El Señor llama a Gedeón
1 Los israelitas hicieron lo malo a los ojos del Señor, y durante siete años el Señor los dejó caer en manos de Madián.
2 Los madianitas oprimieron con tanta crueldad a los israelitas, que ellos hicieron cuevas y refugios en los montes y en lugares inaccesibles.
3 Y es que después de que los israelitas habían sembrado, venían los madianitas y los amalecitas, y los que habitaban al oriente, y los atacaban.
4 Acampaban cerca de ellos, y destruían hasta Gaza los frutos de la tierra, y no les dejaban a los israelitas nada para comer, ni ovejas, ni bueyes ni asnos.
5 Venían en grandes multitudes, como si fueran una plaga de langostas, y acampaban con sus ganados y camellos, y devastaban la tierra.
6 Por culpa de los madianitas, los israelitas se habían empobrecido demasiado, así que clamaron al Señor
7 por todo el mal que les causaban los madianitas. Ante su clamor,
8 el Señor les envió un profeta, que les dijo:
«Así dice el Señor, el Dios de Israel: “Yo los saqué de Egipto, donde eran esclavos.
9 Yo los libré del poder de los egipcios y de cuantos los afligían. A todos ellos los arrojé lejos de ustedes, y a ustedes les di su tierra.
10 Yo les confirmé que soy el Señor su Dios. Así que no tengan miedo de los dioses de los amorreos, que todavía están entre ustedes. Pero ninguno me obedeció.”»
11 Entonces el ángel del Señor vino a Ofrá y se sentó debajo de una encina, que era propiedad de Joás el abiezerita. En ese momento Gedeón, el hijo de Joás, estaba en el lagar, sacudiendo el trigo para esconderlo de los madianitas.
12 Y el ángel del Señor se le apareció y le dijo:
«El Señor está contigo, porque eres un hombre valiente y aguerrido.»
13 Y Gedeón le respondió:
«Señor mío, si el Señor está con nosotros, ¿cómo es que nos ha sobrevenido todo este mal? ¿Dónde están las maravillas que nuestros padres nos contaron, cuando nos decían que el Señor los había sacado de Egipto? ¡Pero ahora resulta que el Señor nos ha desamparado, y que nos ha entregado en manos de los madianitas!»
14 El Señor lo miró fijamente, y le dijo:
«Con esa misma fuerza que demuestras, vas a salvar a Israel del poder de los madianitas. ¿Acaso no soy yo quien te está enviando?»
15 Pero Gedeón le respondió:
«Mi señor, ¿y cómo voy a salvar a Israel? ¡Yo soy de la familia más pobre que hay en Manasés, y en la casa de mi padre soy el más pequeño!»
16 El Señor le dijo:
«Confía en mí, porque yo estoy contigo. Tú derrotarás a los madianitas como si se tratara de un solo hombre.»
17 Pero Gedeón respondió:
«Si en verdad cuento con tu favor, yo te ruego que me des una señal clara de que has hablado conmigo.
18 Por favor, no te muevas de aquí hasta que yo vuelva y te presente la ofrenda que tengo para ti.»
Y el Señor le respondió:
«Esperaré a que vuelvas.»
19 Gedeón fue entonces y preparó un cabrito; tomó veinte litros de harina para hacer panes sin levadura, y luego puso la carne en un canastillo y el caldo en una olla, y todo esto lo llevó y lo puso debajo de la encina.
20 Allí el ángel de Dios le dijo:
«Toma la carne y los panes sin levadura, y ponlos sobre la peña, y sobre ella derrama el caldo.»
Gedeón lo hizo así.
21 Entonces el ángel del Señor extendió el bastón que tenía en la mano, y con la punta tocó la carne y los panes sin levadura. Al instante brotó fuego de la peña, y consumió la carne y los panes sin levadura, y el ángel del Señor desapareció de su vista.
22 Gedeón comprendió que había visto al ángel del Señor y exclamó:
«¡Ay, mi Señor y Dios, que he visto a tu ángel cara a cara!»
23 Pero el Señor le dijo:
«La paz sea contigo. No tengas miedo, que no vas a morir.»
24 Allí, Gedeón edificó un altar al Señor y lo llamó «El Señor es la paz», y hasta el día de hoy este altar puede verse en Ofrá de los abiezeritas.
25 Esa misma noche, el Señor le dijo a Gedeón:
«Ve y toma el toro de siete años, es decir, el segundo del hato de tu padre; luego derriba el altar que tu padre levantó en honor de Baal, y derriba también la imagen de Asera que está junto al altar.
26 Luego, en un lugar conveniente, en la cumbre de este peñasco, edifica un altar al Señor tu Dios, y cuando hayas tomado el segundo toro, con la madera de la imagen de Asera que derribaste me lo ofrecerás como holocausto.»
27 Gedeón llamó entonces a diez de sus siervos, y cumplió con lo que el Señor le había ordenado. Pero lo hizo de noche, pues temía hacerlo de día porque lo podían ver la familia de su padre y la gente de la ciudad.
28 A la mañana siguiente, cuando todos se levantaron, vieron que el altar de Baal había sido derribado, que la imagen de Asera que estaba a su lado había sido destrozada, y que el segundo toro había sido ofrecido en holocausto sobre el nuevo altar.
29 Y unos a otros se preguntaban quién podía haberlo hecho. Luego de investigar, supieron que lo había hecho Gedeón, el hijo de Joás. Entonces fueron a ver a Joás y le dijeron:
30 «Entréganos a tu hijo para matarlo, porque derribó el altar de Baal y destrozó la imagen de Asera que estaba a su lado.»
31 Y Joás les respondió:
«¿Quieren luchar en favor de Baal y defender su causa? El que esté a su favor, que muera esta mañana. Si en verdad Baal es un dios, déjenlo que luche él mismo contra quien derribó su altar.»
32 Ese día Gedeón fue llamado Yerubaal, es decir: «Que luche Baal contra él», porque había derribado su altar.
33 Mientras tanto, los madianitas, los amalecitas y los del oriente se aliaron y, luego de cruzar el río, acamparon en el valle de Jezrel.
34 Entonces el espíritu del Señor vino sobre Gedeón y, cuando este hizo sonar el cuerno, los abiezeritas se le unieron.
35 Además, Gedeón envió mensajeros a las tribus de Manasés, Aser, Zabulón y Neftalí, y ellas también se le unieron y salieron a su encuentro.
36 Entonces Gedeón le dijo a Dios:
«Si vas a salvar a Israel por medio de mí, como lo has prometido,
37 déjame poner en la era un vellón de lana. Si al amanecer hay rocío sobre el vellón, pero a su alrededor el suelo está seco, con eso entenderé que tú salvarás a Israel por medio de mí, como lo has prometido.»
38 Y así sucedió. Cuando Gedeón se levantó, exprimió el vellón, y con el rocío que sacó llenó un tazón de agua.
39 Pero Gedeón volvió a decirle al Señor:
«No te enojes conmigo, Señor, si insisto, pero quiero hacer otra prueba con el vellón. Te ruego que esta vez solo el vellón quede seco, y que alrededor de él haya rocío en el suelo.»
40 Y esa misma noche Dios lo hizo así: solo el vellón quedó seco, y sobre el suelo había rocío.
Apvisqui mayayo Gedeón
1 Apquilsilhnanacpec nic nat apanco enlhitaoc Israel napato Dios. Apquillingamcoc nic nat acmasom ayinyema apquilyimnatem co Madián acvaycmo siete años. 2 Inyangvocmec nic nat apquillingaycamco nalhit acnim. Apquilacac nic nat enlhitaoc Israel. Apquiltingyac nic nat mataa apquilyilhanmomaclha netin inquilhe, avalhoc mataymong najan moc apquilyilhanmomaclha. 3 Apquilvoctac nic nat mataa apquilinmelhaycam naysicsa ayimjaclha ninganma. Apquilinmelhaycam apquilvisay nic nat madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. 4 Apquilnactac nic nat mataa apquileyvomaclha enlhitaoc Israel. Apnatovasquic nic nat mataa acyilhna, acvaycmo yoclhilhma Gaza. Apquilsovjoc nic nat nintom, najan apnatoscama nipquesic najan vayqui najan yamelyeyjaycoc. 5 Apquilpatmentac nic nat carpa apancaoc. Apnalantac nic nat apnatoscama. Apnatovasquic nic nat yoclhilhma lhalhma anco. Voncayispoc nic nat apquilquinamtem. Appintalhnama ilhnic nat, malha sova mongmovan ongilyipsitic. 6 Apquillingamcoc nic nat enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam madianitas. Yiplovcoc nic nat apquilmalhnaycam Dios, yoyam epasingvota. 7 Aplingac nic nat Dios apquilmalhnancama enlhitaoc Israel. 8 Apcapajasquic nic nat profeta Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat apquilanya: —Eycaso sicpayvam sicvisay Dios Visqui apancaoc enlhitaoc Israel: Acyinyovcasquic alhta quellhip yoclhilhma Egipto. Apquiltimesam alhta quellhip malha apquilmomap. 9 Acvomcasquic alhta tap quellhip napatavo co Egipto najan napatavo poc apquilinmelhaycam. Alantipcasquic alhta coo actomja apquilaoclha. Apquillhocac alhta quellhip as yoclhilhma apquilyamasma. 10 Actomjac alhta silanya quellhip meltimjic mataa apquilayo quilaycmasquiscama apancaoc amorreos, apquileyvomaclha quellhip quilhvo nac jay. Coo sicvisay Dios Visqui apancaoc quellhip. Am alhta jelyajaclhoc mataa quellhip — lhac aptomjac Dios — nic nat aptomjac profeta.
11 Apvaac nic nat lhama ángel Dios apcasinancama. Apnactac nic nat coning yamit, payjoc Ofra. Amyip apanco ilhnic nat Joás, Abiezer apmolhama. Joás apquitca ilhnic nat Gedeón. Apliquic nic nat trigo apactic payjoc acyajapsomalhquilha uva acyilhna. Apyilhacpoc nic nat aptamjaycam Gedeón, melvityejec sat madianitas.
12 Pilapcasquic nic nat apvita ángel Dios apcasinancama, aptomja apcanya: —Apyimnatem apanco nac lhip. Aplhalhma lhip Dios Visqui ingac — nic nat aptomjac.
13 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. Nasoc sat ancoc singilpasmom Dios, ¿so actomja yi ninlingamco mataa acyimtalhnama? ¿Naso ya aptamjaycam simpilapquiscama nic nat Dios? Apquillhanma nic nat ningilyeyjamcaa: Singyinyovquiscama yoclhilhma Egipto Dios — nic nat intomjac amyaa. Ingilyinyovquic nincoo Dios Apyimtalhnamo. Ingiltimescasquic nincoo onlingamcojo acyimtalhnama nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac Gedeón.
14 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Coo nac Dios siyapajascama lhip. Iyimnac sat lhip. Ilvomquis tap enlhitaoc Israel nipyesicsa madianitas — nic nat aptomjac.
15 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Va, Visqui nac lhip. ¿Jalhco sat otnejic olvomsic tap enlhitaoc Israel? Incanit nincoo ningmolhama clan nipyesicsa apquilmolhama tribu Manasés. Esilhyoc coo tata tingma pac — nic nat aptomjac Gedeón.
16 Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Otnejic sat siclhanma lhip. Elnapoc sat lhip madianitas apyovoclhojo. Malha apcajem lhip lhama enlhit sat cotnejic — nic nat aptomjac.
17 Apcatingmavoc nic nat Gedeón: —Nasoc sat ancoc seyasicjayo lhip, jelhicmos sat yoyam colhejec acyascacmo, Visqui apanco nac lhip, aptomja sepamejitquiscama. 18 Ilha siclho. Otingyasquisic siclho asoc macmescama, osantimquisic sat lhip — nic nat aptomjac.
Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Olaylhic sat lhip apvactamo mocjam — nic nat aptomjac.
19 Aplhinquic nic nat Gedeón. Apcajac nic nat yataay apquitcoc. Apquillanac nic nat pan mepqui apquimpascaoc. Motajap harina nic nat apyelaquiscama, malha veinte litros. Avalhoc nintom alhancoc appiquena nic nat yataay mocjetic. Moc alhancoc nic nat yingminata. Apsantimcasquic nic nat acyovoclhojo nintom apquinmamcaclha ángel coning yamit. 20 Aptomjac nic nat ángel Dios apcasinancama apcanya: Ipquin siclho netin mataymong acyivey nintom apjapitic najan pan. Comalhqueje eyca yingminata, iyaninquis. Apyiplovcasquic nic nat Gedeón actemaclha apcanyomap ellana. 21 Yitnec nic nat yamit ayitcoc apmaycam ángel. Aptimec nic nat yamit nav'a acyitnama apjapitic najan pan. Pilapcasquic nic nat actepa talha mataymong acyivey. Insovjoc nic nat acmeta apjapitic najan pan. Am nic nat etacpoc mocjam ángel, apvonquipqui.
22 Apyasingvocmec nic nat Gedeón nasoc anco apvisay Dios apcasinancama. Aptomjac nic nat appametamcaa: —¡Coo layi! Acnec lhac napato Dios Visqui ingac — nic nat intomjac apvalhoc.
23 Apcatingmavoc nic nat Dios: —Nojeya nasa, mengyitsepejec sat lhip. Coyit actamilaycam apvalhoc — nic nat aptomjac.
24 Apquillanac nic nat apvatnamaclha asoc macmescama Dios, etnejic apcayo. Aptimec nic nat acvisay: Actamilaycam ingvalhoc ayinyema Dios. Tingma Ofra nic nat acyitna as ningvatnamaclha. Yitnec mocjam as ningvamlha nac jay, nipyesicsa apquilmolhama clan Abiezer.
25 Apcanyacpec nic nat Gedeón as alhtaa: —Itingya siclho apyap aptoscama vayqui inquinavo, cotnaja actiyam amamyi. Aptoscama acyivey, acvaycmo siete años. Itvas sat apyap apanco apvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Itvas sat najan yamit acponquinomalhca ayimja nicja apvatnamaclha. 26 Ilana sat lhip netin inquilhe moc apvatnamaclha asoc macmescama Dios. Ingyaa sat vayqui inquinavo cotnaja actiyam amamyi. Iyatemen sat yamit acponquinomalhca ayimja nicja, yoyam elvitic talha. Cotnejic sat asoc acmatnam macmescama Dios acyanmongam mongilyascalhma — nic nat aptomjac ángel.
27 Apcapajasquic nic nat Gedeón diez apquilancam ellana acyovoclhojo asoc apcanyomap nic nat elana Gedeón. Alhtaa ilhnic nat apquillanay, jave acnim anco. Apcacac nic nat elvita apnaymacoc najan apquilmolhama apyap. 28 Moc acnim nic nat intomjac. Apnalhaticjac nic nat apnaymacoc tingma apvanyam. Pilapcasquic nic nat apquilvita actovasomalhca apquilvatnamaclha asoc macmescama Baal. Najan actovasomalhca yamit acponquinomalhca maa. Apquilvitac nic nat apvatnamaclha alhnancoc najan asoc acmatnam vayqui inquinavo. 29 Apquiltomjac nic nat apquilpamejitsomacpo: ¿Soc enlhit qui aptomja aptovascama? — nic nat apquiltomjac.
Apquilquitamquic nic nat ayinyema aptovascama. Apquillingac nic nat apvisay Gedeón, Joás apquitca. Apquiltomjac nic nat apquilanya Joás: 30 —Nomyov nasa lhip apquitca, ematong sat. Ayinyema alhta aptemaclha aptovascama ningvatnamaclha asoc macmescama quilaycmasquiscama Baal. Aptovasquic alhta najan yamit ayimja acponquinomalhca — nic nat apquiltomjac.
31 Apcatingmavoc nic nat Joás napatavo enlhitaoc: —¿Apquilmiyovqui ya quellhip quilaycmasquiscama Baal yoyam elnapacpoc? Ematong sat alhtaa nac jay, aptomja apmasma Baal. Nasoc sat ancoc Baal apyitsomacpo Dios. Apvanquic emyovacpojo apanco. Eyanmongsiclhac sat Baal apquiltemaclha apanco enlhit aptomja aptovascama — nic nat aptomjac Joás.
32 Apquiltimec nic nat Gedeón moc apvisay: “Jerobbaal, ningiltimem Apyanmongsayclha apanco Baal”. Ayinyema ilhnic nat Gedeón aptovascama apvatnamaclha asoc macmescama Baal.
33 Apcaneclhec nic nat apyovoclhojo madianitas, najan amalecitas, najan apquilinyema actiyapmaclha acnim. Apquilmilanquic nic nat yingmin vatsam Jordán. Apquillanac nic nat carpa tingma amyip acvisay Jezreel. 34 Aplhocac nic nat apmopvan Gedeón, ayinyema espíritu apanco Dios. Appayvasquic nic nat nipquesic apquipetic, malha trompeta. Apcansaclhec nic nat apquilmolhama clan Abiezer.
35 Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Manasés, yoyam elpasingvota. Apquilapajasquic nic nat soycam amyaa, colhic altimnasa apquilmolhama tribu Aser, najan apquilmolhama tribu Zabulón, najan apquilmolhama tribu Neftalí, yoyam elpasingvota.
36 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya Dios: —Lhip Dios Apyimtalhnamo aplhanma alhta jeyapajacsic coo, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel. 37 Pac oyasamcojo actomja nasoc anco. Opquinic sat nipquesic apyimpejic nalhpop amyip. Payjoc maa ninliclamaclha trigo apactic. Ningvitac sat ancoc secaseclha yalya netin apva nipquesic apyimpejic. Naysicsa mepqui yalya lhopactic lhalhma anco. Colhejec sat acyascacmo lhip appayvam seyapajascama, yoyam olvomsic tap enlhitaoc Israel — nic nat aptomjac Gedeón.
38 Nasoc alhta aptomjaclha. Aplhaticjac nic nat Gedeón. Apvitac nic nat yalya. Apquilitsamam nic nat nipquesic apyimpejic. Intipquic nic nat yingmin, malha ingjaycoc aclaneyo. 39 Aptomjac nic nat Gedeón apcanya: Nojetanov nasa, aplinga inlhojo mocjam sicpayvam. Pac oyipconic mocjam lhama. Altamjo inyicje otac yalya acyesama lhopactic. Mepqui eyca yalya netin nipquesic apyimpejic — nic nat aptomjac. 40 Alhtaa ilhnic nat intomjac. Apvitac nic nat secaseclha acyamay nipquesic apyimpejic. Apvitac nic nat yalya nalhpop lhalhma anco.