ma'a yámelyeheykok.
1 Viendo Raquel que no daba hijos a Jacob, tuvo envidia de su hermana, y decía a Jacob: Dame hijos, o si no, me muero. 2 Y Jacob se enojó contra Raquel, y dijo: ¿Soy yo acaso Dios, que te impidió el fruto de tu vientre? 3 Y ella dijo: He aquí mi sierva Bilha; llégate a ella, y dará a luz sobre mis rodillas, y yo también tendré hijos de ella. 4 Así le dio a Bilha su sierva por mujer; y Jacob se llegó a ella. 5 Y concibió Bilha, y dio a luz un hijo a Jacob. 6 Dijo entonces Raquel: Me juzgó Dios, y también oyó mi voz, y me dio un hijo. Por tanto llamó su nombre Dan. 7 Concibió otra vez Bilha la sierva de Raquel, y dio a luz un segundo hijo a Jacob. 8 Y dijo Raquel: Con luchas de Dios he contendido con mi hermana, y he vencido. Y llamó su nombre Neftalí. 9 Viendo, pues, Lea, que había dejado de dar a luz, tomó a Zilpa su sierva, y la dio a Jacob por mujer. 10 Y Zilpa sierva de Lea dio a luz un hijo a Jacob. 11 Y dijo Lea: Vino la ventura; y llamó su nombre Gad. 12 Luego Zilpa la sierva de Lea dio a luz otro hijo a Jacob. 13 Y dijo Lea: Para dicha mía; porque las mujeres me dirán dichosa; y llamó su nombre Aser.
14 Fue Rubén en tiempo de la siega de los trigos, y halló mandrágoras en el campo, y las trajo a Lea su madre; y dijo Raquel a Lea: Te ruego que me des de las mandrágoras de tu hijo. 15 Y ella respondió: ¿Es poco que hayas tomado mi marido, sino que también te has de llevar las mandrágoras de mi hijo? Y dijo Raquel: Pues dormirá contigo esta noche por las mandrágoras de tu hijo. 16 Cuando, pues, Jacob volvía del campo a la tarde, salió Lea a él, y le dijo: Llégate a mí, porque a la verdad te he alquilado por las mandrágoras de mi hijo. Y durmió con ella aquella noche. 17 Y oyó Dios a Lea; y concibió, y dio a luz el quinto hijo a Jacob. 18 Y dijo Lea: Dios me ha dado mi recompensa, por cuanto di mi sierva a mi marido; por eso llamó su nombre Isacar. 19 Después concibió Lea otra vez, y dio a luz el sexto hijo a Jacob. 20 Y dijo Lea: Dios me ha dado una buena dote; ahora morará conmigo mi marido, porque le he dado a luz seis hijos; y llamó su nombre Zabulón. 21 Después dio a luz una hija, y llamó su nombre Dina. 22 Y se acordó Dios de Raquel, y la oyó Dios, y le concedió hijos. 23 Y concibió, y dio a luz un hijo, y dijo: Dios ha quitado mi afrenta; 24 y llamó su nombre José, diciendo: Añádame Jehová otro hijo.
Tretas de Jacob y de Labán
25 Aconteció cuando Raquel hubo dado a luz a José, que Jacob dijo a Labán: Envíame, e iré a mi lugar, y a mi tierra. 26 Dame mis mujeres y mis hijos, por las cuales he servido contigo, y déjame ir; pues tú sabes los servicios que te he hecho. 27 Y Labán le respondió: Halle yo ahora gracia en tus ojos, y quédate; he experimentado que Jehová me ha bendecido por tu causa. 28 Y dijo: Señálame tu salario, y yo lo daré. 29 Y él respondió: Tú sabes cómo te he servido, y cómo ha estado tu ganado conmigo. 30 Porque poco tenías antes de mi venida, y ha crecido en gran número, y Jehová te ha bendecido con mi llegada; y ahora, ¿cuándo trabajaré también por mi propia casa? 31 Y él dijo: ¿Qué te daré? Y respondió Jacob: No me des nada; si hicieres por mí esto, volveré a apacentar tus ovejas. 32 Yo pasaré hoy por todo tu rebaño, poniendo aparte todas las ovejas manchadas y salpicadas de color, y todas las ovejas de color oscuro, y las manchadas y salpicadas de color entre las cabras; y esto será mi salario. 33 Así responderá por mí mi honradez mañana, cuando vengas a reconocer mi salario; toda la que no fuere pintada ni manchada en las cabras, y de color oscuro entre mis ovejas, se me ha de tener como de hurto. 34 Dijo entonces Labán: Mira, sea como tú dices. 35 Y Labán apartó aquel día los machos cabríos manchados y rayados, y todas las cabras manchadas y salpicadas de color, y toda aquella que tenía en sí algo de blanco, y todas las de color oscuro entre las ovejas, y las puso en mano de sus hijos. 36 Y puso tres días de camino entre sí y Jacob; y Jacob apacentaba las otras ovejas de Labán.
37 Tomó luego Jacob varas verdes de álamo, de avellano y de castaño, y descortezó en ellas mondaduras blancas, descubriendo así lo blanco de las varas. 38 Y puso las varas que había mondado delante del ganado, en los canales de los abrevaderos del agua donde venían a beber las ovejas, las cuales procreaban cuando venían a beber. 39 Así concebían las ovejas delante de las varas; y parían borregos listados, pintados y salpicados de diversos colores. 40 Y apartaba Jacob los corderos, y ponía con su propio rebaño los listados y todo lo que era oscuro del hato de Labán. Y ponía su hato aparte, y no lo ponía con las ovejas de Labán. 41 Y sucedía que cuantas veces se hallaban en celo las ovejas más fuertes, Jacob ponía las varas delante de las ovejas en los abrevaderos, para que concibiesen a la vista de las varas. 42 Pero cuando venían las ovejas más débiles, no las ponía; así eran las más débiles para Labán, y las más fuertes para Jacob. 43 Y se enriqueció el varón muchísimo, y tuvo muchas ovejas, y siervas y siervos, y camellos y asnos.