Dedicatoria a Teófilo
1 Excelentísimo Teófilo: Muchos han tratado ya de relatar en forma ordenada la historia de los sucesos que ciertamente se han cumplido entre nosotros,
2 tal y como nos los enseñaron quienes desde el principio fueron testigos presenciales y ministros de la palabra.
3 Después de haber investigado todo con sumo cuidado desde su origen, me ha parecido una buena idea escribírtelo por orden,
4 para que llegues a conocer bien la verdad de lo que se te ha enseñado.
Anuncio del nacimiento de Juan
5 En los días de Herodes, rey de Judea, había un sacerdote llamado Zacarías, de la clase de Abías, cuya esposa, Elisabet, era descendiente de Aarón.
6 Ambos eran íntegros delante de Dios y obedecían de manera irreprensible todos los mandamientos y ordenanzas del Señor.
7 Pero no tenían hijos, porque Elisabet era estéril y los dos eran ya muy ancianos.
8 Un día en que Zacarías oficiaba como sacerdote delante de Dios, pues le había llegado el turno a su grupo,
9 le tocó en suerte entrar en el santuario del Señor para ofrecer incienso, conforme a la costumbre del sacerdocio.
10 Mientras se quemaba el incienso, todo el pueblo estaba orando afuera.
11 En eso, un ángel del Señor se le apareció a Zacarías. Estaba parado a la derecha del altar del incienso.
12 Cuando Zacarías lo vio, se desconcertó y le sobrevino un gran temor;
13 pero el ángel le dijo: «Zacarías, no tengas miedo, porque tu oración ha sido escuchada. Tu esposa Elisabet te dará un hijo, y tú le pondrás por nombre Juan.
14 Tendrás gozo y alegría, y muchos se regocijarán de su nacimiento,
15 pues ante Dios será un hombre muy importante. No beberá vino ni licor, y tendrá la plenitud del Espíritu Santo desde antes de nacer.
16 Él hará que muchos de los hijos de Israel se vuelvan al Señor su Dios,
17 y lo precederá con el espíritu y el poder de Elías, para hacer que los padres se reconcilien con sus hijos, y para llevar a los desobedientes a obtener la sabiduría de los justos. Así preparará bien al pueblo para recibir al Señor.»
18 Zacarías le preguntó al ángel: «¿Y cómo voy a saber que esto será así? ¡Yo estoy ya muy viejo, y mi esposa es de edad avanzada!»
19 El ángel le respondió: «Yo soy Gabriel, y estoy en presencia de Dios. He sido enviado a hablar contigo para comunicarte estas buenas noticias.
20 Pero como no has creído mis palabras, las cuales se cumplirán a su debido tiempo, ahora vas a quedarte mudo, y no podrás hablar hasta el día en que esto suceda.»
21 Mientras tanto, el pueblo esperaba a que saliera Zacarías, extrañados de que se tardara tanto en el santuario.
22 Pero cuando salió y no les podía hablar, comprendieron que habría tenido una visión en el santuario, pues les hablaba por señas y seguía mudo.
23 Cuando terminaron los días de su ministerio, Zacarías se fue a su casa.
24 Días después, su esposa Elisabet quedó encinta y se recluyó en su casa durante cinco meses, pues decía:
25 «El Señor ha actuado así conmigo para que ya no tenga nada de qué avergonzarme ante nadie.»
Anuncio del nacimiento de Jesús
26 Seis meses después, Dios envió al ángel Gabriel a la ciudad galilea de Nazaret
27 para ver a María, una virgen que estaba comprometida con José, un hombre que era descendiente de David.
28 El ángel entró en donde ella estaba y le dijo: «¡Salve, muy favorecida! El Señor está contigo.»
29 Cuando ella escuchó estas palabras, se sorprendió y se preguntaba qué clase de saludo era ese.
30 El ángel le dijo: «María, no temas. Dios te ha concedido su gracia.
31 Vas a quedar encinta, y darás a luz un hijo, y le pondrás por nombre JESÚS.
32 Este será un gran hombre, y lo llamarán Hijo del Altísimo. Dios, el Señor, le dará el trono de David, su padre,
33 y reinará sobre la casa de Jacob para siempre, y su reino no tendrá fin.»
34 Pero María le dijo al ángel: «¿Y esto cómo va a suceder? ¡Nunca he estado con un hombre!»
35 El ángel le respondió: «El Espíritu Santo vendrá sobre ti, y el poder del Altísimo te cubrirá con su sombra. Por eso el Santo Ser que nacerá será llamado Hijo de Dios.
36 También tu parienta Elisabet, la que llamaban estéril, ha concebido un hijo en su vejez, y ya está en su sexto mes de embarazo.
37 ¡Para Dios no hay nada imposible!»
38 María dijo entonces: «Yo soy la sierva del Señor. ¡Cúmplase en mí lo que has dicho!» Y el ángel se fue de su presencia.
María visita a Elisabet
39 Por esos mismos días, María fue de prisa a una ciudad de Judá que estaba en las montañas.
40 Al entrar en la casa de Zacarías, saludó a Elisabet.
41 Y sucedió que, al oír Elisabet el saludo de María, la criatura saltó en su vientre y Elisabet recibió la plenitud del Espíritu Santo.
42 Entonces ella exclamó a voz en cuello: «¡Bendita eres tú entre las mujeres, y bendito es el fruto de tu vientre!
43 ¿Cómo pudo sucederme que la madre de mi Señor venga a visitarme?
44 ¡Tan pronto como escuché tu saludo, la criatura saltó de alegría en mi vientre!
45 ¡Dichosa tú, que has creído, porque se cumplirá lo que el Señor te ha anunciado!»
46 Entonces María dijo:
«Mi alma glorifica al Señor,
47 y mi espíritu se regocija en Dios mi Salvador.
48 Pues se ha dignado mirar a su humilde sierva,
y desde ahora me llamarán dichosa
por todas las generaciones.
49 Grandes cosas ha hecho en mí el Poderoso;
¡Santo es su nombre!
50 La misericordia de Dios es eterna
para aquellos que le temen.
51 Con su brazo hizo grandes proezas,
y deshizo los planes de los soberbios.
52 Derrocó del trono a los poderosos,
y puso en alto a los humildes.
53 A los hambrientos los colmó de bienes,
y a los ricos los dejó con las manos vacías.
54 Socorrió a su siervo Israel,
y se acordó de su misericordia,
55 de la cual habló con nuestros padres,
con Abrahán y con su descendencia para siempre.»
56 María se quedó con Elisabet como tres meses, y después volvió a su casa.
Nacimiento de Juan el Bautista
57 Cuando se cumplió el tiempo, Elisabet dio a luz un hijo.
58 Y cuando sus vecinos y parientes supieron que Dios le había mostrado su gran misericordia, se alegraron con ella.
59 Al octavo día fueron para circuncidar al niño, y querían ponerle el nombre de su padre, Zacarías.
60 Pero su madre dijo: «No, va a llamarse Juan.»
61 Le preguntaron: «¿Por qué? ¡No hay nadie en tu familia que se llame así!»
62 Luego le preguntaron a su padre, por señas, qué nombre quería ponerle.
63 Zacarías pidió una tablilla y escribió: «Su nombre es Juan.» Y todos se quedaron asombrados.
64 En ese mismo instante, a Zacarías se le destrabó la lengua y comenzó a hablar y a bendecir a Dios.
65 Todos sus vecinos se llenaron de temor, y todo esto se divulgó por todas las montañas de Judea.
66 Todos los que oían esto se ponían a pensar, y se preguntaban: «¿Qué va a ser de este niño?» Y es que la mano del Señor estaba con él.
Profecía de Zacarías
67 Lleno del Espíritu Santo, Zacarías, su padre, profetizó:
68 «Bendito sea el Señor, Dios de Israel,
porque ha venido a redimir a su pueblo.
69 Nos ha levantado un poderoso Salvador
en la casa de David, su siervo,
70 tal y como lo anunció en el pasado
por medio de sus santos profetas:
71 “Salvación de nuestros enemigos,
y del poder de los que nos odian.”
72 Mostró su misericordia a nuestros padres,
y se acordó de su santo pacto,
73 de su juramento a nuestro padre Abrahán:
Prometió que nos concedería
74 ser liberados de nuestros enemigos,
para poder servirle sin temor,
75 en santidad y en justicia
todos nuestros días delante de él.
76 Y a ti, niño, te llamarán “Profeta del Altísimo”,
porque irás precediendo al Señor
para preparar sus caminos.
77 Darás a conocer a su pueblo la salvación
y el perdón de sus pecados,
78 por la entrañable misericordia de nuestro Dios.
La aurora nos visitó desde lo alto,
79 para alumbrar a los que viven en tinieblas
y en medio de sombras de muerte;
para encaminarnos por la senda de la paz.»
80 El niño fue creciendo y fortaleciéndose en espíritu, y vivió en lugares apartados hasta el día en que se presentó públicamente a Israel.
Siclho appayvam apanco Lucas
1 Aplhamoc alhta enlhit apquililtamjoc eltalhesamcoc amyaa nintamin alhta. Asoc alvitalhco najan aclingalhco alhta ningyesicsa. 2 Innoc singiltimnascama enlhit apquilvitay apmamyi as asoc. Apquilpasmec alhta apquiltimnascama Dios appayvam. 3 Altamjoc coo lha otalhocsic as amyaa moclhama acteteycaoc moc. Altamjoc otalhosquisic lhip sictimem emoc Teófilo. Alinlhanacmec alhta oyasingvomoc amyaa ayenmoclha aclhenomalhca. Altamjoc opeyvasiclhac aclhamoclhojo amyaa. 4 Eyasamcojoc sat lhip actomja nasoc anco amyaa actemaclha aplhicmosomap lhip.
Amyaa yoyam etyamoc Juan yapasquiscama yingmin inyap
5 Apnec alhta apvisqui Herodes yoclhilhma Judea. Apnec alhta najan lhama sacerdote apvisay Zacarías. Aptomja alhta apquilpasmeycam aptamjaycamo lhama Abías. Aptava alhta innac acvisay Elisabet. Sacerdote Aarón aptavin niptamin alhta as quilvana. 6 Appeyvomo alhta as enlhit najan aptava napato Dios Ingyapam. Am alhta esilhnanacpoc. Am alhta cosilhnanalhcac najan aptava. Apquilyajaclhoc alhta mataa Zacarías najan aptava actemaclha apcanamaclha najan singanamaclha Visqui ingac. 7 Am alhta ayitca ma. Cotay ayitca Elisabet. Apvanacmec alhta as enlhit najan aptava.
8 Invocmec alhta acnim, yoyam etnajam Zacarías aptemaclha sacerdote napato Dios Ingyapam. 9 Apquiltemaclha alhta sacerdote, yoyam elnatovasamcoc sicas. Apcanyacpec alhta Zacarías etalhningvoclha tingma apponquinomap, yoyam elvitic asoc masis. 10 Apcaneyclhec alhta appintalhnama enlhit nipva tingma. Apquililmalhnaquic alhta naysicsa acvatnamalhca asoc masis. 11 Yejemoc alhta apvita Zacarías lhama ángel Dios apcasinancama apquinyema Visqui ingac. Apquiningvaac alhta nicja acyinatamaclha acvatnamalhquilha asoc masis. 12 Pilapcasquic alhta Zacarías apvita ángel Dios apcasinancama. Apcacac alhta Zacarías. 13 Aptomjac alhta apcanya ángel Dios apcasinancama:
—Zacarías, nojeya nasa —alhta aptomjac. Aplingac mataa Dios Ingyapam lhip apquilmalhnancama. Cotimsic sat ayitca lhip aptava Elisabet. Itnesquis sat apvisay Juan. 14 Ingyitsovacsojoc sat lhip. Copayjiclhac sat najan apvalhoc. Elitsovacsojoc sat aplhamoclhojo enlhit aptiyacmo sat apquitca. 15 Etnejic sat apyimtalhnamo napato Dios. Meynejec sat anmin. Elhic sat Espíritu Santo apvalhoc amamyi aptiyam. 16 Eltajicsojoc sat apquilvalhoc enlhitaoc co Israel. Elpeyveclhac sat mocjam Dios Visqui apancaoc. 17 Etnimsic sat Juan apmamyi Visqui ingac. Eyiplovjoc sat amay aptemaclha nic nat Elías Dios aplingascama. Colhic sat najan apmopvan apanco. Eltajicsojoc sat apquilvalhoc apquilyapmayc. Elasicjangvomoc sat mocjam apquitquic. Eltajicsojoc sat apquilvalhoc enlhit colyavameycaoc. Elvajaningvomoc sat apquiltemaclha enlhit apquilpeyvomo. Elanic sat elpenacsojo actema nac jay enlhitaoc, yoyam elmoc tacja Visqui ingac —alhta aptomjac ángel Dios apcasinancama.
18 Apcatingmavoc alhta Zacarías:
—¿Jalhco sat otnejic oyasamcojo as asoc? Sicvanyam coo, invanacmec najan etava —alhta aptomjac.
19 Apcatingmavoc alhta ángel:
—Coo nac Gabriel. Ayinmam coo mataa napato Dios Ingyapam. Eyapajasquic lhac coo seyanya opamejitsic lhip. Pac oltimnacsic lhip as amyaa actamalma. 20 Quip ilanojo, comopvan appayvam sat etnejic lhip. Sat cotepeclhac appayvam aptiyacmo apquitca. Apyascacmec lhac lhip coo sicpayvam. Cotnejic sat maa siltimnasa lhac —alhta aptomjac.
21 Apquiljalhnacpec alhta inyicje etyapoc Zacarías. Pilapcasquic alhta enlhitaoc apquilvita metyapma congne tingma apponquinomap. 22 Aptiyapvactamo alhta aptomja eyca mepqui appayvam. Yejemoc alhta apyicpilcacpo Zacarías aplhicmosacpo napaat congne tingma apponquinomap. Vamlha apmic alhta apquillhicmosa, mepqui appayvam alhta.
23 Lhama alhta apsovja aptamjaycam tingma apponquinomap aptajaclho mocjam tingma pac. 24 Natamin alhta actomja inlovso aptava Elisabet. Am alhta coyipjongvaac tingma ac cinco piltin. 25 “Eycaso setnesquiscama Visqui ingac. Eyasicjangvocmec coo. Elvatescasquic sictanovmalhca nipyesicsa enlhitaoc” —alhta intomjac Elisabet.
Amyaa yoyam etyamoc Jesús
26 Apvocmec alhta seis piltin. Apcapajasquic alhta Dios Ingyapam lhama ángel apcasinancama apvisay Gabriel. Apcanayquic alhta eyacsic tingma apvisay Nazaret yoclhilhma Galilea. 27 Apcanama alhta eltimnascomoc quilvana mepqui atava acvisay María. Acponquinomalhca alhta María. José alhta apponcanma, David aptavin niptamin alhta. 28 Aptalhningvocmo alhta ángel Dios apcasinancama acnaclha quilvana. Appayvasquic alhta:
—Lhiya nac. Quilinyejemo nac anco lhiya. Aplhalhma aptomjac lhiya Visqui ingac. Apquimlaycmoc lhiya Dios Ingyapam, colhno innaymacoc —alhta aptomjac.
29 Inlhingavoc alhta inquenyic María aclinga appayvam. Inquitamquic alhta avalhoc actemaclha appayvescama. 30 Aptomjac alhta apcanya ángel:
—María, nojeya nasa. Apquimlaycmoc lhiya Dios —alhta aptomjac. 31 Ca incolanojo, cotnejic sat inlovso lhiya. Cotimsic sat ayitca apquinavo. Cotnesquis sat apvisay JESUS. 32 Etnejic sat apyimtalhnamo. Iltamjacpoc sat Visqui Netin Apquitca. Dios Ingyapam sat etnesquisic apvisqui apno nic nat apyeyjamcaa David. 33 Etnejic sat mataa apvisqui apancaoc enlhitaoc Israel. Cotningvomejec sat nelha apcanamaclha apanco —alhta aptomjac.
34 Incatingmavoc alhta María:
—¿Jalhco sat cotnejic as asoc? Am coo etava ma —alhta intomjac.
35 Apcatingmavoc alhta ángel Dios apcasinancama:
—Evayventac sat Espíritu Santo tacjalhit lhiya. Cajapvotac sat lhiya Visqui netin apmopvan malha yipjopay. Eponquinacpoc sat sicaa aptiyacmo sat. Eltamjacpoc sat Dios Apquitca. 36 Ca incolanojo actimem moc Elisabet. Actomjaclhojo acvanyam intomjac inlovso. Apquinavo sat maa ayitca. Seis piltin alhta actomja inlovso. Ayanyomalhca alhta cotay ayitca. 37 Dios Ingyapam aptomja apmopvan elana aclhamoclhojo asoc —alhta aptomjac.
38 Incatingmavoc alhta María:
—Intasic lhac, sictomja silancam Visqui ingac. Jetnesquisic Visqui ingac acno seltimnasa lhac —alhta intomjac.
Yejemoc alhta aptajavoc ángel Dios apcasinancama.
María actimem maycaa acnaclha Elisabet
39 Eyca as acnim inpecjasoc alhta María. Inyicpintamavoc alhta amay acmiyaclhilha tingma acyitnamaclha inquilhe yoclhilhma Judea. 40 Intalhningvoclhec alhta Zacarías tingma pac. Inpayvasquic alhta actimem moc Elisabet. 41 Lhama alhta aclinga Elisabet acpayvescama actimem moc. Yejemoc alhta inquiltajamcaa sicaa avalhoc Elisabet. Espíritu Santo alhta apnac Elisabet. 42 Inyimnatasoc alhta acpayvam Elisabet:
—Apquimlaycmoc lhiya Dios Ingyapam. Altamjoc coo, yoyam epasmoc ayitca avalhoc lhiya. 43 ¿Soc lha coo yi? ¿Soctomja setnaja nac maycaa Visqui ajac inquin? 44 Ca incolanojo, aclingac lhac sepayvesa. Yejemoc lhac apquiltajamcaa sicaa evalhoc, apquitsovasoc anco. 45 Quilinyejemoc anco lhiya actomja coyasquiyam. Cotnejic sat asoc aptomja aplhanma alhta Visqui ingac —alhta intomjac Elisabet.
46 Intomjac alhta acpayvam María:

Coo evalhoc actimesquiscama apyimtalhnamo Visqui ingac.
47 Inpayjeclhec evalhoc Dios Ingyapam aptomja Sevomquiscama tap.
48 Coo sictomja silancam moyimtalhnamo. Jelanoc sictemaclha Dios Ingyapam.
Jeltimjic sat mataa selinyejemo aplhamoclhojo enlhitaoc aptovana niptamin.
49 Avanjec setnesquiscama asoc altamila Dios Apyimtalhnamo.
Acponquinomalhca nac apvisay apanco.
50 Cotmongvomejec sat nelha apcamliyam enlhitaoc apquiltomja apquilayo.
51 Ingillhicmosquic apmopvan aptamjaycam acyimtalhnamo.
Aptomja Apyimtalhnamo, am elhno enlhit ayajamalhco apvalhoc.
52 Coning apquiltimescasiclha apquilviscaa apquilyimtalhnamo.
Apquiltimescasquic apquilyimtalhnamo enlhit melyimtalhnamo alhta.
53 Altamila asoc apquilyipcanimcasac enlhit alnapma mayc.
Mepqui asoc apquilmaycam apquilapajasac enlhit ningilnatam inyap.
54 Apquilpasmec enlhitaoc Israel apquiltomja apquilancam.
Am colvanamongvocmoc mataa apquimlaycmojo cotmongvoycamlha nelha.
55 Innoc aptomja ilhnic nat aplhanma apcanyacpo ningilyeyjamcaa Abraham najan aptovana niptamin

—alhta intomjac María.
56 Innacmoc alhta lhama María acnaclha Elisabet apnatqui piltin. Natamin alhta actajavo mocjam tingma ac.
Aptiyaycamlha Juan yapasquiscama yingmin inyap
57 Invocmec alhta acnim, yoyam cotimsic ayitca Elisabet. Apquinavo alhta ayitca. 58 Inquillingac alhta amyaa acmolhama najan innaymacoc. Aplhenacpec alhta Dios Visqui ingac aptomja apquimlaycmo. Inquilitsovasoc alhta lhama Elisabet. 59 Invocmec alhta ocho acnim. Apquilaneyquiclhac alhta, yoyam colhic alana asoc monquinatquiscama sicaa. Apquililtamjoc alhta elhnasojoc apvisay apyap Zacarías. 60 Intomjac alhta ayanya inquin:
—Jave eyqui lha, eltime sat apvisay Juan —alhta intomjac.
61 Apquilatingmavoc alhta:
—¿Soctomja yi? Ningya apvisay innaymacoc actema nac lha —alhta intomjac amyaa.
62 Apquilevam alhta apyap. Acvamlha apmic alhta aptimescasac eyasamcojo apvisay apquitca. 63 Yejemoc alhta almalhnalhco asoc pasyam. Aptalhosquic alhta: “Juan apvisay nac lha” —alhta intomjac aptalhescama. Pilapcasquic alhta aplhamoclhojo. 64 Yejemoc alhta actamilaclho apalhcoc, actepeclho appayvam. Apcacavoc alhta Dios Ingyapam appametamcaa. 65 Pilapcasquic alhta enlhit apnaycam nipyava. Inlingalhquic alhta amyaa yoclhilhma acma inquilha acvisay Judea. 66 Aclingalhco alhta anco amyaa. Inquillhenquic alhta apquilvalhoc apquilpamejitsacpo:
—¿Soc sat etnejic as sicaa? —alhta intomjac amyaa aplhenacpo.
Dios Visqui ingac nasoc anco aptomja appasmom sicaa.
Apminaycmascama Zacarías
67 Aplanoc alhta apvalhoc Espíritu Santo sicaa apyap Zacarías. Appametam alhta appayvam ayinyema Dios Ingyapam:

68 Aptasi nac Visqui ingac, Israel Dios apancaoc.
Apvaac ningyesicsa ningiltomja enlhit apancaoc.
Ingiljalhyovascasquic ningilpilhtetomalhca.
69 Ingmasquic Singvomquiscama tap apyimnatem.
Apquinyema apmolhama David aptomja apquilancam Dios Ingyapam.
70 Innoc actomja aplhanmaclha nano actomja nasoc anco.
Singiltimnaseclho ilhnic nat mataa profetas Dios apquillingascama apquilponquinomap.
71 Jingilvomsic sat tap nipyesicsa cotnaja ingmoc najan aplhamoclhojo sintanoncama.
72 Apquilinlhanacmec nic nat apquimlaycmojo ningilyeyjamcaa.
Inlhanvocmec mataa apvalhoc actemaclha aplhanmaclha nasoc anco Dios.
73 Eycaso aplhanmaclha nasoc anco actomja ilhnic nat mepqui movan amyaa.
Apquiltimnasomacpo Abraham ningilyeyjamcaa nano:
74 Jingilvomsic sat tap nipyesicsa cotnaja ingmoc, yoyam ongilanam mepqui ningilay.
75 Actema nac ningiltamilcasomalhco najan nintemaclha acpeyvomo aclhamoclhojo acnim ningileyvam.
76 Lhip eyca aptomja sictamongvoyam.
Eltamjacpoc sat lhip apvisay soycam amyaa apanco.
Etnimsic sat lhip apmamyi Visqui ingac. Elanesic sat amay, yoyam eyacsic.
77 Elyascasingvomoc sat lhip enlhitaoc actemaclha ningilvomsomalhca tap.
Najan actemaclha acmascosomalhca mongilyascalhma.
78 Dios Ingyapam ayinyema acliclamo apvalhoc.
Acvaa ningyesicsa ayitsayolhma ayinyema netin.
79 Colsacsic sat ilhma enlhit apnaycam yatesaclhilhma najan ayajapvoy pisquisca apquilitsepma.
Jinnaliclhac sat amay actemaclha actamila ingvalhoc.

—alhta aptomjac Zacarías.
80 Apvanamyic alhta sicaa. Inyimnaquic alhta apvalhoc. Natamin alhta apnacmo yoclhilhma actamopeycaoc acvocmo acnim, yoyam ellhicmocsic enlhitaoc Israel.