José es vendido por sus hermanos
1 Jacob se quedó a vivir en la tierra de Canaán, donde su padre había vivido.
2 Esta es la historia de la familia de Jacob: José tenía diecisiete años de edad, y apacentaba las ovejas con sus hermanos. El joven José estaba con los hijos de Bilá y con los hijos de Zilpa, las mujeres de su padre; y José informaba a su padre de la mala fama de ellos.
3 Israel amaba a José más que a todos sus hijos, porque lo había tenido en su vejez; por eso le hizo una túnica de diversos colores.
4 Al ver sus hermanos que su padre lo amaba más que a todos ellos, lo odiaban y no podían hablarle de manera pacífica.
5 José tuvo un sueño, y se lo contó a sus hermanos. Pero ellos llegaron a odiarlo aún más.
6 Y él les dijo:
«Escuchen ahora este sueño que tuve:
7 Resulta que estábamos en medio del campo haciendo manojos, y mi manojo se levantaba y se quedaba derecho, mientras que los manojos de ustedes estaban alrededor del mío y se inclinaban ante él.»
8 Sus hermanos le respondieron:
«¿Acaso vas a ser tú nuestro rey, o nos vas a gobernar?»
Y por causa de sus sueños y sus palabras lo odiaron aún más.
9 Pero José volvió a tener otro sueño, y se lo contó a sus hermanos. Les dijo:
«Resulta que tuve otro sueño. Esta vez, el sol y la luna y once estrellas se inclinaban ante mí.»
10 Y les contó esto a su padre y a sus hermanos, y su padre lo reprendió. Le dijo:
«¿Qué clase de sueño es este que tuviste? ¿Acaso tu madre, tus hermanos y yo vendremos a postrarnos ante ti?»
11 Y sus hermanos le tenían envidia, pero su padre meditaba acerca de esto.
12 Cuando sus hermanos fueron a apacentar las ovejas de su padre en Siquén,
13 Israel le dijo a José:
«Tus hermanos están apacentando las ovejas en Siquén. Ven, que voy a enviarte con ellos.»
Y José respondió:
«Aquí me tienes.»
14 Entonces Israel le dijo:
«Anda y ve si están bien tus hermanos y las ovejas, y vuelve a darme la noticia.»
Y lo envió Israel desde el valle de Hebrón, y José llegó a Siquén.
15 Mientras José andaba errante por el campo, un hombre lo halló y le preguntó:
«¿Qué buscas?»
16 José respondió:
«Estoy buscando a mis hermanos; por favor, hazme saber dónde están apacentando.»
17 Y aquel hombre le respondió:
«Ya se fueron de aquí. Pero les oí decir que iban a Dotán.»
José fue entonces en busca de sus hermanos, y los encontró en Dotán.
18 Cuando ellos lo vieron a lo lejos, antes de que él se acercara a ellos hicieron planes contra él para matarlo.
19 Se dijeron el uno al otro:
«Miren, aquí viene el soñador.
20 ¡Vamos, matémoslo ya! Echémoslo en uno de los pozos, y digamos que alguna mala bestia se lo comió. ¡Y vamos a ver qué pasa con sus sueños!»
21 Pero Rubén, al oír esto, lo libró de sus manos y dijo:
«No lo matemos.»
22 Además, para librarlo de sus manos y hacerlo volver a su padre, Rubén les dijo:
«No derramen sangre. Arrójenlo en este pozo que está en el desierto, pero no le pongan la mano encima.»
23 Así que, cuando José llegó a donde estaban sus hermanos, ellos le quitaron su túnica, la túnica de colores que llevaba puesta,
24 y por la fuerza lo arrojaron en el pozo. Pero el pozo estaba seco; no tenía agua.
25 Luego se sentaron a comer su pan. Pero al levantar la vista, vieron que de Galaad venía una caravana de ismaelitas, con sus camellos cargados de aromas, bálsamo y mirra, que llevaban a Egipto.
26 Entonces Judá les dijo a sus hermanos:
«¿Qué ganamos con matar a nuestro hermano y encubrir su muerte?
27 Vengan, vamos a vendérselo a los ismaelitas. No levantemos la mano contra él, pues él es nuestro hermano, nuestra propia carne.»
Y sus hermanos estuvieron de acuerdo con él.
28 Cuando los mercaderes madianitas pasaron por allí, ellos sacaron del pozo a José y lo vendieron a los ismaelitas por veinte monedas de plata. Y ellos se llevaron a José a Egipto.
29 Cuando Rubén volvió al pozo y no halló a José adentro, se rasgó los vestidos;
30 luego volvió a donde estaban sus hermanos, y les dijo:
«¡El niño ya no está! Y yo, ¿a dónde iré?»
31 Entonces ellos tomaron la túnica de José, degollaron un cabrito, y con la sangre tiñeron la túnica;
32 y enviaron la túnica de colores a su padre. Se la presentaron y dijeron:
«Esto es lo que hemos hallado. Fíjate si es o no la túnica de tu hijo.»
33 Cuando Jacob la reconoció, dijo:
«¡Es la túnica de mi hijo! ¡Alguna mala bestia se lo comió! ¡José ha sido despedazado!»
34 Entonces se rasgó los vestidos, puso cilicio sobre sus lomos, y durante muchos días guardó luto por su hijo.
35 Todos sus hijos y todas sus hijas acudieron a consolarlo, pero él no quiso ser consolado, sino que dijo:
«Bajaré al sepulcro, donde está mi hijo, guardando luto por él.»
Y lo lloró su padre.
36 En Egipto, los madianitas lo vendieron a Potifar, que era un oficial del faraón y capitán de la guardia.
1 Apnec nic nat mataa Jacob yoclhilhma Canaán. Actomja ilhnic nat aptiyascamcaclha apyap cotnajaclha apcaoclha apanco. 2 Eycaso actemaclha ilhnic nat amyaa Jacob apmolhama.
José najan apquilpipma
Diecisiete años nic nat apvocmo José. Aptamilcasquic nic nat apyap apnatoscama. Apquilpasmec nic nat apquilpipma. Bilha ayitquic najan Zilpa ayitquic nic nat apquilpipma. Jacob moc apnatamcaa ilhnic nat Bilha najan Zilpa. Apquiltimnasquic nic nat José apnaclha apyap apquiltemaclha apquilpipma.
3 Apcasicjacpoc nic nat mataa José apnaclha apyap, am nic nat elhno apquilpipma. Ayinyemaclha aptiyacmec nic nat José aptomjaclha apvanyam apyap. Aplhocac nic nat José aptalhnama apvinatem apma aptalhamavo, aptamila apanco. 4 Apquilyasamcoc nic nat apquilpipma actemaclha apcasicjayo apyap. Inyiplovcoc nic nat apquiltanoncama apquilpipma. Am nic nat elpayvasac mataa.
5 Nalhit acnim nic nat intomjac. Invanmasquic nic nat José. Apquiltimnasam nic nat apquilpipma actemaclha acvanmescama. Inyangvocmec nic nat apquiltanoncama apquilpipma.
6 Aptomjac nic nat José apquilanya apquilpipma: —Quip elaylhojo. Pac oltimnacsic actemaclha sevanmescama alhta. 7 Ningnam alhta nincoo amyip apquimjaclha motajap apactic. Ningilpilhtetamquic alhta motajap apactic. Inquinmec alhta netin coo sicpilhtetem. Inquiljalhec alhta quellhip apquilpilhtetem ayinmaclha sicpilhtetem— nic nat aptomjac José.
8 Apquilatingmavoc nic nat apquilpipma: —¿Pa ya etnejic lhip visqui ingac? ¿Apquiltamjo ya jingilanic nincoo?— nic nat apquiltomjac.
Inyangvocmec nic nat apquiltanoncama apquilpipma. Apvanmoncama ilhnic nat ayinyemaclha apquiltimnasamcaa.
9 Invanmasquic nic nat mocjam José. Apquiltimnasam nic nat mocjam actemaclha apvanmoncama: —Quip elaylhojo moc actemaclha sevanmescama. Invitac alhta sicvanmoncama acnim najan piltin najan 12 apyova. Apquiljalhamquic alhta sicnaclha coo— nic nat aptomjac.
10 Apquillingac nic nat apquiltimnaycam José apyap najan apquilpipma. Apnavesam nic nat apyap. Aptomjac nic nat apcanya: —¿Jalhco lha actema acvanescama lhip? ¿Apquiltamjo ya lhquip ongiljalhamcoc apnaclha lhip, najan coo najan inquin najan apquilpipma?— nic nat aptomjac.
11 Apquilyasipcasquic nic nat apquilpipma. Inlhenam nic nat apvalhoc apyap actemaclha aplhanma José.
Apmomap José
12 Nalhit acnim nic nat intomjac. Acnaclha paat nic nat apquiltingyascasac apquilpipma. Tingma Siquem nic nat apquilpacjac apquilyap apnatoscama.
13 Aptomjac nic nat apyap apcanya José: —Quip ingyeylhojo. Apquiltamilcasquic sicnatoscama apquilpipma tingma Siquem. Pac ongvapajacsic lhip yoyam etyaningvoclhojo— nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat José: —Jey, tasi— nic nat aptomjac.
14 Aptomjac nic nat apyap apcanya: —Iyas maa. Ityaningvoclhojo sat apquilpipma najan sicnatoscama. Jeltimnasquita sat mocjam actemaclha amyaa— nic nat aptomjac.
Apnec nic nat apyap acpayjo alvata tingma Hebrón. Apcapajasquic nic nat José eyacsic tingma Siquem. 15 Aplhinquic nic nat José. Aplhinganacmec nic nat. Aptajanyavoc nic nat lhama enlhit. Aptomjac nic nat enlhit apcanya: —¿So apquitama yi?— nic nat aptomjac.
16 Apcatingmavoc nic nat José: —Elyipmaa alquitamac. ¿Am ya etac lhip apquiltamilquiscama nipquesic?— nic nat aptomjac.
17 Apcatingmavoc nic nat enlhit: —Apquilimpaclhec alhta mocjam. Apquillhenquic alhta elyacsic maa acvisay Dotán— nic nat aptomjac.
Aplhinquic nic nat José. Apquilvitaclhec nic nat apquilpipma acpayjo Dotán. 18 Apquilvitac nic nat aplhingacmo mocjay José. Yejemoc nic nat apquilpamejitsacpo yoyam elajic apquilyalhing.
19 Apquiltomjac nic nat apquilpamejitsacpo: —Quip elanojo, apvaac maa acvanmescama. 20 Noc, ongilajic sat. Ongyinyoc sat congne malhic. Ongillhenic sat actomja ayajem asoc navjac aclom. Ongilyasamcojoc sat actemaclha acvanmescama alhta— nic nat apquiltomjac.
21 Apmiyovquic nic nat Rubén aplinga actemaclha apquilpamejitsomap. Aptomjac nic nat apquilanya: —Mongvanquejec ongilajic. 22 Ayinyemaclha cotyapoc sat ema. Yitnec malhic aso yoclhilhma actamopeycaoc. Elalhimquis sat malhic. Noelaa nasa ingyalhing— nic nat aptomjac.
Inlhenquic nic nat apvalhoc Rubén yoyam evomsic tap José, yoyam evoclhac sat mocjam apyap tingma pac. 23 Apvocmec nic nat José apnamcaclha apquilpipma. Yejemoc nic nat appatjetacpo. Apquiljalhyovascasquic nic nat aptalhnama apvinatem. 24 Apquilyinyovquic nic nat congne malhic José. Mepqui yingmin nic nat malhic.
25 Apnam nic nat apquilpipma yoyam eltovamcoc. Pilapcasquic nic nat apquilvita allhingacmo voncayispoc apquilquinamtem enlhitaoc ismaelitas. Yoclhilhma Galaad nic nat apquilinyemac. Apquilsacmec nic nat asoc masis ayingmenic najan yamit ayeyvaoc bálsamo najan yamit anic acmasis. Yoclhilhma Egipto nic nat apquilyasac.
26 Aptomjac nic nat Judá apquilanya apquilyalhing: —¿Jalhco sat cotnejic ongajic ingyalhing yoyam ongyilhalhcojo? 27 ¿Intasic lhaja ongyinyoc elmoc sat enlhitaoc ismaelitas? Mongvanquejec ongajic, ayinyemaclha ingyalhing nincoo José— nic nat aptomjac Judá.
Apquilyajaclhoc nic nat apquilyalhing. 28 Apquilvaac nic nat enlhitaoc madianitas apquiltomja apquilyanmoncasomap. Yejemoc nic nat apquilantipsa malhic José. Apquilyinyovquic nic nat elmoc ismaelitas acyanmongam 20 solyayem. Apquilyantimquic nic nat José yoclhilhma Egipto.
29 Aptiyaningveclho ilhnic nat Rubén malhic. Am nic nat etac José congne malhic. Apquilyaptec nic nat aptalhnama ayinyema acyitnocjayo apvalhoc.
30 Apmiyaclhec nic nat apnamcaclha apquilyalhing. Aptomjac nic nat Rubén apquilanya: —Paj mocjam ingyalhing. ¿Jalhco sat otnejic?— nic nat aptomjac.
31 Yejemoc nic nat apquilaja yataay apquitcoc. Apquilyilhvasquic nic nat yataay em pac José aptalhnama apvinatem. 32 Apquilapajasquic nic nat aptalhnama apnaclha apquilyap. Najan actemaclha amyaa: Ningvitac nincoo as apava. Iyicpilcojo sat lhip, ¿naso ya aptalhnama lhip apquitca?— nic nat intomjac amyaa.
33 Apvitac nic nat apava Jacob. Apyicpilcoc nic nat: —Nasoc anco José aptalhnama. Asoc navjac aclom alhta ayajem— nic nat aptomjac.
34 Apquilyaptec nic nat aptalhnama apanco Jacob. Aptalhneclhec nic nat aptalhnama appayjeycam ayinyema acyitnocjayo apvalhoc. Am nic nat comasquingvaycmoc acyitnocjayo apvalhoc Jacob. 35 Apquiltamjoc nic nat eltamilquiscomoc apvalhoc apquitquic. Am nic nat colcac apvalhoc Jacob. Apvinec nic nat.
Aptomjac nic nat apquilanya: —Comasquingvomejec sat mataa acyitnocyajo evalhoc acvocmo siyitsepma. Olhojoc sat lhama sictamongvoyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo— nic nat aptomjac Jacob.
36 Apquilvoclhec nic nat yoclhilhma Egipto enlhitaoc madianitas. Apquilyinyovquic nic nat José. Apmec nic nat enlhit apvisay Potifar. Yatapvisqui ilhnic nat Potifar, capitán nipyesicsa singilpilhtetemo. Apquiltamilquiscama nic nat faraón aptomjac apvisqui yoclhilhma Egipto.