Acvitay apvanmoncama apvisqui rey
1 Invocmec nic nat dos años aptimem apvisqui rey Nabucodonosor. Invitac nic nat moclhama asoc apvanmoncama. Avanjec nic nat alquitameycam apvalhoc, acyiplomo mepqui aptiyanma. 2 Apcapajasquic nic nat yoyam colhic altimnasa apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha ingjangaoc, najan quilaney poc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. Apquiltamjoc nic nat apvisqui rey eyasamcojo actemaclha acvitay apvanmoncama. Apcaneclhec nic nat apnaclha apvisqui rey.
3 Aptomjac nic nat apvisqui apquilanya: —Invitac alhta sicvanmoncama lhama asoc. Inlhenquic evalhoc oyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama — nic nat aptomjac.
4 Apquiltomjac nic nat apquilyascamco apquilanya apvisqui: —¡Aptasi nac lhip visqui apyimtalhnamo cotmongvoycamlha nelha! Jingiltimnas siclho acvitay alhta apvanmoncama. Ongilyasamcojoc amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
5 Apcatingmavoc nic nat apvisqui rey: —Quip elaylhojo aclhanma evalhoc. Am sat ancoc elyasamcoc quellhip amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama, eticyoc sat quellhip, enatovasacpoc sat tingma apancaoc. 6 Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama. Ellhovamcoc sat quellhip actamila asoc sicmescama nasa coo. ¡Vamlha sat! Jeltimnas quilhvoc anco asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama — nic nat aptomjac apvisqui.
7 Apquilatingmavoc nic nat mocjam apquilyascamco apquiltemaclha: —Lhip visqui ingac apyimtalhnamo, jingiltimnas nincoo acvitay apvanmoncama. Ongilyasamcojoc sat amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
8 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: —Acyasamcoc coo apquiltemaclha apancaoc quellhip, ayinyema siltimnascama lhac quellhip aclhanma evalhoc coo — nic nat aptomjac apvisqui. 9 Am sat ancoc jeltimnasac quellhip acvitay sicvanmoncama, ellingamcojoc sat quellhip acyimtalhnama, siclhanma lhac coo. Apquililtamjoc quellhip jelyinimsic, jeltimnacsic acmovan amyaa, yoyam copaycomoc evalhoc coo. Jeltimnas siclho acvitay sicvanmoncama, oyasamcojoc sat apquilmopvancaa quellhip jeltimnacsic amyaa, yavamlha cotnejic sat — nic nat aptomjac apvisqui.
10 Apquilatingmavoc nic nat: —Paj lhama enlhit as nalhpop comopvan eyasamcojo aplhanma lhac lhip visqui apyimtalhnamo. Am alhta ongvitac mocjam nincoo apvisqui ingac, apquiltamjo inlhojo eyasamcojo acno aplhanma lhac, yoyam elatingmojo apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha injangaoc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. 11 Yimtilhec lhac aplhanma lhip apvisqui apyimtalhnamo. Paj lhama enlhit apyascamco aplhanma lhac lhip, apquilyasamco inyicje dioses (quilaycmasquiscama) melhnaycam nipyesicsa enlhitaoc — nic nat apquiltomjac.
12 Aplovquic nic nat apvisqui rey, apcanama eticyo apyovoclhojo apquilyascamco apquileyvomaclha Babilonia. 13 Inlingalhquic nic nat amyaa apcanama apvisqui. Apquitamacpec nic nat Daniel najan apquillhalhmaa, yoyam eticyoc maa.
Aptemaclha apyascamco Daniel
14 Appamejitcasquic nic nat Daniel yatapvisqui guardia apvisay Arioc. Appecjam nic nat Arioc elnapoc apyovoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha maa.
15 Aptomjac nic nat Daniel apcanya: —¿So actomja yi apcanama apvisqui rey amyaa actimquiscama ingvalhoc? — nic nat aptomjac Daniel.
Apquiltimnasquic nic nat Arioc ayinyemayaclha amyaa. 16 Aptiyaningvocmec nic nat Daniel apvisqui rey. Apquilmalhnaquic nic nat Daniel elaylhic acyavataclhojo apvisqui, yoyam eyasingvomoc acvitay apvanmoncama najan amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat aptomjac. 17 Apmiyaclhec nic nat Daniel apnamcaclha apnaymacoc Ananías, najan Misael, najan Azarías. 18 Apquilanyacpec nic nat elmalhnesquisic Dios, yoyam eyascasingvomoc Dios amyaa acyilhamalhca. Meticyovejec sat lhama apyimnanic najan apquilyascamco apquiltemaclha co Babilonia. 19 Invitac nic nat apvanmoncama alhtaa Daniel actemaclha amyaa acyilhamalhca. Aptomjac nic nat apcayo Dios. 20 Aptomjac nic nat Daniel appayvam:
Mayayo nac lhip mataa Dios. Apyascamco innac lhip najan apmopvan.
21 Lhip ayinyema acnim acya'monquiscama moc acnim, najan año acya'monquiscama moc año. Lhip aptomja apyinyovquiscama aptimem apvisqui, najan aptomja aptimesquiscama apjalhnancoc. Lhip ayinyema apquilyascamcolhma, eltimjic apquilyascamco enlhit. Lhip ayinyema actemaclha ningyimtalhnamo, eltimjic apquilyimtalhnamo enlhit.
22 Lhip appiquinaycaclha ayalhnaclhojo asoc alyilhamalhca. Lhip apyasamcoc asoc acnaycaoc yatescamalhma, lhip aptomja apquitsasquiscama olhma.
23 Gracias lhip Dios, Visqui apancaoc sicyeyjamcaa, sictomja siyayo lhip. Lhip alhta setnesquiscama sicyascamco najan sicyimnatem. Eyascasingvocmec lhip asoc ningilmalhnaycam lhac nincoo. Ingilyascasingvocmec lhip asoc alquitameycaoc apvalhoc apvisqui rey — nic nat aptomjac Daniel.
24 Natamin nic nat apmiyaclho Daniel apnaclha Arioc, apcanyomap elnapoc apquilyascamco co Babilonia.
Aptomjac nic nat Daniel apcanya Arioc: —Nolnajap nasa apquilyascamco apquiltemaclha. Jeyantemiclha sat apnaclha apvisqui rey. Oltimnacsic sat actemaclha acvitay apvanmoncama najan amyaa maa — nic nat aptomjac Daniel.
25 Apyantamacpec nic nat Daniel apnaclha apvisqui Nabucodonosor. Apyantamaclhec nic nat yatapvisqui Arioc, aptomja apcanya: —Lhip visqui apyimtalhnamo. Apnec lhama enlhit nipyesicsa apquilmomap, apmopvan eyasamcojo acvitay apvanmoncama alhta lhip — nic nat aptomjac.
26 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel, moc apvisay Beltsasar: —¿Apvanqui ya lhquip eyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama, najan maa actemaclha amyaa, yavamlha sat cotnejic? — nic nat aptomjac apvisqui.
27 Apcatingmavoc nic nat Daniel: —Paj lhama apyascamco apquiltemaclha, paj najan apyascamco actemaclha injangaoc, paj najan apyascamco apyová, paj lhama comopvan eyasamcojo asoc acyilhamalhca, yoyam eyasamcojoc lhip. 28 Apnec netin Dios Apyimtalhnamo aptomja singyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Lhip visqui apyimtalhnamo, eyasamcojoc sat lhip, yavamlha cotnejic sat, ayinyema Dios. Pac oltimnacsic lhip actemaclha acvitay apvanmoncama, najan amyaa yavamlha sat cotnejic. Invitac alhta sicvanmoncama alhtaa naysicsa sictiyanma: 29 Apyitnec lhac lhip visqui apyimtalhnamo netin aptajanma. Inquitamquic alhta lhip apvalhoc, yavamlha cotnejic sat ingmamyi. Dios Apyimtalhnamo aptomja apyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. 30 Aptomja seyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Jave ayinyema sicyascamco ajanco, am elhno poc apquilyascamco. Pac oyascasingvomoc lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha amyaa, yavamlha cotnejic sat. Eyasamcojoc sat lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha alquitamsama alhta apvalhoc.
31 Lhip visqui apyimtalhnamo, invitac alhta lhip apvanmoncama asoc ayimja allanomalhca acyivey anco, najan alyinmom, najan simpilapquiscama ningvita. Malha alhta enlhit apyovoclhojo quilaycmasquiscama. 32 Apcatic alhta oro asoc alyinmom. Apnenyic najan apectengaoc alhta plata asoc alyinmom. Niplhit alhta najan apyavaoc alhta tava apac bronce. 33 Apilhquipcoc alhta tava apac. Apmancoc alhta tava apac najan yelpa alpalhquemalhca. 34 Apquilanoc alhta lhip visqui apyimtalhnamo. Apvitac alhta lhip inquilhe acvinatem najan lhama mataymong actiyacmo coning, jave enlhit aptimquiscama. Intengvocmec alhta mataymong apmancoc quilaycmasquiscama ayimja. Intovasalhquic alhta apmancoc. 35 Intovasalhquic alhta apyovoclhojo, actomjayclho anic malha lhopactic: tava apac, najan yelpa, najan tava apac bronce, najan plata najan oro. Malha ningimposcay trigo apactic intomjac. Insovquic mataa apyimpeoc alhcajayam, mongvitay mocjam. Mataymong actiyam alhta actomjayclho acvinatem anco, malha inquilhe nitno. Incapquic alhta acyovoclhojo as nalhpop — nic nat aptomjac Daniel.
36 Eycaso alhta acvitay apvanmoncama lhip apvisqui apyimtalhnamo. Pac oyascasingvomoc quilhvo nac jay. 37 Apyimtalhnamo apanco nac lhip, am elhno poc apquilviscaa lhalhma anco. Eycaso ayinyema Dios apna netin, aptimesquiscama lhip etnejic apmopvan, najan apyimnatem, najan mayayo. 38 Lhip aptomja apvisqui nipyesicsa enlhitaoc, najan asoc navjac, najan nata. Mayayo nac lhip najan apmopvan apanco lhip, acyitsomalhca quilaycmasquiscama apcatic oro allanomalhca. 39 Niptamin lhip visqui apyimtalhnamo, elhic sat poc apvisqui yamapyimtalhnamo. Niptamin poc apvisqui yamapyimtalhnamo elhic sat tercer apvisqui, apyitsomacpo quilaycmasquiscama tava apac bronce. Etnejic sat apyimtalhnamo apanco as nalhpop. 40 Evac sat poc apvisqui apyimtalhnamo apanco, malha tava apac, cuatro sat etnejic apvisqui. Enatovasacpoc sat apyovoclhojo apquilviscaa as nalhpop, apvoy inlhojo apvisqui apyitsomacpo tava apac — nic nat aptomjac Daniel.
41 Apvitac alhta lhip apvisqui apyimtalhnamo actemaclha amancoc najan apeoc quilaycmasquiscama, alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. Anit actemaclha sat cotnejic apcanamaclha. Lhama actemaclha cotnejic sat acyimnatem apcanamaclha, acyitsomalhca tava apac. Apvitac alhta lhip apvisqui actemaclha alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. 42 Amancoc najan apeoc alhta tava apac alpalhquemalhca yelpa, acyitsomalhca apcanamaclha apvisqui apyimtalhnamo naysicsa mepqui apyimtalhnamo. 43 Apvitac alhta lhip tava apac alpalhquemalhca yelpa. Apquiltemaclha maa colyimjapoc mataa cotnaja apquiltemolhama, apquiltemaclha apquilpalhcomap. Acyitsomalhca tava apac, covanquejec copalhcalhca yelpa. 44 Eltimjic sat apquilviscaa nalhit acnim. Etnesquisic sat Dios apna netin lhama apvisqui apcanamaclha cotmongvoycamlha nelha apyimnatem apanco am elhno poc apvisqui. Mepqui poc apvisqui, yoyam etvacsic as apvisqui najan apcanamaclha. 45 Invitac alhta lhip apvanmoncama mataymong. Acyitsomalhca mataymong actiyam alhta, cotnaja aptimquiscama enlhit netin inquilhe. Actomjayclho alhta lhopactic tava apac, najan tava apac bronce, najan yelpa, najan plata najan oro. Eycaso ayinyema Dios aptomja apyascasingvoyam lhip apvisqui apyimtalhnamo, yavamlha cotnejic sat. Nasoc anco lhip alhta acvitay apvanmoncama. Nasoc anco apyasingvoyam lhip amyaa, yavamlha cotnejic sat— nic nat aptomjac Daniel.
46 Apticlhiquic nic nat aptapnaoc napato Daniel apvisqui Nabucodonosor. Inticlhicvocmec nic nat nalhpop payjaclha napaat. Apcapajasquic nic nat elsantimquisic asoc acmasis macmescama Dios najan coticyo apnatoscama macmescama Dios.
47 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel: —Naso, apyimtalhnamo apanco Dios Apvisqui apancaoc quellhip, am elhno poc dioses mayayo. Aptomja Apvisqui Apyimtalhnamo nipyesicsa poc apquilviscaa. Apvanquic jingilyascasingvomoc asoc acyilhamalhca, lhip lhac appeyvescasquiclha — nic nat aptomjac apvisqui. 48 Aptimesacpec nic nat Daniel apyimtalhnamo, aplhocac nic nat cotlaycaoc asoc altamila. Apquiltimec nic nat etnejic apvisqui provincia yoclhilhma Babilonia, najan etnejic apvisay apquimja apmamyi nipyesicsa apquilyascamco apquiltemaclha maa.
49 Appamejitsacpec nic nat Daniel apvisqui rey apquillhenacpo apnaymacoc. Apquiltimesacpec nic nat yatapquilviscaa provincia Babilonia: apvisay nic nat Sadrac, poc nic nat Mesac, poc nic nat Abed-nego. Apnaclhec nic nat Daniel payjoc tingma pac apvisqui rey.
Daniel interpreta el sueño de Nabucodonosor
1 En el segundo año del reinado de Nabucodonosor, tuvo Nabucodonosor sueños, y se perturbó su espíritu, y se le fue el sueño. 2 Hizo llamar el rey a magos, astrólogos, encantadores y caldeos, para que le explicasen sus sueños. Vinieron, pues, y se presentaron delante del rey. 3 Y el rey les dijo: He tenido un sueño, y mi espíritu se ha turbado por saber el sueño. 4 Entonces hablaron los caldeos al rey en lengua aramea: Rey, para siempre vive; di el sueño a tus siervos, y te mostraremos la interpretación. 5 Respondió el rey y dijo a los caldeos: El asunto lo olvidé; si no me mostráis el sueño y su interpretación, seréis hechos pedazos, y vuestras casas serán convertidas en muladares. 6 Y si me mostrareis el sueño y su interpretación, recibiréis de mí dones y favores y gran honra. Decidme, pues, el sueño y su interpretación. 7 Respondieron por segunda vez, y dijeron: Diga el rey el sueño a sus siervos, y le mostraremos la interpretación. 8 El rey respondió y dijo: Yo conozco ciertamente que vosotros ponéis dilaciones, porque veis que el asunto se me ha ido. 9 Si no me mostráis el sueño, una sola sentencia hay para vosotros. Ciertamente preparáis respuesta mentirosa y perversa que decir delante de mí, entre tanto que pasa el tiempo. Decidme, pues, el sueño, para que yo sepa que me podéis dar su interpretación. 10 Los caldeos respondieron delante del rey, y dijeron: No hay hombre sobre la tierra que pueda declarar el asunto del rey; además de esto, ningún rey, príncipe ni señor preguntó cosa semejante a ningún mago ni astrólogo ni caldeo. 11 Porque el asunto que el rey demanda es difícil, y no hay quien lo pueda declarar al rey, salvo los dioses cuya morada no es con la carne.
12 Por esto el rey con ira y con gran enojo mandó que matasen a todos los sabios de Babilonia. 13 Y se publicó el edicto de que los sabios fueran llevados a la muerte; y buscaron a Daniel y a sus compañeros para matarlos. 14 Entonces Daniel habló sabia y prudentemente a Arioc, capitán de la guardia del rey, que había salido para matar a los sabios de Babilonia. 15 Habló y dijo a Arioc capitán del rey: ¿Cuál es la causa de que este edicto se publique de parte del rey tan apresuradamente? Entonces Arioc hizo saber a Daniel lo que había. 16 Y Daniel entró y pidió al rey que le diese tiempo, y que él mostraría la interpretación al rey.
17 Luego se fue Daniel a su casa e hizo saber lo que había a Ananías, Misael y Azarías, sus compañeros, 18 para que pidiesen misericordias del Dios del cielo sobre este misterio, a fin de que Daniel y sus compañeros no pereciesen con los otros sabios de Babilonia. 19 Entonces el secreto fue revelado a Daniel en visión de noche, por lo cual bendijo Daniel al Dios del cielo. 20 Y Daniel habló y dijo: Sea bendito el nombre de Dios de siglos en siglos, porque suyos son el poder y la sabiduría. 21 Él muda los tiempos y las edades; quita reyes, y pone reyes; da la sabiduría a los sabios, y la ciencia a los entendidos. 22 Él revela lo profundo y lo escondido; conoce lo que está en tinieblas, y con él mora la luz. 23 A ti, oh Dios de mis padres, te doy gracias y te alabo, porque me has dado sabiduría y fuerza, y ahora me has revelado lo que te pedimos; pues nos has dado a conocer el asunto del rey.
24 Después de esto fue Daniel a Arioc, al cual el rey había puesto para matar a los sabios de Babilonia, y le dijo así: No mates a los sabios de Babilonia; llévame a la presencia del rey, y yo le mostraré la interpretación.
25 Entonces Arioc llevó prontamente a Daniel ante el rey, y le dijo así: He hallado un varón de los deportados de Judá, el cual dará al rey la interpretación. 26 Respondió el rey y dijo a Daniel, al cual llamaban Beltsasar: ¿Podrás tú hacerme conocer el sueño que vi, y su interpretación? 27 Daniel respondió delante del rey, diciendo: El misterio que el rey demanda, ni sabios, ni astrólogos, ni magos ni adivinos lo pueden revelar al rey. 28 Pero hay un Dios en los cielos, el cual revela los misterios, y él ha hecho saber al rey Nabucodonosor lo que ha de acontecer en los postreros días. He aquí tu sueño, y las visiones que has tenido en tu cama: 29 Estando tú, oh rey, en tu cama, te vinieron pensamientos por saber lo que había de ser en lo por venir; y el que revela los misterios te mostró lo que ha de ser. 30 Y a mí me ha sido revelado este misterio, no porque en mí haya más sabiduría que en todos los vivientes, sino para que se dé a conocer al rey la interpretación, y para que entiendas los pensamientos de tu corazón.
31 Tú, oh rey, veías, y he aquí una gran imagen. Esta imagen, que era muy grande, y cuya gloria era muy sublime, estaba en pie delante de ti, y su aspecto era terrible. 32 La cabeza de esta imagen era de oro fino; su pecho y sus brazos, de plata; su vientre y sus muslos, de bronce; 33 sus piernas, de hierro; sus pies, en parte de hierro y en parte de barro cocido. 34 Estabas mirando, hasta que una piedra fue cortada, no con mano, e hirió a la imagen en sus pies de hierro y de barro cocido, y los desmenuzó. 35 Entonces fueron desmenuzados también el hierro, el barro cocido, el bronce, la plata y el oro, y fueron como tamo de las eras del verano, y se los llevó el viento sin que de ellos quedara rastro alguno. Mas la piedra que hirió a la imagen fue hecha un gran monte que llenó toda la tierra.
36 Este es el sueño; también la interpretación de él diremos en presencia del rey. 37 Tú, oh rey, eres rey de reyes; porque el Dios del cielo te ha dado reino, poder, fuerza y majestad. 38 Y dondequiera que habitan hijos de hombres, bestias del campo y aves del cielo, él los ha entregado en tu mano, y te ha dado el dominio sobre todo; tú eres aquella cabeza de oro. 39 Y después de ti se levantará otro reino inferior al tuyo; y luego un tercer reino de bronce, el cual dominará sobre toda la tierra. 40 Y el cuarto reino será fuerte como hierro; y como el hierro desmenuza y rompe todas las cosas, desmenuzará y quebrantará todo. 41 Y lo que viste de los pies y los dedos, en parte de barro cocido de alfarero y en parte de hierro, será un reino dividido; mas habrá en él algo de la fuerza del hierro, así como viste hierro mezclado con barro cocido. 42 Y por ser los dedos de los pies en parte de hierro y en parte de barro cocido, el reino será en parte fuerte, y en parte frágil. 43 Así como viste el hierro mezclado con barro, se mezclarán por medio de alianzas humanas; pero no se unirán el uno con el otro, como el hierro no se mezcla con el barro. 44 Y en los días de estos reyes el Dios del cielo levantará un reino que no será jamás destruido, ni será el reino dejado a otro pueblo; desmenuzará y consumirá a todos estos reinos, pero él permanecerá para siempre, 45 de la manera que viste que del monte fue cortada una piedra, no con mano, la cual desmenuzó el hierro, el bronce, el barro, la plata y el oro. El gran Dios ha mostrado al rey lo que ha de acontecer en lo por venir; y el sueño es verdadero, y fiel su interpretación.
46 Entonces el rey Nabucodonosor se postró sobre su rostro y se humilló ante Daniel, y mandó que le ofreciesen presentes e incienso. 47 El rey habló a Daniel, y dijo: Ciertamente el Dios vuestro es Dios de dioses, y Señor de los reyes, y el que revela los misterios, pues pudiste revelar este misterio. 48 Entonces el rey engrandeció a Daniel, y le dio muchos honores y grandes dones, y le hizo gobernador de toda la provincia de Babilonia, y jefe supremo de todos los sabios de Babilonia. 49 Y Daniel solicitó del rey, y obtuvo que pusiera sobre los negocios de la provincia de Babilonia a Sadrac, Mesac y Abed-nego; y Daniel estaba en la corte del rey.