José interpreta el sueño del faraón
1 Dos años después, sucedió que el faraón tuvo un sueño, en el que se veía de pie, junto al río.
2 Del río salían siete vacas, muy hermosas y gordas, que se alimentaban de los pastos.
3 Tras ellas salían del río otras siete vacas, muy flacas y feas, que se pararon a la orilla del río, cerca de las vacas hermosas,
4 ¡y las vacas flacas y feas se comían a las siete vacas hermosas y gordas! Y el faraón se despertó.
5 Pero volvió a dormirse, y la segunda vez soñó que de una sola caña crecían siete espigas, muy hermosas y llenas de trigo,
6 y que tras ellas salían otras siete espigas, delgadas y marchitadas por el viento solano;
7 ¡y las siete espigas delgadas se comían a las siete espigas hermosas y llenas de trigo! Y el faraón se despertó, y vio que solo era un sueño.
8 Por la mañana el faraón estaba muy agitado, y mandó llamar a todos los magos de Egipto y a todos sus sabios; y el faraón les contó sus sueños, pero no había quien se los pudiera interpretar.
9 Entonces el jefe de los coperos habló con el faraón y le dijo:
«Ahora me acuerdo de que he fallado.
10 Cuando Su Majestad se enojó contra el jefe de los panaderos y contra mí, sus siervos, nos mandó a la prisión en la casa del capitán de la guardia.
11 Y en una misma noche él y yo tuvimos un sueño, y cada sueño tenía su propio significado.
12 Allí, con nosotros, estaba un joven hebreo, siervo del capitán de la guardia; y cuando le contamos nuestros sueños, él nos interpretó lo que cada uno había soñado.
13 Y resultó que todo sucedió tal y como él nos los interpretó: yo fui restituido a mi puesto, y el otro fue enviado a la horca.»
14 El faraón mandó entonces llamar a José. Con mucha prisa lo sacaron de la cárcel, y él se afeitó y se cambió de ropa, y se presentó ante el faraón.
15 El faraón le dijo:
«He tenido un sueño, y no hay quien lo interprete. Pero he oído decir que tú oyes un sueño y lo puedes interpretar.»
16 José le respondió al faraón:
«No depende de mí. Pero Dios dará al faraón una respuesta propicia.»
17 Entonces el faraón le dijo:
«En mi sueño, yo me veía de pie, a la orilla del río.
18 Del río salieron siete vacas muy gordas y hermosas, que se alimentaban de los pastos.
19 Detrás de ellas salieron otras siete vacas, muy flacas y feas. ¡Estaban tan flacas, que no he visto otras tan feas en toda la tierra de Egipto!
20 Y las vacas flacas y feas se comían a las primeras siete vacas gordas,
21 y estas entraban en su panza, y nadie podía saber que las tuvieran adentro, porque se veían igual de flacas, como al principio. Entonces desperté.
22 En mis sueños también vi que siete espigas, llenas de trigo y hermosas, crecían de un mismo tallo.
23 Tras ellas crecían otras siete espigas, delgadas y marchitadas por el viento solano,
24 ¡y las espigas delgadas se comían a las siete espigas hermosas! Les he dicho esto a los magos, pero no hay quien me lo interprete.»
25 José le respondió al faraón:
«El sueño de mi señor el faraón es uno solo. Dios le ha hecho saber lo que él está por hacer.
26 Las siete vacas hermosas son siete años, y las espigas hermosas también son siete años. El sueño es uno solo.
27 También las siete vacas flacas y feas que subían tras ellas son siete años, y las siete espigas delgadas y marchitadas por el viento solano serán siete años de hambre.
28 Esta es mi respuesta a Su Majestad: Dios ha mostrado a Su Majestad lo que él está por hacer.
29 Vienen ya siete años de gran abundancia en toda la tierra de Egipto.
30 Pero a estos les seguirán siete años de hambre. Toda la abundancia será olvidada en la tierra de Egipto, porque el hambre acabará con la tierra.
31 Por causa del hambre que vendrá, y que será gravísima, esa abundancia quedará ignorada.
32 El hecho de que Su Majestad haya tenido el mismo sueño dos veces, significa que Dios ha decidido hacer esto, y que muy pronto lo hará.
33 Su Majestad debe buscarse ya un hombre inteligente y sabio, y ponerlo al frente de la tierra de Egipto.
34 Debe también poner gobernadores al frente del país, y tomar la quinta parte de lo que produzca la tierra de Egipto durante los siete años de abundancia.
35 Se deben almacenar todos los alimentos de estos buenos años que vienen, y bajo el control de Su Majestad recogerse y guardarse el trigo, para el sustento de las ciudades.
36 Estas provisiones deben quedar almacenadas para el país, para los siete años de hambre que habrá en la tierra de Egipto. Así el país no perecerá de hambre.»
José, gobernador de Egipto
37 Esto le pareció bien al faraón y a sus siervos,
38 y el faraón les dijo a sus siervos: «¿Podremos encontrar a otro hombre como este, en quien esté el espíritu de Dios?»
39 A José le dijo:
«Puesto que Dios te ha hecho saber todo esto, no hay nadie tan inteligente y sabio como tú.
40 Así que tú estarás al frente de mi casa, y todo mi pueblo se someterá a lo que digas; solamente en el trono seré mayor que tú.»
41 También le dijo el faraón a José:
«Como ves, yo te he puesto al frente de toda la tierra de Egipto.»
42 Y el faraón se quitó su anillo de la mano, y lo puso en la mano de José; también hizo que lo vistieran con ropas de lino muy fino, y en el cuello le puso un collar de oro;
43 después hizo que subiera en su segundo carro, y que delante de él se gritara: «¡De rodillas!»; y lo puso al frente de toda la tierra de Egipto.
44 Luego el faraón le dijo a José:
«Yo soy el faraón. Pero sin ti nadie alzará la mano ni el pie en toda la tierra de Egipto.»
45 Y el faraón le dio a José el nombre de Safenat Paneaj, y le dio por mujer a Asenat, la hija de Potifera, el sacerdote de On. Entonces José salió para recorrer toda la tierra de Egipto.
46 José tenía treinta años de edad cuando fue presentado ante el faraón, rey de Egipto. Y salió José de la presencia del faraón, y recorrió toda la tierra de Egipto.
47 En aquellos siete años de abundancia la tierra produjo en grandes cantidades.
48 Y José recogió todo el alimento de los siete años de abundancia que hubo en la tierra de Egipto, y almacenó alimento en las ciudades, y entregó a cada ciudad el alimento del campo de sus alrededores.
49 José recogió trigo en grandes cantidades, como si fuera arena del mar, al grado de no poder contarlo, porque era incontable.
50 Antes de que llegara el primer año de hambre, le nacieron a José dos hijos, los cuales le dio Asenat, la hija de Potifera, el sacerdote de On.
51 Al primogénito le puso por nombre Manasés, porque dijo: «Dios me ha hecho olvidar todos mis sufrimientos, y toda la casa de mi padre.»
52 Al segundo le puso por nombre Efraín; porque dijo: «Dios me hizo fructificar en la tierra de mi aflicción.»
53 Los siete años de abundancia que hubo en la tierra de Egipto llegaron a su fin,
54 y comenzaron a llegar los siete años de hambre, como José lo había dicho. Y hubo hambre en todos los países, pero en toda la tierra de Egipto había pan.
55 Cuando arreció el hambre en toda la tierra de Egipto, el pueblo pedía a gritos al faraón que le diera pan. Y el faraón les dijo a todos los egipcios: «Vayan a ver a José, y hagan lo que él les diga.»
56 El hambre cundía por todo el país. Entonces José abrió todos los graneros donde había trigo, y se lo vendía a los egipcios, porque el hambre arreciaba en la tierra de Egipto.
57 Y de todas partes venían a Egipto para comprar trigo de José, porque el hambre había arreciado por toda la tierra.
Apvanmoncama apvisqui faraón
1 Anit años nic nat intomjac. Invitac nic nat apvanmoncama apvisqui faraón: Apquinmam nic nat nicja vatsam acvisay Nilo. 2 Inquilantipquic nic nat vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 3 Inquilantipquic nic nat vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am nic nat coltamila vayqui. Inquilyinavocmec nic nat alyancaclha acnamilay. 4 Yejemoc nic nat actovcalhco vayqui acnamilay. Vayqui alyamjoncama ilhnic nat actom moc.
Aplhaticjac nic nat apvisqui faraón. 5 Aptinquic nic nat mocjam. Invanmasquic nic nat mocjam: Invocmec nic nat 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila ilhnic nat apyilhna. 6 Inquilantipquic nic nat moc 7 apyilhna. Alyamay nic nat apyilhna. Alhcajayam nic nat alyamascama. 7 Intovcalhquic nic nat 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay nic nat actomja actom moc.
Yejemoc nic nat aplhaticja apvisqui faraón. Apyasamcoc nic nat apvanmoncama. 8 Moc acnim nic nat intomjac. Inquitsac'ac nic nat. Intamjam nic nat apvalhoc ayinyema apvanmoncama. Apquilanyam nic nat aplhamoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha najan apquilmopvancaa yoclhilhma Egipto. Apquiltimnam nic nat apvisqui faraón actemaclha apvanmoncama. Am nic nat elyasamcoc yoyam elpeyvescasiclha actemaclha apvanmoncama.
9 Aptomjac nic nat apquimja apmamyi apyatimquiscama anmin apcanya apvisqui faraón: —Acyasingveclhec coo sictomja sicmasom. 10 Aplovquic alhta lhip. Aptanovquic alhta lhip aptemaclha apquilancam apquillanay pan. Aptanovquic alhta coo sictemaclha. Jingilapajasquic alhta singilpilhtetomaclha tingma pac yatapvisqui capitán. 11 Invanmasquic alhta apquimja apmamyi apquillanay pan. Evanmasquic alhta coo lha. Am alhta colhnoc moc actemaclha singilvanmescama. 12 Apnec alhta singilpilhtetomaclha apyimnanic enlhit hebreo. Yatapvisqui capitán apquilancam alhta maa. Ningiltimnasam alhta nincoo actemaclha singilvanmescama. Ingiltimnaseclhec alhta nincoo actemaclha yoyam covac sat. 13 Nasoc alhta intomjac actemaclha aplhanma. Aclhocac alhta mocjam actemaclha alhta sictamjaycam. Intetalhquic alhta apyispoc tama sicmomalhco lhama.
14 Yejemoc nic nat apquilapajasa apvisqui faraón colhic altimnasa José. Aptipcasquic nic nat singilpilhtetomaclha. Aptingyasquic nic nat apyisem José. Apyanmoncaseclhec nic nat poc aptalhnama. Apvoclhec nic nat apnaclha apvisqui faraón.
15 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Yitnec coo actemaclha alhta sicvanmoncama. Paj eyca lhama enlhit yoyam jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama. Aclingac coo amyaa apmopvan lhip jingilpeyvescasiclha actemaclha ningilvanmoncama— nic nat aptomjac apvisqui.
16 Aptomjac nic nat apcatingmavo José: —Jave coo sicmovan ajanco. Dios Apyimtalhnamo aptomja apmopvan eyascasingvomoc apvisqui faraón— nic nat aptomjac.
17 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Invoclhec alhta sicvanmoncama. Ayinmam alhta nicja vatsam acvisay Nilo. 18 Inquilantipquic alhta vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 19 Inquilantipquic alhta vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am alhta coltamila vayqui. Am otayac mocjam lhalhma anco actema nac alyamjoncama. 20 Yejemoc alhta actovalhco 7 vayqui acnamilay. Intovcamquic nic nat moc vayqui alyamjoncama. 21 Am alhta colyipcanacmoc natamin actoycaoc moc vayqui. Acno siclhoc alhta alyamjoncama.
Aclhaticjac alhta coo. 22 Najan moc sevanmescama alhta. Invocmec alhta 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila alhta apyilhna. 23 Inquilantipquic alhta moc 7 apyilhna. Alyamay alhta apyilhna. Alhcajayam alhta alyamascama. 24 Intovcalhquic alhta 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay alhta actomja actom moc. Altimnasquic alhta inyicje apquilyascamco apquiltemaclha. Paj alhta lhama apmopvan jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama— nic nat aptomjac.
25 Aptomjac nic nat José appeyvescaseclho actemaclha apvanmoncama: —Innoc moc anit alvanmescama lhip. Apquiltamjoc Dios yoyam eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 26 Siete vayqui acnamilay acyitsomalhca 7 años. Najan 7 apyilhna acyitsomalhca 7 años. Innoc alhta moc actemaclha acvanmescama. 27 Siete vayqui alyamjoncama alantiyapma vatsam acyitsomalhca 7 años. Innoc moc 7 apyilhna alyamay, alhcajayam alyamascama. Acyitsomalhca 7 años yoyam cotnejic sat mayic ataoc. 28 Eycaso siclhanma lhcac: Apquiltamjoc Dios eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 29 Incovac sat acvamlha 7 años yoyam ongvitac sat cotlaycaoc acyilhna yoclhilhma Egipto. Mepqui ninsovjomo sat cotnejic. 30 Natamin commoc sat moc 7 años yoyam cotnejic mayic ataoc. Colnapoc sat mayic enlhitaoc. Coytejec sat mataa apatic enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 31 Avanjec sat cotnejic apquillingaycamco mayic ataoc. Colvoncamoc sat enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 32 Anit alhta acvanmescama lhip visqui. Appecjasquic Dios Apyimtalhnamo yoyam cotnejic as asoc. Meyinyovsamquejec Dios actemaclha aclhanma apvalhoc. 33 Incaymalhquic lhip visqui etingyac lhama enlhit apyascamco najan apmopvan, yoyam etnejic apquimja apmamyi yoclhilhma Egipto. 34 Incaymalhquic lhip visqui etingya yatapquilviscaa. Ilapajas sat yoclhilhma lhalhma anco. Elansiclhac sat nicja asoc acyilhna. Elmoc sat mataa lhama asoc acyitna inlhojo 5 asoc. Elansiclha sat acyilhna acvocmo 7 años naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. 35 Elansiclhac sat motajap apactic naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. Lhip sat etnejic aptamilquiscama. Coytic sat mataa aptoycaoc enlhitaoc tingma apvanyam. 36 Incaymalhquic elmeyvoc motajap apactic, yoyam colnapejec sat mayic acvocmo 7 años mepqui lha nintom yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac José.
José aptimesomap yatapvisqui
37 Aplingac nic nat apvisqui faraón actemaclha aplhanma José. Apyispaquic nic nat apvisqui najan yatapquilviscaa.
38 Aptomjac nic nat faraón apquilanya yatapquilviscaa: —Paj elhnac lhama enlhit ningyesicsa apna apvalhoc espíritu apanco Dios Apyimtalhnamo— nic nat aptomjac.
39 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Paj lhama enlhit apyascamco apno lhip najan apmopvan. Ayinyemaclha Dios ayinyema apyascamco. 40 Lhip sat etnejic apquimja apmamyi coo tingma ajac. Elilyejiclhojoc sat aplhamoclhojo enlhitaoc lhalhma anco. Paj poc apyimtalhnamo apanco, sicvamlha coo. 41 Lhip aptomja apcanem enlhitaoc yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac.
42 Yejemoc nic nat aplica catquiscama apopejic apvisqui faraón. Apcatquiscasquic nic nat apopejic José. Eycaso actomja ilhnic nat sello pac asoc monquinatquiscama apvisay apvisqui faraón. Apcanayquic nic nat apvisqui colhic acsantimsa aptalhnama aptamila apquilhyevay. Appiquincasquic nic nat apyispoc apnatanma oro asoc acmamnave. 43 Anit carro ilhnic nat apquilquinamtem. Lhama ilhnic nat apvisqui faraón apquinamtem. Moc nic nat aptomja apquinamtem José. Apquinincamquic nic nat apquilpalhamamcaa: Elyitnocjasquis— nic nat apquiltomjac mataa. Mayayo ilhnic nat aptomjac José nipyesicsa enlhitaoc yoclhilhma Egipto.
44 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Copvanquejec lhama enlhit yoclhilhma Egipto elana lhama asoc mepqui apcanem lhip— nic nat aptomjac.
45 Apquiltimec nic nat apvisqui co Egipto appayvam apvisay José Zafnat-panea. Apquilyimjapcasquic nic nat quilvana acvisay Asenat. Potifera apquitca ilhnic nat Asenat. Sacerdote ilhnic nat Potifera tingma apvanyam apvisay On. Aptomjac nic nat José apcanama acyovoclhojo yoclhilhma Egipto. 46 Treinta años nic nat invocmoc apvaneycaoc José macyantamayclha apnaclha apvisqui faraón.
Appayvesamquic nic nat José apvisqui faraón. Aplhinquic nic nat. Apsovjongveclho nic nat aptiyascam yoclhilhma Egipto. 47 Innaclhalhquic nic nat cotlaycaoc acyilhna acvocmo 7 años. Am nic nat cosovjalhca. 48 Apcanayquic nic nat José yoyam elansiclhac motajap apactic acvaycmo 7 años. Apquicjesquic nic nat motajap apactic moclhama tingma apvanyam ayinyema amyip acyitna napocja tingma.
49 Apcanseclhec nic nat José metlaycaoc motajap apactic, mongmovan ongilyipsitic. Apquilvatsamquic nic nat apquilyipsateycaoc apvamlha. Inmasquec nic nat apcopvanco apquilyipsateycaoc.
50 Am nic nat covocmoc mocjam actemaclha mayic. Aptiyacmec nic nat apcanit ayitquic Asenat, José aptava. 51 Apquiltimec nic nat José apvisay apquitca apteyam apmamyi Manasés, Selvoncayam. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios selvoncayam actemaclha siclhingaycamco alhta. Najan selvoncayam enaymacoc— nic nat intomjac apvalhoc. 52 Apquiltimec nic nat José apvisay poc apquitca Efraín, Sicvitay Eyitquic. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios yoyam otac eyitquic yoclhilhma siclingaycamcolha acmasca— nic nat intomjac apvalhoc.
53 Invocmec nic nat nelha 7 años acma nintom yoclhilhma Egipto. 54 Invocmec nic nat actemaclha mayic ataoc, acno actemaclha aclhanma José. Mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc moc yoclhilhma. Yitnec nic nat nintom yoclhilhma Egipto. 55 Invaac nic nat mayic yoclhilhma Egipto. Apquiltingyac nic nat motajap apactic enlhitaoc apnaclha apvisqui faraón.
Aptomjac nic nat faraón apquilanya aplhamoclhojo egipcios (co Egipto): —Eltiyaningvoclhojo José. Elilyejiclhojo sat actemaclha apcanama José— nic nat aptomjac.
56 Mayic nic nat intomjac lhalhma anco. Am nic nat emyavac nintom José. Apquilhaquic nic nat motajap apactic acyanmongam solyayem. Apquilmec nic nat egipcios. Inyangvocmec nic nat mayic. 57 Mepqui nintom nic nat lhalhma anco moc yoclhilhma. Apquilvaac nic nat aptingyeycaoc motajap apactic yoclhilhma Egipto apnaclha José. Ayinyemaclha inyangvocmec nic nat mayic lhalhma anco.