Apyantamomap Jesús apnaclha Pilato
(Mr 15.1Lc 23.1-2Jn 18.28-32)
1 Mopacmec alhta apcaneyclho apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyimtalhnamo judíos, yoyam elpamejitsacpojo. Jesús alhta aplhenacpoc, yoyam ematong. 2 Apquilpilhtetacpec alhta Jesús. Apquilyantamaclhec alhta apnaclha yatapvisqui co Roma (Pilato).
Apquitsepma Judas
3 Lhama alhta apvitamco Judas, yoyam ematong Jesús. Inyitnocjavoc alhta apvalhoc aptomja apcanem emacpoc Jesús. Apsaclhec alhta mocjam treinta solyayem apnamcaclha apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyimtalhnamo judíos. 4 Aptomjac alhta Judas apquilanya:
—Moyascalhma nac coo ayinyema siyanem emacpoc enlhit appeyvomo —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta apquilviscaa:
—Jave eyca nincoo. Iyasamcojo sat lhip yoyam etnejic —alhta apquiltomjac.
5 Yejemoc alhta apquilha Judas treinta solyayem nalhpop congne tingma apponquinomap. Aplhinquic alhta. Apcajacpec alhta apanco, tama alhta apyajapcasac apyispoc.
6 Apquilansaclhec alhta solyayem apquilimja apmamyi sacerdotes. Apquiltomjac alhta apquilpamejitsacpo:
—Mongvanquejec ongninquinic as solyayem acninquinomalhquilha solyayem tingma apponquinomap. Ayinyemaclha enlhit acyanmongam, yoyam ematong —alhta apquiltomjac.
7 Apquilpamejitsacpec alhta mocjam. Natamin apquilyanmoncasquic alhta amyip ayitcoc acyanmongam treinta solyayem. Enlhit apquillanay yatingvalhva amyip apác. Cotnejic sat apquilatongnomacpilha metnaja judíos. 8 Eycaso ayinyema acvisay amyip “Ema Amyip”. 9 Intamongvocmec alhta nelha Dios appayvam aplhanma ilhnic nat Jeremías, profeta Dios aplingascama:

“Apquilmec treinta solyayem (acno acyanmongam apquillhanma enlhitaoc Israel).
10 Apquilyanmoncasquic amyip ayitcoc, apquillanay yatingvalhva amyip apác. Acyiplovcasqui actemaclha seyanama Visqui ingac”

—nic nat aptomjac profeta.
Jesús apnaclha Pilato
(Mr 15.2-5Lc 23.3-5Jn 18.33-38)
11 Innec alhta acyantama Jesús apnaclha yatapvisqui co Roma. Aptomjac alhta yatapvisqui apcanya Jesús:
—¿Lhip ya anco judíos apvisqui apancaoc? —alhta aptomjac.
Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Eje coo (aplhena nac lha) —alhta aptomjac.
12 Apquillhenquic alhta apmapsom Jesús apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyimtalhnamo judíos. Am alhta ingyatingmavoc Jesús. 13 Aptomjac alhta Pilato apcanya Jesús:
—¿Aplinga ya lhquip aplhenamap apmapsom? —alhta aptomjac.
14 Am alhta ingyatingmavoc Jesús. Pilapcasquic alhta yatapvisqui co Roma apvita actemaclha mengyatingmaycam Jesús.
Aplhenamap Jesús yoyam ematong
(Mr 15.6-20Lc 23.13-25Jn 18.38—19.16)
15 Nipyesicsa pascua caya apquilyeycajaycaoc alhta apyamyayclho mataa yatapvisqui co Roma lhama enlhit apquilpilhtetomap, aptomja apcasicjomap. 16 Apnacmec alhta singilpilhtetomaclha lhama enlhit apvisay Barrabás. 17 Lhama alhta apcaneyclho enlhitaoc. Aptomjac alhta Pilato apquilanya enlhitaoc:
—¿Soc enlhit apquililtamjoc quellhip, yoyam oyamyiclha, Barrabás inlhoyqui laa Jesús, apvisay Cristo? —alhta aptomjac.
18 Apyasamcoc alhta Pilato apquiltomjaclha judíos. Apquilyasipcasquic alhta Jesús, eyca ayinyema apquilyantamaclho apnaclha Pilato.
19 Lhama alhta apna Pilato netin aptajanem singyicpilquemoclha. Yejemoc alhta aplinga amyaa ayinyema aptava. Intomjac alhta ayanya: “Etnejic sat apác lha. Enlhit appeyvomo nac lha. Evanmasquic lhac coo alhtaa. Aclingamcoc co acmasca ayinyema sicvanmoncama” —alhta intomjac ayanya.
20 Invocmec alhta apquilvalhoc enlhitaoc ayinyema apquilanama apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyimtalhnamo judíos. Apquilanyacpec alhta elilmalhna Pilato, yoyam eyamyiclha Barrabás, eyca yoyam ematong Jesús. 21 Aptomjac alhta mocjam yatapvisqui co Roma apquilanya judíos:
—¿Soc enlhit apquiltamjoc quellhip, yoyam oyamyiclha? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta enlhitaoc:
—¡Iyamyiclha Barrabás! —alhta apquiltamjoc.
22 Aptomjac alhta Pilato apquilanya:
—¿Jalhco sat otnesquisic Jesús, apvisay Cristo? —alhta aptomjac.
Apquilatingmavoc alhta apquilanomacpo:
—¡Iyipitquis asoc timyescama! —alhta apquiltomjac.
23 Aptomjac alhta mocjam Pilato:
—¿Jalhco actemaclha aptamjaycam acmasom? —alhta aptomjac.
Yejemoc alhta apquilpalhamamcaa mocjam:
—¡Iyipitquis asoc timyescama! —alhta apquiltomjac.
24 Lhama alhta apvita Pilato apquiltemaclha melilyajayquiclho appayvam. Inyangvocmec alhta acyinamam olhma. Yejemoc alhta aplicacmec yingmin apmeoc Pilato napatavo enlhitaoc. Aptomjac alhta Pilato apquilanya enlhitaoc:
—Jave sicsilhnanoncama, yoyam ematong as enlhit appeyvomo. Quellhip eyca apquilsilhnanoncama yoyam ematong —alhta aptomjac.
25 Apquilatingmavoc alhta aplhamoclhojo enlhitaoc:
—Nincoo eyca ninganem ematong as enlhit. Ingyane sat covac nincoo acyanmongayclha najan inquitquic —alhta apquiltomjac.
26 Apyamyaclhec alhta Pilato Barrabás. Apcanayquic alhta Pilato colhic alyicpilhqueta Jesús. Apcanayquic alhta colhic acyipitsa asoc timyescama.
27 Apquilapajasquic alhta yatapvisqui co Roma singilpilhtetemo apancaoc. Apquilanayquic alhta elyantimiclha Jesús apnamcaclha singilpilhtetemo. Apquilyantamaclhec alhta. Yejemoc alhta apcansaclho aplhamoclhojo singilpilhtetemo apnaclha Jesús. 28 Innec alhta aljalhyovasquisa apquilantalhnama Jesús. Apquilantalhnaseclhec alhta apava apvinatem. Apyilhvasem alhta apmamnave. 29 Apquilanescasquic alhta appocanma amaoc. Apquilpiquincaseclhec alhta apcatic. Aplhocac alhta Jesús yammamoc apmaycam apmic (actamilaclha). Apquilticlhiquic alhta aptapnaoc apquinmamcaclha Jesús. Apquilasmasquic alhta. Apquiltomjac alhta:
—¡Jajay, lhip nac anco judíos apvisqui apancaoc! —alhta apquiltomjac.
30 Apquililhpajac alhta apyamanong singilpilhtetemo. Apquilnatimquic alhta yammamoc. Apquilticpam alhta apcatic Jesús. 31 Lhama alhta apquilvatesa apquilasmescama. Apquilicasquic alhta apava apvinatem apyilhvasem. Apquiltalhnaseclhec alhta aptalhnama apanco. Apquilyantamaclhec alhta, yoyam eyipitsacpoc asoc timyescama.
Apyipitsomacpilha Jesús asoc timyescama
(Mr 15.21-32Lc 23.26-43Jn 19.17-27)
32 Lhama alhta apquilantepa tingma Jerusalén. Apquiltajanyac alhta lhama enlhit co Cirene apvisay Simón. Apcanyacpec alhta Simón epatimsic asoc timyescama.
33 Apquilvoclhec alhta yoclhilhma acvisay Gólgota, ningiltimem nincoo “Acyitnamaclha Apcatic”. 34 Apquilmesquic alhta uva yingmenic mayincajay asiscoc ayingmenic, yoyam eynic Jesús. Apyipconquic alhta inyicje, aptanovquic alhta eynic.
35 Yejemoc alhta apquilyipitsa asoc timyescama Jesús. Natamin aptovasamco singilpilhtetemo sicas. Apmetsovjacpec alhta apquilantalhnama Jesús. Invocmec alhta nelha Dios appayvam aplhanma ilhnic nat profeta Dios aplingascama:

“Apquilmilascacpe nac silantalhnama.
Apnatovasquic sicas apmetsovjacpo sictalhnama”

—nic nat intomjac appayvam.
36 Yejemoc alhta apnamcaa singilpilhtetemo apquiljalhneycam Jesús. 37 Apquilyipitcasquic alhta tacjaplhit Jesús actalhesomalhca actemaclha yoyam ematong. Intomjac alhta actalhesomalhca: “Eycaso Jesús judíos apvisqui apancaoc” —alhta intomjac.
38 Apquilyipitsacpec alhta lhama asoc timyescama apcanit apquilminyilhma. Lhama enlhit apquilyascamaclha, poc eyca nipsancalvelha. 39 Apquilyeyesam alhta apcatic enlhit apquilyeycaa mataa. Apquiltovasam alhta mataa apvisay Jesús. 40 Apquilpalhimcasoc alhta:
—Ingva. Lhip alhta apquiltamjoc etvacsic tingma apponquinomap, apcanya alhta elaniclhac poc natqui acnim. Ivomsacpojo apanco tap. Nasoc sat ancoc aptomja lhip Dios Apquitca, ityip sat asoc timyescama —alhta apquiltomjac.
41 Innoc alhta moc apquilasmescama apquilimja apmamyi sacerdotes najan apquilyascamco apquiltemaclha najan apquilyimtalhnamo judíos. Apquiltomjac alhta aplhenacpo Jesús:
42 —Apquilvomcasquic alhta tap apnaymacoc. Am eyca copvanac evomsacpojo apanco tap. Nasoc sat ancoc aptomja Israel apvisqui apancaoc, ingyane sat etyapoc asoc timyescama. Mongilyascamejec sat nincoo aptomja Dios Apquitca. 43 Apquiljalhnec mataa, yoyam epasmoc Dios Ingyapam. Apcasicjavoc sat ancoc Dios Ingyapam, ingyane sat evomsic tap quilhvo. Ayinyemaclha aptomjac alhta mataa Jesús: “Coo nac Dios Apquitca” —alhta apquiltomjac apquilasmescama.
44 Apnasoc alhta moc apquilasmescama apquilminyilhma apquilyipitquiscamo lhama asoc timyescama.
Apquitsepma Jesús
(Mr 15.33-41Lc 23.44-49Jn 19.28-30)
45 Ingyitsicso acnim alhta intomjac acyatesalhma lhalhma anco acvocmo actalhnam a las tres. 46 A las tres alhta intomjac. Yejemoc alhta apyimnatesa appayvam Jesús:
—Elí, Elí, ¿lama sabactani? —ningiltimem nincoo: Dios Ingyapam, Dios Ingyapam, ¿soctomja seyinyova nac qui? —alhta aptomjac.
47 Apquillingac alhta appayvam napocja enlhit apcanaycam maa. Apquiltomjac alhta:
—Apquevam lhac Elías, profeta Dios aplingascama —alhta apquiltomjac.
48 Yejemoc alhta apquinincamco lhama enlhit. Aplovquiscacmo congne yatepepa uva yingmenic acmasca. Apcatcasquic alhta navá yammamoc. Apyasa alhta netin apcanya epitsisic Jesús. 49 Apquiltomjac alhta poc enlhitaoc:
—Nani, itnejec pac lha. Ongilaylhic siclho Elías. Sat lhaja epasmoc maa —alhta apquiltomjac.
50 Yejemoc alhta apquiliclhangva Jesús. Apquitsepquic alhta. 51 Apyaptacpec alhta apava apjalhtamomap congne tingma apponquinomap. Malha ningyaptama apava nipyesicsa. Inyovjam alhta nalhpop. Inquilpalhec alhta mataymong alvinatem. 52 Inquilmayjeclhec alhta tacjalhpopayc. Apnalhaticjangvocmec alhta aplhamoclhojo enlhit apquilpeyvomo apquilmasquingvaycmo nano. 53 Natamin aplhaticjangviyam Jesús apquilantepa tacjalhpopayc. Apquilantalhningvoclhec alhta tingma Jerusalén. Apquilvitacpec alhta nipyesicsa enlhitaoc.
54 Lhama alhta apquilvita acyovjamcaa nalhpop capitán najan singilpilhtetemo apquiltamilquiscama Jesús. Apquilvitac alhta aclhamoclhojo asoc. Apquilacac alhta. Apquiltomjac alhta aplhenacpo Jesús:
—Nasoc alhta Dios Apquitca as enlhit —alhta apquiltomjac.
55 Incanvocmec alhta tap aclhamoclhojo quilvanaa alinmelhavo. Yoclhilhma Galilea alhta inquilinyectac. Inquilyiplantac alhta Jesús. Inquilpasmec alhta mataa. 56 Inquilpalhcac alhta innaymacoc quilvanaa lhama María Magdalena najan María, Jacobo najan José inquin najan Jacobo najan Juan inquin.
Jesús apcatongnomap
(Mr 15.42-47Lc 23.50-56Jn 19.38-42)
57 Intalhnacmoc alhta apquilhyacmo José co Arimatea. Enlhit acma apquilnatam. Jesús apquiltamescama alhta José. 58 Apyoclhec alhta José Pilato. Apquilmalhningvoclhec alhta Jesús apyovoclhojo. Apcanayquic alhta Pilato colhic acmeseclho apyovoclhojo. 59 Apliquic alhta José. Appilhtitquic alhta Jesús apyovoclhojo apava apmopoy. 60 Appicanvoclhec alhta tacjalhop alhnancoc. José apancoc alhta tacjalhop avalhoc mataymong acmetmomalhca. Apyiptelingvaseclhec alhta mataymong acyiviy apcapma atong tacjalhop. Aplhinquic alhta mocjam José. 61 Innacmec alhta nicja tacjalhop María Magdalena najan moc acvisayo lhama María.
Apqulitamilquiscama tacjalhop Jesús
62 Moc acnim alhta intomjac, natamin acnim apquilpenescamoclha. Apcaneyclho alhta apnaclha Pilato apquilimja apmamyi sacerdotes najan fariseos. 63 Apquiltomjac alhta apquilanya Pilato:
—Visqui, am jingilvoncacmoc mocjam nincoo aptomjaclha alhta appayvam as enlhit singilsilhnanoncama, mengyitsepmaclha alhta: “Natqui acnim sat cotnejic olhaticjangvomoc mocjam” —alhta aptomjac singilanya. 64 Ingyane sat colhic actamilsa tacjalhop acvocmo natqui acnim. Colapvanquejec sat elminyilhic Jesús apyovoclhojo apquiltamsoycaoc. Colapvanquejec sat eltimjic elanic apnaymacoc: “Aplhaticjangvocmec Jesús nipyesicsa apquilmasquingvaycmo.” Coyangvomoc sat acmasom amyaa singyinimquiscama, am colhno mengyitsepmaclha alhta —alhta apquiltomjac.
65 Aptomjac alhta Pilato apquilanya:
—Ingva, enalaclha quellhip singilpilhtetemo ajancaoc, yoyam eltamilsic tacjalhop. Elmiyov anco tacjalhop —alhta aptomjac.
66 Yejemoc alhta apquillhinga. Apquilmiyaclhec alhta tacjalhop. Apquilyimnatesquic alhta mataymong ayapma atong. Apquilanyacpec alhta singilpilhtetemo eltamilsic maa tacjalhop.
Jesús ante Pilato
(Mr. 15.1Lc. 23.1-2Jn. 18.28-32)
1 Venida la mañana, todos los principales sacerdotes y los ancianos del pueblo entraron en consejo contra Jesús, para entregarle a muerte. 2 Y le llevaron atado, y le entregaron a Poncio Pilato, el gobernador.
Muerte de Judas
3 Entonces Judas, el que le había entregado, viendo que era condenado, devolvió arrepentido las treinta piezas de plata a los principales sacerdotes y a los ancianos, 4 diciendo: Yo he pecado entregando sangre inocente. Mas ellos dijeron: ¿Qué nos importa a nosotros? ¡Allá tú! 5 Y arrojando las piezas de plata en el templo, salió, y fue y se ahorcó. 6 Los principales sacerdotes, tomando las piezas de plata, dijeron: No es lícito echarlas en el tesoro de las ofrendas, porque es precio de sangre. 7 Y después de consultar, compraron con ellas el campo del alfarero, para sepultura de los extranjeros. 8 Por lo cual aquel campo se llama hasta el día de hoy: Campo de sangre. 9 Así se cumplió lo dicho por el profeta Jeremías, cuando dijo: Y tomaron las treinta piezas de plata, precio del apreciado, según precio puesto por los hijos de Israel; 10 y las dieron para el campo del alfarero, como me ordenó el Señor.
Pilato interroga a Jesús
(Mr. 15.2-5Lc. 23.3-5Jn. 18.33-38)
11 Jesús, pues, estaba en pie delante del gobernador; y este le preguntó, diciendo: ¿Eres tú el Rey de los judíos? Y Jesús le dijo: Tú lo dices. 12 Y siendo acusado por los principales sacerdotes y por los ancianos, nada respondió. 13 Pilato entonces le dijo: ¿No oyes cuántas cosas testifican contra ti? 14 Pero Jesús no le respondió ni una palabra; de tal manera que el gobernador se maravillaba mucho.
Jesús sentenciado a muerte
(Mr. 15.6-20Lc. 23.13-25Jn. 18.38—19.16)
15 Ahora bien, en el día de la fiesta acostumbraba el gobernador soltar al pueblo un preso, el que quisiesen. 16 Y tenían entonces un preso famoso llamado Barrabás. 17 Reunidos, pues, ellos, les dijo Pilato: ¿A quién queréis que os suelte: a Barrabás, o a Jesús, llamado el Cristo? 18 Porque sabía que por envidia le habían entregado. 19 Y estando él sentado en el tribunal, su mujer le mandó decir: No tengas nada que ver con ese justo; porque hoy he padecido mucho en sueños por causa de él. 20 Pero los principales sacerdotes y los ancianos persuadieron a la multitud que pidiese a Barrabás, y que Jesús fuese muerto. 21 Y respondiendo el gobernador, les dijo: ¿A cuál de los dos queréis que os suelte? Y ellos dijeron: A Barrabás. 22 Pilato les dijo: ¿Qué, pues, haré de Jesús, llamado el Cristo? Todos le dijeron: ¡Sea crucificado! 23 Y el gobernador les dijo: Pues ¿qué mal ha hecho? Pero ellos gritaban aún más, diciendo: ¡Sea crucificado!
24 Viendo Pilato que nada adelantaba, sino que se hacía más alboroto, tomó agua y se lavó las manos delante del pueblo, diciendo: Inocente soy yo de la sangre de este justo; allá vosotros. 25 Y respondiendo todo el pueblo, dijo: Su sangre sea sobre nosotros, y sobre nuestros hijos. 26 Entonces les soltó a Barrabás; y habiendo azotado a Jesús, le entregó para ser crucificado.
27 Entonces los soldados del gobernador llevaron a Jesús al pretorio, y reunieron alrededor de él a toda la compañía; 28 y desnudándole, le echaron encima un manto de escarlata, 29 y pusieron sobre su cabeza una corona tejida de espinas, y una caña en su mano derecha; e hincando la rodilla delante de él, le escarnecían, diciendo: ¡Salve, Rey de los judíos! 30 Y escupiéndole, tomaban la caña y le golpeaban en la cabeza. 31 Después de haberle escarnecido, le quitaron el manto, le pusieron sus vestidos, y le llevaron para crucificarle.
Crucifixión y muerte de Jesús
(Mr. 15.21-41Lc. 23.26-49Jn. 19.17-30)
32 Cuando salían, hallaron a un hombre de Cirene que se llamaba Simón; a este obligaron a que llevase la cruz. 33 Y cuando llegaron a un lugar llamado Gólgota, que significa: Lugar de la Calavera, 34 le dieron a beber vinagre mezclado con hiel; pero después de haberlo probado, no quiso beberlo. 35 Cuando le hubieron crucificado, repartieron entre sí sus vestidos, echando suertes, para que se cumpliese lo dicho por el profeta: Partieron entre sí mis vestidos, y sobre mi ropa echaron suertes. 36 Y sentados le guardaban allí. 37 Y pusieron sobre su cabeza su causa escrita: ESTE ES JESÚS, EL REY DE LOS JUDÍOS. 38 Entonces crucificaron con él a dos ladrones, uno a la derecha, y otro a la izquierda. 39 Y los que pasaban le injuriaban, meneando la cabeza, 40 y diciendo: Tú que derribas el templo, y en tres días lo reedificas, sálvate a ti mismo; si eres Hijo de Dios, desciende de la cruz. 41 De esta manera también los principales sacerdotes, escarneciéndole con los escribas y los fariseos y los ancianos, decían: 42 A otros salvó, a sí mismo no se puede salvar; si es el Rey de Israel, descienda ahora de la cruz, y creeremos en él. 43 Confió en Dios; líbrele ahora si le quiere; porque ha dicho: Soy Hijo de Dios. 44 Lo mismo le injuriaban también los ladrones que estaban crucificados con él.
45 Y desde la hora sexta hubo tinieblas sobre toda la tierra hasta la hora novena. 46 Cerca de la hora novena, Jesús clamó a gran voz, diciendo: Elí, Elí, ¿lama sabactani? Esto es: Dios mío, Dios mío, ¿por qué me has desamparado? 47 Algunos de los que estaban allí decían, al oírlo: A Elías llama este. 48 Y al instante, corriendo uno de ellos, tomó una esponja, y la empapó de vinagre, y poniéndola en una caña, le dio a beber. 49 Pero los otros decían: Deja, veamos si viene Elías a librarle. 50 Mas Jesús, habiendo otra vez clamado a gran voz, entregó el espíritu.
51 Y he aquí, el velo del templo se rasgó en dos, de arriba abajo; y la tierra tembló, y las rocas se partieron; 52 y se abrieron los sepulcros, y muchos cuerpos de santos que habían dormido, se levantaron; 53 y saliendo de los sepulcros, después de la resurrección de él, vinieron a la santa ciudad, y aparecieron a muchos. 54 El centurión, y los que estaban con él guardando a Jesús, visto el terremoto, y las cosas que habían sido hechas, temieron en gran manera, y dijeron: Verdaderamente este era Hijo de Dios.
55 Estaban allí muchas mujeres mirando de lejos, las cuales habían seguido a Jesús desde Galilea, sirviéndole, 56 entre las cuales estaban María Magdalena, María la madre de Jacobo y de José, y la madre de los hijos de Zebedeo.
Jesús es sepultado
(Mr. 15.42-47Lc. 23.50-56Jn. 19.38-42)
57 Cuando llegó la noche, vino un hombre rico de Arimatea, llamado José, que también había sido discípulo de Jesús. 58 Este fue a Pilato y pidió el cuerpo de Jesús. Entonces Pilato mandó que se le diese el cuerpo. 59 Y tomando José el cuerpo, lo envolvió en una sábana limpia, 60 y lo puso en su sepulcro nuevo, que había labrado en la peña; y después de hacer rodar una gran piedra a la entrada del sepulcro, se fue. 61 Y estaban allí María Magdalena, y la otra María, sentadas delante del sepulcro.
La guardia ante la tumba
62 Al día siguiente, que es después de la preparación, se reunieron los principales sacerdotes y los fariseos ante Pilato, 63 diciendo: Señor, nos acordamos que aquel engañador dijo, viviendo aún: Después de tres días resucitaré. 64 Manda, pues, que se asegure el sepulcro hasta el tercer día, no sea que vengan sus discípulos de noche, y lo hurten, y digan al pueblo: Resucitó de entre los muertos. Y será el postrer error peor que el primero. 65 Y Pilato les dijo: Ahí tenéis una guardia; id, aseguradlo como sabéis. 66 Entonces ellos fueron y aseguraron el sepulcro, sellando la piedra y poniendo la guardia.