1 Al ver Raquel que ella no le daba hijos a Jacob, tuvo envidia de su hermana y le dijo a Jacob:
«¡Dame hijos, pues de lo contrario me muero!»
2 Jacob se enojó con Raquel, y le dijo:
«¿Acaso soy Dios, que le ha impedido a tu vientre dar fruto?»
3 Ella le dijo:
«Aquí tienes a mi sierva Bilá. Únete a ella. Así ella dará a luz sobre mis rodillas, y también yo tendré hijos de ella.»
4 Y Raquel le dio a su sierva Bilá por mujer, y Jacob se unió a ella.
5 Y Bilá concibió, y le dio a Jacob un hijo.
6 Entonces dijo Raquel: «Dios me juzgó, y oyó también mi voz, y me dio un hijo.» Por eso le puso por nombre Dan.
7 Bilá, la sierva de Raquel, concibió otra vez y le dio a Jacob un segundo hijo.
8 Y Raquel dijo: «Tremendas luchas he librado con mi hermana, y la he vencido.» Y llamó a su hijo Neftalí.
9 Al ver Lea que ella había dejado de dar a luz, tomó a su sierva Zilpa y se la dio a Jacob por mujer.
10 Y Zilpa, la sierva de Lea, le dio a Jacob un hijo.
11 Entonces dijo Lea: «¡Llegó la buena suerte!», así que le puso por nombre Gad.
12 Zilpa, la sierva de Lea, le dio otro hijo a Jacob;
13 y Lea dijo: «¡Qué felicidad la mía! ¡Las mujeres me considerarán feliz!» Y le puso por nombre Aser.
14 Durante la siega del trigo, Rubén fue al campo y encontró mandrágoras, las cuales llevó a Lea, su madre. Y Raquel le dijo a Lea:
«Por favor, dame algunas de las mandrágoras de tu hijo.»
15 Y ella le respondió:
«¿Te parece poco haberme quitado a mi marido, que ahora quieres quitarme también las mandrágoras de mi hijo?»
Y Raquel le propuso:
«Pues a cambio de las mandrágoras de tu hijo, Jacob dormirá contigo esta noche.»
16 En la tarde, cuando Jacob volvió del campo, Lea salió a su encuentro y le dijo:
«Únete conmigo. Francamente, te he alquilado a cambio de las mandrágoras de mi hijo.»
Y Jacob durmió con ella aquella noche.
17 Y Dios oyó a Lea, y esta concibió y le dio a Jacob su quinto hijo.
18 Y dijo Lea: «Dios me ha recompensado, por haberle dado mi marido a mi sierva.» Por eso le puso por nombre Isacar.
19 Después Lea volvió a concebir, y le dio a Jacob su sexto hijo.
20 Entonces dijo Lea: «¡Que bello regalo me ha hecho Dios! Ahora mi marido vivirá conmigo, pues ya le he dado seis hijos.» Y le puso por nombre Zabulón.
21 Después dio a luz una hija, y le puso por nombre Dina.
22 Pero Dios se acordó de Raquel. La escuchó y le concedió tener hijos.
23 Y ella concibió y dio a luz un hijo. Entonces dijo: «Dios ha borrado mi vergüenza»,
24 y le puso por nombre José, pues dijo: «¡Quiera el Señor darme un hijo más!»
Tretas de Jacob y de Labán
25 Por el tiempo en que Raquel dio a luz a José, sucedió que Jacob le dijo a Labán:
«Déjame ir, y volveré a mi lugar, a mi propia tierra.
26 Entrégame a mis mujeres y mis hijos, por quienes te he servido, y déjame ir. Tú bien sabes cómo he trabajado para ti.»
27 Y Labán le respondió:
«Si merezco que me trates con bondad, quédate. Se me ha revelado que gracias a ti el Señor me ha bendecido.»
28 Y añadió:
«Dime cuánto quieres ganar, que yo te lo pagaré.»
29 Y Jacob respondió:
«Tú bien sabes cómo he trabajado para ti, y cómo ha estado tu ganado conmigo.
30 Lo poco que tenías antes de mi llegada, ha crecido en gran número. Con mi llegada el Señor te ha bendecido, pero ¿cuándo haré algo también por mi propia casa?»
31 Y Labán le dijo:
«¿Qué quieres que te dé?»
Y Jacob respondió:
«No me des nada. Si quieres hacer algo por mí, haz lo siguiente y yo volveré a cuidar de tus ovejas.
32 Hoy pasaré por todo tu rebaño, y apartaré todas las ovejas manchadas y salpicadas de color, y todas las ovejas de color oscuro, más las cabras que sean manchadas y salpicadas de color. Esta será mi paga.
33 Así el día de mañana, cuando vengas a reconocer mi paga, mi honradez responderá por mí. Toda cabra que no sea pintada ni manchada, y toda oveja entre mis ovejas que no sea de color oscuro, se me achacará como robada.»
34 Labán dijo entonces:
«Pues bien, que sea como tú dices.»
35 Ese mismo día, Labán apartó los machos cabríos manchados y rayados, y todas las cabras manchadas y salpicadas de color, y toda la que tenía en sí algo de blanco, y todas las ovejas de color oscuro, y las puso a cargo de sus hijos.
36 Luego puso tres días de camino entre él y Jacob. Mientras tanto, Jacob cuidaba el resto de las ovejas de Labán.
37 Jacob tomó entonces varas verdes de álamo, avellano y castaño, y les quitó la corteza para que se viera lo blanco de las varas;
38 luego puso las varas sin corteza en los abrevaderos, donde las ovejas venían a beber agua, y estas se apareaban delante de las varas cuando venían a beber.
39 Así las ovejas concebían delante de las varas, y parían borregos listados, pintados y salpicados de diversos colores.
40 Entonces Jacob apartaba los corderos, y todos los oscuros y listados del hato de Labán los ponía entre su propio rebaño; luego ponía aparte su hato, y no lo juntaba con las ovejas de Labán.
41 Y cada vez que las ovejas más fuertes estaban en celo, Jacob ponía las varas en los abrevaderos, delante de las ovejas, para que concibieran a la vista de las varas;
42 pero cuando venían las ovejas más débiles, no las ponía. Así, las más débiles eran para Labán, y las más fuertes para Jacob.
43 Fue así como este varón llegó a ser muy rico, y tuvo muchas ovejas, y siervas y siervos, además de camellos y asnos.
1 Am nic nat covanac cotac ayitca Raquel. Inyasipcasquic nic nat mataa inyalho actomja acvitay ayitca.
Intomjac nic nat Raquel ayanya atava: —Jetingyasquis eyitquic. Am sat ancoc otac eyitquic, ongvitsapoc sat— nic nat intomjac.
2 Aplovquic nic nat Jacob. Aptomjac nic nat apcanya aptava: —Jave nac coo Dios. Movanqueje coo otacsic ayitca— nic nat aptomjac.
3 Intomjac nic nat Raquel ayanya atava: —Quip ingyeylhojo. Ipatjetaoc sat quilvana Bilha actomja setnesaycam. Invitac sat ancoc ayitquic, otnejic sat coo malha eyitquic ajanco— nic nat intomjac. 4-5 Inyantamaclhec nic nat Raquel quilvana actimesaycam apnaclha Jacob yoyam etnejic moc aptava. Appatjetamquic nic nat Jacob. Inlovsoc nic nat intomjac Bilha. Aptiyacmec nic nat ayitca.
6 Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Etnejic sat apvisay Dan, Apyicpilquemo Appeyvomo. Ayinyemaclha apjalhnoc Dios silmalhnancama. Jetnescasquic Dios sicpeyvomo sicvita sictamongvoyam— nic nat intomjac.
7 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Bilha. Aptiyacmec nic nat mocjam ayitca. 8 Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Etnejic sat apvisay Neftalí, Ningilinmelhamalhca. Ayinyemaclha ningilinmelhamalhca alhta yaya coo. Sicyimnatem coo, am olhnoc yaya coo— nic nat intomjac avalhoc.
9 Inmasquec nic nat acvitay ayitca Lea. Inyantamaclhec nic nat quilvana actimesaycam acvisay Zilpa apnaclha Jacob, yoyam etnejic moc aptava. 10 Inlovsoc nic nat intomjac Zilpa. Aptiyacmec nic nat ayitca.
11 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Sicmaseve laa. Etnejic sat apvisay Gad, Apmapseve— nic nat intomjac.
12 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Zilpa. Aptiyacmec nic nat mocjam ayitca. 13 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Selinyejemo nac coo. Jelhenam sat enaymacoc sictomja selinyejemo. Etnejic sat apvisay Aser, Apquilinyejemo— nic nat intomjac.
14 Aplhinquic nic nat Rubén. Aptiyasam nic nat amyip naysicsa apquilyatemenma motajap apactic. Apvitangvocmec nic nat acyilhna acvisay mamjape ningyi. Apsantimcasquic nic nat inquin acvisay Lea. Invitac nic nat Raquel actemaclha acyilhna.
Intomjac nic nat Raquel ayanya Lea: —Jimques sat nicja acyilhna mamjape ningyi apsayquinta ayitca— nic nat intomjac.
15 Incatingmavoc nic nat Lea: —Eyinyovcasquic lhiya etava. ¿Inquiltamjo ya najan cosavojo acyilhna mamjape ningyi apsayquinta sictamongvoyam?— nic nat intomjac.
Intomjac nic nat Raquel ayanya: —Momyovejec sat etava epatjetamcoc lhiya alhtaa nac jay. Cotnejic sat acyanmongam acyilhna mamjape ningyi apsayquinta ayitca— nic nat intomjac.
16 Intalhnacmec nic nat apvactamo Jacob apquinyectamo amyip. Inquilamyilhamquic nic nat aptava Lea. Intomjac nic nat ayanya atava: —Acyinyovquic lhac acyilhna mamjape ningyi acyanmongam yoyam jepatjetamcoc lhip alhtaa nac jay— nic nat intomjac.
Appatjetamquic nic nat aptava Jacob. 17 Inlovsoc nic nat intomjaclhac Lea. Aptiyacmec nic nat ayitca apvaycmo cinco acvitay ayitca. Ayinyemaclha apjalhnoc nic nat Dios almalhnancama Lea.
18 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Etnejic sat apvisay Isacar, Apmescama Nasa. Apvitac alhta Dios actemaclha sicyantimquiscama apnaclha etava quilvana setnesaycam. Quilhvo acvitac coo acyanmongam ayinyema Dios— nic nat intomjac avalhoc.
19 Inlovsoc nic nat intomjac mocjam Lea. Aptiyacmec nic nat ayitca acvaycmo seis acvitay ayitca.
20 Intomjac nic nat avalhoc Lea: —Aclhocac coo actamila asoc ayinyema Dios. Jeyasicjiclhojoc sat etava. Ayinyemaclha seis aptomjac apvitay apquitquic— nic nat intomjac avalhoc. Etnejic sat apquitcoc apvisay Zabulón, Acyangviyam Seyasicjayo.
21 Intiyacmec nic nat mocjam lhama ayitca inquilvana. Inquiltimec nic nat acvisay Dina.
22 Am nic nat colvoncacmoc Dios moc quilvana acvisay Raquel. Apjalhnoc nic nat almalhnancama. Aptimescasquic nic nat acvitay ayitca.
23 Inlovsoc nic nat intomjac Raquel. Aptiyacmec nic nat ayitca siclha acvitay. Intomjac nic nat avalhoc Raquel: —Apmascosquic Dios actemaclha sevennéycam emoc. 24 Jemquecsic sat mocjam lhama sictamongvoyam— nic nat intomjac avalhoc. Inquiltimec nic nat apvisay José, Apmesayclha.
Apyinimquiscama Jacob najan Labán
25 Aptiyacmec nic nat Raquel ayitca apvisay José. Aptomjac nic nat Jacob apcanya Labán: —Jeyane sat otajiclha siyaoclha. 26 Jelmes sat eyitquic najan enatamcaa yoyam ongiltajiclha. Sictamjaycam alhta acyanmongam as quilvanaa. Apyasamcoc lhip actemaclha alhta sictamjaycam— nic nat aptomjac.
27 Apcatingmavoc nic nat Labán: —Ilhniclhojo sat mocjam. Acyasingvocmec coo aptomja aplhamasquiclha asoc altamila Dios Apyimtalhnamo ayinyema lhip aptamjaycam. 28 ¿Jalhco acvam acyanmongam apquiltamjoc yoyam omquecsic lhip?— nic nat aptomjac.
29 Aptomjac nic nat Jacob apcanya: —Apyasamcoc lhip actemaclha sictamjaycam najan sictamilquiscama lhip apnatoscama. 30 Asilhtoc alhta siclho lhip apnatoscama movoyaclha coo. Natamin acvaac alhta coo. Aplhamaseclhec alhta Dios Apyimtalhnama lhip apnatoscama. ¿Jalhco sat cotnejic sictamjaycam yoyam opasmoc sicmolhama?— nic nat aptomjac.
31 Aptomjac nic nat Labán apcanya: —¿Jalhco acvam apquiltamjoc lhip acyanmongam?— nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Am oltamjoc coo acyanmongam. Pac otamilsic sat mocjam lhip apnatoscama. Eycaso actemaclha aclhanma evalhoc. 32 Pac oyacsic apyinatamaclha lhip apnatsocama. Ongvilhpansic sat aplhamoclhojo nipquesic apquitcoc apquilpasyam najan apquilphilhpopoy. Appalacmec sat ancoc aptema nac jay nipyesicsa apquilmopoy, otnejic sat sicnatoscama acyanmongam sictamjaycam. 33 Apvoctac sat ancoc lhip nalhit acnim yoyam elanojoc sat sicnatoscama. Etac sat apquilvamlha yataay apquilmopeycam najan apquilphilhpopoy. Etac sat apquilvamlha nipquesic apquilpasyam. Apvitac sat ancoc sicnatoscama apquilmopoy, cotnejic sat sicminyilhma— nic nat aptomjac Jacob.
34 Apcatingmavoc nic nat Labán: —Tasi, cotnejic sat actemaclha aclhanma apvalhoc lhip— nic nat aptomjac.
35 Yejemoc nic nat apquilhpansa Labán yataay apquilinava apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy najan apquilvanaa apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy najan apmopoy napaat najan nipquesic apquilinava apquilpasyam. Apquilapajasquic nic nat apquitquic Labán yoyam eltamilsic apnatsocama apquilhpanquiscama. 36 Apyinyovcasquic nic nat apquilyinatamaclha apnatoscama. Moc yoclhilhma ilhnic nat apquilyascasac. Invocmec nic nat 3 acnim apquillhingam.
Aptamilcasquic nic nat Jacob apquilmopoy apnatoscama Labán. 37 Apquilyatemenquic nic nat yamit actingaoc Jacob. Acvisay nic nat yamit álamo najan yamit almendro najan yamit castaño. Sovo ilhnic nat aptomjac ayimpeoc actengaoc yoyam cotnejic almopeycaoc. 38-39 Apquilancasquic nic nat mataa yamit almopeycaoc yingmin atamnic najan apyinaycamcolha apnatsocama. Apquinimcasquic nic nat mataa yamit acpayjo apyinaclha yingmin apnatoscama. Apcaplhinquic sat ancoc apquilvana yataay apquinavo, natamin eltimjic sat apquitcoc apquilmopeycaoc najan apquilpilhpopoy. 40 Apquilhpancasquic nic nat Jacob nipquesic apquitcoc. Aptipcasquic nic nat apmamyi yoyam elyiplovc apquilpasyam najan apquilmopeycam. Am nic nat elpalhcac Jacob apnatoscama Labán apnatoscama. 41 Apquilyacyesquic nic nat Jacob apnatoscama apquiltamila naysicsa apyinaycaoc. Apcaplhinquic sat ancoc apquinavo. Apquilyintamacpec mataa apquinimsa yamit almopeycaoc acpayjo apyinaclha yingmin. 42 Am nic nat etnimcasac yamit almopeycaoc apquilvactamo inlhojo apnatoscama apquilyamjoncama. Aplhameclhec nic nat Jacob apnatoscama apquiltamila. Aplhameclhec nic nat Labán apnatoscama apquilyamjoncama. 43 Aplhamaseclhec nic nat apquilnatam Jacob. Appintalhnama ilhnic nat apnatoscama. Aplhamoc nic nat enlhit apquiltimesaycam najan quilvanaa altimesaycam. Inlhamoc nic nat apnatoscama voncayispoc najan yamelyeyjaycoc.