1 Pero Jacob se enteraba de las habladurías de los hijos de Labán, pues decían: «Jacob se ha quedado con todo lo que era de nuestro padre. Toda su riqueza la obtuvo de lo que era de nuestro padre.»
2 Además, Jacob miraba el semblante de Labán, y podía ver que ya no lo trataba como antes.
3 Entonces el Señor le dijo a Jacob: «Regresa a la tierra de tus padres, con tus parientes, que yo estaré contigo.»
4 Jacob mandó llamar a Raquel y a Lea al campo donde estaban sus ovejas,
5 y les dijo:
«Me doy cuenta de que el padre de ustedes ya no me trata como antes. Pero el Dios de mi padre está conmigo.
6 Ustedes saben que yo he servido a su padre con todas mis fuerzas,
7 y que su padre me ha engañado, pues varias veces me ha cambiado la paga. Pero Dios no le ha permitido hacerme daño.
8 Si él decía: “Te voy a pagar con los pintados”, entonces todas las ovejas parían corderos pintados; y si decía: “Te voy a pagar con los listados”, entonces todas las ovejas parían corderos listados.
9 Así Dios le quitó al padre de ustedes el ganado, y me lo dio a mí.
10 Y resulta que, cuando las ovejas estaban en celo, yo levanté la vista, y en sueños vi que los machos que cubrían a las hembras eran listados, pintados y abigarrados.
11 Entonces el ángel de Dios me habló en sueños, y yo me dispuse a escucharlo.
12 Y me dijo: “Levanta ahora los ojos, y verás que todos los machos que cubren a las hembras son listados, pintados y abigarrados. Yo he visto todo lo que Labán te ha hecho.
13 Yo soy el Dios de Betel, donde tú ungiste la piedra, y donde me hiciste un voto. Levántate ahora y sal de esta tierra, y regresa a tu tierra natal.”»
14 Raquel y Lea respondieron:
«¿Acaso tenemos todavía nosotras alguna porción o herencia en la casa de nuestro padre?
15 ¿Acaso no nos considera unas extrañas, y hasta nos vendió y se ha comido por completo nuestro precio?
16 La verdad es que todas las riquezas que Dios le ha quitado a nuestro padre, ¡son de nosotras y de nuestros hijos! Así que, haz todo lo que Dios te ha dicho.»
Jacob huye de Labán
17 Entonces Jacob se preparó y sentó a sus hijos y sus mujeres sobre los camellos,
18 luego puso en marcha todo su ganado, y todo el ganado que había adquirido, que era su ganancia de Padán Aram, y se dispuso a volver a Isaac, su padre, en la tierra de Canaán.
19 Como Labán había ido a trasquilar sus ovejas, Raquel hurtó los ídolos de su padre.
20 Jacob, por su parte, engañó a Labán el arameo al no hacerle saber que iba a fugarse.
21 Y se fugó, llevándose todo lo que tenía. Se dispuso a cruzar el Éufrates, y se enfiló hacia el monte de Galaad.
22 Al tercer día fueron a decirle a Labán que Jacob se había fugado.
23 Entonces Labán se hizo acompañar de sus parientes, y se fue tras Jacob. Después de siete días de camino, lo alcanzó en el monte de Galaad.
24 Pero esa noche Dios se le apareció en un sueño a Labán el arameo, y le dijo: «Mucho cuidado con comenzar a hablarle a Jacob bien, y acabar mal.»
25 Labán alcanzó a Jacob cuando este había plantado su tienda en el monte, así que Labán y sus parientes acamparon en el monte de Galaad.
26 Y Labán le dijo a Jacob:
«¿Qué es lo que has hecho? ¿Por qué me engañaste y trajiste a mis hijas como prisioneras de guerra?
27 ¿Por qué te fugaste a escondidas? ¿Por qué me engañaste, y no me dijiste nada? ¡Yo te habría despedido con alegría y con cantos, con tamborines y arpas!
28 ¡Ni siquiera me dejaste besar a mis hijos y mis hijas! ¡Lo que has hecho es una locura!
29 Yo tengo poder para hacerles daño; pero el Dios de tu padre me habló anoche y me dijo: “Mucho cuidado con comenzar a hablarle a Jacob bien, y acabar mal.”
30 Pero ya que tantas ganas tenías de irte a la casa de tu padre, ¿por qué me robaste mis dioses?»
31 Jacob le respondió así a Labán:
«Es que tuve miedo. Yo pensé que tal vez me quitarías tus hijas por la fuerza.
32 Pero al que encuentres con tus dioses en su poder, no quedará con vida. En presencia de nuestros hermanos, reconoce lo que sea tuyo y esté en mi poder, y llévatelo.»
Pero Jacob no sabía que Raquel los había hurtado.
33 Labán entró en la tienda de Jacob, luego en la tienda de Lea y en la tienda de las dos siervas, y no halló nada; entonces salió de la tienda de Lea y entró en la tienda de Raquel.
34 Pero Raquel tomó los ídolos y los puso bajo la albarda de un camello, y se sentó sobre ellos; así que Labán buscó en toda la tienda, y no los halló.
35 Y ella le dijo a su padre:
«No se enoje mi señor. Es que no me puedo levantar delante de ti, porque estoy con la costumbre de las mujeres.»
Y Labán buscó los ídolos, pero no los halló.
36 Entonces Jacob se enojó, y riñó con Labán. Le reclamó:
«¿En qué te he faltado? ¿Cuál es mi pecado, para que me persigas con tanto ardor?
37 Ya que has rebuscado en todas mis cosas, ¿qué has hallado de todos los enseres de tu casa? Ponlo aquí, delante de mis hermanos y de los tuyos, ¡y que juzguen entre nosotros!
38 Veinte años han sido los que he estado contigo, y nunca abortaron tus ovejas ni tus cabras, ni me comí un solo carnero de tus ovejas.
39 Nunca te traje lo que las fieras arrebataron, y si algo se robaban de día o de noche, me hacías responsable y a mí me lo cobrabas.
40 De día me consumía el calor, y de noche la helada, y el sueño se me iba.
41 Esta clase de vida he tenido en tu casa durante veinte años. Catorce te serví por tus dos hijas, y seis por tu ganado, y varias veces me has cambiado la paga.
42 Si no estuviera conmigo el Dios de mi padre, el Dios de Abrahán, el Dios a quien Isaac temía, estoy seguro de que me dejarías ir ahora con las manos vacías. Pero Dios ha visto mi aflicción y el trabajo de mis manos, y por eso te reprendió anoche.»
43 Labán le respondió a Jacob:
«Las hijas son mis hijas, y los hijos son mis hijos; las ovejas son mis ovejas. ¡Todo lo que aquí ves me pertenece! Pero ¿qué puedo hacerles hoy a estas hijas mías, o a los hijos que ellas han tenido?
44 Ven ahora, y hagamos un pacto tú y yo, y que este sea un testimonio entre nosotros dos.»
45 Entonces Jacob tomó una piedra, y la levantó como señal.
46 Jacob les dijo a sus parientes: «Recojan piedras». Y ellos tomaron piedras e hicieron un montón, y allí sobre el montón de piedras comieron.
47 Labán lo llamó «Yegar Sadutá», y Jacob lo llamó «Galaad»
48 porque Labán dijo: «Este montón de piedras es hoy testigo entre nosotros dos». Por eso se le conoce por el nombre de Galaad
49 y de Mispá, pues dijo:
«Que el Señor nos vigile a ti y a mí, ahora que nos separemos el uno del otro.
50 Si acaso humillas a mis hijas, o si tomas otras mujeres además de mis hijas, nadie está con nosotros, pero Dios nos ve y es testigo entre nosotros dos.»
51 Además, Labán le dijo a Jacob:
«Mira este montón de piedras y esta señal, que he levantado entre nosotros dos.
52 Que este montón de piedras y esta señal nos sirvan de testigos, de que ni tú ni yo pasaremos más allá de este montón de piedras, ni de esta señal, para hacernos daño.
53 Que el Dios de Abrahán y el Dios de Najor, el Dios de sus padres, juzgue entre nosotros.»
Y Jacob juró por aquel que era el temor de Isaac, su padre.
54 Luego Jacob ofreció sacrificios en el monte, y llamó a sus hermanos a comer pan. Después de comer, pasaron la noche en el monte.
55 A la mañana siguiente Labán se levantó y besó a sus hijos y sus hijas, y los bendijo; después de eso se fue de regreso a su lugar.
Aclhanma apvalhoc Jacob eyinyoc apipyata
1 Aplingac nic nat amyaa Jacob actemaclha apquilpayvam Labán apquitquic: Apsovjoc mataa ayinyema aptomja appintalhnama apnatoscama— nic nat intomjac aplingay. 2 Apvitac nic nat Jacob aclhinganacmo napaat Labán. Inmasquec nic nat apcasicjayo Labán.
3 Aptomjac nic nat Dios apcanya Jacob: —Itajiclha sat apyap tingma pac nipyesicsa apnaymacoc. Siclhalhma sat otnejic coo— nic nat aptomjac.
4 Apcapajasquic nic nat Jacob apcanya colhic altimnasquiclho apnatamcaa Raquel najan Lea. Inquilmiyaclhec nic nat amyip aptamilquiscamaclha apnatoscama.
5 Aptomjac nic nat apquilanya apnatamcaa: —Inmasque nac seyasicjayo ingilyap, am colhnoc siclhoc alhta. Siclhalhma aptomjac mataa Dios, coo tata Visqui pac. 6 Inquilyasamcoc quellhiya actemaclha alhta sictimaseycam inquilyap. Inmasquec alhta mataa sicyimnaa. 7 Eyinimcasquic alhta Labán. Apvayvesentac alhta mataa acyanmongam sictamjaycam. Apmiyovquic alhta mataa Dios naysicsa aclhanma apvalhoc acmasom Labán. 8 Aptomjac alhta Labán seyanya coo: Itne sat apnatoscama aplhamoclhojo apquitcoc apquilmopeycam. Cotnejic sat acyanmongam aptamjaycam — alhta aptomjac seyanya. Inyiplovcoc alhta sicvitay aplhamoclhojo apquitcoc apquilmopeycam. Moc actemaclha aplhanma alhta intamongvocmoc: Itne sat apnatoscama apquitcoc apquilpilhpopoy acyanmongam aptamjaycam — alhta aptomjac seyanya. Inyiplovcoc alhta sicvitay aplhamoclhojo apquitcoc apquilpilhpopoy. 9 Intomjac alhta malha apquilmam Dios Labán apnatoscama yoyam jelmecsic coo.
10 Invocmec alhta acvoycamlha mataa apquilminsavayclhilha ninatoscama. Evanmasquic alhta coo. Invitac alhta sicvanmoncama yataay apquilinava apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy. Apquilaplhinquic alhta mataa. 11 Aptomjac alhta ángel Dios apcasinancama seyanya coo: Jacob — alhta aptomjac seyanya. —Acnec coo aso — alhta actomjac coo.
12 Aptomjac alhta ángel seyanya coo: Quip ilanojo apquilinava apquilaplhingam apquilvanaa. Aplhamoclhojo apquiltomja apquilmopeycam najan apquilpilhpopoy. Acyasingveclhoc coo aptemaclha mataa Labán napato lhip. 13 Coo sicvisay Dios aptomja lhip setayo tingma Betel. Impayjoc alhta apyilhvatesaclha olivo yingmenic nav'a mataymong. Aplhenquic alhta lhip actemaclha nasoc anco. Noc, iyinyov sat as yoclhilhma. Itajiclha sat apcaoclha — alhta aptomjac seyanya— nic nat aptomjac Jacob.
14 Incatingmavoc nic nat Raquel najan Lea: —Paj coyitnac nincoo lhama asoc ningmayclha ingilyap tingma pac. 15 Inmasquec alhta apquiltamjo ingilyap ongiltimjic ningmolhama. Apsovjoquic alhta apquilhacjam acyanmongam singilyimjapma lhip. 16 Naso, Dios aptomja apyinyovquiscama ingilyap apquilnatam. Eycaso actomja ningilnatam ingancoc nincoo najan inquitquic apancaoc. Ilyejiclhojo sat lhip actemaclha alhta apcanama Dios— nic nat inquiltomjac apnatamcaa.
Jacob apyamasma yoclhilhma
17-18 Appenasquic nic nat aptomjaclha Jacob yoyam etajiclhac apyap tingma pac yoclhilhma Canaán. Apquiltajancasquic nic nat apquilquinamtem voncayispoc. Apquilquinatcasquic nic nat najan apquitquic. Apsovjoc nic nat apquilnatam. Appacjaoclhec nic nat aplhamoclhojo apnatoscama acyanmongam aptamjaycam as yoclhilhma Padan-aram. 19 Am nic nat elhnac Labán tingma pac. Apmiyaclhec nic nat apyinatamaclha apnatoscama yoyam elyesacsic nipquesic. Inyilhalhcoc nic nat Raquel acminyilha quilaycmasquiscama acyitsomalhca Dios. Inyap nic nat apancaoc. 20 Apyilhacpoc nic nat aptajaclho Jacob. Am nic nat elngac amyaa Labán. Enlhit arameo ilhnic nat Labán. 21 Apvoncapaclhec nic nat Jacob najan aclhamoclhojo asoc apancaoc. Apyeycajangvoclhec nic nat vatsam Eufrates. Apmiyaclhec nic nat amay acyascama inquilhe Galaad.
Apquimjaycamcaclha Labán
22 Invocmec nic nat 3 acnim. Pilapcasquic nic nat Labán aplinga amyaa actemaclha apquinyem Jacob. 23 Yejemoc nic nat apcansaclho apnaymacoc Labán yoyam eltimjic apquillhalhma. Apquilimjaoclhec nic nat. 7 acnim nic nat intomjac apvoclho inquilhe Galaad apnaclha Jacob. 24 Alhtaa ilhnic nat intomjac acvanmesa Labán. Invitac nic nat apvanmoncama actemaclha apcanama Dios Apyimtalhnamo. Aptomjac nic nat apcanya: —Quip ingyeylhojo. Itamilsojo sat apvalhoc apnaclha Jacob— nic nat intomjac acvanmesa.
25 Apvoclhec nic nat Labán aptiyanveclhilha Jacob inquilhe Galaad. Apnaclhec nic nat Labán najan apquillhalhmaa.
26 Aptomjac nic nat Labán apcanya Jacob: —¿Soctomja apyilhacpo nac apquinyaja? Apnalaclhec eyitquic malha apquilmam lhip. 27 Apyilhacpoc lhip apquinyaja mepqui seltimnascama coo. Evanquic alhta otnejic siclhalhma lhip acyiplomo acpayjayclha ingvalhoc najan ningilpayvascama yatalhpong najan ninticpaycam namoc. 28 Am alhta jepayvasac eyitquic najan etovana. Somcoc lhip aptemaclha. 29 Evanqui inyicje otnejic sicmasom quilhvo. Apmiyovqui eyca Dios, lhip apyap apvisqui pac. Aptomjac Dios alhtaa lhcac seyanya coo: Quip ingyeylhojo. Itamilsojo sat apvalhoc apnaclha Jacob— aptomjac lhac seyanya. 30 Aptajaclhec alhta lhip ayinyema alipvoyam. ¿So actomja apminyilha nac quilaycmasquiscama ajancaoc acyitsomalhca dios?— nic nat aptomjac Labán.
31 Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Ayacac alhta coo. Incacoc alhta enquenyic emyoc lhip apquitquic. 32 Apvitac sat ancoc lhip quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios, ematong sat aptomja apminyilhma. Coo enaymacoc eltimjic sat apquilvitaycamco. Apvitac sat ancoc asoc apancaoc, isaclha sat lhip— nic nat aptomjac Jacob.
Am nic nat eyasamcoc Jacob acminyilha quilaycmasquiscama Raquel.
33 Aptalhnec nic nat Labán carpa appaclhanma Jacob tingma pac. Aptalhnec nic nat najan Lea tingma ac najan anit quilvanaa altimesaycam tingma ac. Am nic nat etac quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Aptipquic nic nat Lea tingma ac. Aptalhningvoclhec nic nat Raquel tingma ac. 34 Imposquic nic nat siclho Raquel quilaycmasquiscama. Impicanvocmec nic nat coning quiltajanquiscama. Apquitamquic nic nat inyicje Labán. Am nic nat etaclha.
35 Intomjac nic Raquel ayanya inyap: —Tata, nojetanov nasa. Movanquejec coo otnimiclha netin ayinyema sicyamasma sictom— nic nat intomjac.
Apquitamquic nic nat mocjam quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Am nic nat etaclha.
36 Aplovquic nic nat Jacob. Inlhamec nic nat appayvam appamejitsa Labán: —¿Jalhco actemaclha sicmasom? ¿Acsilhnanalhqui ya alhta coo? ¿So actomja seyimjantamo nac lhip? 37 ¿Apvita ya lhquip asoc apancaoc naysicsa asoc ajancaoc apquilhaycam? Ininquin sat asoc apvitayclha napatavo enaymacoc najan napatavo lhip apnaymacoc. Elyicpilcojoc sat actomja asoc apancaoc lhip najan asoc ajancaoc coo. 38 Veinte años alhta intomjac sictimesaycam lhip. Paj alhta epalacmoc apjapaoc nipquesic apquitcoc najan yataay. Paj alhta ongvajac yoyam otoc lhip aptoscama. 39 Inquilajac alhta asoc navjac aclom lhip apnatoscama. Apmatnec alhta mataa aptoscama acnim anco najan alhtaa. Am alhta osaclhac apnaclha lhip. Acyanmoncaseclhec alhta mataa poc coo sictoscama. Lhip alhta apcanem oyanmoncasiclha mataa. 40 Aclingamcoc alhta acmajat acnim anco. Eyajac alhta mataa piyam alhtaa. Am alhta otenac alhtaa. 41 Veinte años alhta intomjac sicma lhip tingma pac. Eycaso actomja acyanmongam asoc ajancaoc: Catorce años intomjac sictimesaycam acyanmongam lhip apquitquic Lea najan Raquel. Seis años intomjac sictimesaycam acyanmongam sicnatoscama. Apvayvesentac alhta mataa acyanmongam sictamjaycam. 42 Epasmec alhta mataa Dios Abraham apvisqui pac najan coo tata apvisqui pac. Am alhta copvanac lhip jeyapajacsic mepqui asoc sicsoycam. Apvitac alhta Dios actemaclha acyitnocjayo evalhoc. Aptomjac alhta apcanem etamilsojoc apvalhoc lhip sicnaclha coo— nic nat aptomjac Jacob.
Actemaclha monquinatquiscama apmayjayoclha Jacob najan Labán
43 Aptomjac nic nat Labán apcanya Jacob: —Coo eyitquic as quilvanaa. Coo etovana as ayitquic quilvanaa. Coo sicnatoscama aplhamoclhojo yataay najan nipquesic. Coo asoc ajancaoc aplhamoclhojo apquilmaycam lhip. ¿Jalhco sat otnejic eyitquic quilvanaa najan etovana? 44 Noc, ongillanac sat pacto monquinatquiscama actemaclha ningmayjayoclha mepqui ningilinmelhamalhca mataa. Cotnatsalhquejec sat mataa nintomjaclha— nic nat aptomjac Labán.
45 Yejemoc nic nat apma mataymong Jacob. Apquinimcasquic nic nat netin actemaclha monquinatquiscama.
46 Aptomjac nic nat Jacob apquilanya apnaymacoc: —Elansiclha as mataymong— nic nat aptomjac.
Apquilansaclhec nic nat. Apquicjesquic nic nat mataymong. Aptovcamquic nic nat maa. 47 Apquiltimec nic nat Labán arameo appayvam as mataymong acvisay “Jegar Sahaduta”, apquiltimec nic nat Jacob hebreo appayvam as mataymong acvisay “Galaad”.
48 Aptomjac nic nat Labán apcanya: —Asoc monquinatquiscama actomja quilhvo nac jay as mataymong. Cotnatsalhquejec sat nintomjaclha— nic nat aptomjac Labán.
Eycaso ayinyema ilhnic nat actimem acvisay Galaad. 49 Najan moc acvisay nic nat Mizpa. Ayinyema ilhnic nat Labán appayvam: —Singvitayo aptomja Dios Apyimtalhnamo naysicsa ningilhpanma ningilyasaclha. 50 Apnatovasquic sat ancoc lhip eyitquic. Aptingyaclhec sat ancoc mocjam moc quilvanaa yoyam etnejic apnatamcaa. Paj lhama enlhit etnejic apvitaycamco. Dios Apyimtalhnamo eyca aptomja apvitaycamco— nic nat aptomjac Labán.
51 Aptomjac nic nat mocjam Labán apcanya: —Quip ilanojo ayinmaclha mataymong. Actomja asoc monquinatquiscama ningiltomjaclha incanit. 52 Eyca as mataymong actomja malha singvitaycamco ningyeycajangvactamo sat ayinmaclha. Actomja acyicpilquemo actemaclha aclhanma ingvalhoc acmasom. 53 Eyicpilcojoc sat ingvalhoc Dios aptomja apvisqui pac lhip apyata Abraham najan aptomja apvisqui pac coo seta Nacor— nic nat aptomjac.
Aplhenquic nic nat Jacob actemaclha yoyam colhejec acyascacmo. Aplhenquic nic nat apvisay Dios Apyimtalhnamo aptomja apvisqui pac apyap Isaac. 54 Apcajac nic nat Jacob apnatoscama actemaclha ningmescama Dios. Apcansaclhec nic nat apnaymacoc netin inquilhe yoyam eltovamcoc. Aptovcamquic nic nat aplhamoclhojo. Apnatinquic nic nat netin inquilhe.
55 Inquitsacac nic nat aplhaticja Labán. Appayvasquic nic nat. Appitsisquic nic nat amalhimpenic apquitquic najan aptovana. Actamila appayvam nic nat aptomjac Labán. Aptajaclhec nic nat mocjam apquinyemayaclha.