Motivo de los proverbios
1 Proverbios de Salomón, hijo de David, rey de Israel.

2 Para entender sabiduría y doctrina,
y conocer razones prudentes.
3 Para recibir prudentes consejos,
y justicia, juicio y equidad.
4 Para dar sagacidad a los incautos,
e inteligencia y cordura a los jóvenes.
5 Que lo oiga el sabio, y aumente su saber,
y que el entendido reciba consejo
6 para entender proverbios y enigmas,
y palabras sabias y profundas.

7 El principio de la sabiduría es el temor al Señor;
los necios desprecian la sabiduría y la enseñanza.
Amonestaciones de la sabiduría
8 Atiende, hijo mío, las correcciones de tu padre,
y no menosprecies las enseñanzas de tu madre;
9 adorno de gracia serán sobre tu cabeza,
y collares alrededor de tu cuello.

10 Hijo mío, si los pecadores quisieran engañarte,
no te dejes llevar por ellos.
11 Tal vez te digan: «¡Ven con nosotros!
Estemos al acecho para derramar sangre.
Acechemos sin motivo a los incautos.
12 Seamos como el sepulcro, como el abismo,
y traguémonos viva y entera a la gente.
13 Hallaremos toda clase de riquezas
y llenaremos con despojos nuestras casas.
14 Comparte tu destino con nosotros,
y compartiremos todos una misma bolsa.»
15 Pero, hijo mío, no vayas por su camino;
¡aleja tus pasos de sus veredas!
16 Sus pies corren hacia el mal,
¡se apresuran a derramar sangre!
17 No tiene caso tender una trampa
a la vista de todas las aves;
18 pero ellos atentan contra su propia vida;
¡ellos mismos se tienden la trampa!
19 Así son las sendas de la gente ambiciosa:
¡su propia ambición les quita la vida!

20 La sabiduría clama en las calles,
y deja oír su voz por las plazas.
21 Clama en los principales puntos de encuentro;
a la entrada de la ciudad expone sus razones:

22 «Ustedes, muchachos inexpertos y burlones,
¿hasta cuándo seguirán amando la simpleza?
¿Hasta cuándo seguirán burlándose de todo?
¿Hasta cuándo aborrecerán el conocimiento?
23 ¡Presten atención a mis reprensiones!
Yo derramaré mi espíritu sobre ustedes,
y les daré a conocer mis argumentos.

24 »Pero yo los llamé, y nadie quiso oírme;
les tendí la mano, y nadie me hizo caso;
25 al contrario, desecharon todos mis consejos
y no quisieron recibir mi reprensión.
26 Por eso, yo me burlaré de ustedes
cuando les sobrevenga la temida calamidad,
27 cuando la calamidad que tanto temen
les sobrevenga como un torbellino;
¡cuando les sobrevengan tribulaciones y angustias!
28 Entonces me llamarán, y no les responderé;
me buscarán de mañana, y no me hallarán.
29 Puesto que aborrecen la sabiduría,
y no optaron por temer al Señor
30 ni quisieron seguir mis consejos,
sino que menospreciaron todas mis reprensiones,
31 comerán los frutos de sus andanzas
y se hartarán con sus propios consejos.
32 Los incautos mueren por sus propios desvíos;
a los necios los destruye su autosuficiencia.
33 Pero los que me oyen vivirán tranquilos,
sin sobresaltos ni temor de ningún mal.»
Actemaclha singiltamsoycaoc
1 Appayvam singiltamsoycaoc aplhanma ilhnic nat Salomón, David apquitca apvisqui co Israel.
2 Ongiltamsalhcac sat actemaclha acyascamco ingvalhoc najan ningiltamilcasomalhco inganco.
3 Ongiltamsalhcac sat actemaclha acmam ingvalhoc nintemaclha acpeyvomo, mepqui ningilsilhnanomalhca inganco.
4 Colhic sat actamilaycam ingvalhoc, ningyiplovquisa inlhojo singiltamsoycaoc, apquillhenacpoc inquitquic najan apquilyimnanic.
5 Ongilaylhojoc sat mataa ningiltomja inlhojo ningyascamco, coyangvomoc sat acmam ingvalhoc.
6 Ongilyasingvomoc sat apquilpayvam enlhit singiltamsoycaoc najan apquiltemaclha apquiltamilcasomacpo apanco, najan apquilyitquiscama, yoyam ongiltamsalhcac nincoo.

7 Ontimjic ningilyascamco nincoo, acyitna inlhojo ningayo Dios. Invennalhquic mataa actemaclha singiltamsoycaoc najan actemaclha ningyascamco nipyesicsa enlhit melyascalhma.
Inquitquic apquilyimnanic
8 Lhip sictamongvoyam: Ingyeylhojo mataa apyap appayvam najan inquin acpayvam, yoyam eltamsacpoc lhip.
9 Lhip sictamongvoyam: Colhojoc sat apnatanma actamila, malha apnatanma apyispoc najan apcatic, acyitna inlhojo lhip apquilyajayquiclho.
10 Lhip sictamongvoyam: ¡Nongyane nasa esilhnanacpoc lhip nipyesicsa melyascalhma, nopasmiclha nasa lhip!
11 Apquiltomjac as apnaymacoc apquilanya lhip: Noc, ontimjic nimpasmeyquiclha. Ongilsilhnanac sat poc enlhit mepqui apsilhnanomap apanco, yoyam ematong mepqui acvisay.
12 Ongilmascoscomoc sat apquileyvam enlhit apquilpeyvomo, colhojoc sat apquilalhimsomap congne malhic ningitsepmaclha.
13 Ongilnatamoc sat asoc apancaoc, coyangvomoc sat tingma ingac ningilnatam acminyilhamalhca.
14 Ongimlascoc sat ningyesicsa acyovoclhojo asoc. Noc, ontimjic sat nimpasmeyquiclha — apquiltomjac mataa apnaymacoc.
15 Lhip sictamongvoyam: ¡Nopasmiclha nasa apnaymacoc melyascalhma, nopalhavoclha nasa lhip!
16 Apquilpecjam mataa ellanac acmasom. ¡Apquilpecjam ellajic poc!

17 Alhto inyicje nimpicanma trampa tava apac, mepqui inlhojo acyilhasomalhca.
18 Elmacpoc apanco as trampa enlhit, ellingamcojoc sat apquilmomap apanco.
19 Colhojoc sat aptemaclha enlhit aplhamasayclha apquilnatam. Ingyitsapoc sat enlhit, ayinyema ayitsepma apnenyic, yoyam cajic sat.
Apyascamco apanco
20 Inlingalhquic mataa appayvam enlhit apyascamco apanco amay apvalhoc tingma.
21 Payjoc atong acyivey aptomja aplingascama appayvam, apquileyvomaclha enlhit.
22 Quellhip apquilyimnanic melyascamco, apquillhamasomap, mepqui actamila apquilvalhoc: ¿Co sat acvam elvatsamcoc quellhip apquiltemaclha apancaoc melyascamco, najan apquiltemaclha apquillhamasomap, mepqui acyascamco apquilvalhoc?
23 Quip elaylhojo nintemaclha ningiltamsoycaoc, ellhovamcoc sat actamilaycam apquilvalhoc quellhip, colhic sat acyascamco apquilvalhoc.
24 Am alhta colyacmoc quellhip jelyotac, sictomja siyevoycam quellhip.
25 Apquiltanovquic alhta quellhip sicpayvam siltimnascama quellhip. Am alhta colyacmoc elaylhojo sicpayvam, am alhta colmac apquilvalhoc.
26 Ongvasmacsic sat, sicvita inlhojo apquillingaycamco acyimtalhnama quellhip. Otnejic sat sicvennéycam quellhip, sicvita inlhojo ayay apquilvalhoc quellhip.
27 Apquillingamco inlhojo quellhip apquilay najan apquillingaycamco acyimtalhnama, malha yatepiyam aptovascama sat cotnejic.

28 Jelquitmoc sat quellhip, mejelviticlhejec sat. Jelanic sat yoyam opasmoc, mongvatingmamejec sat coo.
29 Quellhip apquiltomja mataa sevennéycam sicvisay sicyascamco, am eltomjac mataa apquilayo Dios Visqui ingac.
30 Am colmac mataa apquilvalhoc sicpayvam siltamescama, apquilvennam sicpayvam.
31 Ellingamcojoc sat acyanmongayclha apquiltemaclha apancaoc, ayinyema apquilvalhoc almasomcaa.
32 Acyeyjamelhma incajac mataa enlhit melyascamco. Etvasacpoc sat acyeyjamelhma ayinyema mepqui aclheneycam apvalhoc.
33 Coytic sat mataa actamilaycam apvalhoc, aptomja apjalhenmo coo sicpayvam. Melngamquejec sat mataa ayay, apvita inlhojo asoc acmasom (acyimtalhnama) — alhta intomjac appayvam apyascamco apanco.