Apquiltimnaycam Esteban amamyi apmatnam
1 Aptomjac alhta apcanya apquimja apmamyi sacerdote:
—¿Naso ya aptomja lhip aplhenamap mataa? —alhta aptomjac.
2 Apcatingmavoc alhta Esteban:
—Quip elaylhojo, elyipmaa najan elyapmayc. Apvitomacpec nic nat Dios apyimtalhnamo. Ningilyeyjamcaa Abraham nic nat apvitay. Apmaclha ilhnic nat Mesopotamia. Amamyi ilhnic nat yoyam elhnamoc tingma Harán. 3 Aptomjac nic nat apcanya Dios Ingyapam: “Iyinyov apcaoclha najan apmolhama. Iyas sat moc yoclhilhma. Olhicmocsic sat coo” —nic nat aptomjac. 4 Yejemoc nic nat aplhinga. Apyinyovquic nic nat yoclhilhma Caldea. Apnacmec nic nat tingma Harán. Natamin apquitsepa ilhnic nat apyap. Apyantimquic nic nat Dios Abraham as yoclhilhma actomja apquilaoclha quellhip. 5 Am nic nat emcasac nicja ayitcoc amyip. Aplhenquic nic nat Dios Ingyapam emquesic sat yoclhilhma. Elhcac sat Abraham najan elhquiclhac sat aptovana niptamin. Am nic nat apquitca ma Abraham. 6 Aptomjac nic nat Dios Ingyapam: “Mepqui apquilaoclha sat eleyo aptovana niptamin. Malha apquilmomap sat eltimjic. Colhic sat alasquisa apyimpeoc acvaycmo cuatrocientos años. 7 Aptomjac nic nat mocjam Dios Ingyapam: “Coo sat oyanmongsiclha apquiltemaclha as enlhitaoc. Natamin elanteypoc sat cotnajaclha apquilaoclha. Elvotac sat as yoclhilhma, yoyam jelanam coo” —nic nat aptomjac. 8 Apquillanac nic nat Dios Ingyapam actemaclha apquillhanma apquilpamejitsomap, evjanamcoc mataa Abraham actemaclha monquinatquiscama ingyimpejic. Lhama ilhnic nat aptiyacmo apquitca. Acvocmo ilhnic nat ocho acnim apquillana actemaclha monquinatquiscama apyimpejic apquitca. Apvajanamquic nic nat najan Isaac apvita ilhnic nat apquitca Jacob. Apvajanamquic nic nat najan Jacob apvita ilhnic nat doce apquitquic. Apquilvisay nic nat doce apquilyeyjamcaa enlhitaoc Israel.
9 “Apquiltanongvocmec nic nat apquilyalhing Jacob apquitquic. Apquilyinyovquic nic nat apquilyalhing José. Innec nic nat acyantamaclho yoclhilhma Egipto. Eyca Dios nic nat aptomja aplhalhma José. 10 Aptamilcasquic nic nat mataa Dios. Apvomcasquic nic nat tap naysicsa acyimtalhnama apma. Inyispalhquic nic nat mataa aptomjaclha najan apyascamco napato Faraón co Egipto apvisqui. Yejemoc nic nat aptimesacpo José yatapvisqui Egipto. Aplhalhma ilhnic nat mataa aptomjac José apvisqui Faraón.
11 “Mayc nic nat inquilnapac enlhitaoc yoclhilhma Egipto najan yoclhilhma Canaán. Mepqui aptoycaoc nic nat intemac ningilyeyjamcaa. 12 Lhama ilhnic nat aplinga amyaa Jacob acyitna nintom yoclhilhma Egipto. Apquilapajasquic nic nat apmamyi apquitquic. Jacob apquitquic ningilyeyjamcaa. 13 Anit nic nat intomjac apquilapajascama. Aplhenquic nic nat apvisay José napatavo apquilpipma. Aplingac nic nat najan Faraón apquinyemayaclha José. 14 Yejemoc nic nat apcanyamcaa apyap José. Apcanama ilhnic nat colhic acyantamantamo Jacob najan apmolhama. Setenta y cinco ilhnic nat apmolhama. 15 Apyasquic nic nat Jacob yoclhilhma Egipto, yoyam elhic acvaycmo apquitsepma. Apquitsepquic nic nat Jacob najan ningilyeyjamcaa. 16 Apquilsaclhec nic nat apjapaoc tingma Siquem. Apquilnincanveclhec nic nat tacjalhop. Abraham nic nat apyanmonquiscama siclhoc anco. Apmescama nic nat solyayem Hamor apquitquic apnaycam nic nat tingma Siquem.
17 “Lhama ilhnic nat ayamquitvocmo acnim, yoyam comoc nelha aplhanmaclha Dios Ingyapam. Aplhameclhec nic nat enlhit Israel yoclhilhma Egipto. 18 Apyamongsaclhec nic nat poc apvisqui yoclhilhma Egipto. Am nic nat eyicpilcacpoc José. 19 Apquilyinimcasam nic nat apvisqui ningilyeyjamcaa. Apnatovasquic nic nat. Apcanayquic nic nat elajic sicaa quilhva appaliyam. 20 Invocmec nic nat acnim, yoyam etyamoc Moisés. Sicaa aptamila ilhnic nat. Apquilsovasoc nic nat Dios Ingyapam. Aptamilsacpoc nic nat apyap tingma pac apnatqui piltin. 21 Apquilyinyovquic nic nat inyicje sicaa. Invitangvocmec nic nat Faraón apquitca. Intamilcasquic nic nat. Malha ayitca ilhnic nat intomjac. 22 Apyasingvocmec nic nat Moisés apquiltemaclha apquilyascamco co Egipto. Apyascamco appayvam nic nat najan apyascamco aptamjaycam.
23 “Lhama ilhnic nat apvocmo cuarenta años Moisés. Inlhenquic nic nat apvalhoc, yoyam etnejic mayca apnaymacoc Israel. 24 Apvitamcoc nic nat aptovasacpo aptemolhama. Apyanmoncaseclhec nic nat Moisés aptovasomacpo. Apcajac nic nat najan co Egipto. 25 Apcanayquic nic nat metnatsacpejec Moisés etnejic apquilvomquiscama tap apnaymacoc ayinyema Dios Ingyapam. Am nic nat eyicpilcacpoc. 26 Moc acnim nic nat apvita apquilnapomap apcanit aptemolhama. Apquiltamjoc nic nat inyicje Moisés elvatesamcoc apquilnapomap. Aptomjac nic nat apquilanya: “¿Soctomja apquilnapacpo nac? Apquilyalhing apancavo quellhip” —nic nat aptomjac Moisés. 27 Yejemoc nic nat aplova aptomja aptovascama poc. Inyiplovcoc nic nat apyingamap Moisés. “¿Soctomja aptomja nac malha apvisqui najan singyicpilquemo?” —nic nat aptomjac apcanyacpo Moisés. 28 “¿Apquiltamjo ya jeyajic coo lha, acno apcajem nic alhta co Egipto acnim alhta?” —nic nat aptomjac. 29 Pilapcasquic nic nat aplinga Moisés, apquinyaja ilhnic nat. Apmiyaclhec nic nat yoclhilhma Madian. Malha maycaa ilhnic nat aptemac apvoycamlha. Apcanit apquitquic nic nat intamongvocmoc.
30 “Invocmec nic nat mocjam cuarenta años. Apnec nic nat Moisés yoclhilhma actamopeycaoc. Ningatoc nic nat inquilhe acvisay Sinaí. Naysicsa ayaleyvom yamit acmeta ilhnic nat apvitacpoc ángel Dios apcasinancama. 31 Pilapcasquic nic nat Moisés apvita. Aptatescacmo ilhnic nat Moisés. Apquiltamjoc nic nat eyicpilcojo. Yejemoc nic nat actepa appayvam Visqui ingac: 32 “Coo nac Dios Visqui apancaoc apquilyeyjamcaa lhip. Coo nac Abraham Dios apanco najan Isaac Dios apanco najan Jacob Dios apanco” —ilhnic nat intomjac appayvam. Apquilpilhyinimquic nic nat Moisés. Am nic nat copvanac elanojo. 33 Aptomjac nic nat apcanya Visqui ingac: “Iljalhyovas tiyayipeoc apác. Acponquinomalhca as apquinmamcaclha nac lhip.
34 Acvitac coo enlhitaoc selancam apnatovasomap yoclhilhma Egipto. Aclingac coo apquiliclhangveycam. Acvayventac coo, yoyam olvomsic tap as enlhitaoc. Ingva, ongvapajacsic sat lhip yoclhilhma Egipto” —nic nat aptomjac apcanya.
35 Aptanovacpec nic nat siclho Moisés. Aplhenacpec nic nat: “¿Soctomja aptomja nac malha apvisqui najan malha singyicpilquemo?” —nic nat aptomjac. Dios Ingyapam nic nat apcapajascama as enlhit aptanovmap apvisay Moisés, yoyam etnejic apvisqui najan apquilvomquiscama tap apnaymacoc. Aplhalhma ilhnic nat aptomjac ángel Dios apcasinancama. Apvitacpoc nic nat naysicsa ayaleyvom yamit acmeta. 36 Apnalovsingvocmec nic nat Moisés ningilyeyjamcaa yoclhilhma Egipto. Apquillanac nic nat asoc sinpilapquiscama najan asoc monquinatquiscama yoclhilhma Egipto. Najan maa acyitnamaclha Yingmin Acyilhvasem, najan yoclhilhma actamopeycaoc cuarenta años. 37 Apquilpamejitcasquic nic nat Moisés enlhitaoc Israel: “Nipyesicsa apnaymacoc sat ingyinyema profeta Dios aplingascama. Colhojoc sat setnesquiscama coo Dios Visqui ingac. Elaylhojo sat mataa actemaclha appayvam” —nic nat aptomjac. 38 Apnec nic nat Moisés nipyesicsa apnaymacoc yoclhilhma actamopeycaoc. Aplhalhma ilhnic nat ángel Dios apcasinancama. Appamejitcasquic nic nat netin inquilhe Sinaí. Apquillhalhmaa ilhnic nat ningilyeyjamcaa. Aplhocac nic nat Dios appayvam acyimnatem ingnenyic, yoyam jingilmesic nincoo.
39 “Am nic nat eljalhnoc ningilyeyjamcaa. Aptanovacpec nic nat Moisés. Apquililtamjoc nic nat eltajojo yoclhilhma Egipto. 40 Apquiltomjac nic nat apquilanya Aarón: “Jingilanesquis nincoo asoc acyitsomalhco dios, yoyam cotnamoc ingmamyi. Mongyasamcoc nincoo apyascamaclha Moisés, aptomja alhta singlalovsingvoyam yoclhilhma Egipto” —ilhnic nat apquiltomjac. 41 Yejemoc nic nat apquilaycmasquisa vayqui ayitcoc inquinavo, acyitsomalhco dios. Apquilmesquic nic nat asoc acticyovam actema ningmescama quilaycmasquiscama. Payjeclhec nic nat apquilvalhoc apquilvita apquillanay apanco. 42 Apquilvatasquic nic nat Dios Ingyapam appasmom enlhitaoc. Apcavoc nic nat Dios Ingyapam apquilpayescamo apyova netin. Acno aplhanma ilhnic nat profeta Dios aplingascama apnatalhescama vaycajac.

Quellhip enlhitaoc Israel. ¿Elmesqui ya alhta quellhip apnatoscama najan asoc acticyovam naysicsa apquileyvam alhta yoclhilhma actamopeycaoc cuarenta años? Ayanayc coo paj.
43 Apquilsoycam alhta mataa quilaycmasquiscama tingma ac acvisay Moloc.
Apquilsoycam alhta najan apyova selyitquiscama coo apvisay Renfán.
Eycaso quilaycmasquiscama alhta apquillanay apanco quellhip, yoyam elpayicsojo. Olantipsic sat quellhip apquilaoclha. Olapajacsic sat tap yoclhilhma Babilonia

—nic nat aptomjac Dios.
44 “Apyitnec nic nat carpa appaclhenomap apvisay tingma apponquinomap yoclhilhma actamopeycaoc. Moisés nic nat apquillanay, actemaclha apcanama Dios Ingyapam. Aplhicmosquic nic nat Dios Ingyapam, yoyam elhnasojo apquillanay. 45 Niptamin Moisés nic nat aptomjayclho apvisqui Josué. Apquilpatmaoclhec nic nat ningilyeyjamcaa carpa appaclhenomap apvisay tingma apponquinomap. Apquilvoclhec nic nat yoclhilhma Canaán, yoyam eltimjic apquilaoclha. Apnaycam nic nat maa metnaja judíos. Apquilantipcasquic nic nat Dios as enlhitaoc napatavo ningilyeyjamcaa. Apyitnec nic nat maa carpa appaclhenomap apvisay tingma apponquinomap acvaycmo aptiyacmo ilhnic nat David. 46 Apyispaquic nic nat Dios Ingyapam aptemaclha David. Apquiltamjoc nic nat elana David tingma apponquinomap, yoyam elhic Dios Ingyapam. Apquiltimec nic nat apvisay Jacob Dios apvisqui pac. 47 Salomón nic nat aptomja apquillanay Dios tingma pac. 48 Melheje Dios Apyimtalhnamo congne tingma enlhit apquillanay. Actemaclha Dios appayvam aplhanma ilhnic nat profeta:

49 “Netin coo actomja sictajanem. Nalhpop coo actomja siltoycamlha.
¿Jalhco aptema tingma yoyam jelanesic?” —nic nat aptomjac.
“¿Jalhco sat otnejic sicnayclhilha?
50 ¿Jave ya coo sillanay aclhamoclhojo asoc?” —nic nat aptomjac.

51 Apquiltimnasamcaa alhta mocjam Esteban:
“Enlhit colyavameycaoc nac quellhip. Alyasquiyam apquilvalhoc nac quellhip apquilno metnaja judíos. Najan malha mepqui apquilpaycaoc. Am elyajaclhoc mataa quellhip Espíritu Santo. Apquilvajanamquic quellhip apquiltemaclha apquilyeyjamcaa. 52 ¿Soc nic nat profeta Dios aplingascama metaya macyamascam? Apquilnapmec nic nat apquilyeyjamcaa. Apticyovquic nic nat najan profetas Dios apquillingascama. Apquillhanma ilhnic nat, yoyam eva Visqui Appeyvomo. Quellhip alhta apquiltanoncama najan apquilajem as Visqui Appeyvomo. 53 Apquilmesacpe inyicje quellhip singanamaclha Dios Ingyapam. Lhama ángel nic nat aptomja apquilmescama. Am eyca eltamilcasac mataa quellhip —alhta aptomjac Esteban.
54 Lhama alhta apquillinga apquiltimnaycam Esteban. Apquillovquic alhta. Aptovcamquic alhta apmaoc. 55 Inlanoc alhta apvalhoc Esteban Espíritu Santo. Apsicjaclhoc alhta netin. Apvitac alhta Dios gloria apcapongmatem apanco. Apvitac alhta najan apquinmamcaa Jesús napocja acyimnatamaclha Dios Ingyapam. 56 Aptomjac alhta apquilanya Esteban:
—Quip elanojo. Acvitac coo acmayjeyquiclha netin. Acvitac najan Jesús apvisay Aptiyam Aptomja Enlhit. Apquinmamcaa napocja acyimnatamaclha Dios Ingyapam —alhta aptomjac.
57 Apquilyajapamquic alhta appaycaoc enlhitaoc. Apquililpalhamamcaa alhta. Appasmacpec alhta. 58 Apquilyengamquic alhta tap tingma. Apyacnac alhta mataymong. Apquiljalhyovasquic alhta apquilalomap (apquilantalhnama) enlhit aptomja apquilvitaycamco. Apninquinquic alhta apquinmamcaclha enlhit apvisay Saulo. 59 Apyinjacpec alhta mataymong Esteban naysicsa apquilmalhnancama.
—Visqui Jesús, ima sat ejangaoc —alhta aptomjac.
60 Yejemoc alhta apquilticlha aptapnaoc nalhpop. Apyimnatasquic alhta appayvam:
—Visqui, noyanmoncasiclha nasa setvascama as enlhitaoc —alhta aptomjac. Natamin aptimem appayvam alhta apquitsepa.
Defensa y muerte de Esteban
1 El sumo sacerdote dijo entonces: ¿Es esto así? 2 Y él dijo:
Varones hermanos y padres, oíd: El Dios de la gloria apareció a nuestro padre Abraham, estando en Mesopotamia, antes que morase en Harán, 3 y le dijo: Sal de tu tierra y de tu parentela, y ven a la tierra que yo te mostraré. 4 Entonces salió de la tierra de los caldeos y habitó en Harán; y de allí, muerto su padre, Dios le trasladó a esta tierra, en la cual vosotros habitáis ahora. 5 Y no le dio herencia en ella, ni aun para asentar un pie; pero le prometió que se la daría en posesión, y a su descendencia después de él, cuando él aún no tenía hijo. 6 Y le dijo Dios así: Que su descendencia sería extranjera en tierra ajena, y que los reducirían a servidumbre y los maltratarían, por cuatrocientos años. 7 Mas yo juzgaré, dijo Dios, a la nación de la cual serán siervos; y después de esto saldrán y me servirán en este lugar. 8 Y le dio el pacto de la circuncisión; y así Abraham engendró a Isaac, y le circuncidó al octavo día; e Isaac a Jacob, y Jacob a los doce patriarcas. 9 Los patriarcas, movidos por envidia, vendieron a José para Egipto; pero Dios estaba con él, 10 y le libró de todas sus tribulaciones, y le dio gracia y sabiduría delante de Faraón rey de Egipto, el cual lo puso por gobernador sobre Egipto y sobre toda su casa. 11 Vino entonces hambre en toda la tierra de Egipto y de Canaán, y grande tribulación; y nuestros padres no hallaban alimentos. 12 Cuando oyó Jacob que había trigo en Egipto, envió a nuestros padres la primera vez. 13 Y en la segunda, José se dio a conocer a sus hermanos, y fue manifestado a Faraón el linaje de José. 14 Y enviando José, hizo venir a su padre Jacob, y a toda su parentela, en número de setenta y cinco personas. 15 Así descendió Jacob a Egipto, donde murió él, y también nuestros padres; 16 los cuales fueron trasladados a Siquem, y puestos en el sepulcro que a precio de dinero compró Abraham de los hijos de Hamor en Siquem.
17 Pero cuando se acercaba el tiempo de la promesa, que Dios había jurado a Abraham, el pueblo creció y se multiplicó en Egipto, 18 hasta que se levantó en Egipto otro rey que no conocía a José. 19 Este rey, usando de astucia con nuestro pueblo, maltrató a nuestros padres, a fin de que expusiesen a la muerte a sus niños, para que no se propagasen. 20 En aquel mismo tiempo nació Moisés, y fue agradable a Dios; y fue criado tres meses en casa de su padre. 21 Pero siendo expuesto a la muerte, la hija de Faraón le recogió y le crio como a hijo suyo. 22 Y fue enseñado Moisés en toda la sabiduría de los egipcios; y era poderoso en sus palabras y obras.
23 Cuando hubo cumplido la edad de cuarenta años, le vino al corazón el visitar a sus hermanos, los hijos de Israel. 24 Y al ver a uno que era maltratado, lo defendió, e hiriendo al egipcio, vengó al oprimido. 25 Pero él pensaba que sus hermanos comprendían que Dios les daría libertad por mano suya; mas ellos no lo habían entendido así. 26 Y al día siguiente, se presentó a unos de ellos que reñían, y los ponía en paz, diciendo: Varones, hermanos sois, ¿por qué os maltratáis el uno al otro? 27 Entonces el que maltrataba a su prójimo le rechazó, diciendo: ¿Quién te ha puesto por gobernante y juez sobre nosotros? 28 ¿Quieres tú matarme, como mataste ayer al egipcio? 29 Al oír esta palabra, Moisés huyó, y vivió como extranjero en tierra de Madián, donde engendró dos hijos.
30 Pasados cuarenta años, un ángel se le apareció en el desierto del monte Sinaí, en la llama de fuego de una zarza. 31 Entonces Moisés, mirando, se maravilló de la visión; y acercándose para observar, vino a él la voz del Señor: 32 Yo soy el Dios de tus padres, el Dios de Abraham, el Dios de Isaac, y el Dios de Jacob. Y Moisés, temblando, no se atrevía a mirar. 33 Y le dijo el Señor: Quita el calzado de tus pies, porque el lugar en que estás es tierra santa. 34 Ciertamente he visto la aflicción de mi pueblo que está en Egipto, y he oído su gemido, y he descendido para librarlos. Ahora, pues, ven, te enviaré a Egipto.
35 A este Moisés, a quien habían rechazado, diciendo: ¿Quién te ha puesto por gobernante y juez?, a este lo envió Dios como gobernante y libertador por mano del ángel que se le apareció en la zarza. 36 Este los sacó, habiendo hecho prodigios y señales en tierra de Egipto, y en el Mar Rojo, y en el desierto por cuarenta años. 37 Este Moisés es el que dijo a los hijos de Israel: Profeta os levantará el Señor vuestro Dios de entre vuestros hermanos, como a mí; a él oiréis. 38 Este es aquel Moisés que estuvo en la congregación en el desierto con el ángel que le hablaba en el monte Sinaí, y con nuestros padres, y que recibió palabras de vida que darnos; 39 al cual nuestros padres no quisieron obedecer, sino que le desecharon, y en sus corazones se volvieron a Egipto, 40 cuando dijeron a Aarón: Haznos dioses que vayan delante de nosotros; porque a este Moisés, que nos sacó de la tierra de Egipto, no sabemos qué le haya acontecido. 41 Entonces hicieron un becerro, y ofrecieron sacrificio al ídolo, y en las obras de sus manos se regocijaron. 42 Y Dios se apartó, y los entregó a que rindiesen culto al ejército del cielo; como está escrito en el libro de los profetas:
¿Acaso me ofrecisteis víctimas y sacrificios
En el desierto por cuarenta años, casa de Israel?
43 Antes bien llevasteis el tabernáculo de Moloc,
Y la estrella de vuestro dios Renfán,
Figuras que os hicisteis para adorarlas.
Os transportaré, pues, más allá de Babilonia.
44 Tuvieron nuestros padres el tabernáculo del testimonio en el desierto, como había ordenado Dios cuando dijo a Moisés que lo hiciese conforme al modelo que había visto. 45 El cual, recibido a su vez por nuestros padres, lo introdujeron con Josué al tomar posesión de la tierra de los gentiles, a los cuales Dios arrojó de la presencia de nuestros padres, hasta los días de David. 46 Este halló gracia delante de Dios, y pidió proveer tabernáculo para el Dios de Jacob. 47 Mas Salomón le edificó casa; 48 si bien el Altísimo no habita en templos hechos de mano, como dice el profeta:
49 El cielo es mi trono,
Y la tierra el estrado de mis pies.
¿Qué casa me edificaréis? dice el Señor;
¿O cuál es el lugar de mi reposo?
50 ¿No hizo mi mano todas estas cosas?
51 ¡Duros de cerviz, e incircuncisos de corazón y de oídos! Vosotros resistís siempre al Espíritu Santo; como vuestros padres, así también vosotros. 52 ¿A cuál de los profetas no persiguieron vuestros padres? Y mataron a los que anunciaron de antemano la venida del Justo, de quien vosotros ahora habéis sido entregadores y matadores; 53 vosotros que recibisteis la ley por disposición de ángeles, y no la guardasteis.
54 Oyendo estas cosas, se enfurecían en sus corazones, y crujían los dientes contra él. 55 Pero Esteban, lleno del Espíritu Santo, puestos los ojos en el cielo, vio la gloria de Dios, y a Jesús que estaba a la diestra de Dios, 56 y dijo: He aquí, veo los cielos abiertos, y al Hijo del Hombre que está a la diestra de Dios. 57 Entonces ellos, dando grandes voces, se taparon los oídos, y arremetieron a una contra él. 58 Y echándole fuera de la ciudad, le apedrearon; y los testigos pusieron sus ropas a los pies de un joven que se llamaba Saulo. 59 Y apedreaban a Esteban, mientras él invocaba y decía: Señor Jesús, recibe mi espíritu. 60 Y puesto de rodillas, clamó a gran voz: Señor, no les tomes en cuenta este pecado. Y habiendo dicho esto, durmió.