1 A todo esto dirigí mi atención, para concluir lo siguiente: Que la gente sabia y honrada está en las manos de Dios, lo mismo que sus obras, pero que nosotros los mortales nada sabemos del amor ni del odio, aun cuando los tengamos delante de nosotros.
2 A todos nos espera lo mismo. El mismo final tendrán los justos y los injustos, los buenos y los malos, los puros y los impuros, los que ofrecen sacrificios y los que no los ofrecen, los que hacen lo bueno y los que hacen lo malo, los que hacen juramentos y los que no los hacen.
3 Hay un mal en todo lo que se hace bajo el sol, y es que a todos los mortales nos espera lo mismo, y que durante toda nuestra vida tenemos el corazón lleno de maldad e insensatez, y que al final acabamos entre los muertos.
4 Sin embargo, aún hay esperanza para todos los que viven, pues un perro vivo es mejor que un león muerto.
5 Ciertamente, los que viven saben que un día morirán; pero los muertos nada saben ni nada esperan, porque su memoria queda en el olvido.
6 También mueren con ellos sus amores, sus odios y sus envidias, y jamás vuelven a participar en nada de lo que se hace bajo el sol.
7 ¡Vamos, disfruta de tu pan con alegría, y bebe tu vino con un corazón feliz, porque tus obras son del agrado de Dios!
8 ¡Que sean siempre blancos tus vestidos! ¡Que nunca te falte perfume en la cabeza!
9 ¡Goza de la vida con tu amada, todos los días de la vana vida que se te ha concedido bajo el sol! ¡Esa es tu parte en esta vida! ¡Eso es lo que te ha tocado de todos tus afanes bajo el sol!
10 Todo lo que te venga a la mano hacer, hazlo según tus fuerzas. En el sepulcro, que es adonde vas, no hay obras ni proyectos, ni conocimiento ni sabiduría.
11 Volví la mirada, y vi bajo el sol que no son los más veloces los que ganan la carrera, ni son los más fuertes los que ganan la guerra; también vi que los sabios no tienen qué comer, que quien es inteligente no es necesariamente rico, y que quien tiene conocimientos no siempre es favorecido. Todos ellos tienen su momento y su ocasión.
12 A decir verdad, nosotros los mortales no sabemos cuándo nos llegará la hora. Somos como los peces cuando caen en la red artera, o como las aves cuando caen en la trampa: cuando un mal momento nos sobreviene, quedamos atrapados.
13 También he visto bajo el sol algo que encierra una gran sabiduría:
14 Un rey muy poderoso lanzó su ataque contra una ciudad muy pequeña, defendida por muy pocos hombres. Le puso sitio y levantó contra ella grandes baluartes.
15 Allí dentro se encontraba un hombre pobre, pero sabio, que con su sabiduría podría haber salvado a la ciudad, ¡pero nadie se acordó de ese hombre pobre!
16 Entonces me dije: «La sabiduría puede más que la fuerza, aun cuando la sabiduría del pobre sea menospreciada y no se preste atención a sus consejos.»

17 Es mejor escuchar las suaves palabras del sabio
que los gritos del rey de los necios.
18 La sabiduría es mejor que las armas de guerra,
aunque un solo error destruye muchas cosas buenas.
Actemaclha ningileyvam najan ningitsepma
1 Acyasingvocmec alhta actema nac jay: Dios ayinyema apquiltemaclha enlhit apquilpeyvomo najan enlhit apquilyascamco. Paj copvanac mataa ingyasicjojo apanco enlhit, paj copvanac etanovac apanco. 2 Acno moc mataa actamongvamlha nelha: apquiltemaclha enlhit apquilpeyvomo najan mepqui apquilpeyvomo, najan enlhit apquiltamila najan apquilmapsomcaa, najan enlhit apcasicjamap najan aptanovmap napato Dios, najan apquiltingyey macmescama Dios najan mepqui asoc macmescama Dios, najan enlhit apsilhnanomap apanco najan mepqui apsilhnanomap apanco, najan aptomja aplhanma mepqui apyeycajascaoc najan aptomja apyeycajascaoc aplhanma.
3 Acno moc mataa actamongvamlha nelha, actomja coliclama ingvalhoc. Inyangvocmec mataa apquiltemaclha apancaoc enlhit apquilmapsomcaa. Nelha sat cotnejic ningitsepma.
4 Yitnec mataa mongyasquiyam naysicsa ningileyvam. Intasi inyicje ningvita simjing mepqui ayitsepma, am colhno ningvitay yamacmeyva ayitsepma. 5 Ningileyvec mocjam nincoo, ningyasamcoc nincoo nelha nintiyascam, yoyam ongitsapoc. Am elyasamcoc mataa apquilmasquingvaycmo nano, alvoncacmo inyicje apquilvisay. 6 Inmasquec nipyesicsa apquilmasquingvaycmo apquiltemaclha apquilasicjayo, najan apquiltemaclha apquillom, najan moc apquiltemaclha apancaoc. Mejingilpasmejec sat mataa naysicsa ningileyvam as nalhpop, ayinyema apquilmasquingvoyam nano.
7 ¡Ingva! Pac ontovamcoc pan naysicsa acpayjayclha ingilvalhoc, najan ongyinamcoc uva ayingmenic. Apyispaquic Dios Visqui ingac nintemaclha nincoo. 8 Pac ontingyac apava aptamila apmopoy, pac ongatsisic impatic asoc acmasis. 9 Pac ongilasicjojoc mataa intava naysicsa ningileyvam acyavatem ayinyema Dios. Actomja malha acyanmongam ningilvascapma ningiltamjaycam as nalhpop. 10 Pac ongilvascapoc mocjam ningillanay asoc ningilanyomalhca ongillana. Ningatoynalhquic sat ancoc actomjaclha nelha acnim, comascoc sat ningiltamjaycam, najan aclhanma ingilvalhoc, najan acyascamco ingvalhoc, najan ningyicpilquemo.
Alhto inyicje nintemaclha
11 Acvitac coo mocjam as nalhpop: Jave apquilvoyam apquilmamyi apquiltimesquiscama carrera. Jave apquilyimnatem apquiltimesquiscama apquilimpocjay. Jave enlhit apquilyascamco acyitnama aptoycaoc. Jave enlhit mayayo acma apquilnatam. Jave enlhit apquilmopvancaa, yoyam elmacpoc tacja. Cotlapsic sat mataa, acvaa inlhojo apquillingaycamco acyimtalhnama. 12 Paj ongilyasamcoc nincoo actomjaclha nelha ningileyvam: Ongmalhcac sat nalhit acnim, acno quilasma almomalhca yamyamayin, najan asoc navjac almomalhca trampa. Ongmalhcac sat nincoo naysicsa mepqui ningay asoc acmasom.
13 Acyasingvocmec coo mocjam acvisay nintemaclha ningyascamco: 14 Apquillanac nic nat apquilimpocjay apvisqui apyimnatem najan apnaymacoc, nipyesicsa tingma apquitcoc, apcanito enlhit. 15 Apnec nic nat natingma enlhit apyascamco mepqui apquilnatam. Apvanqui inyicje elvomsic tap apnaymacoc ayinyema aptemaclha apyascamco, am eyca colhenac apquilvalhoc apnaymacoc apvisay apanco apyascamco.
16 Naso coo sicpayvam, tasic anco nintemaclha ningyascamco, am colhno nintemaclha ningyimnatem. Am eyca ongiljalhnoc mataa appayvam enlhit apyascamco ningvita inlhojo mepqui apquilnatam, evenacpoc sat maa.

17 Intasi nac ongilaylhojo appayvam enlhit apyascamco, am colhno appayvam acyeyjamelhma apanco, aptomja ayanem.

18 Intasi nac nintemaclha ningyascamco, am colhno eyca ningilmaycam, yoyam ongilnapoc.

Lhama nimpayvam aclhinganyam, avanquic cotvacsic acyovoclhojo asoc.