Apquitsepma Lázaro
1 Ningmasquem alhta intomjac lhama enlhit apvisay Lázaro. Tingma Betania alhta tingma pac. Ayaoclha alhta María najan inyalho Marta. 2 Eycaso quilvana acvisay María, actomja ayatsisquiscama alhta asoc masis apmancoc Visqui ingac. Inlicasquic alhta najan naváyc ava apmancoc. Ningmasquem alhta intomjac inyalhing Lázaro. 3 Inquilapajasquic alhta amyaa Lázaro apquilyalho, yoyam colhic altimnasa Jesús:
—Visqui, ningmasquem lhac intomjac lhip aptimem poc —alhta intomjac amyaa apcanyacpo.
4 Lhama alhta aplinga Jesús, aptomja apquilanya:
—Jave ningmasquem, yoyam cajic as enlhit. Eyca yoyam cotalhcac sat Dios Ingyapam gloria actemaclha apyimtalhnamo. Eyca as ningmasquem ayinyema, yoyam colhic ayaco Dios Apquitca —alhta aptomjac.
5 Apcasicjavoc alhta Jesús Marta najan inyalhing najan Lázaro. 6 Lhama alhta aplinga Jesús amyaa actomja ningmasquem Lázaro. Am alhta epecjesam etyaningvoclhojo. Apnaclhec alhta mocjam anit acnim.
7 Aptomjac alhta Jesús apquilanya apquiltamsoycaoc:
—Noc, ongilmiyaclha mocjam yoclhilhma Judea —alhta aptomjac.
8 Apquilatingmavoc alhta apquiltamsoycaoc:
—Visqui, apquililtamjoc alhta judíos elajic lhip. ¿Apquiltamjo ya lhquip emyaclha mocjam maa? —alhta apquiltomjac.
9 Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—Yitnec doce horas ayenmo actiyapma acnim acvocmo actalhna acnim. Metlapmejec enlhit aptomja aptiyascam acnim anco. Ayinyemaclha yitnec ayitsasquiscama olhma as nalhpop. 10 Etlapmoc sat enlhit aptomja aptiyascam alhtaa. Ayinyemaclha incaymalhquic ayitsasquiscama olhma —alhta aptomjac.
11 Aptomjac alhta mocjam Jesús:
—Aptinquic nintimem ingmoc Lázaro. Pac otyaningvoclhojo, yoyam olhaticjacsic aptenaclha —alhta aptomjac.
12 Apquiltomjac alhta apquiltamsoycaoc apquilanya Jesús:
—Visqui, aptinquic lhac ancoc Lázaro, etamalvomoc sat —alhta apquiltomjac.
13 Apquitsepma alhta aplhena inyicje Jesús Lázaro. Apquilanayquic alhta apquiltamsoycaoc elhenac actemaclha nintiyanma. 14 Yejemoc alhta appeyvescasiclho appayvam Jesús:
—Apquitsepquic alhta Lázaro —alhta aptomjac.
15 Am inyicje olhnac apquitsepaclha. Eyca ayitsovasoc coo, ayinyemaclha aclhena mataa evalhoc quellhip, yoyam eltimjic quellhip melyasquiyam. Noc, ontiyaningvoclhojo —alhta aptomjac.
16 Apnec alhta Tomás, moc apvisay Gemelo, ningiltimem Apcanit aptomja Jesús apquiltamescama. Aptomjac alhta Tomás apquilanya apnaymacoc apquiltamsoycaoc:
—Noc, ongimiyaclha nincoo lha. Ongilitsapojoc sat lhama Lázaro —alhta aptomjac.
Jesús apvisay ningnalhaticjangviyam najan acyimnatem ingnenyic
17 Lhama alhta apvoclho Jesús apquitsepmaclha Lázaro. Aplingac alhta amyaa acvocmo cuatro acnim apcatongnomap. 18 Ningatoc alhta tingma Jerusalén apyitnaclha tingma Betania, malha dos kilómetros y medio. 19 Apquilvoctac alhta aplhamoclhojo judíos tingma ac Marta najan María. Apquililtamjoc alhta elpayesiclhac avalhoc quilvanaa. Ayinyemaclha apquitsepquic alhta inquilyalhing. 20 Lhama alhta aclinga amyaa Marta apquilhyacmo Jesús. Yejemoc alhta actepa alamyilhamco. Innaclhec alhta María congne tingma ac.
21 Intomjac alhta Marta ayanya Jesús:
—Visqui, apnec alhta ancoc lhip asi, mengyitsepejec alhta eyalhing. 22 Acyasamcoc coo, apquilmalhnaquic sat ancoc lhip Dios Ingyapam, elhcac sat asoc apquilmalhnaycam —alhta intomjac.
23 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Elhaticjangvomoc sat mocjam lhiya inyalhing —alhta aptomjac.
24 Intomjac alhta Marta:
—Naso, acyasamcoc coo. Elhaticjangvomoc sat eyalhing acvocmo sat ningnalhaticjangvoycamlha actamongvomlha nelha acnim —alhta intomjac.
25 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Coo sictimem siclhaticjasquiyam najan sicyimnatescama apnenyaoc enlhitaoc. Apquitsepquic sat ancoc enlhit aptomja mejeyasquiyam coo, coyimnavomoc sat apnenyic. 26 Mengyitsepejec sat mataa enlhit aptiyascam mocjam aptomja mejeyasquiyam coo. ¿Am ya coyascacmoc lhiya? —alhta aptomjac.
27 Intomjac alhta Marta:
—Eje, Visqui. Moyascacmoc coo lhip aptomja Cristo Dios Apquitca, yoyam evac as nalhpop —alhta intomjac.
Jesús apvinama apcatongnomacpilha Lázaro
28 Natamin acpamejitquiscama alhta Jesús actajavo mocjam Marta. Inyilhalhcoc alhta altimnasquiclho inyalhing María. Intomjac alhta ayanya:
—María, apvoctac lhac Visqui ingac. Lhiya lhac apquiltamjoc eta —alhta intomjac.
29 Lhama alhta aclinga amyaa María. Quilhvoc alhta inquinmaclhac netin, acyoclho apnaclha Jesús. 30 Am alhta evoctac mocjam Jesús tingma. Apnec alhta mocjam tap tingma actajanyaclha alhta Marta. 31 Apnam alhta judíos tingma ac, yoyam eltamilquiscomoc avalhoc. Pilapcasquic alhta apquilvita ayinmaclho netin actepa. Apquilyiplaclhec alhta judíos. Apquilanayquic alhta, yoyam cotyaningvoclho María tacjalhop, yoyam coliclhangvom.
32 Yejemoc alhta acvoclho María apquinmamcaclha Jesús. Inquilticlhiquic alhta atapnaoc nalhpop. Intomjac alhta María ayanya Jesús:
—Visqui, apnec alhta ancoc lhip aso, mengyitsepejec alhta eyalhing —alhta intomjac.
33 Lhama alhta apvita Jesús acvinama María. Apyipcalhquic alhta najan judíos allhalhmaa. Intiyacmec alhta apvalhoc Jesús, invinec alhta apvalhoc. 34 Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—¿Co lha acpayjo apcatongnomacpilha? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta:
—Visqui, ityaningvomjo —alhta apquiltomjac.
35 Apvinec alhta Jesús. 36 Apquiltomjac alhta judíos:
—Quip elanojo, avanjec alhta apcasicjayo lha —alhta apquiltomjac.
37 Apquiltomjac alhta napocja enlhit:
—Apquilyapitseclhec alhta apataoc mepqui apataoc. ¿Am ya copvanac alhta Jesús etnesquisic mengyitsepma Lázaro? —alhta apquiltomjac.
Aplhaticjangviyam Lázaro
38 Invinec alhta mocjam apvalhoc Jesús apvocmo tacjalhop. Avalhoc mataymong alhta apquilatongnomacpilha. Mataymong acyiviy alhta mayapma atong. 39 Aptomjac alhta Jesús apquilanya enlhitaoc:
—Ellic siclho mataymong mayapma atong —alhta aptomjac.
Apyalho niptamin acvisay Marta. Intomjac alhta ayanya Jesús:
—Visqui, aptajapquic lhaja. Cuatro acnim intomjac apquitsepma —alhta intomjac.
40 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Nocolvonquim nasa sictomjaclha alhta siyanya: Am sat ancoc coyascacmoc lhiya, cotac sat Dios gloria actemaclha apyimtalhnamo —alhta aptomjac.
41 Yejemoc alhta apquillica mataymong. Apsicjaclho alhta netin Jesús. Aptomjac alhta apquilmalhnancama Ingyapam:
—Lhip Tata. Gracias actomjac coo, ayinyemaclha apjalhnoc lhip silmalhnancama. 42 Acyasamcoc coo, apjalhnoc mataa lhip silmalhnancama. Acpamejitcasquic coo lhip, yoyam melyascomoc as enlhitaoc nac jay, aptomja lhip seyapajascama coo —alhta aptomjac.
43 Yejemoc alhta apyimnatesa appayvam. Aptomjac alhta Jesús:
—Lázaro, ityip —alhta aptomjac.
44 Yejemoc alhta aptepa tacjalhop Lázaro, enlhit apquitsepma alhta. Yiplovcoc alhta apmeoc najan apmancoc apava macpilhtetem. Apava napocja alhta macpilhtetem napaat. Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—Elliquis apava, elyamyiclha. Elhong sat apác lha —alhta aptomjac.
Apquilpamejitsomap judíos, yoyam elmoc Jesús
45 Am alhta elyascacmoc aplhamoclhojo judíos apvisay Jesús. Apquiltomja alhta apquilvoyam María tingma ac. Apquilvitamcoc alhta actemaclha aptamjaycam Jesús. 46 Apquilyasquic alhta napocja judíos apnamcaclha fariseos. Apquilyilhacpoc alhta apquiltimnasquiclho acvisay aptamjaycam Jesús. 47 Yejemoc alhta apcaneclho fariseos najan apquilimja apmamyi sacerdotes, yoyam elpamejitsacpoc apquilviscaa apquilpamejitsomap. Apquiltomjac alhta:
—¿Jalhco sat ontimjic? Apquillanac mataa aptamjaycam sinpilapquiscama as enlhit. 48 Am sat ancoc ontanovascasac aptemaclha as enlhit, elhamac sat apquiltimem melyasquiyam enlhitaoc. Elvac sat najan apquilviscaa co Roma. Elnatovacsic sat tingma (apponquinomap) ingac najan aplhamoclhojo ingnaymacoc.
49 Apnec alhta nipyesicsa as año nac jay lhama apquimja apmamyi sacerdote apvisay Caifás. Aptomjac alhta Caifás apquilanya enlhit:
—Paj lhama asoc apquilyascamco quellhip. 50 Am colhenac apquilvalhoc quellhip. Intasi nac ingyitsapoc lhama enlhit acyanmongam apnaymacoc, am colhno yoyam elnatovasacpoc aplhamoclhojo ingnaymacoc —alhta aptomjac.
51 Jave alhta aplhanma apanco Caifás. Eyca ayinyema Dios Ingyapam aptimesquiscama, yoyam elhenic as amyaa. Ayinyemaclha Caifás aptomja alhta apquimja apmamyi sacerdote as año nac jay. Aplhenquic alhta, yoyam ingyitsapoc Jesús acyanmongam enlhitaoc. 52 Jave acvamlha acyanmongam enlhitaoc judíos. Eyca najan yoyam ingyansiclhac Jesús aplhamoclhojo Dios apquitquic apquilhpaneycam lhalhma anco. 53 Am alhta coyeycajalhcac apquilvalhoc judíos as acnim nac jay, yoyam elajic Jesús.
54 Inmasquec alhta aptiyascam Jesús nipyesicsa judíos, ayinyemaclha apquililtamjoc alhta elajic. Aptipquic alhta yoclhilhma Judea. Apmiyaclhec alhta acpayjo yoclhilhma actamopeycaoc. Apnaclhec alhta lhama apquiltamsoycaoc tingma Efraín.
55 Camquitvocmec alhta pascua caya apquilyeycajaycaoc, judíos caya apancaoc. Yicpintama caya alhta apquilmiyaclho aplhamoclhojo enlhitaoc tingma Jerusalén, yoyam elalhnasiclha apyimpeoc (actemaclha comasis apyimpeoc). 56 Apquitamacpec alhta Jesús. Apquilpamejitsacpec alhta enlhit apnaycam congne tingma apponquinomap:
—¿Evota ya sat Jesús nipyesicsa caya? ¿Jalhco apquiltomja quellhip? —alhta apquiltomjac.
57 Apquilpayesquic alhta amyaa apquilimja apmamyi sacerdotes najan fariseos. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Apquillingac sat ancoc amyaa quellhip apnaclha Jesús, jingiltimnasquita nincoo. Ningiltamjoc ongilmoc sat Jesús —alhta apquiltomjac.
Muerte de Lázaro
1 Estaba entonces enfermo uno llamado Lázaro, de Betania, la aldea de María y de Marta su hermana. 2 (María, cuyo hermano Lázaro estaba enfermo, fue la que ungió al Señor con perfume, y le enjugó los pies con sus cabellos. ) 3 Enviaron, pues, las hermanas para decir a Jesús: Señor, he aquí el que amas está enfermo. 4 Oyéndolo Jesús, dijo: Esta enfermedad no es para muerte, sino para la gloria de Dios, para que el Hijo de Dios sea glorificado por ella.
5 Y amaba Jesús a Marta, a su hermana y a Lázaro. 6 Cuando oyó, pues, que estaba enfermo, se quedó dos días más en el lugar donde estaba. 7 Luego, después de esto, dijo a los discípulos: Vamos a Judea otra vez. 8 Le dijeron los discípulos: Rabí, ahora procuraban los judíos apedrearte, ¿y otra vez vas allá? 9 Respondió Jesús: ¿No tiene el día doce horas? El que anda de día, no tropieza, porque ve la luz de este mundo; 10 pero el que anda de noche, tropieza, porque no hay luz en él. 11 Dicho esto, les dijo después: Nuestro amigo Lázaro duerme; mas voy para despertarle. 12 Dijeron entonces sus discípulos: Señor, si duerme, sanará. 13 Pero Jesús decía esto de la muerte de Lázaro; y ellos pensaron que hablaba del reposar del sueño. 14 Entonces Jesús les dijo claramente: Lázaro ha muerto; 15 y me alegro por vosotros, de no haber estado allí, para que creáis; mas vamos a él. 16 Dijo entonces Tomás, llamado Dídimo, a sus condiscípulos: Vamos también nosotros, para que muramos con él.
Jesús, la resurrección y la vida
17 Vino, pues, Jesús, y halló que hacía ya cuatro días que Lázaro estaba en el sepulcro. 18 Betania estaba cerca de Jerusalén, como a quince estadios; 19 y muchos de los judíos habían venido a Marta y a María, para consolarlas por su hermano. 20 Entonces Marta, cuando oyó que Jesús venía, salió a encontrarle; pero María se quedó en casa. 21 Y Marta dijo a Jesús: Señor, si hubieses estado aquí, mi hermano no habría muerto. 22 Mas también sé ahora que todo lo que pidas a Dios, Dios te lo dará. 23 Jesús le dijo: Tu hermano resucitará. 24 Marta le dijo: Yo sé que resucitará en la resurrección, en el día postrero. 25 Le dijo Jesús: Yo soy la resurrección y la vida; el que cree en mí, aunque esté muerto, vivirá. 26 Y todo aquel que vive y cree en mí, no morirá eternamente. ¿Crees esto? 27 Le dijo: Sí, Señor; yo he creído que tú eres el Cristo, el Hijo de Dios, que has venido al mundo.
Jesús llora ante la tumba de Lázaro
28 Habiendo dicho esto, fue y llamó a María su hermana, diciéndole en secreto: El Maestro está aquí y te llama. 29 Ella, cuando lo oyó, se levantó de prisa y vino a él. 30 Jesús todavía no había entrado en la aldea, sino que estaba en el lugar donde Marta le había encontrado. 31 Entonces los judíos que estaban en casa con ella y la consolaban, cuando vieron que María se había levantado de prisa y había salido, la siguieron, diciendo: Va al sepulcro a llorar allí. 32 María, cuando llegó a donde estaba Jesús, al verle, se postró a sus pies, diciéndole: Señor, si hubieses estado aquí, no habría muerto mi hermano. 33 Jesús entonces, al verla llorando, y a los judíos que la acompañaban, también llorando, se estremeció en espíritu y se conmovió, 34 y dijo: ¿Dónde le pusisteis? Le dijeron: Señor, ven y ve. 35 Jesús lloró. 36 Dijeron entonces los judíos: Mirad cómo le amaba. 37 Y algunos de ellos dijeron: ¿No podía este, que abrió los ojos al ciego, haber hecho también que Lázaro no muriera?
Resurrección de Lázaro
38 Jesús, profundamente conmovido otra vez, vino al sepulcro. Era una cueva, y tenía una piedra puesta encima. 39 Dijo Jesús: Quitad la piedra. Marta, la hermana del que había muerto, le dijo: Señor, hiede ya, porque es de cuatro días. 40 Jesús le dijo: ¿No te he dicho que si crees, verás la gloria de Dios? 41 Entonces quitaron la piedra de donde había sido puesto el muerto. Y Jesús, alzando los ojos a lo alto, dijo: Padre, gracias te doy por haberme oído. 42 Yo sabía que siempre me oyes; pero lo dije por causa de la multitud que está alrededor, para que crean que tú me has enviado. 43 Y habiendo dicho esto, clamó a gran voz: ¡Lázaro, ven fuera! 44 Y el que había muerto salió, atadas las manos y los pies con vendas, y el rostro envuelto en un sudario. Jesús les dijo: Desatadle, y dejadle ir.
El complot para matar a Jesús
(Mt. 26.1-5Mr. 14.1-2Lc. 22.1-2)45 Entonces muchos de los judíos que habían venido para acompañar a María, y vieron lo que hizo Jesús, creyeron en él. 46 Pero algunos de ellos fueron a los fariseos y les dijeron lo que Jesús había hecho. 47 Entonces los principales sacerdotes y los fariseos reunieron el concilio, y dijeron: ¿Qué haremos? Porque este hombre hace muchas señales. 48 Si le dejamos así, todos creerán en él; y vendrán los romanos, y destruirán nuestro lugar santo y nuestra nación. 49 Entonces Caifás, uno de ellos, sumo sacerdote aquel año, les dijo: Vosotros no sabéis nada; 50 ni pensáis que nos conviene que un hombre muera por el pueblo, y no que toda la nación perezca. 51 Esto no lo dijo por sí mismo, sino que como era el sumo sacerdote aquel año, profetizó que Jesús había de morir por la nación; 52 y no solamente por la nación, sino también para congregar en uno a los hijos de Dios que estaban dispersos. 53 Así que, desde aquel día acordaron matarle.
54 Por tanto, Jesús ya no andaba abiertamente entre los judíos, sino que se alejó de allí a la región contigua al desierto, a una ciudad llamada Efraín; y se quedó allí con sus discípulos.
55 Y estaba cerca la pascua de los judíos; y muchos subieron de aquella región a Jerusalén antes de la pascua, para purificarse. 56 Y buscaban a Jesús, y estando ellos en el templo, se preguntaban unos a otros: ¿Qué os parece? ¿No vendrá a la fiesta? 57 Y los principales sacerdotes y los fariseos habían dado orden de que si alguno supiese dónde estaba, lo manifestase, para que le prendiesen.