Advertencias contra la pereza y la mentira
1 Hijo mío, si sales fiador por tu amigo,
y empeñas tu palabra en favor de un extraño,
2 te has enredado con tus propias palabras;
¡eres cautivo de tus propias promesas!
3 Hijo mío, has caído en manos de tu prójimo.
Para librarte, tienes que hacer lo siguiente:
Ve a hablar con tu prójimo, y humíllate ante él.
4 No te des un momento de reposo;
no cierres los ojos ni te duermas.
5 Sé como gacela, y escápate del cazador;
sé como un ave, y líbrate del que pone trampas.
6 Perezoso, mira a las hormigas;
fíjate en sus caminos, y ponte a pensar.
7 Ellas no tienen quien las mande,
ni quien les dé órdenes ni las gobierne.
8 Preparan su comida en el verano,
y en el tiempo de la siega recogen su comida.
9 Perezoso, ¿cuánto más seguirás durmiendo?
¿Cuándo vas a despertar de tu sueño?
10 Un poco de dormir, un poco de soñar,
un poco de cruzarse de brazos para descansar,
11 y así vendrán tu necesidad y tu pobreza:
como un vago, como un mercenario.
12 El que es malvado y canalla
siempre anda diciendo cosas perversas;
13 guiña los ojos, mueve los pies,
hace señas con los dedos;
14 en su corazón solo hay perversidad,
y todo el tiempo anda pensando en el mal.
¡Siempre anda sembrando discordias!
15 Por eso, cuando menos lo espere,
le sobrevendrá la ruina sin que pueda evitarlo.
16 Hay seis, y hasta siete cosas
que el Señor detesta con toda el alma:
17 Los ojos altivos, la lengua mentirosa,
las manos que derraman sangre inocente,
18 la mente que maquina planes inicuos,
los pies que se apresuran a hacer el mal,
19 el testigo falso que propaga mentiras,
y el que siembra discordia entre hermanos.
Advertencia contra el adulterio
20 Hijo mío, cumple el mandamiento de tu padre,
y no te apartes de la enseñanza de tu madre.
21 Llévalos siempre dentro de tu corazón;
pórtalos alrededor de tu cuello.
22 Serán tu guía cuando camines,
te protegerán cuando duermas,
y te hablarán cuando despiertes.
23 El mandamiento es lámpara,
la enseñanza es luz,
y las reprensiones son el camino de la vida.
24 Te librarán de la mujer malvada,
de la lengua sutil de la mujer ajena.
25 No codicies en tu corazón su hermosura,
ni dejes que ella te atrape con sus miradas.
26 Una ramera te cuesta un bocado de pan,
pero la mujer ajena te puede costar la vida.
27 ¿Quién se echa fuego en el pecho
sin que se queme su ropa?
28 ¿Quién puede andar sobre brasas
sin que se quemen sus pies?
29 ¡Pues tampoco puede clamar inocencia
el que se acuesta con la mujer de su prójimo!
30 Nadie desprecia al que roba,
si lo hace para calmar su apetito;
31 si lo sorprenden, debe pagar siete veces
y entregar todo el patrimonio de su casa,
32 pero cometer adulterio es no tener cabeza;
quien adultera, se corrompe a sí mismo,
33 lo que obtiene son golpes y vergüenza,
y nunca logra borrar esa mancha.
34 Los celos despiertan la ira del hombre,
y en el día de la venganza este no perdona;
35 no perdona ni se da por satisfecho,
aunque se le ofrezcan muchos obsequios.
Singanama yoyam ongilavojo
1 Lhip sictamongvoyam, apquillanac lhip najan aptimem poc actemaclha ningmiyovmalhca, ayinyema lhip aplhanma mepqui apyeycajascaoc.
2 Etnejic sat lhip malha apmomap, trampa tava ápac apanco alhta acmam. Esilhnanacpoc sat apanco ayinyema lhip appayvam apanco.
3 Lhip aptimem poc ayinyema apsilhnanomap apanco. Apquiltamjo inlhojo emyovacpoc lhip sictamongvoyam, iyoclhojo sat apnaclha aptimem poc, ilinlhanmojo sat apquilmalhnaycam, mepqui ayajamalhco apvalhoc lhip.
4 Noncolhen nasa apvalhoc lhip, yoyam etyinic, yoyam elovsic apyampay.
5 Ingyinyi sat lhip napato aptimem poc, apno popyit apquinyem, apvita inlhojo enlhit yoyam ingyajic. Ingyinyi sat lhip, acno ayinyema asoc navjac acyitnaclha trampa tava ápac.
Enlhit coyoyam etnajam
6 Lhip sictamongvoyam: Coyacmoc lhip mataa etnajam. Ityaningvomjo sat ascoc japong. Iyasingvom sat apquiltemaclha japong, eyasingvomoc sat yavamlha etnejic lhip.
7 Paj mataa lhama ascoc japong, yoyam ingyapajacsic apnaymacoc.
8 Aptingyac mataa aptom ascoc japong, apcansayclha mataa aclhamoclhojo acnim acmocjitmaclha.
9 ¡Coyoyam aptamjaycam nac lhip, vamlha itne! ¡Ilhaticja, itnimiclha netin!
10 Intomjac lhip apvalhoc: Oytic sat acyavataclhojo, otyinic sat acyavataclhojo. Otajanmeyquiclhac sat acyavataclhojo — intomjac apvalhoc.
11 Pilapcasquic mataa apvita lhip mepqui aptom najan mepqui asoc, elngamcojoc sat acmasom — alhta aptomjac apyap.
Aptemaclha apanco enlhit
12 Aplingasquic mataa apmopvan amyaa enlhit apmapsom, aptomja meyascalhma.
13 Aptomja apquilitsepaycam apataoc, aptomja apquilactescama apmeoc najan apmancoc, yoyam elyinimsic poc.
14 Apvalhoc apanco ayinyema aptemaclha apmapsom najan apquilatingmomap poc.
15 Cotlapsic sat enlhit elngamcojo acmasom. Memyovacpejec sat, ematong sat quilhvoc anco.
Nintemaclha meyisponcama Dios
16 Am eyispac mataa Dios nintemaclha inganco, acvaycmo seis najan siete:
17 Actemaclha ayajamalhco ingvalhoc, ayinyema ingataoc inganco. Actemaclha mepqui acpeyvomo ingvalhoc, ayinyema ingatong actipquiscama ningmovan amyaa. Actemaclha acmasom najan aclom ingvalhoc, ayinyema ningilnapma enlhit mepqui apquilsilhnanomap apanco.
18 Actemaclha alquitamsama ingvalhoc, ayinyema nintemaclha inganco acmasom. Actemaclha acpecjeycam ingvalhoc, ayinyema ingmancoc altingyasquiscama acmasom.
19 Actemaclha anit ingvalhaoc, ayinyema ningvitaycamco amyaa, onlingacsic movan amyaa. Actemaclha acsilhnanoncama ingvalhoc, ayinyemayaclha mataa apquilatingmomap ingilyalhinga.
Quilvana alanatama
20 Lhip sictamongvoyam: Iyiplovcasojo mataa actemaclha singiltamsoycaoc. Coyit mataa apvalhoc siyanamaclha coo.
21 Cotnejic sat acmam apvalhoc lhip, malha apnatanma lhip apyispoc.
22 Singiltamescama cotnejic sat acyantamayclha lhip nalhit amay, melhnanmejec sat lhip. Singiltamescama cotnejic sat acmasma lhip naysicsa aptiyanma, mengyacyejec sat lhip. Singiltamescama cotnejic sat acpamejitquiscama lhip naysicsa aplhaticjay, yoyam eyiplovcasojoc lhip.
23 Naso, calevascama ayapongmatem acyitsomalhca singanamaclha singiltamescama. Naso, amay actemaclha acyimnatem ingnenyic acyitsomalhca ningiltamsomalhca.
24 Mesilhnanacpejec apanco lhip, apvita inlhojo quilvana acmasom alanatama. Mesilhnanacpejec apanco lhip, aplinga acsilhnanoncama acpayvam as quilvana.
25 Noncotsip nasa apnenyic lhip, apvita inlhojo quilvana actamila anco. Nosilhnanacpojo nasa lhip, apvita inlhojo as quilvana alaneyo lhip.
26 Asilhtec mataa acyanmongam ningyoyam quilvana alanatama, acno ningmescama pan apquitcoc. Acyivey mataa acyanmongam ningyoyam quilvana apma atava, ongmatong sat maa.
27 Emyetic sat nintalhnama, ningalasa inlhojo atilh apava ningalomalhca.
28 Colmetic sat ingmancoc, ningiltoyam inlhojo atilh ingmancoc.
29 Ongilsilhnanalhcac inganco ningyoyam inlhojo quilvana cotnaja intava, onlingamcojoc sat acyanmongayclha nintemaclha inganco.
30 Am evannacpoc enlhit apminyilhma mayic ayajem, aptomja apminyilhma aptom.
31 Apmacpec sat ancoc enlhit apminyilhma, ingyanyacpoc sat etajicsojoc asoc acminyilhamalhca, acvaycmo siete asoc cotnaja acminyilhamalhca. Etajicsojoc sat acyovoclhojo asoc actomja apanco, acvaycmo apsovjomo asoc.
32 Acyeyjamelhma nac enlhit apyoyam quilvana cotnaja aptava. Aptomja apsilhnanomap apanco, yoyam ematong (ingyitsapoc).
33 Evennacpoc sat napatavo enlhit, elngamcojoc sat apquilticpongaycam poc. Coyangvomoc sat apmancactama napatavo apnaymacoc.
34 Pac ongavojoc enlhit aplhenseycam, malha talha cotnejic sat aplom pac. Colhic sat acyanmongseclho aptemaclha apsilhnanomap apanco, ayinyema apmasma aptava.
35 Comasquejec mataa aplom pac enlhit, apvita inlhojo apmescama nasa asoc, ayinyema enlhit apsilhnanomap apanco, apyoyam quilvana cotnaja aptava.