Lhama apquilyascama Bernabé najan Saulo apquiltimem apquilsoycam amyaa
1 Nipyesicsa Jesucristo apmolhama tingma Antioquía apnaycam profetas Dios apquillingascama najan singillhicmoscama. Apnec alhta Bernabé najan Simón (moc apvisay Negro) najan Lucio co Cirene najan Manaén (apquictingaycamco lhama Herodes yatapvisqui yoclhilhma Galilea) najan Saulo. 2 Lhama acnim alhta invocmec ninpayvam. Am alhta elmayajamco aptoycaoc naysicsa apquililmalhnancama. Aptomjac alhta apquilanya Espíritu Santo:
—Elyacyes sat quellhip Bernabé najan Saulo, yoyam eltamjam ayinyema siyanem eltamjam —alhta aptomjac.
3 Yejemoc alhta apquililmalhna mocjam. Am alhta elmayajamco aptoycaoc. Yejemoc alhta apninquina apmeoc apyitsicsaoc Bernabé najan Saulo. Yejemoc alhta apquilapajasacpo (elpayecsic tasic amyaa).
Apquiltimnaycam apóstoles apquilapajasomap acyayem inquilhe Chipre
4 Apquillhinquic alhta Bernabé najan Saulo. Espíritu Santo alhta apquilapajascama. Apquilyasquic alhta tingma Seleucia. Apquilquinatvocmec alhta barco, yoyam elyacsic acyayem inquilhe Chipre. 5 Apquilvoclhec alhta tingma Salamina (nicja yingmin). Apquililtimnam alhta Dios appayvam apcaneyquiclhilha judíos. Apquillhalhma alhta Juan. Apquilancam alhta aptomjac. 6 Apquilyeycajangvocmec alhta acyayem inquilhe. Apquilvocmec alhta tingma Pafos. Apquiltajanyavoc alhta lhama judío apvisay Barjesús. Apyojolhma alhta as enlhit najan aptimescasomap apanco profeta mopvan amyaa. 7 Apnacmec alhta as apyojolhma yatapvisqui tingma pac apvisay Sergio Paulo. Enlhit apyascamcolhma alhta. Apcanyacpec alhta Bernabé najan Saulo. Apquiltamjoc alhta yatapvisqui ingyeylhojo actemaclha Dios appayvam. 8 Apquilyasquic alhta olhma apyojolhma, moc apvisay Elimas. Apquiltamjoc alhta apyojolhma elvatesquisic actemaclha meyasquiyam yatapvisqui. 9 Espíritu Santo alhta apnac apvalhoc Saulo, moc apvisay Pablo. Apquinmelhavoc alhta Pablo apnaclha apyojolhma. 10 Aptomjac alhta apcanya:
—¡Apquilyinimcascam nac lhip! ¡Apmapsom nac lhip! ¡Yavey ayitca nac lhip! Aptovasam mataa lhip nintemaclha acpeyvomo. ¿Soctomja melvatesa nac lhip apquiltajesaycaoc amay acpeyvomo Visqui ingac? 11 Quip ilanojo, eyanmongsiclhac sat Visqui ingac aptemaclha lhip. Mepqui apataoc sat etnejic lhip. Acyavataclhojo metaya acnim sat etnejic lhip.
Yejemoc alhta actiyacmo tacjaplhit, malha tiyam etin alhta intomjac najan yatescamalhma. Apvayncamam alhta. Apquiltamjoc alhta colhic acmamcaa apmic, yoyam colhic acyantamaclha. 12 Lhama alhta apvita yatapvisqui. Inyiplovcoc alhta aptimem meyasquiyam. Pilapcasquic alhta aplinga actemaclha singillhicmoscama aplhenamap Visqui ingac.
Pablo najan Bernabé apnaycam tingma Antioquía yoclhilhma Pisidia
13 Yejemoc alhta apquilquinatvocmo barco Pablo najan apquillhalhmaa tingma Pafos. Apquilmiyaclhec alhta tingma Perge yoclhilhma Panfilia. Aptajingvoclhec alhta Juan (Marcos), apmiyantamo mocjam tingma Jerusalén. 14 Apquilquimpaclhec alhta mocjam tingma Perge. Apquilvocmec alhta tingma Antioquía yoclhilhma Pisidia. Acnim ninnayclha alhta intomjac. Apquilantalhningvocmoc alhta tingma apcaneyquiclhilha. Apquilnacmec alhta nipyesicsa apnaymacoc. 15 Inquilyipsatalhquic alhta vaycajac singanamaclha Dios najan profetas Dios apquillingascama. Yejemoc alhta apquilyoctamo apnaclha Pablo apquilimja apmamyi apcaneyquiclhilha. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Ingilyipmaa, ¿yitne ya apquiltimnaycam, yoyam colmoc apquilvalhoc enlhitaoc? Ellhen sat quilhvo —alhta apquiltomjac.
16 Yejemoc alhta apquinmaclho netin Pablo. Apyasquic alhta netin apmic, yoyam elvanmamcoc enlhitaoc. Aptomjac alhta apquilanya:
—Quip elaylhojo enlhitaoc Israel najan quellhip apquiltomja apquilayo Dios Ingyapam. 17 Dios Ingyapam nic nat apvisqui apancaoc enlhitaoc Israel. Apquilyacyesquic nic nat ningilyeyjamcaa. Aplhamaseclhec nic nat enlhitaoc Israel apnaycam yoclhilhma Egipto, cotnaja apquilaoclha apanco. Inyiplovcoc nic nat apmopvan Dios Ingyapam apnalovsingvoyam yoclhilhma Egipto. 18 Apcamquic nic nat mataa aptoycaoc enlhitaoc yoclhilhma actamopeycaoc, malha cuarenta años. 19 Apquilhpancasquic nic nat Dios Ingyapam enlhitaoc metnaja judíos apquileyvam yoclhilhma Canaán. Siete ilhnic nat cotnaja apquiltemolhama. Apquilmesquic nic nat apquilaoclha. Apquillhocac nic nat ningilyeyjamcaa. 20 Cuatrocientos cincuenta años nic nat apquiltimem apquilviscaa singyicpilquemo. Acvocmo ilhnic nat aptimem Samuel profeta Dios aplingascama. , 21 Apquililtamjoc nic nat enlhitaoc Israel etnejic lhama apvisqui apanco. Apcavoc nic nat Dios Ingyapam, yoyam etnejic apvisqui Saúl, Cis apquitca. Israel apmolhama Benjamín nic nat apquinyemayaclha Saúl. Cuarenta años nic nat invocmoc aptimem apvisqui. 22 Apquilvatescasquic nic nat Dios Ingyapam aptimem apvisqui Saúl. David nic nat aptimescaseclha apvisqui. Aplhenquic nic nat Dios Ingyapam: “Acvitac coo David Isaí apquitca. Lhama enlhit actomja acliclamo evalhoc. Etnejic sat mataa actomja sicmayjayoclha” —nic nat aptomjac. 23 David aptavin niptamin as enlhit apvisay Jesús. Aptomjac enlhitaoc Israel apquilvomquiscama tap. Dios Ingyapam aptimesquiscama. Actemaclha ilhnic nat appayvam aplhanma Dios Ingyapam. 24 Mevoyaclha Jesús alhta apquillhicmosa Juan aplhamoclhojo enlhitaoc Israel. Apquilanayquic alhta Juan, yoyam elyanmongsic apquilvalhoc najan eltingyac yapasquiscama yingmin. 25 Lhama alhta acvocmo nelha aptiyascam (aptamjaycam) Juan. Aptomjac alhta apquilanya: “Inquillhenquic apquilvalhoc quellhip selanya Cristo. Jave coo. Aplhingacmec maa netamin lhama enlhit. Eyaponcanalhquic oljalhyovasquisic tiyayipeoc apác” —alhta aptomjac.
26 Apquiltimnam alhta mocjam Pablo: “Elyalhinga. Abraham aptovana niptamin najan quellhip apquiltomja apquilayo Dios Ingyapam. Invaac amyaa ningilvomsomalhquilha tap. Quellhip apquillhenacpoc, yoyam elvomsacpoc tap. 27 Am alhta elyicpilcac enlhitaoc tingma Jerusalén najan apquilimja apmamyi. Apquinatsacpec alhta Jesús. Apquilanayquic alhta ematong. Inquilyipsatalhquic alhta mataa as appayvam aplhanmaclha aclhamoclhojo acnim ninnayclha. Invocmec alhta nelha aplhanmaclha ilhnic nat profeta Dios aplingascama. 28 Am inyicje elvitac apmapsom Jesús. Apquililmalhnaquic alhta Pilato, yoyam ematong Jesús. 29 Invocmec alhta nelha aclhanmaclha vaycajac aplhenamap Jesús. Aplicacpec alhta netin asoc timyescama. Apcatongnacpec alhta. 30 Dios Ingyapam alhta aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. 31 Apvitacpec alhta mataa aclhamoclhojo acnim Jesús. Apquilvitaclhec alhta mocjam apquillhalhmaa alhta mengyitsepmaclha. Yoclhilhma Galilea alhta apquilinyictac. Tingma Jerusalén alhta apquilmiyaclha. Quilhvo eyca apquiltomja apquillingascama apvisay as enlhitaoc nipyesicsa apnaymacoc.
32 “Ninsantimcasquic nincoo quellhip tasic amyaa. Aplhanma ilhnic nat Dios Ingyapam apquiltimnascama ilhnic nat ningilyeyjamcaa. 33 Nincoo ningiltomja apquitquic niptamin ningilyeyjamcaa. Invocmec nelha aplhanmaclha Dios Ingyapam. Aplhaticjascacmec alhta Jesús. Yitnec vaycajac actalhesomalhca segundo salmo: “Lhip aptomja sictamongvoyam. Quilhvoc sicvita lhip acnim nac jay” —nic nat intomjac vaycajac. 34 Najan moc amyaa actemaclha aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Am nic nat eltamjoc Dios Ingyapam etjapoc apyovoclhojo Jesús. Intomjac aclhanma ilhnic nat vaycajac: “Coo sat oviscomoc nelha siclhanmaclha siltimnasa nat David” —nic nat aptomjac Dios Ingyapam. 35 Najan moc amyaa actemaclha aclhanma ilhnic nat salmo: “Mengyojoyc sat lhip etjapoc apyovoclhojo lhip apponcanma” —nic nat intomjac vaycajac. 36 Apquictingaycamco lhama ilhnic nat apnaymacoc David. Apquillanac nic nat mataa actomja apmayjayoclha Dios Ingyapam. Apquitsepmec nic nat. Apcatongnacpec nic nat acpayjo apcatongnamacpilha apyeyjamcaa. Aptajapquic nic nat apyovoclhojo. 37 Am alhta etjapac apyovoclhojo aptomja Dios aplhaticjasquiyam. 38 Elyalhinga, elyasamcojo quellhip. Ningiltimnasquic nincoo quellhip amyaa. Apvamlha as enlhit apmopvan emascocsic mongilyascalhma. 39 Colmascosalhcac sat melyascalhma quellhip ayinyema melyasquiyam Jesús. Am alhta colmascosalhca melyascalhma quellhip apquiltomja apquilvajaneycaoc apcanamaclha Moisés. 40 Elavojo quellhip, yoyam meltajanyejec sat actemaclha aplhanma ilhnic nat profeta Dios aplingascama. Aptomjac nic nat:
41 Quip elanojo quellhip selvineycam coo. Colpilapquis quellhip, elinyajaoc quellhip.
Coo nac Dios. Sictomja sictamjaycam as ningvamlha nac jay.
Apquillingac sat ancoc quellhip actemaclha sictamjaycam
acyiviy aplhanma enlhit, elyascomoc sat quellhip
—nic nat aptomjac Dios Ingyapam.
42 Lhama alhta apquilantepa tingma apcaneyquiclhilha Pablo najan apquillhalhmaa. Yejemoc alhta apquiltomja metnaja judíos apquilanya Pablo, yoyam eltimnam mocjam moc acnim ninnayclha sat. 43 Natamin ninpayvam alhta aplhinga Pablo najan Bernabé. Apquilyiplaclhec alhta aplhamoclhojo judíos najan apquilpalhaviyam judíos. Apquilpamejitcasquic alhta mocjam. Apquilanayquic alhta Pablo, yoyam elinlhanmojo apquilyiplovquiscama, yoyam melyascamejec singimlayam Dios Ingyapam.
44 Moc acnim ninnayclha alhta intomjac. Lhincasquic alhta esovjacpojo enlhit apcaneyclho, yoyam elaylhojo Dios appayvam. 45 Lhama alhta apquilvita judíos enlhit appintalhnama. Inquillovquic alhta apquilvalhoc judíos. Yejemoc alhta apquilantipsamcaa apvisay Pablo. Mopvan amyaa alhta apcanyacpoc. 46 Am alhta cotimcasac apvalhoc Pablo najan Bernabé. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Mongvanquejec ongilvatsamcoc ongiltimnacsic quellhip apquilmamyi Dios appayvam. Am colmac apquilvalhoc quellhip Dios appayvam. Apquilvineycam apanco quellhip colhic acyimnatem ingnenyic. Actemaclha apquilaponcanomap quellhip. Pac ongilpeyvojo sat enlhitaoc metnaja judíos. 47 Eycaso aptomja singanama Visqui ingac:
Actimescasquic lhip apquilsasquiscamalhma nipyesicsa metnaja judíos.
Actimescasquic lhip soycam amyaa apquilvomquiscama tap enlhitaoc lhalhma anco
—nic nat aptomjac.
48 Lhama alhta apquillinga amyaa. Apquilitsovasoc alhta metnaja judíos. Apquilacoc alhta Visqui ingac appayvam (Dios appayvam). Am alhta elyascacmoc aplhamoclhojo apquiltomja apquilyacyesomap ayinyema Dios Ingyapam, yoyam colhic acyimnatem apnenyaoc. 49 Inpayjingvocmec alhta Visqui ingac appayvam natingma lhalhma anco. 50 Yejemoc alhta apquillova judíos. Apquillovcasquic alhta quilvanaa alpeyvomo najan enlhit apquilyimtalhnamo natingma. Aptipsacpec alhta Pablo najan Bernabé. Inyiplovcoc alhta najan macminlhinaycam. 51 Yejemoc alhta apquilpalesa lhopactic alyipitcay apmancoc, yoyam melquinatsic enlhitaoc. Apquilyasquic alhta tingma apvisay Iconio. 52 Payjeclhec alhta apquilvalhoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa. Espíritu Santo alhta apnac apquilvalhoc.
Bernabé y Saulo comienzan su primer viaje misionero
1 Había entonces en la iglesia que estaba en Antioquía, profetas y maestros: Bernabé, Simón el que se llamaba Niger, Lucio de Cirene, Manaén el que se había criado junto con Herodes el tetrarca, y Saulo. 2 Ministrando estos al Señor, y ayunando, dijo el Espíritu Santo: Apartadme a Bernabé y a Saulo para la obra a que los he llamado. 3 Entonces, habiendo ayunado y orado, les impusieron las manos y los despidieron.
Los apóstoles predican en Chipre
4 Ellos, entonces, enviados por el Espíritu Santo, descendieron a Seleucia, y de allí navegaron a Chipre. 5 Y llegados a Salamina, anunciaban la palabra de Dios en las sinagogas de los judíos. Tenían también a Juan de ayudante. 6 Y habiendo atravesado toda la isla hasta Pafos, hallaron a cierto mago, falso profeta, judío, llamado Barjesús, 7 que estaba con el procónsul Sergio Paulo, varón prudente. Este, llamando a Bernabé y a Saulo, deseaba oír la palabra de Dios. 8 Pero les resistía Elimas, el mago (pues así se traduce su nombre), procurando apartar de la fe al procónsul. 9 Entonces Saulo, que también es Pablo, lleno del Espíritu Santo, fijando en él los ojos, 10 dijo: ¡Oh, lleno de todo engaño y de toda maldad, hijo del diablo, enemigo de toda justicia! ¿No cesarás de trastornar los caminos rectos del Señor? 11 Ahora, pues, he aquí la mano del Señor está contra ti, y serás ciego, y no verás el sol por algún tiempo. E inmediatamente cayeron sobre él oscuridad y tinieblas; y andando alrededor, buscaba quien le condujese de la mano. 12 Entonces el procónsul, viendo lo que había sucedido, creyó, maravillado de la doctrina del Señor.
Pablo y Bernabé en Antioquía de Pisidia
13 Habiendo zarpado de Pafos, Pablo y sus compañeros arribaron a Perge de Panfilia; pero Juan, apartándose de ellos, volvió a Jerusalén. 14 Ellos, pasando de Perge, llegaron a Antioquía de Pisidia; y entraron en la sinagoga un día de reposo y se sentaron. 15 Y después de la lectura de la ley y de los profetas, los principales de la sinagoga mandaron a decirles: Varones hermanos, si tenéis alguna palabra de exhortación para el pueblo, hablad. 16 Entonces Pablo, levantándose, hecha señal de silencio con la mano, dijo:
Varones israelitas, y los que teméis a Dios, oíd: 17 El Dios de este pueblo de Israel escogió a nuestros padres, y enalteció al pueblo, siendo ellos extranjeros en tierra de Egipto, y con brazo levantado los sacó de ella. 18 Y por un tiempo como de cuarenta años los soportó en el desierto; 19 y habiendo destruido siete naciones en la tierra de Canaán, les dio en herencia su territorio. 20 Después, como por cuatrocientos cincuenta años, les dio jueces hasta el profeta Samuel. 21 Luego pidieron rey, y Dios les dio a Saúl hijo de Cis, varón de la tribu de Benjamín, por cuarenta años. 22 Quitado este, les levantó por rey a David, de quien dio también testimonio diciendo: He hallado a David hijo de Isaí, varón conforme a mi corazón, quien hará todo lo que yo quiero. 23 De la descendencia de este, y conforme a la promesa, Dios levantó a Jesús por Salvador a Israel. 24 Antes de su venida, predicó Juan el bautismo de arrepentimiento a todo el pueblo de Israel. 25 Mas cuando Juan terminaba su carrera, dijo: ¿Quién pensáis que soy? No soy yo él; mas he aquí viene tras mí uno de quien no soy digno de desatar el calzado de los pies.
26 Varones hermanos, hijos del linaje de Abraham, y los que entre vosotros teméis a Dios, a vosotros es enviada la palabra de esta salvación. 27 Porque los habitantes de Jerusalén y sus gobernantes, no conociendo a Jesús, ni las palabras de los profetas que se leen todos los días de reposo, las cumplieron al condenarle. 28 Y sin hallar en él causa digna de muerte, pidieron a Pilato que se le matase. 29 Y habiendo cumplido todas las cosas que de él estaban escritas, quitándolo del madero, lo pusieron en el sepulcro. 30 Mas Dios le levantó de los muertos. 31 Y él se apareció durante muchos días a los que habían subido juntamente con él de Galilea a Jerusalén, los cuales ahora son sus testigos ante el pueblo. 32 Y nosotros también os anunciamos el evangelio de aquella promesa hecha a nuestros padres, 33 la cual Dios ha cumplido a los hijos de ellos, a nosotros, resucitando a Jesús; como está escrito también en el salmo segundo: Mi hijo eres tú, yo te he engendrado hoy. 34 Y en cuanto a que le levantó de los muertos para nunca más volver a corrupción, lo dijo así: Os daré las misericordias fieles de David.
35 Por eso dice también en otro salmo: No permitirás que tu Santo vea corrupción. 36 Porque a la verdad David, habiendo servido a su propia generación según la voluntad de Dios, durmió, y fue reunido con sus padres, y vio corrupción. 37 Mas aquel a quien Dios levantó, no vio corrupción. 38 Sabed, pues, esto, varones hermanos: que por medio de él se os anuncia perdón de pecados, 39 y que de todo aquello de que por la ley de Moisés no pudisteis ser justificados, en él es justificado todo aquel que cree. 40 Mirad, pues, que no venga sobre vosotros lo que está dicho en los profetas:
41 Mirad, oh menospreciadores, y asombraos, y desapareced;
Porque yo hago una obra en vuestros días,
Obra que no creeréis, si alguien os la contare.
42 Cuando salieron ellos de la sinagoga de los judíos, los gentiles les rogaron que el siguiente día de reposo les hablasen de estas cosas. 43 Y despedida la congregación, muchos de los judíos y de los prosélitos piadosos siguieron a Pablo y a Bernabé, quienes hablándoles, les persuadían a que perseverasen en la gracia de Dios.
44 El siguiente día de reposo se juntó casi toda la ciudad para oír la palabra de Dios. 45 Pero viendo los judíos la muchedumbre, se llenaron de celos, y rebatían lo que Pablo decía, contradiciendo y blasfemando. 46 Entonces Pablo y Bernabé, hablando con denuedo, dijeron: A vosotros a la verdad era necesario que se os hablase primero la palabra de Dios; mas puesto que la desecháis, y no os juzgáis dignos de la vida eterna, he aquí, nos volvemos a los gentiles. 47 Porque así nos ha mandado el Señor, diciendo:
Te he puesto para luz de los gentiles,
A fin de que seas para salvación hasta lo último de la tierra.
48 Los gentiles, oyendo esto, se regocijaban y glorificaban la palabra del Señor, y creyeron todos los que estaban ordenados para vida eterna. 49 Y la palabra del Señor se difundía por toda aquella provincia. 50 Pero los judíos instigaron a mujeres piadosas y distinguidas, y a los principales de la ciudad, y levantaron persecución contra Pablo y Bernabé, y los expulsaron de sus límites. 51 Ellos entonces, sacudiendo contra ellos el polvo de sus pies, llegaron a Iconio. 52 Y los discípulos estaban llenos de gozo y del Espíritu Santo.