Isaac apmahéyak Guerar
1 Tamheykekxeyk axta makham meyke nento xa yókxexma nak, ektéma axta m'a apyennaqtamakxa axta makham Abraham. Axta keñamak apmaheykegko Isaac ma'a Guerar, aphamakxa axta Abimélec, wesse' apwányam apagkok axta m'a filisteos. 2 Cha'a apxekmowáseykpexa axta han Wesse' egegkok ma'a. Aptáhak axta apcháneya s'e: “Ná emhók Egipto, exnekxa aqsa m'a séltamhókxa enxoho exek xép, 3 exa sa' aqsa sekxók makham se'e yókxexma nak, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, kataqmalmakha sa' chá'a ewáxok alano', hakte agkések sa' ko'o exchep se'e ekyókxoho xapop nak, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Keñe sa' alának ma'a séltennassama axta alának ma'a apyáp nano' Abraham. 4 Apxámokma apagko' sa' atnéssesek ma'a aptawán'ák neptámen, apweykenxal'a apxámokma yaw'a m'a néten, agkések sa' nahan ko'o ekyókxoho s'e xapop nak, apkeleñémo sa' kólteméssesagkok ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha nak keso náxop, eñama m'a aptawán'ák neptámen, 5 hakte élyaheykekxók axta ko'o m'a Abraham, apkeláneyak axta han ma'a séltémókxa nak chá'a etnehek, seyánamakxa axta chá'a etnehek, tén han segánamakxa ahagkok nak, keñe han ma'a nélxekmowásamáxche ahagkok nak.”
6 Tén axta Isaac aphakmo m'a Guerar, 7 apkelmaxneyáha axta han Isaac énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak, cham'a Rebeca, apkekak axta eyke Isaac exének ektáha aptáwa', apxénchek axta aqsa ektáha apyáxeg. Tásók agko' axta han ma'a Rebeca, xénchek axta apwáxok Isaac kasexnenak yaqhek ma'a énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak.
8 Wenaqtegkek axta han apha m'a. Xama ekhem axta han apkelteyányeyncha'a Abimélec ma'a átog étkok nak, apwet'ak axta Isaac apkelaxñáseyncha'a aptáwa' Rebeca. 9 Keñe axta apkeltamho kólyentawakxések ma'a Isaac. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Aptáwa' neyke exchep ma'a kelán'a nak, ¿naqsóya? ¿Yaqsa axta eyke ektáha apxéna ektáha apyáxeg?
—Xénchek axta eyke ko'o ewáxok hesexnenak amátog —axta aptáhak Isaac.
10 Aptáhak axta apcháneya Abimélec se'e:
—¿Yaqsa ektáha senteméssesa nak xa ektáha nak? Hakte enxama exchek kexa katnehek epathetagkok ma'a aptáwa' nak, keñe exchep hẽlsexnenak ólanagkok mólya'assáxma.
11 Keñe axta Abimélec aptáha apkeláneya apyókxoho énxet'ák apagkok se'e:
—Apteméssessekmók sa' agkok exma ekmaso xama énxet se'e énxet nak, essenhan ma'a aptáwa' nak, ematñekxak sa'.
12 Apkeneykekxeyk axta aqsok Isaac xa apyeyam nak, cháxa yókxexma nak, xámok agko' axta han apnakxo ekyexna aqsok apkeneykekxa, hakte appasmomchek axta m'a Wesse' egegkok, 13 wesse' axta aptemék, xámokmeyk agko' axta aqsok apagkok. 14 Apxámokmeyk axta han nepkések apnaqtósso, tén han weyke, apxámokmeyk axta han ma'a apkelásenneykha, apnathayak axta m'a filisteos. 15 Apkelmetmeykegkek axta han máxek Abraham apkeláneykha, cham'a apyennaqtamakxa axta makham ma'a apyáp Abraham; keñe axta filisteos apkelápeykekxo xapop apkelwánaqteyáseykekxo. 16 Tén axta Abimélec aptáha apcháneya Isaac se'e:
—Etyep sa' se'e, egyeykhássekmok kaxwók xép apteme wesse'.
17 Apxegkek axta m'a Isaac, appakxenwokmek axta m'a yókxexma xapop ekyapwate nak Guerar, aphakmek axta m'a. 18 Apkelmetmékxeyk axta makham yámelchet kélmétegkáseyak axta m'a apyáp apyennaqtamakxa axta, apkelápeykekxa axta m'a filisteos, natámen apketsapma axta apyáp, aptemessáseykekxeyk axta han élwesey m'a nanók apteméssessamakxa axta m'a apyáp. 19 Apmetmeyk axta han Isaac apkeláneykha xama yámelchet ma'a xapop ekyapwate nak, apchaqhawók axta han ekteyapmakxa yegmen. 20 Apkelátegmoweykpek axta han apkeláneykha nepkések nak xapop ekyapwate Guerar ma'a apkeláneseykha axta Isaac nepkések apnaqtósso, hakte apxénchek axta ektáha apagkok ma'a yegmen nak. Axta keñamak Isaac apteméssessama ekwesey “Nélátegmómaxchexa'” cháxa yámelchet nak, hakte apkelátegmoweykpek axta m'a. 21 Tén axta apkeláneykha apkelmetmégkokxo makham mók yámelchet, keñe axta éllókásekxo makham ma'a, tén axta Isaac apteméssesa ekwesey xa yámelchet nak. “Nélenmexamaxchexa'.”
22 Tén axta apxegeykekxo m'a Isaac apheykmo makhawók agko', apmétaweykmek axta makham mók yámelchet ma'a. “Meyke Sẽlya'assóxma”, axta aptemessásak ekwesey, hakte massék axta éllókasa. Keñe axta aptáha s'e: “Egméssek kaxwók Wesse' egegkok meyke sẽlya'assóxma s'e yókxexma nak, yaqwayam anxátekhaksek negheykegkaxa'.”
23 Axta apxeghok Isaac xa, apmahágko m'a Beerseba. 24 Apxekmowáseykpek axta han Wesse' egegkok xa axta'a nak. Aptáhak axta apcháneya s'e:
“Ko'o sekteme
Dios apagkok ma'a
apyáp axta Abraham.
Nágye aqsa,
ekheyk ko'o xamo' xép.
Apasmok sa',
axámássesagkok sa' han
aptawán'ák neptámen,
eñama m'a
séláneykha Abraham.”
25 Apkelanak axta han Isaac xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a, apkelpeykásawók axta Wesse' egegkok. Appakxenwokmek axta m'a yókxexma nak, keñe apkeláneykha apmetma xama yámelchet.
Isaac tén han Abimélec aphéssamo mók apkelpaqmeyesma
26 Apkexyekmek axta Abimélec apkeñama m'a Guerar apya'aweykto Isaac peya epaqhetchesek. Apkelyetlánteyk axta han ma'a apnámakkok, cham'a Ahuzat, tén han Ficol, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo apagkok. 27 Aptáhak axta Isaac apkeláneya s'e:
—Élenmexmeyk ko'o kéxegke, éltekkessegkek ma'a xapop kélagkok nak, ¿yaqsa ektáha sélya'aweykto nak?
28 Aptáhak axta apkelátegmowágkokxo s'e:
—Negweteyak negko'o aphama exchep xamo' ma'a Wesse' egegkok, xénchek eykhe negko'o egwáxok néltamho exchep aghéshok mók nélpaqhetchásamáxkoho. Sa' katnehek neghéssamo mók nélpaqhetchásamáxkoho s'e: 29 mehenteméssessamók sa' exma ekmaso exchep negko'o, hakte axta ólya'assók chá'a negko'o exma exchep. Tásek chá'a katnehek nenteméssesakxa, negyenyeykekxeyk axta aqsa yetlo meyke ektáhakxa egwáxok, keñe kaxwók appasma m'a Wesse' egegkok.
30 Tén axta Isaac apkelánesa ekyawe agko' ektámáxche', aptókagkek axta han aptéyak yetlo apyenéyak. 31 Keñe axta axto'ók apnaqxétekhágko, apmésa chá'a appeywa pók ekmámnaqsoho agko'. Tén axta Isaac apkelpeykeságkokxo, keñe axta apkeltaqháwo m'a aptáha kaxwók apkelásekhayókxa'.
32 Chaqhawok axta han xa ekhem nak, apkelwákxexa axta Isaac apkeláneykha, apkeltennássekxo apwet'a yegmen ma'a yámelchet apmeta. 33 Apteméssessek axta han Isaac ekwesey Sebá xa yámelchet nak. Cháxa keñamak ektéma nak makham apwesey Beerseba xa tegma apwányam nak.
34 Apmomchek axta Esaú m'a Judit, ekweykmo axta cuarenta apyeyam apagkok, apketche axta m'a Beerí, apteme axta hitita. Apmomchek axta han ma'a Basemat, apketche axta m'a pók hitita apwesey axta Elón. 35 Yentaxnéssessegkek axta apwáxok Isaac tén han Rebeca xa ánet kelán'ák nak.
Isaac en Gerar
1 Después hubo hambre en la tierra, además de la primera hambre que hubo en los días de Abraham; y se fue Isaac a Abimelec rey de los filisteos, en Gerar. 2 Y se le apareció Jehová, y le dijo: No desciendas a Egipto; habita en la tierra que yo te diré. 3 Habita como forastero en esta tierra, y estaré contigo, y te bendeciré; porque a ti y a tu descendencia daré todas estas tierras, y confirmaré el juramento que hice a Abraham tu padre. 4 Multiplicaré tu descendencia como las estrellas del cielo, y daré a tu descendencia todas estas tierras; y todas las naciones de la tierra serán benditas en tu simiente, 5 por cuanto oyó Abraham mi voz, y guardó mi precepto, mis mandamientos, mis estatutos y mis leyes.
6 Habitó, pues, Isaac en Gerar. 7 Y los hombres de aquel lugar le preguntaron acerca de su mujer; y él respondió: Es mi hermana; porque tuvo miedo de decir: Es mi mujer; pensando que tal vez los hombres del lugar lo matarían por causa de Rebeca, pues ella era de hermoso aspecto. 8 Sucedió que después que él estuvo allí muchos días, Abimelec, rey de los filisteos, mirando por una ventana, vio a Isaac que acariciaba a Rebeca su mujer. 9 Y llamó Abimelec a Isaac, y dijo: He aquí ella es de cierto tu mujer. ¿Cómo, pues, dijiste: Es mi hermana? E Isaac le respondió: Porque dije: Quizá moriré por causa de ella. 10 Y Abimelec dijo: ¿Por qué nos has hecho esto? Por poco hubiera dormido alguno del pueblo con tu mujer, y hubieras traído sobre nosotros el pecado. 11 Entonces Abimelec mandó a todo el pueblo, diciendo: El que tocare a este hombre o a su mujer, de cierto morirá.
12 Y sembró Isaac en aquella tierra, y cosechó aquel año ciento por uno; y le bendijo Jehová. 13 El varón se enriqueció, y fue prosperado, y se engrandeció hasta hacerse muy poderoso. 14 Y tuvo hato de ovejas, y hato de vacas, y mucha labranza; y los filisteos le tuvieron envidia. 15 Y todos los pozos que habían abierto los criados de Abraham su padre en sus días, los filisteos los habían cegado y llenado de tierra. 16 Entonces dijo Abimelec a Isaac: Apártate de nosotros, porque mucho más poderoso que nosotros te has hecho.
17 E Isaac se fue de allí, y acampó en el valle de Gerar, y habitó allí. 18 Y volvió a abrir Isaac los pozos de agua que habían abierto en los días de Abraham su padre, y que los filisteos habían cegado después de la muerte de Abraham; y los llamó por los nombres que su padre los había llamado. 19 Pero cuando los siervos de Isaac cavaron en el valle, y hallaron allí un pozo de aguas vivas, 20 los pastores de Gerar riñeron con los pastores de Isaac, diciendo: El agua es nuestra. Por eso llamó el nombre del pozo Esek, porque habían altercado con él. 21 Y abrieron otro pozo, y también riñeron sobre él; y llamó su nombre Sitna. 22 Y se apartó de allí, y abrió otro pozo, y no riñeron sobre él; y llamó su nombre Rehobot, y dijo: Porque ahora Jehová nos ha prosperado, y fructificaremos en la tierra.
23 Y de allí subió a Beerseba. 24 Y se le apareció Jehová aquella noche, y le dijo: Yo soy el Dios de Abraham tu padre; no temas, porque yo estoy contigo, y te bendeciré, y multiplicaré tu descendencia por amor de Abraham mi siervo. 25 Y edificó allí un altar, e invocó el nombre de Jehová, y plantó allí su tienda; y abrieron allí los siervos de Isaac un pozo.
26 Y Abimelec vino a él desde Gerar, y Ahuzat, amigo suyo, y Ficol, capitán de su ejército. 27 Y les dijo Isaac: ¿Por qué venís a mí, pues que me habéis aborrecido, y me echasteis de entre vosotros? 28 Y ellos respondieron: Hemos visto que Jehová está contigo; y dijimos: Haya ahora juramento entre nosotros, entre tú y nosotros, y haremos pacto contigo, 29 que no nos hagas mal, como nosotros no te hemos tocado, y como solamente te hemos hecho bien, y te enviamos en paz; tú eres ahora bendito de Jehová. 30 Entonces él les hizo banquete, y comieron y bebieron. 31 Y se levantaron de madrugada, y juraron el uno al otro; e Isaac los despidió, y ellos se despidieron de él en paz. 32 En aquel día sucedió que vinieron los criados de Isaac, y le dieron nuevas acerca del pozo que habían abierto, y le dijeron: Hemos hallado agua. 33 Y lo llamó Seba; por esta causa el nombre de aquella ciudad es Beerseba hasta este día.
34 Y cuando Esaú era de cuarenta años, tomó por mujer a Judit hija de Beeri heteo, y a Basemat hija de Elón heteo; 35 y fueron amargura de espíritu para Isaac y para Rebeca.