Introducción
1 Eycaso ilhnic nat appayvam Moisés napatavo apquilmolhama Israel. Apnam nic nat enlhitaoc Israel yoclhilhma actamopeycaoc, payjoc tap vatsam Jordán actiyapmaclha acnim. Acvisay yoclhilhma Arabá, ningatoc maa Suf. Moc yoclhilhma acvisay nic nat Parán, najan Rofel, najan Labán, najan Hazerot najan Dizahab. 2 Yitnec nic nat amyaa inquilhe acvisay Seir, ajolhec nic nat amay. Colhojoc sat ninlhingam once acnim, nintiyapma inlhojo Horeb acvaycmo Cades-barnea. 3-4 Invocmec nic nat lhama acnim primero, najan once piltin ningiltimem undécimo. Apquilpenasquic nic nat Moisés najan apnaymacoc apquilnapma apvisqui Sehón najan apnaymacoc amorreos. Sehón tingma pac nic nat Hesbón, najan apvisqui Og co Basán, tingma pac nic nat Astarot yoclhilhma Edrei. Aplingasquic nic nat Moisés aclhamoclhojo amyaa apcanama Dios yoyam elyiplovcasojo israelitas. 5 Apnam nic nat israelitas payjoc tap vatsam Jordán actiyapmaclha acnim, yoclhilhma Moab. Aplingasquic nic nat Moisés apcanamaclha Dios Apyimtalhnamo. Eycaso ilhnic nat appayvam:
6 Eycaso singiltimnascama alhta Dios Apyimtalhnamo payjoc inquilhe acvinatem Horeb: Vamlha intomjac apquileyvam as inquilhe acvinatem. 7 Elsavojo apquilnatam quellhip, elyas sat inquilhe apquileyvomaclha amorreos najan yoclhilhma nipyava maa: yoclhilhma Arabá acma inquilha, najan amyip acvanyam maa, najan acvisay Néguev, najan nicja yingmin acvanyam, najan apquileyvomaclha cananeos, najan inquilhe Líbano acvaycmo vatsam acyivey Eufrates. 8 Coo ayinyema sicmescama quellhip as yoclhilhma. Eltiyaningvomjo sat maa, eltime quellhip apancaoc as yoclhilhma. Coo sicvisay Dios, siclhanma nat mepqui sicyeycajascaoc napatavo apquilyeyjamcaa quellhip, apvisay nic nat Abraham, najan Isaac, najan Jacob, najan maa aptovana — alhta actomjac coo — nic nat aptomjac Dios Apyimtalhnamo.
Enlhit singyicpilquemo mayayo
(Ex 18.13-27)
9 Aptomjac nic nat Moisés: —Eycaso alhta sicpayvam silanya quellhip: Movanquejec mataa elhapco osavojo siyanamaclha nipyesicsa quellhip. 10 Aplhamaseclhec alhta mataa Dios Apyimtalhnamo, apquilvita apquitquic quellhip. Appintalhnama apanco quellhip as ningvamlha nac jay, mongmovan ongilyipsitic, acno mongmovan ongilyipsitic apyová. 11 Altamjoc coo Dios Apyimtalhnamo epasmoc quellhip, aptomja nic nat apvisqui apancaoc apquilyeyjamcaa quellhip acno aplhanma siclho mepqui apyeycajascaoc. ¡Colhic sat aclhamaseclho mocjam quellhip mongmovan ongilyipsitic cotmongvoycamlha nelha! 12 Movanquejec mataa elhapco osavojo siyanamaclha naysicsa apquiltemaclha apancaoc apquilinmelhamap quellhip. 13 Elyacyes sat quellhip nipyesicsa moclhama apquilmolhama enlhit apquilyascamco apanco, eltimjic sat yatapquilviscaa. Otnesquisic sat mayayo yatapquilviscaa nipyesicsa quellhip — alhta actomjac coo.
14 Apquilatingmavoc alhta quellhip: —Tasic anco lhip aclhanma apvalhoc yavamlha etnejic — alhta apquiltomjac quellhip.
15 Alyacyesquic alhta enlhit apquilyascamco apquilinyema moclhama apquilmolhama quellhip. Actimescasquic alhta mayayo yatapquilviscaa nipyesicsa quellhip: Lhama yatapvisqui, yoyam elanic mataa mil apnaymacoc; poc mataa yoyam elanic cien apnaymacoc: poc mataa yoyam elanic cincuenta apnaymacoc: poc mataa yoyam elanic diez apnaymacoc. Poc mataa eltimjic mayayo yatapquilviscaa doce tribus apquilmolhama. 16 Alyacyesquic alhta singyicpilquemo mayayo, sictomja alhta silanya: Elyiplovcasojo nintemaclha acpeyvomo naysicsa apquilpeyvescasquiclha apquiltemaclha apnaymacoc najan apquiltemaclha enlhit metnaja apquiltemolhama. 17 Noelyacyes nasa quellhip aptomja ayimtalhnamo najan mepqui apyimtalhnamo, yoyam elmeyvoc poc. Noelavojo nasa quellhip apquilinmelhaycam enlhit. Eycaso actemaclha ayinyema Dios Apyimtalhnamo. Apquilvitac sat ancoc quellhip actemaclha acmasom, melyascamco inlhojo yavamlha eltimjic, jelyavota sat coo yoyam opasmoc — alhta actomjac coo.
18 Acyascasingvocmec alhta nintemaclha, yavamlha elyiplovcasojo yatapquilviscaa — nic nat aptomjac Moisés.
Enlhit apquiltiyaningvaycmo: Josué najan Caleb
(Nm 13.1-33)
19 Aptomjac nic nat Moisés: —Ningyinyovquic alhta inquilhe Horeb. Ningilpeyvoc alhta inquilhe apquileyvomaclha amorreos. Ningyiplovcasquic alhta singanamaclha Dios. Ningmilanquic alhta acyovoclhojo yoclhilhma actamopeycaoc acmasom, apquilvita alhta quellhip. Ningilvoclhec alhta yoclhilhma Cades-barnea. 20 Actomjac alhta silanya quellhip: Ningvaac lhac inquilhe apquileyvomaclha amorreos, ayinyema singmescama Dios Apyimtalhnamo. 21 Quellhip sat ellhovamcoc as yoclhilhma. Noc maa, eltime sat apancaoc as yoclhilhma, acno aplhanma siclho mepqui apyeycajascaoc Dios Apyimtalhnamo. Noela nasa quellhip, elvascap sat mataa. 22 Elyavoctac alhta quellhip, apquiltomja seyanya: Incaymalhquic ongilapajacsic napocja ingnaymacoc eltiyaningvomjoc sat yoclhilhma cotnaja ningileyvomaclha. Elvotac sat mocjam, yoyam jingiltimnacsic amay yavamlha ongyiplaclha. Jingiltimnacsic aptemaclha tingma apquilvanyam yoyam ongilantilhic — alhta apquiltomjac quellhip.
23 Aclingac alhta apquillhanma quellhip sicnaclha coo. Alyacyesquic alhta doce enlhit nipyesicsa quellhip, lhama mataa apquilinyema doce tribus apquilmolhama. 24 Apquilmiyaclhec alhta maa, apquilvita inquilhe, apquilvoclho alvata acvisay Escol, acvaycmo navá yoclhilhma. 25 Apquiljalhyovasquic alhta cotlaycaoc yamit acyilhna. Ingilsantimcasquic alhta acyilhna, apquiltomja singilanya: Actamila anco as yoclhilhma singmescama Dios — alhta apquiltomjac. 26 Am alhta eljalhnoc quellhip singanama Dios Apyimtalhnamo. Am alhta colcac apquilvalhoc elmiyaclhac as yoclhilhma. 27 Yitnec apquiltemaclha quellhip tingma apancaoc apquilyataycam: Am jingilasicjac mataa Dios. Ingilyinyovcasquic alhta yoclhilhma Egipto, yoyam ongmalhcac sat nipyesicsa amorreos najan onticyoc sat — alhta apquiltomjac quellhip. 28 ¿Co laa ontimjic yoyam ongilyacsic? Ninlingac lhac amyaa apquilyimnatem apanco najan apquilvinatem apanco, am ongno nincoo. Najan amyaa tingma apquilvanyam, acma apjalhtam nitnoc anco. Najan amyaa apquileyvam aptovana enlhit apvinatem apanco apvisay nat Anac. Intiyacmec nincoo ingilvalhoc, ninlinga as amyaa — alhta apquiltomjac natingma.
29 Actomjac alhta silanya quellhip: —¡Nocotyim nasa apquilvalhoc quellhip! ¡Noela nasa quellhip! 30 Apquimja apmamyi nac Dios Apyimtalhnamo yoyam enaliclha quellhip. Elnapoc sat, eticyoc sat cotnaja ingmoc, acno aptemaclha Dios Apyimtalhnamo yoclhilhma Egipto, 31 najan aptemaclha yoclhilhma actamopeycaoc. Dios Apyimtalhnamo aptomja apnalayclha quellhip, malha apcaynantama quellhip nalhit amay. Apnalantac alhta as yoclhilhma malha apyap apcaynantama apquitca. 32 Naso, yitnec alhta apquilyasquiyam quellhip napato Dios. 33 Aplhinquic alhta apmamyi Dios Apyimtalhnamo, etyaningvomjoc mataa apnamcaclha quellhip. Apquilvitac mataa alhtaa quellhip talha aclhingam amamyi, yoyam elyiplaclha amay quellhip. Najan yipjopay ayimja yoyam elyiplaclha amay acnim anco quellhip — alhta actomjac coo.
Aplovquic nic nat Dios Apyimtalhnamo
(Nm 14.20-35)
34 Aptomjac nic nat Moisés: —Aplingac alhta Dios actemaclha apquilmalyevoycam quellhip. Aplovquic alhta Dios Apyimtalhnamo, aplhena mepqui apyeycajascaoc: 35 Apquilmapsomcaa nac as enlhitaoc. Melvityejec sat yoclhilhma alhnancoc, siclhanma nat mepqui sicyeycajascaoc, yoyam ellhovamcoc apquilyeyjamcaa quellhip. 36 Omyoc sat apvamlha Caleb, Jefone apquitca. Elhcac sat yoclhilhma apquilvoycamlha najan maa aptovana Caleb, ayinyema mepqui apquilvatescama apyiplovquiscama — alhta aptomjac Dios.
37 Aplovquic alhta Dios Apyimtalhnamo selhanma coo, ayinyema alhta apquilsilhnanomap apanco quellhip: Lhip Moisés, copvanquejec lhip elhcac yoclhilhma alhnancoc. 38 Lhip aplhalhma Josué, Nun apquitca, etnejic sat apya'monquiscama lhip, elhcac sat yoclhilhma alhnancoc. Iyimnaticsojo sat lhip apvalhoc Josué, etnejic sat apvisqui nipyesicsa enlhitaoc Israel as yoclhilhma alhnancoc. 39 Apquilanem alhta quellhip, elmacpoc sat apquitquic nipyesicsa cotnaja ingmoc, najan quellhip apnatamcaa quilvanaa. Mepqui apquilsilhnanomap apanco apquitquic, eyca maa ellhovamcoc sat yoclhilhma alhnancoc, eltimjic sat apquileyvomaclha quellhip. 40 Quip elaylhojo quellhip: ¡Eltajojo sat mocjam yoclhilhma actamopeycaoc! Eltajojo sat mocjam Mar Rojo, acyitnamaclha Yingmin Acyilhvasem — alhta aptomjac Dios Apyimtalhnamo.
Metnaja aplhalhma Dios Apyimtalhnamo
(Nm 14.39-45)
41 Aptomjac nic nat Moisés: Apquiltomjac alhta seyanya quellhip: Ningilmasom nincoo napato Dios, ayinyema ningilsilhnanomalhca inganco. Ningilpecjam quilhvo nac jay ongilnapoc cotnaja ingmoc, acno singanama siclho Dios Apyimtalhnamo — alhta apquiltomjac quellhip. Apquilsovjoc alhta quellhip apquilmaycam. Apquilyimtalhnesacpec alhta apanco quellhip, apquilanem elquinatvoclha netin inquilhe elnapacpoc cotnaja ingmoc. 42 Apmiyovquic alhta Dios, aptomja seyanya coo: ¡Noelinmelham nasa cotnaja ingmoc, noelnapacpojo nasa maa! ¡Eticyoc sat quellhip nipyesicsa cotnaja ingmoc! Mopasmejec sat coo, melmiyovacpejec sat quellhip — alhta aptomjac seyanya.
43 Aclingasquic alhta nipyesicsa quellhip appayvam apmasmaclha Dios. Am alhta eljalhnoc quellhip. Yiplovcoc alhta apquilinmelhaycam quellhip napato Dios Apyimtalhnamo. Apquilpecjam alhta quellhip elnapacpoc cotnaja ingmoc yoclhilhma acma inquilha. 44 Apquileyvomaclha alhta amorreos. Apquilamyilhamquic alhta amorreos eltajanyac quellhip. Apquiltomjaclhec alhta maja yotay, apquilminlhinamcaa. Apquilinyajamquic alhta quellhip yoclhilhma Seir acvaycmo Horma. 45 Apquiltajaclhec alhta mocjam quellhip. Apquilyapcalhquic alhta inyicje quellhip, am alhta ingyajalhnoc Dios. 46 Eycaso ayinyema alhta quellhip mepqui apquilyamasma mataa yoclhilhma Cades — nic nat aptomjac Moisés.
Moisés recuerda a Israel las promesas de Jehová en Horeb
1 Estas son las palabras que habló Moisés a todo Israel a este lado del Jordán en el desierto, en el Arabá frente al Mar Rojo, entre Parán, Tofel, Labán, Hazerot y Dizahab. 2 Once jornadas hay desde Horeb, camino del monte de Seir, hasta Cades-barnea. 3 Y aconteció que a los cuarenta años, en el mes undécimo, el primero del mes, Moisés habló a los hijos de Israel conforme a todas las cosas que Jehová le había mandado acerca de ellos, 4 después que derrotó a Sehón rey de los amorreos, el cual habitaba en Hesbón, y a Og rey de Basán que habitaba en Astarot en Edrei. 5 De este lado del Jordán, en tierra de Moab, resolvió Moisés declarar esta ley, diciendo: 6 Jehová nuestro Dios nos habló en Horeb, diciendo: Habéis estado bastante tiempo en este monte. 7 Volveos e id al monte del amorreo y a todas sus comarcas, en el Arabá, en el monte, en los valles, en el Neguev, y junto a la costa del mar, a la tierra del cananeo, y al Líbano, hasta el gran río, el río Éufrates. 8 Mirad, yo os he entregado la tierra; entrad y poseed la tierra que Jehová juró a vuestros padres Abraham, Isaac y Jacob, que les daría a ellos y a su descendencia después de ellos.
Nombramiento de jueces
(Ex. 18.13-27)
9 En aquel tiempo yo os hablé diciendo: Yo solo no puedo llevaros. 10 Jehová vuestro Dios os ha multiplicado, y he aquí hoy vosotros sois como las estrellas del cielo en multitud. 11 ¡Jehová Dios de vuestros padres os haga mil veces más de lo que ahora sois, y os bendiga, como os ha prometido! 12 ¿Cómo llevaré yo solo vuestras molestias, vuestras cargas y vuestros pleitos? 13 Dadme de entre vosotros, de vuestras tribus, varones sabios y entendidos y expertos, para que yo los ponga por vuestros jefes. 14 Y me respondisteis y dijisteis: Bueno es hacer lo que has dicho. 15 Y tomé a los principales de vuestras tribus, varones sabios y expertos, y los puse por jefes sobre vosotros, jefes de millares, de centenas, de cincuenta y de diez, y gobernadores de vuestras tribus. 16 Y entonces mandé a vuestros jueces, diciendo: Oíd entre vuestros hermanos, y juzgad justamente entre el hombre y su hermano, y el extranjero. 17 No hagáis distinción de persona en el juicio; así al pequeño como al grande oiréis; no tendréis temor de ninguno, porque el juicio es de Dios; y la causa que os fuere difícil, la traeréis a mí, y yo la oiré. 18 Os mandé, pues, en aquel tiempo, todo lo que habíais de hacer.
Misión de los doce espías
(Nm. 13.1-33)
19 Y salidos de Horeb, anduvimos todo aquel grande y terrible desierto que habéis visto, por el camino del monte del amorreo, como Jehová nuestro Dios nos lo mandó; y llegamos hasta Cades-barnea. 20 Entonces os dije: Habéis llegado al monte del amorreo, el cual Jehová nuestro Dios nos da. 21 Mira, Jehová tu Dios te ha entregado la tierra; sube y toma posesión de ella, como Jehová el Dios de tus padres te ha dicho; no temas ni desmayes. 22 Y vinisteis a mí todos vosotros, y dijisteis: Enviemos varones delante de nosotros que nos reconozcan la tierra, y a su regreso nos traigan razón del camino por donde hemos de subir, y de las ciudades adonde hemos de llegar. 23 Y el dicho me pareció bien; y tomé doce varones de entre vosotros, un varón por cada tribu. 24 Y se encaminaron, y subieron al monte, y llegaron hasta el valle de Escol, y reconocieron la tierra. 25 Y tomaron en sus manos del fruto del país, y nos lo trajeron, y nos dieron cuenta, y dijeron: Es buena la tierra que Jehová nuestro Dios nos da. 26 Sin embargo, no quisisteis subir, antes fuisteis rebeldes al mandato de Jehová vuestro Dios; 27 y murmurasteis en vuestras tiendas, diciendo: Porque Jehová nos aborrece, nos ha sacado de tierra de Egipto, para entregarnos en manos del amorreo para destruirnos. 28 ¿A dónde subiremos? Nuestros hermanos han atemorizado nuestro corazón, diciendo: Este pueblo es mayor y más alto que nosotros, las ciudades grandes y amuralladas hasta el cielo; y también vimos allí a los hijos de Anac. 29 Entonces os dije: No temáis, ni tengáis miedo de ellos. 30 Jehová vuestro Dios, el cual va delante de vosotros, él peleará por vosotros, conforme a todas las cosas que hizo por vosotros en Egipto delante de vuestros ojos. 31 Y en el desierto has visto que Jehová tu Dios te ha traído, como trae el hombre a su hijo, por todo el camino que habéis andado, hasta llegar a este lugar. 32 Y aun con esto no creísteis a Jehová vuestro Dios, 33 quien iba delante de vosotros por el camino para reconoceros el lugar donde habíais de acampar, con fuego de noche para mostraros el camino por donde anduvieseis, y con nube de día.
Dios castiga a Israel
(Nm. 14.20-35)
34 Y oyó Jehová la voz de vuestras palabras, y se enojó, y juró diciendo: 35 No verá hombre alguno de estos, de esta mala generación, la buena tierra que juré que había de dar a vuestros padres, 36 excepto Caleb hijo de Jefone; él la verá, y a él le daré la tierra que pisó, y a sus hijos; porque ha seguido fielmente a Jehová. 37 También contra mí se airó Jehová por vosotros, y me dijo: Tampoco tú entrarás allá. 38 Josué hijo de Nun, el cual te sirve, él entrará allá; anímale, porque él la hará heredar a Israel. 39 Y vuestros niños, de los cuales dijisteis que servirían de botín, y vuestros hijos que no saben hoy lo bueno ni lo malo, ellos entrarán allá, y a ellos la daré, y ellos la heredarán. 40 Pero vosotros volveos e id al desierto, camino del Mar Rojo.
La derrota en Horma
(Nm. 14.39-45)
41 Entonces respondisteis y me dijisteis: Hemos pecado contra Jehová; nosotros subiremos y pelearemos, conforme a todo lo que Jehová nuestro Dios nos ha mandado. Y os armasteis cada uno con sus armas de guerra, y os preparasteis para subir al monte. 42 Y Jehová me dijo: Diles: No subáis, ni peleéis, pues no estoy entre vosotros; para que no seáis derrotados por vuestros enemigos. 43 Y os hablé, y no disteis oído; antes fuisteis rebeldes al mandato de Jehová, y persistiendo con altivez subisteis al monte. 44 Pero salió a vuestro encuentro el amorreo, que habitaba en aquel monte, y os persiguieron como hacen las avispas, y os derrotaron en Seir, hasta Horma. 45 Y volvisteis y llorasteis delante de Jehová, pero Jehová no escuchó vuestra voz, ni os prestó oído. 46 Y estuvisteis en Cades por muchos días, los días que habéis estado allí.