El alboroto en Tesalónica
1 Después de pasar por Anfípolis y Apolonia, llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga judía.
2 Pablo fue entonces a la sinagoga, como era su costumbre, y durante tres días de reposo debatió con ellos. Con base en las Escrituras,
3 les aclaró y explicó que era necesario que Cristo padeciera y resucitara de los muertos. Les decía: «Jesús, a quien yo les anuncio, es el Cristo.»
4 Algunos de ellos creyeron y se unieron a Pablo y a Silas, lo mismo que muchos griegos piadosos y numerosas mujeres nobles.
5 Pero los judíos que no creyeron se llenaron de envidia, así que lograron reunir a una turba de vagos y maleantes, y comenzaron a alborotar la ciudad, y en su búsqueda de Pablo y Silas irrumpieron en la casa de Jasón, pues querían expulsarlos del pueblo.
6 Como no los hallaron, llevaron a Jasón y a algunos hermanos ante las autoridades de la ciudad, mientras gritaban: «¡Esos que están trastornando el mundo entero, ya han llegado acá!
7 Jasón los ha recibido, y todos sus seguidores desobedecen los decretos de César. Dicen que hay otro rey, y que se llama Jesús.»
8 Al oír esto, el pueblo y las autoridades de la ciudad se alborotaron:
9 pero Jasón respondió por ellos, y los dejaron en libertad.
Pablo y Silas en Berea
10 Esa misma noche, los hermanos enviaron a Pablo y Silas hasta Berea. Y cuando estos llegaron allá, entraron en la sinagoga de los judíos.
11 Estos eran más nobles que los de Tesalónica, pues recibieron la palabra con mucha atención, y todos los días examinaban las Escrituras para ver si era cierto lo que se les anunciaba.
12 Entre los que creyeron, había distinguidas mujeres griegas y un buen número de hombres.
13 Cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea Pablo anunciaba la palabra de Dios, fueron allá para alborotar a las multitudes.
14 Pero de inmediato los hermanos enviaron a Pablo al mar, mientras Silas y Timoteo se quedaban allí.
15 Los encargados de trasladar a Pablo lo llevaron a Atenas; y a Silas y a Timoteo les ordenaron que se reunieran con él tan pronto como pudieran, y así lo hicieron.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo los esperaba en Atenas, su espíritu se enardeció al ver que la ciudad estaba entregada a la idolatría.
17 Por eso en la sinagoga discutía con los judíos y con hombres piadosos, y también con todos los que a diario acudían a la plaza.
18 Algunos filósofos de los epicúreos y de los estoicos discutían con él. Unos preguntaban: «¿De qué habla este parlanchín?» Y otros decían: «Es alguien que habla de dioses extranjeros.» Y es que les hablaba del evangelio de Jesús, y de la resurrección.
19 Entonces lo tomaron, lo llevaron al Areópago y le dijeron: «¿Nos puedes explicar qué es esta nueva enseñanza de la que hablas?
20 Porque esto suena extraño en nuestros oídos. Nos gustaría saber qué significa todo esto.»
21 (Y es que a todos los atenienses y extranjeros que allí vivían, no les interesaba nada que no fuera decir o escuchar cosas novedosas.)
22 Pablo se puso entonces en medio del Areópago, y dijo: «Varones atenienses, he observado que ustedes son muy religiosos.
23 Porque al pasar y observar sus santuarios, hallé un altar con esta inscripción: “Al Dios no conocido”. Pues al Dios que ustedes adoran sin conocerlo, es el Dios que yo les anuncio.
24 El Dios que hizo el mundo y todo lo que en él hay, es el Señor del cielo y de la tierra. No vive en templos hechos por manos humanas,
25 ni necesita que nadie le sirva, porque a él no le hace falta nada, pues él es quien da vida y aliento a todos y a todo.
26 De un solo hombre hizo a todo el género humano, para que habiten sobre la faz de la tierra, y les ha prefijado sus tiempos precisos y sus límites para vivir,
27 a fin de que busquen a Dios, y puedan encontrarlo, aunque sea a tientas. Pero lo cierto es que él no está lejos de cada uno de nosotros,
28 porque en él vivimos, y nos movemos, y somos. Ya algunos poetas entre ustedes lo han dicho: “Porque somos linaje suyo.”
29 Puesto que somos linaje de Dios, no podemos pensar que la Divinidad se asemeje al oro o a la plata, o a la piedra o a esculturas artísticas, ni que proceda de la imaginación humana.
30 Dios, que ha pasado por alto esos tiempos de ignorancia, ahora quiere que todos, en todas partes, se arrepientan.
31 Porque él ha establecido un día en que, por medio de aquel varón que escogió y que resucitó de los muertos, juzgará al mundo con justicia.»
32 Cuando los allí presentes oyeron hablar de la resurrección de los muertos, unos se burlaban, y otros decían: «Ya te oiremos hablar de esto en otra ocasión.»
33 Entonces Pablo se retiró de en medio de ellos;
34 pero algunos le creyeron y se unieron a él. Entre ellos estaba Dionisio, que era miembro del areópago, una mujer llamada Dámaris, y otros más.
Acyinamam olhma tingma Tesalónica
1 Aplhinquic alhta Pablo najan Silas. Apquilyeycajangvocmec alhta tingma Anfípolis najan Apolonia. Apquilvocmec alhta tingma Tesalónica. Apyitnec alhta maa tingma apcaneyquiclhilha judíos. 2 Apmiyaclhec alhta Pablo tingma apcaneyquiclhilha. Aptemaclha mataa Pablo. Natqui acnim ninnayclha alhta invocmoc apquiltimnaycam. 3 Apquilpeyvaseclhec alhta mataa vaycajac actalhesomalhca aplhenamap Cristo. Actemaclha mayasquiscama apyimpejic Cristo najan actemaclha aplhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Aptomjac alhta apquilanya:
—Eycaso Jesús siltimnascama mataa quellhip aptomja Cristo apanco —alhta aptomjac.
4 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa napocja judíos. Apquilpalhavaac alhta Pablo najan Silas. Apnacmec alhta maa aplhamoclhojo griegos. Najan aclhamoclhojo quilvanaa alimja apmamyi. Apquilacoc alhta mataa Dios Ingyapam. Am alhta najan elyascacmoc tasic amyaa. 5 Apquiltanovquic alhta judíos aptomja apquilyasquiyam tasic amyaa. Apquilanyam alhta enlhit apquilmapsomcaa mepqui apquiltamjaycam. Inyinimquic alhta olhma apyovoclhojo tingma. Apquilvoclhec alhta Jasón tingma pac. Pablo najan Silas alhta apquilquitamac. Apquililtamjoc alhta elantipsic tingma. Apquiltamjoc alhta elanic judíos, yoyam elmacpoc Pablo najan Silas. 6 Am alhta elvitac maa. Yejemoc alhta apmacpo Jasón najan napocja apquilyalhinga. Apquilyinyovaseclhec alhta apnamcaclha apquilyimtalhnamo tingma. Apquilpalhamam alhta:
—Apquilvaac lhac as enlhitaoc apquiltomja apquilyinimquiscama lhalhma anco. 7 Apquilmec mataa tacja as enlhitaoc Jasón. Apquiltovasquic mataa singanamaclha apvisqui co Roma. Apquillhenquic mataa poc apvisqui apvisay Jesús —alhta apquiltomjac apquilpamesma.
8 Lhama alhta apquillinga as asoc. Apquilyinimcasquic alhta olhma enlhitaoc najan apquilyimtalhnamo. 9 Innec alhta acpeyvaseclho aptemaclha Jasón. Yejemoc alhta apquilapajasacpo eltajiclha.
Apquilvoyam Pablo najan Silas tingma Berea
10 Apquilpecjesam alhta apquilyalhinga. Alhtaa alhta apquilapajasacpo Pablo najan Silas elyacsic tingma Berea. Lhama alhta apquilvoclho. Yejemoc alhta apquilmiyaclho tingma apcaneyquiclhilha judíos. 11 Inquiljalhnec alhta apquilvalhoc judíos co Berea, melno apnaymacoc co Tesalónica. Inquilmec alhta apquilvalhoc tasic amyaa. Apquilyipsatamquic alhta mataa vaycajac Dios appayvam aclhamoclhojo acnim. Apquilyitsamquic alhta mataa actemaclha aplhanma Pablo. 12 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa aplhamoclhojo enlhit. Am alhta najan elyascacmoc tasic amyaa aplhamoclhojo griegos najan quilvanaa alimja amamyi. 13 Lhama alhta apquillinga judíos co Tesalónica actemaclha apquiltimnascama Pablo Dios appayvam tingma Berea. Yejemoc alhta apquilvaa tingma Berea. Acyinamam olhma alhta apquiltimescasac tingma. 14 Yejemoc alhta apcapajascapo Pablo nicja yingmin acvanyam. Apquilyalhinga alhta apquilapajascama. Apnaclhec alhta mocjam Silas najan Timoteo tingma Berea. 15 Apmiyaclhec alhta Pablo tingma Atenas. Apquillhalhmaa alhta napocja apquilyalhinga. Apquiltajavoc alhta mocjam apquillhalhmaa. Apcapajasquic alhta appayvam Pablo. Apcanyacpec alhta Silas najan Timoteo elpecjicsojo, yoyam elimjamcoc.
Apvoyam Pablo tingma Atenas
16 Apquiljalhnam alhta Pablo, yoyam elvac tingma Atenas Silas najan Timoteo. Inyitnocjavoc alhta apvalhoc Pablo apvita aclhamoclhojo quilaycmasquiscama apquilyitquiscama dios. 17 Apvoclhec alhta Pablo tingma apcaneyquiclhilha. Apquilpamejitcasquic alhta Pablo nipyesicsa judíos najan apquilpalhaviyam judíos. Apquilpamejitcasquic alhta najan enlhit apnaycam napocja tingma aclhamoclhojo acnim. 18 Aptajanyavoc alhta Pablo enlhit apyascamcolhma apquilvisay epicureos najan poc apquilvisay estoicos. Apquilpamejitsacpec alhta:
—¿Soc asoc aplhena aplhamasomap nac lha? —alhta apquiltomjac.
Alhta apquiltomjac poc:
—Aplingasquimqui inyicje alvisay alyitsomalhca dios enlhit apnaycam mocjay —alhta apquiltomjac. Ayinyemaclha apquiltimnasa mataa Pablo tasic amyaa najan actemaclha aplhaticjangviyam Jesús —alhta intomjac amyaa aplhenacpo. 19 Yejemoc alhta apmacpo Pablo. Apquilyantamaclhec alhta ningyicpilcomalhcoclha acvisay Areópago. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—Ningiltamjo inyicje ongilyasamcojo nincoo actemaclha alhnancoc singillhicmoscama apquiltimnaycam mataa lhip.
20 Aplhenquic mataa lhip asoc mongyascamco. Ningiltamjoc ongilyasamcojo actemaclha aclhenomalhca —alhta apquiltomjac.
21 Apquiltemaclha apancaoc co Atenas najan enlhit apquilpalhaviyam Atenas. Am alhta ellanac moc asoc. Acvamlha apquililtamjoc mataa elaylhojo amyaa alhnancoc najan ellhenic mataa.
22 Apquinmam alhta Pablo nipyesicsa enlhitaoc apnaycam ningyicpilcomalhcoclha acvisay Areópago. Aptomjac alhta apquilanya Pablo:
—Quellhip co Atenas. Acyicpilcoc coo apquiltemaclha mataa quellhip apquilayo ingilyapam diosaoc. 23 Naysicsa sictiyascam natingma acvitangvocmec mataa actemaclha apquilayo quilaycmasquiscama acyitsomalhco dios. Acvitac alhta lhama acvatnamalhquilha. Yitnec alhta actalhesomalhca as appayvam: “Dios Ingyapam meyicpilcomap apanco” —alhta intomjac actalhescama. Apquilacoc mataa quellhip lhama Dios melyicpilquemo. Eycaso aptomja Dios siltimnascama quilhvo quellhip.
24 Dios Ingyapam aptomja apquillanay as nalhpop najan aclhamoclhojo asoc acnamco lhalhma anco. Dios Ingyapam aptomja Apvisqui netin najan as nalhpop. Melhejec mataa Dios Ingyapam congne tingma apponquinomap enlhit apquillanay. 25 Mongvanquic nincoo lhama asoc yoyam ongilanesquisic. Am coymalhquejec as asoc Dios Ingyapam. Eyca aptomja singmescama acyimnatem ingnenyic najan ninginamam najan aclhamoclhojo asoc.
26 Aplhamoclhojo enlhit apquilmolhama lhalhma anco apquilinyema Dios Ingyapam aptomja apquillanay lhama enlhit apmolhama siclhoc anco. Apquilyipsatamquic mataa Dios Ingyapam acvamlha acnim apquileyvam enlhitaoc as nalhpop. Apquilyipsatamquic mataa acvamlha yoclhilhma apquileyvam enlhitaoc. 27 Apquiltamjoc yoyam ongilquitmoc ningilanalhco Dios Ingyapam. Ongilpacnamam sat lhaja, ongilviticlhac sat lhaja. Am elhnac mocjay Dios Ingyapam. Apnec ningatoc nincoo. 28 Ningilinyemac nincoo Dios Ingyapam najan nintemaclha mataa najan ningileyvam mataa. Innoc apquillhanma alhta actamongvayclholhma appayvam (acmasis) nipyesicsa quellhip: “Nincoo ningilinyema apmolhama Dios Ingyapam” —alhta apquiltomjac. 29 Ningilinyemac ancoc apmolhama Dios, colhenejec ingvalhoc acyitsomalhco oro alyinmomo apyimpejic Dios najan acyitsomalhco plata alyinmomo najan acyitsomalhco mataymong. Eyca as asoc ayinyema enlhit apquillanay aptomja apcaycmasquiscama. 30 Am colhenam apvalhoc Dios Ingyapam apquiltemaclha ilhnic nat enlhitaoc melyascamco. Quilhvo eyca apquilanyacpo aplhamoclhojo enlhit lhalhma anco, yoyam elyanmongsic apquilvalhoc. 31 Aplhencasquic Dios Ingyapam lhama acnim, yoyam jingilyicpilcojo ningilanalhco lhalhma anco. Inpeyvoc anco apquilyicpilquemo. Apyacyesquic Dios Ingyapam lhama enlhit, yoyam etnejic singyicpilquemo. Metnatsacpejec sat maa, ayinyemaclha aplhaticjasquiyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo —alhta aptomjac Pablo.
32 Lhama alhta apquillinga actemaclha aplhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. Yejemoc alhta apquilasmesa napocja. Apquiltomjac alhta poc enlhitaoc:
—Intasi nac onlingaclhojoc mocjam aplhena nac lha —alhta apquiltomjac.
33 Aptipquic alhta Pablo nipyesicsa enlhitaoc. 34 Am alhta elyascacmoc tasic amyaa napocja enlhit. Apquilyiplaclhec alhta Pablo. Lhama alhta apvisay Dionisio, apmolhama ningyicpilcomalhcoclha Areópago. Najan lhama quilvana alhta acvisay Dámaris najan moc quilvanaa.