Actemaclha apcanamaclha Moisés
1 Quellhip enlhitaoc Israel. Elaylhojo apcanamaclha najan apcascamaclha Dios, coo alhta sillhicmoscama quellhip yoyam elyiplovcasojo. Elhnam sat quellhip yoclhilhma alhnancoc, cotnejic sat Dios apmescama, aplhanma ilhnic nat napatavo ningilyeyjamcaa, yoyam ellhovamcoc quellhip. 2 Noelvinaticsojo nasa, noelyavaticsojo nasa siyanamaclha. Noelyitnocjas nasa apcanamaclha Dios siltimnascama mataa quellhip. 3 Apquilvitac alhta quellhip aptomjaclha Dios Apyimtalhnamo, payjoc Baal-peor. Apticyovquic alhta moclhama apquiltomja apquilayo quilaycmasquiscama Baal. 4 Am alhta eticyavac quellhip apquiltomja apquilayo Dios mepqui apquilvatseycaoc. 5 Alyascasingvocmec alhta quellhip apcanamaclha najan apcascamaclha Dios, yoyam elyiplovcasojo quellhip yoclhilhma alhnancoc apquilvoycamlha sat. 6 Elyiplovcasojo quellhip, noelyitnocjas nasa apcanamaclha. Elyasamcojoc sat metnaja apquiltemolhama, acyitna quellhip actemaclha apquilyascamco najan apquilyicpilquemo. Eltimjic sat apquillhenacpo quellhip: ¡Apquilyascamco najan apquilyicpilquemo nac as enlhitaoc! — sat eltimjic. 7 ¿Apnam ya mocjam poc enlhitaoc as nalhpop, apquiltomja Visqui Apyimtalhnamo apquilmasma apancaoc, apno singmasma nincoo Dios Apyimtalhnamo, apjalhenmo ningilmalhnancama? 8 ¿Apnam ya mocjam poc enlhitaoc as nalhpop, acyitna apcanamaclha najan apcascamaclha acpeyvomo, acno sillhicmoscama quellhip quilhvo nac jay? Ayinayc coo, paj. 9 Eltamilsojo quellhip, noncolvonquim nasa asoc apquilvitay quellhip. Noelvatsaoc nasa apquilyiplovquiscama acmam apquilvalhoc quellhip. Elyascasingvom sat apquitquic quellhip najan aptovana quellhip — nic nat aptomjac Moisés.
Netin inquilhe Horeb
10 Aptomjac nic nat Moisés: —Apnam alhta quellhip napato Dios Apyimtalhnamo payjoc inquilhe acvinatem Horeb. Aptomjac alhta Dios seyanya coo: Ingyansiclha sat apyovoclhojo enlhitaoc Israel, yoyam elaylhojo sicpayvam. Elyasingvomoc sat actemaclha selayo aclhamoclhojo acnim apquileyvam. Elyascasingvomoc sat apquitquic, yoyam elvajanamcoc najan eltamsacpoc maa — alhta aptomjac Dios. 11 Apquilyoclhec alhta quellhip inquilhe acvinatem. Apquilvitac alhta quellhip talha alayvom nitnoc anco, alantiyapma inquilhe. Inquilpaysacmoc alhta yipjopay lhalhma anco. 12 Inlingalhquic alhta appayvam Dios naysicsa talha acvanyam. Apquillinga inyicje appayvam, eyca am elvitayac Dios apyovoclhojo. 13 Apyascasingvocmec alhta Dios actemaclha ningmiyovmalhca, aplhanma diez mandamientos singanamaclha acnatalhesomalhca anit mataymong nicjaa. Apcanama alhta, yoyam elyiplovcasojo quellhip. 14 Ayanyalhquic alhta coo oyascasingvomoc quellhip singanamaclha najan singascamaclha, yoyam elyiplovcasojo mataa quellhip yoclhilhma apquilvoycamlha.
Actemaclha quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios
15 Inlingalhquic alhta appayvam Dios naysicsa talha acvanyam netin inquilhe acvinatem Horeb. Am elvitayac quellhip Dios apyovoclhojo. Elavojo quellhip, noelquinatquis nasa quellhip. 16 Noellana nasa quilaycmasquiscama quellhip acyitsomalhca enlhit najan acyitsomalhca quilvana. 17 Noellana nasa quilaycmasquiscama acyitsomalhca ninatoscama najan acyitsomalhca nata, 18 najan acyitsomalhca quilasma najan moc asoc alpilhyevaycam nalhpop. 19 Apquilvitac sat ancoc acnim najan piltin najan apyová, noeltime nasa apquilayo. Dios Apyimtalhnamo nic nat apquillana apyovoclhojo apyová, yoyam elvita enlhitaoc lhalhma anco. 20 Apyinyovcasquic nic nat yoclhilhma Egipto Dios, apquilantipquiscama apnaycam quellhip naysicsa talha acvanyam. Colhic sat allaná quellhip apyisponcama Dios: apquilvisay quellhip apquilmolhama Dios. 21 Naso, aplovquic alhta Dios Apyimtalhnamo, ayinyema alhta apquilsilhnanomap apanco quellhip. Aplhenquic alhta mepqui apyeycajascaoc Dios, movmejec sat yoclhilhma tap vatsam Jordán. Mopalhavomejec sat yoclhilhma actamila, cotnejic apancaoc quellhip. 22 Nasoc lhaja, ongvitsapoc sat coo as yoclhilhma mepqui sicpalhaviyam tap vatsam Jordán. Quellhip eyca elmilanic sat vatsam Jordán, eltimjic sat apancaoc as yoclhilhma actamila anco. 23 Elavojo quellhip. Noncolvonquim nasa macmasmaclha quellhip. Noellaná nasa quilaycmasquiscama najan moc apquilyitquiscama quellhip, apmasma mataa Dios Apyimtalhnamo, prohibido yoyam ellaná quellhip. 24 Am colcac apvalhoc Dios as asoc. Colhojoc sat aplom pac Dios talha acvanyam acsovjomo alnapma — nic nat aptomjac Moisés.
25 Aptomjac nic nat Moisés apquilanya: —Elvitac sat quellhip apquitquic najan aptovana. Apquilvanacmec sat ancoc maa, apquillanac sat ancoc quilaycmasquiscama eltimjic apquilayo. Elvoc sat Dios, apvita inlhojo apquiltemaclha apquilmapsomcaa. 26 Olhenic sat coo acvisay netin najan as nalhpop, actomja alvitaycamco. Melhnamejec sat quellhip acvoncaclhojo yoclhilhma alhnancoc tap vatsam. Comascoc sat apquileyvam quellhip, eticyoc sat apyovoclhojo quellhip. 27 Colhic sat ayilhpanquisa quellhip nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco metnaja apquiltemolhama. Elaymacpoc sat apcanito nipyesicsa quellhip. 28 Eltimjic sat apquilayo quellhip quilaycmasquiscama ayinyema enlhit apquillanay. Alvisay quilaycmasquiscama allanomalhca yamit, moc allanomalhca mataymong. Mepqui ataoc quilaycmasquiscama, mepqui ajaycaoc, mepqui atong yoyam cotoc, mepqui ayinamam. 29 Elquitmoc sat quellhip Dios Apyimtalhnamo naysicsa alquitamsama apquilvalhoc najan alipvoyam apquilvalhoc quellhip, elvitangvomoc sat maa. 30 Ellingamcoc sat acyimtalhnama quellhip. Elyanmongsic sat quellhip moc apquilvalhoc, yoyam elilyejiclhojo Dios. 31 Aptasi nac Dios Apyimtalhnamo aptomja apquimlaycmo. Metvacsejec sat maa, meyinyovejec sat maa. Coyitnam sat apatic Dios aplhanma ilhnic nat mepqui apyeycajascaoc napatavo apquilyeyjamcaa quellhip.
32 Apquilvitac quellhip aptamjaycam simpilapquiscama alyivey ayinyema Dios. ¿Invitalhqui ya as asoc apquillanay nic nat Dios as nalhpop najan enlhit aptiyascam? Ayinayc coo paj. Elilmalhna sat quellhip lhalhma anco as nalhpop, yoycamlha alvitamalhca aptamjaycam simpilapquiscama, acno apquilvitay quellhip quilhvo nac jay. 33 Apnam enlhit metnaja apquiltemolhama quellhip. ¿Apquillinga ya as enlhitaoc appayvam apanco Dios, ayinyema talha acvanyam, mepqui alhta apquilitsepma? Quellhip alhta apquillinga. 34 ¿Aplhenacpe ya poc Dios, aptomja apquilyacyescama apquilmolhama nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco? ¿Apquillingamco ya acyimtalhnama? ¿Apquilvita ya asoc simpilapquiscama najan monquinatquiscama najan apquilnapomacpilha, acyiplomo apmopvan aptamjaycam Dios? Invitalhquic alhta nipyesicsa quellhip apnaycam yoclhilhma Egipto. 35 Innec alhta allhicmosa quellhip, yoyam melyascamejec quellhip Dios apvamlha pac lhama, aptomja nasoc anco, mepqui poc Dios. 36 Apquillingac alhta quellhip Dios appayvam ayinyema netin, yoyam elyiplovcasojo. Apquilvitac alhta quellhip talha acvanyam as nalhpop. Apquiljalhnoc alhta quellhip appayvam apanco Dios ayinyema talha. 37 Apcasicjavoc nic nat Dios apquilyeyjamcaa quellhip. Apquilyacyesquic nic nat Dios aptovana niptamin, apquilyinyovquisa ilhnic nat yoclhilhma Egipto, acyiplomo apmopvan apanco. 38 Apyinyovcasquic nic nat Dios apquilaoclha enlhitaoc appintalhnama najan apquilyimnatem, am elhno quellhip. Eltimjic sat quellhip apancaoc as yoclhilhma, apquilvitay quellhip quilhvo nac jay.
39 Elyasamcojo quellhip, colhen mataa apquilvalhoc, Dios apvamlha pac lhama apna netin najan as nalhpop. Paj poc yoyam ontimjic ningayo. 40 Elyiplovcasojo apcanamaclha najan apcascamaclha siltimnascama quellhip quilhvo nac jay. Colhic sat actamilaycam apquilvalhoc quellhip najan aptovana as yoclhilhma apquileyvomaclha quellhip aclhamoclhojo años, ayinyema Dios — nic nat aptomjac Moisés.
Tingma ningyilhanmeycam
41 Apquilyacyesquic nic nat Moisés tres tingma apquilyilhanmeycam enlhit, payjoc vatsam Jordán actiyapmaclha acnim. 42 Yitnec sat ancoc apmatnam enlhit mepqui amyaa, mepqui aplom aptomja apcajem, mepqui apquinmelhaycam siclho. Incaymalhquic ingyinyejic lhama tingma, yoyam evomsacpoc tap. 43 Apvisay tingma Beser payjoc yoclhilhma actamopeycaoc apquileyvomaclha apquilmolhama Rubén. Poc tingma apvisay Ramot yoclhilhma Galaad apquileyvomaclha apquilmolhama Gad. Poc tingma apvisay Golán yoclhilhma Basán, apquileyvomaclha napocja apquilmolhama Manasés.
Amyaa diez mandamientos
44 Eycaso apquillhicmoscama Moisés, aplingascama ilhnic nat napatavo apquilmolhama Israel. 45 Acyovoclhojo singanamaclha najan singascamaclha ayinyema Dios natamin apquilyamasma yoclhilhma Egipto. 46 Apnam nic nat mocjam alvata, ningatoc tingma Bet-peor, payjoc vatsam actiyapmaclha acnim. Siclhoc nat apvisqui maa Sehón nipyesicsa apnaymacoc amorreos. Apvisqui tingma pac nic nat Hebrón. Apmacpec nic nat apvisqui Sehón naysicsa apquilimpocjay Moisés najan apnaymacoc israelitas, apquilantiyapma siclhoc nat yoclhilhma Egipto. 47 Apquilnaclhec nic nat israelitas as yoclhilhma najan moc yoclhilhma apanco apvisqui Og de Basán. Apcanit nic nat apquilviscaa nipyesicsa amorreos, apquileyvomaclha vatsam Jordán, payjoc actiyapmaclha acnim. 48 Ayenmo ilhnic nat apquileyvomaclha Aroer, nicja vatsam ayitcoc acvisay Arnón, acvaycmo inquilhe acvisay Sirión, moc acvisay Hermón. 49 Acvaycmo ilhnic nat yoclhilhma Arabá, vatsam Jordán actiyapmaclha acnim. Acvaycmo ilhnic nat mocjam Mar Rojo, ningiltimem Yingmin Apac Acvanyam. Ningatoc maa inquilhe acvinatem acvisay Pisga.
Moisés exhorta a la obediencia
1 Ahora, pues, oh Israel, oye los estatutos y decretos que yo os enseño, para que los ejecutéis, y viváis, y entréis y poseáis la tierra que Jehová el Dios de vuestros padres os da. 2 No añadiréis a la palabra que yo os mando, ni disminuiréis de ella, para que guardéis los mandamientos de Jehová vuestro Dios que yo os ordeno. 3 Vuestros ojos vieron lo que hizo Jehová con motivo de Baal-peor; que a todo hombre que fue en pos de Baal-peor destruyó Jehová tu Dios de en medio de ti. 4 Mas vosotros que seguisteis a Jehová vuestro Dios, todos estáis vivos hoy. 5 Mirad, yo os he enseñado estatutos y decretos, como Jehová mi Dios me mandó, para que hagáis así en medio de la tierra en la cual entráis para tomar posesión de ella. 6 Guardadlos, pues, y ponedlos por obra; porque esta es vuestra sabiduría y vuestra inteligencia ante los ojos de los pueblos, los cuales oirán todos estos estatutos, y dirán: Ciertamente pueblo sabio y entendido, nación grande es esta. 7 Porque ¿qué nación grande hay que tenga dioses tan cercanos a ellos como lo está Jehová nuestro Dios en todo cuanto le pedimos? 8 Y ¿qué nación grande hay que tenga estatutos y juicios justos como es toda esta ley que yo pongo hoy delante de vosotros?
La experiencia de Israel en Horeb
9 Por tanto, guárdate, y guarda tu alma con diligencia, para que no te olvides de las cosas que tus ojos han visto, ni se aparten de tu corazón todos los días de tu vida; antes bien, las enseñarás a tus hijos, y a los hijos de tus hijos. 10 El día que estuviste delante de Jehová tu Dios en Horeb, cuando Jehová me dijo: Reúneme el pueblo, para que yo les haga oír mis palabras, las cuales aprenderán, para temerme todos los días que vivieren sobre la tierra, y las enseñarán a sus hijos; 11 y os acercasteis y os pusisteis al pie del monte; y el monte ardía en fuego hasta en medio de los cielos con tinieblas, nube y oscuridad; 12 y habló Jehová con vosotros de en medio del fuego; oísteis la voz de sus palabras, mas a excepción de oír la voz, ninguna figura visteis. 13 Y él os anunció su pacto, el cual os mandó poner por obra; los diez mandamientos, y los escribió en dos tablas de piedra. 14 A mí también me mandó Jehová en aquel tiempo que os enseñase los estatutos y juicios, para que los pusieseis por obra en la tierra a la cual pasáis a tomar posesión de ella.
Advertencia contra la idolatría
15 Guardad, pues, mucho vuestras almas; pues ninguna figura visteis el día que Jehová habló con vosotros de en medio del fuego; 16 para que no os corrompáis y hagáis para vosotros escultura, imagen de figura alguna, efigie de varón o hembra, 17 figura de animal alguno que está en la tierra, figura de ave alguna alada que vuele por el aire, 18 figura de ningún animal que se arrastre sobre la tierra, figura de pez alguno que haya en el agua debajo de la tierra. 19 No sea que alces tus ojos al cielo, y viendo el sol y la luna y las estrellas, y todo el ejército del cielo, seas impulsado, y te inclines a ellos y les sirvas; porque Jehová tu Dios los ha concedido a todos los pueblos debajo de todos los cielos. 20 Pero a vosotros Jehová os tomó, y os ha sacado del horno de hierro, de Egipto, para que seáis el pueblo de su heredad como en este día. 21 Y Jehová se enojó contra mí por causa de vosotros, y juró que yo no pasaría el Jordán, ni entraría en la buena tierra que Jehová tu Dios te da por heredad. 22 Así que yo voy a morir en esta tierra, y no pasaré el Jordán; mas vosotros pasaréis, y poseeréis aquella buena tierra. 23 Guardaos, no os olvidéis del pacto de Jehová vuestro Dios, que él estableció con vosotros, y no os hagáis escultura o imagen de ninguna cosa que Jehová tu Dios te ha prohibido. 24 Porque Jehová tu Dios es fuego consumidor, Dios celoso.
25 Cuando hayáis engendrado hijos y nietos, y hayáis envejecido en la tierra, si os corrompiereis e hiciereis escultura o imagen de cualquier cosa, e hiciereis lo malo ante los ojos de Jehová vuestro Dios, para enojarlo; 26 yo pongo hoy por testigos al cielo y a la tierra, que pronto pereceréis totalmente de la tierra hacia la cual pasáis el Jordán para tomar posesión de ella; no estaréis en ella largos días sin que seáis destruidos. 27 Y Jehová os esparcirá entre los pueblos, y quedaréis pocos en número entre las naciones a las cuales os llevará Jehová. 28 Y serviréis allí a dioses hechos de manos de hombres, de madera y piedra, que no ven, ni oyen, ni comen, ni huelen. 29 Mas si desde allí buscares a Jehová tu Dios, lo hallarás, si lo buscares de todo tu corazón y de toda tu alma. 30 Cuando estuvieres en angustia, y te alcanzaren todas estas cosas, si en los postreros días te volvieres a Jehová tu Dios, y oyeres su voz; 31 porque Dios misericordioso es Jehová tu Dios; no te dejará, ni te destruirá, ni se olvidará del pacto que les juró a tus padres.
32 Porque pregunta ahora si en los tiempos pasados que han sido antes de ti, desde el día que creó Dios al hombre sobre la tierra, si desde un extremo del cielo al otro se ha hecho cosa semejante a esta gran cosa, o se haya oído otra como ella. 33 ¿Ha oído pueblo alguno la voz de Dios, hablando de en medio del fuego, como tú la has oído, sin perecer? 34 ¿O ha intentado Dios venir a tomar para sí una nación de en medio de otra nación, con pruebas, con señales, con milagros y con guerra, y mano poderosa y brazo extendido, y hechos aterradores como todo lo que hizo con vosotros Jehová vuestro Dios en Egipto ante tus ojos? 35 A ti te fue mostrado, para que supieses que Jehová es Dios, y no hay otro fuera de él. 36 Desde los cielos te hizo oír su voz, para enseñarte; y sobre la tierra te mostró su gran fuego, y has oído sus palabras de en medio del fuego. 37 Y por cuanto él amó a tus padres, escogió a su descendencia después de ellos, y te sacó de Egipto con su presencia y con su gran poder, 38 para echar de delante de tu presencia naciones grandes y más fuertes que tú, y para introducirte y darte su tierra por heredad, como hoy. 39 Aprende pues, hoy, y reflexiona en tu corazón que Jehová es Dios arriba en el cielo y abajo en la tierra, y no hay otro. 40 Y guarda sus estatutos y sus mandamientos, los cuales yo te mando hoy, para que te vaya bien a ti y a tus hijos después de ti, y prolongues tus días sobre la tierra que Jehová tu Dios te da para siempre.
Las ciudades de refugio al oriente del Jordán
41 Entonces apartó Moisés tres ciudades a este lado del Jordán al nacimiento del sol, 42 para que huyese allí el homicida que matase a su prójimo sin intención, sin haber tenido enemistad con él nunca antes; y que huyendo a una de estas ciudades salvase su vida: 43 Beser en el desierto, en tierra de la llanura, para los rubenitas; Ramot en Galaad para los gaditas, y Golán en Basán para los de Manasés.
Moisés recapitula la promulgación de la ley
44 Esta, pues, es la ley que Moisés puso delante de los hijos de Israel. 45 Estos son los testimonios, los estatutos y los decretos que habló Moisés a los hijos de Israel cuando salieron de Egipto; 46 a este lado del Jordán, en el valle delante de Bet-peor, en la tierra de Sehón rey de los amorreos que habitaba en Hesbón, al cual derrotó Moisés con los hijos de Israel, cuando salieron de Egipto; 47 y poseyeron su tierra, y la tierra de Og rey de Basán; dos reyes de los amorreos que estaban de este lado del Jordán, al oriente. 48 Desde Aroer, que está junto a la ribera del arroyo de Arnón, hasta el monte de Sion, que es Hermón; 49 y todo el Arabá de este lado del Jordán, al oriente, hasta el mar del Arabá, al pie de las laderas del Pisga.