El levita y su concubina
1 En aquellos tiempos, cuando Israel no tenía rey, hubo un levita forastero que vivía en la parte más lejana de los montes de Efraín. Este levita había tomado como concubina a una mujer de Belén de Judá,
2 pero ella le fue infiel y se regresó a la casa de su padre, en Belén de Judá, donde estuvo cuatro meses.
3 Entonces su marido fue a buscarla, y le habló con mucho cariño para hacerla volver. Llevó consigo a uno de sus criados y un par de asnos. Su mujer le pidió que entrara a la casa, y cuando el padre de la joven lo vio, salió a recibirlo muy contento.
4 Y así, el levita se quedó tres días en casa de su suegro comiendo y bebiendo.
5 Al cuarto día por la mañana, el levita se levantó con la intención de irse, pero el padre de la joven le dijo:
«Cobren fuerzas con un bocado de pan, y después podrán irse.»
6 Los dos se sentaron, y comieron y bebieron. Luego el padre de la joven le dijo al levita:
«Te ruego que pasen otra noche en mi casa, y que disfrutes de estar aquí.»
7 Sin embargo, el levita se levantó con la intención de partir. Pero su suegro insistió, y volvieron a pasar la noche allí.
8 Al quinto día, nuevamente se levantaron muy de mañana para irse, pero otra vez el padre de la joven le dijo:
«Por favor, recobra las fuerzas, y espera a que termine el día.»
Y los dos comieron.
9 Pero cuando el levita se preparó para irse, con su esposa y su criado, su suegro volvió a decirle:
«Mira, ya pronto va a anochecer. Por favor, pasen aquí la noche, pues el día está por terminar. Quédense aquí, y disfruten. Ya mañana temprano se levantarán y podrán emprender el camino de regreso a su casa.»
10 Pero el levita ya no quiso pasar allí la noche, sino que se levantó, aparejó sus asnos, tomó a su mujer y llegó hasta la entrada de Jebús, que es Jerusalén.
11 Para entonces el día había declinado y comenzaba a anochecer, por lo que el criado le dijo:
«Te ruego que entremos a la ciudad de los jebuseos, para pasar allí la noche.»
12 Su amo respondió, y dijo a su criado:
«No vamos a entrar a ninguna ciudad de extranjeros, que no sea una ciudad israelita. Seguiremos hasta Gabaa.
13 Cuando lleguemos a Gabaa, o a Ramá, podremos pasar la noche allí.»
14 Y así, siguieron su camino. Al ponerse el sol, llegaron cerca de Gabaa, en la tierra de Benjamín.
15 Entonces se apartaron del camino para entrar a la ciudad y pasar allí la noche. Al entrar, fueron a sentarse en la plaza, pues nadie les ofreció su casa para que pudieran dormir.
16 Al anochecer, vieron llegar a un anciano, que venía del campo después de trabajar. Ese anciano era de los montes de Efraín, pero vivía como forastero en Gabaa, pues los habitantes de ese lugar eran de la tribu de Benjamín.
17 Cuando el anciano levantó la mirada, vio al viajero en la plaza y le preguntó:
«¿De dónde vienes, y adónde vas?»
18 El viajero respondió:
«Venimos de Belén de Judá, y vamos a lo más alejado de los montes de Efraín, de donde soy. Estoy regresando de Belén de Judá, y ahora me dirijo a la casa del Señor. Nadie me ha dado alojamiento en su casa.
19 Pero tenemos todo lo que necesitan nuestros asnos, y pan y vino para mí y para mi mujer, y para el criado que me acompaña. No nos hace falta nada.»
20 Y el anciano le respondió:
«Que la paz sea contigo. Desde ahora, lo que necesites corre por mi cuenta. Solo una cosa: no quiero que pases la noche en la calle.»
21 Y el anciano los llevó a su casa, y les dio de comer a sus asnos; luego ellos se lavaron los pies, y comieron y bebieron.
22 Pero cuando estaban disfrutando de todo, unos hombres corruptos de la ciudad rodearon la casa, golpearon la puerta, y le gritaron al anciano, dueño de la casa:
«¡Saca al hombre que ha entrado en tu casa! ¡Queremos acostarnos con él!»
23 El dueño de la casa salió y les dijo:
«¡No, hermanos míos! ¡Yo les ruego que no le hagan daño a este hombre! ¡Es mi huésped! ¡No cometan tal perversidad!
24 Miren, tengo una hija que es virgen, y también está aquí su mujer. Ahora mismo las voy a sacar, para que hagan con ellas lo que les parezca. ¡Pero no cometan una infamia con este hombre!»
25 Pero como aquellos hombres no le hicieron caso al anciano, el levita tomó a su mujer y la sacó, y ellos la violaron durante toda la noche y hasta la mañana. Al rayar el alba, la dejaron en paz.
26 Antes de amanecer, la mujer llegó hasta la puerta de la casa del anciano, donde estaba su marido, y allí cayó muerta, hasta que amaneció.
27 Por la mañana, el levita se levantó y abrió las puertas, dispuesto a seguir su camino. Fue entonces cuando vio que su concubina estaba tendida a la entrada de la casa, con las manos sobre el umbral de la puerta.
28 Entonces le dijo:
«¡Levántate, y vámonos!»
Pero como ella no respondió, el levita la levantó, la echó sobre su asno, y se fue a su tierra.
29 Al llegar a su casa, tomó un cuchillo y descuartizó a su mujer en doce pedazos, y repartió los pedazos por todo el territorio de Israel.
30 Todos los que veían eso, decían: «Desde que los israelitas llegaron de Egipto, y hasta nuestros días, ¡jamás se había visto que alguien hiciera algo así! Esto da en qué pensar. Tenemos que ponernos de acuerdo, y actuar.»
Enlhit levita najan moc aptava
1 Nalhit acnim nic nat intomjac. Mepqui ilhnic nat apvisqui nipyesicsa enlhitaoc Israel. Apnec nic nat lhama levita inquilhe alvinatem Efraín, mocjay anco. Aptimec nic nat moc aptava quilvana ayitcoc ayinyema tingma Belén yoclhilhma Judá. 2 Innatjavoc nic nat avalhoc apnaclha atava. Intajaclhec nic nat inyap tingma pac Belén. Innec nic nat maa cuatro piltin. 3 Appecjam nic nat levita esovjam quilvana acyamasma, eyantamenta sat mocjam. Apcanyacpec nic apquilancam etnejic aplhalhma, enaliclha anit apnatoscama yamelyeyjaycoc. Invitac nic nat quilvana apvactama atava. Inmec nic nat tacja inyap tingma pac. 4 Apmec nic nat tacja inyap, acyiplomo acpayjayclha apvalhoc. Apcanyacpec nic nat apipjayim elhojoc lhama. Apnaclhec nic nat natqui acnim levita najan apquilancam, payjoc apipyata tingma pac. Aptovcamquic nic nat, apyinamquic nic nat, apnatinquic nic nat maa. 5 Invocmec nic nat cuatro acnim apnalhaticja alhtoo yoyam eltajiclha. Apvitac nic nat quilvana inyap.
Aptomjac nic nat apcanya apipjayim: —Itov siclho pan apquitcoc, colhic sat apyimnatem — nic nat aptomjac.
6 Apquilnaclhec nic nat mocjam, yoyam eltovamcoc najan elyinamcoc. Apcanyapec nic nat elhic mocjam lhama alhtaa. 7 Appecjam nic nat inyicje elhong levita. Apquilinlhanacmec nic nat apipyata elhic mocjam.
8 Invocmec nic nat cinco acnim. Aplhaticjac nic nat alhtoo levita, appecjam elhong. Apquilinlhanacmec nic nat mocjam quilvana inyap, yoyam etoc siclho amamyi aplhingam apipjayim, colhic sat apyimnatem. Aptovcamquic nic nat mocjam acvaycmo actalhnam. 9 Appecjam nic nat levita elhong, aclhalhma sat moc aptava najan apquilancam. Apquilinlhanacmec nic nat mocjam apipyata, apcanya elhnam mocjam, ayinyema actomjayclho alhtaa. Etyinic siclho alhtaa, elhaticjac sat secaseclha, elhong sat alhtoo. 10 Am nic nat coyacmoc levita elhic mocjam alhtaa. Appecjam nic nat elhong, eyantemiclha moc aptava, najan apquilancam, najan apquilquinamtem yamelyeyjaycoc. Apquilvocmec nic nat tingma Jebús, ningiltimem Jerusalén.
11 Aptomjac nic nat apquilancam apcanya levita: —¿Tasi ya onlhic alhtaa nac jay as tingma apvanyam nipyesicsa jebuseos? — nic nat aptomjac.
12 Apcatingmavoc nic nat levita: —Mongvanquejec ongilpalhcac tingma apvanyam metnaja nintemolhama israelita. Ongilpeyvojoc sat tingma Gabaa. 13 Ningvitac sat ancoc tingma Gabaa, tasic najan Ramá, onlhic sat alhtaa — nic nat aptomjac.
14 Apquilmiyaclhec nic nat mocjam, actalhnacmo apquilvita tingma Gabaa, tingma apancaoc apquilmolhama tribu Benjamín. 15 Apquilyinyovquic nic nat amay, elantilhic tingma Gabaa, elhnam sat alhtaa nac jay. Am nic nat elmac tacja enlhit maa. Apnaclhec nic nat acyivey olhma tingma apvanyam.
16 Alhtaa ilhnic nat intomjac. Apyeycajac nic nat enlhit apvanyam apquinyema amyip, aptajaclho tingma pac. Apquinyemayaclha ilhnic nat inquilhe alvinatem Efraín, appalhaviyam metnaja apquiltemolhama tribu Benjamín, aptomja tingma apancaoc Gabaa.
17 Pilapcasquic nic nat enlhit apvanyam apvita maycaa. Aptomjac nic nat apcanya: —¿Co laa apquimpaa, co laa apyasa? — nic nat aptomjac.
18 Apcatingmavoc nic nat levita: —Siclhingam coo, ningilinyemac lhac tingma Belén yoclhilhma Judá. Ongmiyaclhac sat mocjay anco, inquilhe alvinatem Efraín. Payjoc maa tingma ajac. Acnec alhta tingma Belén, quilhvoc sictajayclha mocjam. Paj coo otac lhama enlhit semam tacja. 19 Yitnec nincoo actoycaoc ninatoscama yamelyeyjaycoc. Yitnec nintom pan najan uva ayingmenic, yoyam cotoc etava najan coo najan selancam. Coymalhquejec nincoo lhama asoc — nic nat aptomjac.
20 Aptomjac nic nat apvanyam apcanya: —Ingmoc nac lhip. Omoc sat tacja lhip najan apquillhalhmaa. Copvanquejec lhip elhic quip aso alhtaa nac jay — nic nat aptomjac.
21 Apnalaclhec nic nat tingma pac enlhit apvanyam. Apliquic nic nat yingmin apmancoc, aptovcamquic nic nat, apyinamquic nic nat. Apcamquic nic nat actoycaoc yamelyeyjaycoc enlhit apvanyam. 22 Yiplovcoc nic nat acpayjayclha apquilvalhoc. Pilapcasquic nic nat apquilvaa enlhit apquilmapsomcaa apquilvocjay tingma. Apquilticpamquic nic nat tingma apatong.
Apquiltomjac nic nat apquilanya aptomja tingma pac: —¡Itipquis sat enlhit maycaa! ¡Ongilpatjetamcoc siclho as enlhit!— nic nat apquiltomjac.
23 Aptomjac nic nat apcatingmavo: —¡Quip elaylhojo enaymacoc! ¡Maycaa nac as enlhit sicnaclha coo! ¡Noeltovas nasa quellhip! 24 Quip elanojo sictamongvoyam quilvana ayitcoc, mepqui atava. Innec mocjam moc quilvana, maycaa aptava. Olantipsic sat as quilvanaa, yoyam eltimjic acmajayoclha apquilvalhoc quellhip. Noelsilhnanap apanco quellhip apnaclha as maycaa — nic nat aptomjac.
25 Am nic nat elilyajaclhoc appayvam apvanyam. Aptipcasquic nic nat levita quilvana moc aptava. Apquilpatjetamquic nic nat maa, apquiltovasquic nic nat alhtaa acvaycmo secaseclha. Natamin apquilyinyovquic nic nat. 26 Intajavoc nic nat quilvana payjoc tingma apatong apmaclha enlhit apvanyam. Inyaninquic nic nat quilvana ayitsepa. Apnec nic nat atava congne tingma. 27 Alhtooc nic nat aplhaticja atava, apliquic nic nat atong. Pilapcasquic nic nat apvita moc aptava acyitnama, acpayvescama actengaoc tingma apatong, ayitsepma.
28 Aptomjac nic nat apcanya: —¡Lhiya, cotnimiclha netin, poc ongillhong! — nic nat aptomjac.
Am nic nat catingmavoc quilvana ayitsepma. Yejemoc nic nat appatmaoclho ayitsepma netin yamelyeyjaycoc, apquiltajaclho tingma poc mocjay. 29 Apvoclhec nic nat tingma pac. Apliquic nic nat sovo pac. Apyatemenquic nic nat navayc alyiptetaclha ayitsepma. Apyatemenquic nic nat doce navayc, apquilapajasa lhalhma anco yoclhilhma Israel.
30 Pilapcasquic nic nat apquilvita. Apquiltomjac nic nat: —Cotamalhcac mocjam actema nac lha, ayenmo apquilantiyapma nic nat yoclhilhma Egipto israelitas. Elyasamcojo actemaclha yavamlha ontimjic — nic nat apquiltomjac apquilpamejitsacpo.