La locura de Nabucodonosor
1 «Yo, el rey Nabucodonosor, me dirijo a todos los pueblos, naciones y lenguas que habitan en todo el país. ¡Que la paz les sea multiplicada!
2 Es conveniente que yo dé a conocer las señales y milagros que el Dios altísimo ha hecho conmigo.
3 ¡Cuán grandes son sus señales, y cuán prodigiosas sus maravillas! Su reino es un reino sempiterno. Su señorío va de generación en generación.
4 »Yo, Nabucodonosor, gozaba en mi palacio de tranquilidad y prosperidad.
5 Pero tuve un sueño que me espantó, y mientras yacía en mi lecho, las imágenes y visiones que pasaban por mi cabeza me dejaron perturbado.
6 Por eso mandé que se presentaran ante mí todos los sabios de Babilonia, para que me dieran a conocer la interpretación del sueño.
7 Y vinieron magos, astrólogos, hechiceros y adivinos, y yo les conté mi sueño, pero ellos no me pudieron decir lo que significaba.
8 Finalmente, se presentó ante mí Daniel, también llamado Beltsasar, como el nombre de mi dios, en quien habita el espíritu de los dioses santos. Yo le conté mi sueño, y le dije:
9 “Beltsasar, jefe de los magos: según entiendo, en ti radica el espíritu de los dioses santos, y ningún misterio te es oculto. Hazme saber qué significan las visiones que he tenido en mi sueño.
10 Lo que yo veía en mi mente, mientras estaba en mi lecho, es lo siguiente: Me parecía ver que en medio de la tierra había un árbol de gran altura.
11 Este árbol crecía y se hacía fuerte, y su copa llegaba hasta el cielo. ¡Se podía ver desde los lugares más lejanos de la tierra!
12 Era de hermoso follaje y de abundante fruto, y de él podían alimentarse todos. Todas las bestias se refugiaban bajo su sombra, en sus ramas anidaban las aves del cielo, y de él se alimentaba la humanidad entera.
13 »”Mientras yacía en mi lecho, en las visiones de mi mente vi descender del cielo a un vigilante santo,
14 que a gran voz clamaba: ‘¡Derriben el árbol, y córtenle las ramas! ¡Quítenle el follaje, y esparzan su fruto! ¡Espanten a las bestias que yacen bajo su sombra, y a las aves que anidan en sus ramas!
15 Pero dejen en la tierra solo la cepa de sus raíces, y sujétenlas con cadenas de hierro y de bronce entre la hierba del campo. ¡Dejen que lo empape el rocío del cielo, y que crezca entre las bestias y entre la hierba del campo!
16 ¡Que cambie su corazón humano y se le dé un corazón de bestia, y que transcurran sobre él siete tiempos!
17 Esta sentencia la han decretado los vigilantes, y los santos han ordenado ejecutarla, para que todos los seres vivos reconozcan que el Altísimo es el señor del reino de los hombres, y que él entrega este reino a quien él quiere, y entroniza en él al hombre más humilde.’
18 »”Yo, el rey Nabucodonosor, he tenido este sueño, y tú, Beltsasar, me dirás qué es lo que significa, porque todos los sabios de mi reino no han podido decírmelo. Pero tú sí puedes dármelo a saber, porque en ti habita el espíritu de los dioses santos.”»
19 Durante casi una hora Daniel, también llamado Beltsasar, quedó atónito y sus pensamientos lo perturbaban. Pero el rey le habló y le dijo:
«Beltsasar, que no te perturben ni el sueño ni su interpretación.»
Beltsasar respondió y dijo:
«Mi señor, que el sueño y su interpretación se hagan realidad en tus enemigos y en los que mal te quieren.
20 El árbol que viste crecer y hacerse fuerte, y cuya copa llegaba hasta el cielo y podía verse desde los lugares más lejanos de la tierra,
21 y cuyo follaje era hermoso y su fruto abundante, y del cual se alimentaban todos, y bajo cuya sombra se refugiaban las bestias del campo, y en cuyas ramas anidaban las aves del cielo,
22 es Su Majestad, que ha crecido y se ha hecho fuerte, pues su grandeza ha aumentado hasta alcanzar el cielo, y su dominio llega hasta los confines de la tierra.
23 En cuanto al vigilante santo que Su Majestad vio descender del cielo, y que decía: “Corten el árbol y destrúyanlo, pero dejen la cepa de sus raíces en la tierra y entre la hierba del campo, y sujétenla con cadenas de hierro y de bronce y que lo empape el rocío del cielo, y que viva entre las bestias del campo, hasta que transcurran sobre él siete tiempos”,
24 la interpretación es la siguiente: El Altísimo ha dictado su sentencia sobre Su Majestad, mi señor,
25 y Su Majestad será expulsado de entre los hombres y habitará entre las bestias del campo; lo alimentarán con la hierba del campo, como a los bueyes, y se bañará con el rocío del cielo. Siete tiempos transcurrirán hasta que Su Majestad reconozca que el Altísimo es el señor del reino de los hombres, y que él entrega ese reino a quien él quiere.
26 En cuanto a la orden de dejar en la tierra la cepa de las raíces del mismo árbol, eso significa que el reino de Su Majestad se mantendrá firme, luego de que Su Majestad reconozca que quien gobierna es el cielo.
27 Por lo tanto, acepte Su Majestad mi consejo y redima sus pecados impartiendo justicia, y sus iniquidades tratando a los oprimidos con misericordia, pues tal vez así su tranquilidad se vea prolongada.»
28 Todo esto le sucedió al rey Nabucodonosor.
29 Pero doce meses después, mientras este se paseaba por el palacio real de Babilonia,
30 exclamó:
«¿Acaso no es esta la gran Babilonia, que con la fuerza de mi poder y para gloria de mi majestad he constituido como sede del reino?»
31 Todavía estaba hablando el rey cuando del cielo vino una voz, que decía:
«A ti, rey Nabucodonosor, se te hace saber que el reino se te ha arrebatado.
32 Serás expulsado de entre los hombres, vivirás entre las bestias del campo, y te alimentarán como a los bueyes. Pasarán siete tiempos sobre ti, hasta que reconozcas que el Altísimo es el señor del reino de los hombres, y que él entrega este reino a quien él quiere.»
33 En ese mismo instante se cumplió esta sentencia sobre Nabucodonosor, y este fue expulsado de entre los hombres y se alimentaba de hierba, como los bueyes, y su cuerpo se empapaba con el rocío del cielo, hasta que el pelo le creció como plumas de águila, y las uñas como las garras de las aves.
34 «Pero al fin del tiempo yo, Nabucodonosor, levanté los ojos al cielo y recobré la razón. Bendije entonces al Altísimo; alabé y glorifiqué al que vive para siempre, cuyo dominio es sempiterno, y cuyo reino permanece por todas las edades.
35 Todos los habitantes de la tierra son considerados como nada; el Altísimo hace lo que él quiere con el ejército del cielo y con los habitantes de la tierra, y no hay quien pueda impedírselo, ni cuestionar lo que hace.
36 En ese mismo instante recobré la razón y la majestad de mi reino, junto con mi dignidad y mi grandeza, y mis gobernadores y mis consejeros acudieron a mí, y fui restablecido en mi reino y se me dio mayor grandeza.
37 Por eso yo, Nabucodonosor, alabo y engrandezco y glorifico al Rey del cielo, porque todas sus obras son verdaderas, y sus caminos justos, y él puede humillar a los que se muestran soberbios.»
Moc acvitay apvanmoncama apvisqui
1 Aptalhosquic nic nat amyaa apvisqui Nabucodonosor: Coo sicvisay Visqui Nabucodonosor. Altamjoc quellhip coytic actamilaycam apquilvalhoc apyovoclhojo enlhitaoc apquileyvam as nalhpop. 2 Elyasamcojo quellhip aptamjaycam simpilapquiscama, setnesquiscama alhta Dios apna netin. 3 ¡Avanjec anco apmopvan najan aptamjaycam simpilapquiscama Dios! ¡Cotningvomejec sat nelha apcanamaclha Dios najan aptemaclha apmopvan!
4 Coo sicvisay visqui Nabucodonosor. Acnec alhta coo tingma ajac, acyitna inlhojo actamilaycam evalhoc, am alhta coymalhcac lhama asoc. 5 Invitac alhta sicvanmoncama alhtaa. Intiyacmec alhta evalhoc acyiplomo siyay coo, ayinyema acvitay sicvanmoncama. 6 Ayapajasquic alhta amyaa, yoyam jeltiyaningvota apyovoclhojo apquiltemaclha apquilyascamco yoclhilhma Babilonia. Altamjoc alhta jelyascasingvomoc actemaclha acvitay sicvanmoncama. 7 Apquilvoctac alhta sicnaclha apyovoclhojo quilaney poc, najan apquilyascamco actemaclha injangaoc, najan apquilyascamco apquiltemaclha, najan apquilyascamco apyová. Altimnasquic alhta inyicje actemaclha acvitay sicvanmoncama. Am alhta colapvancaac jelyascasingvomoc. 8 Alhayi alhta apvocta sicnaclha Daniel, moc apvisay Beltsasar, apvisayó lhama dios ajanco. Espíritu apanco Dios apna apvalhoc Daniel. Altimnasquic alhta actemaclha acvitay sicvanmoncama, actomjac alhta siyanya: 9 Lhip Beltsasar, apquimja apmamyi nac lhip nipyesicsa apquilyascamco apquiltemaclha. Acyasamcoc coo apna lhip apvalhoc espíritu apanco Dios. Apyasamcoc lhip acyovoclhojo asoc alyilhamalhca. Quip ingyeylhojo, jeltimnas siclho asoc acvitay sicvanmoncama. Jeyascasingvom sat actemaclha acvitay sicvanmoncama. 10 Eycaso alhta acvitay sicvanmoncama naysicsa sicyitnama:

Inquinmec alhta lhama yamit nitnoc anco natalo amyip.
11 Inquictinquic alhta yamit, acticlhicvocmo netin. Invitalhquic alhta yamit apquilaneyo enlhit apquileyvam lhalhma anco.
12 Altamila alhta ava, cotlaycaoc alhta acyilhna eltovamcoc apyovoclhojo enlhit. Inquilyancac alhta pisquisca enlhit apnatoscama. Inquilyancac alhta nata allanay alhanaoc netin yamit. Inquinyemac alhta as yamit nintom, apquiltiyaningvoycta apyovoclhojo enlhitaoc as nalhpop.

13 Pilapcasquic alhta acvita sicvanmoncama ángel enlhit apquinyema netin. 14 Aptomjac alhta ángel apyimnatesa appayvam:

Elyatemen sat yamit, elsavojo actengaoc. Elsavojo yamit ava najan acyilhna. Colinyajamcoc sat apnatoscama alyanca coning yamit, najan nata alyanca maa.
15 Noelic nasa avjac acyiplomo ayquipmenaoc. Enatjit sat cadena yamit avjac, coytic ac lha naysicsa paat. Cotyamoc sat tiyam etin acyitnamaclha, coytic sat nalhpop yamit avjac, acno alyanca nalhpop ninatoscama.
16 Mepqui apvalhoc sat etnejic, elhojoc sat (apvisqui) asoc navjac, acvaycmo siete años elngamcojo acmasom.
17 Eycaso ayinyema siclho apquilpamejitsomap ángeles Dios apquilasinancama. Elyasingvomoc sat apyovoclhojo enlhitaoc, aptemaclha Dios apna netin apyimtalhnamo. Apvanquic etnesquisic apvisqui apjalhnancoc, apvanquic elvatesquisic apvisqui nipyesicsa enlhitaoc. Apvanquic etnesquisic apvisqui apjalhnancoc enlhit mepqui ayajamalhco apvalhoc.

18 Eycaso siclhanma acvitay sicvanmoncama, sicvisay visqui Nabucodonosor. Lhip Beltsasar, jeyascasingvom sat amyaa. Paj lhama apyascamco apquiltemaclha comopvan jeltimnacsic. Apvanqui eyca lhip jeyascasingvomoc, ayinyema lhip apvalhoc apna espíritu apanco Dios — nic nat aptomjac apvisqui.
19 Intiyacmec alhta apvalhoc alinga amyaa Daniel, moc apvisay Beltsasar. Actomjac alhta siyanya Beltsasar: Nocotyim nasa apvalhoc lhip, aplinga amyaa acvitay sicvanmoncama najan actemaclha singyascasingvoyam. Apcatingmavoc alhta Beltsasar: ¡Altamjo inyicje ellingamcojo acyimtalhnama cotnaja ingmoc, yoyam emyovacpoc lhip visqui apyimtalhnamo! 20 Invitac alhta lhip apvanmoncama yamit acvinatem, acticlhicvocmo netin, acvitamalhca apquilaneyo enlhitaoc lhalhma anco. 21 Altamila alhta yamit ava, cotlaycaoc alhta acyilhna eltovamcoc enlhitaoc lhalhma anco. Inquilyancac pisquisca enlhit apnatoscama, inquilyancac nata netin yamit allanay alhanaoc. 22 Lhip visqui apyimtalhnamo apyitsomacpo yatim acvinatem. Apyimtalhnamo apanco nac lhip, acvaycmo netin lhip apcanamaclha najan acvaycmo lhalhma anco as nalhpop. 23 Invitac alhta lhip apvanmoncama lhama ángel apvayventama as nalhpop, aptomja apcanya: Elyatemen sat yamit, eltovas maa. Elmiyov sat avjac acyiplomo ayquipmenaoc. Enatjit sat cadena yamit avjac, coytic ac lha naysicsa paat. Cotyamoc sat tiyam etin, coytic sat avjac nalhpop, acno alyanca nalhpop ninatoscama, acvaycmo siete años. 24 Eycaso singyascasingvoyam Dios apna netin aplhenacpo lhip visqui apyimtalhnamo. 25 Eyinyovacpoc sat lhip visqui apyimtalhnamo, epalhavomoc sat asoc navjac najan ninatoscama. Etoc sat lhip paat, acno actom vayqui. Cotyamoc sat tiyam etin apyitnamaclha lhip. Cotnejic sat acvaycmo siete años appalhaviyam lhip maa. Eyicpilcangvomoc sat lhip Dios apna netin apmovan apanco etnesquisic apvisqui apjalhnancoc, acno aclhanma apvalhoc apanco. 26 Inlhenalhquic yamit avjac acyiplomo ayquipmenaoc, yoyam comyovalhca. Apyitsomacpo lhip visqui apyimtalhnamo, emyovacpoc sat lhip aptimem apvisqui, apyicpilco inlhojo lhip Dios apmopvan apanco aptomja apyimtalnamo. 27 Lhip visqui apyimtalhnamo, ingyeylhojo sicpayvam: Nosilhnanacpojo nasa apanco, iyiplovcasojo actemaclha acpeyvomo. Ilvates aptemaclha acmasom. Ingyimlimojo sat mataa enlhit mepqui apquilnatam. Coytic sat actamilaycam apvalhoc lhip visqui apyimtalhnamo. Coymalhquejec sat mataa lhama asoc — nic nat aptomjac Daniel, moc apvisay Beltsasar.
28 Insovjongvocmec nic nat amyaa aplhenacpo apvisqui Nabucodonosor: 29 Invocmec nic nat moc año. Aptiyasam nic nat apvisqui, payjoc tingma pac, yoclhilhma Babilonia. 30 Aptomjac nic nat apvisqui: ¡Quip elanojo quellhip tingma apvanyam Babilonia! ¡Coo eyca ayinyema sicmovan ajanco, yoyam ellanacpoc tingma! ¡Elyasingvomoc sat apyovoclhojo enlhitaoc sictemaclha sicyimtalhnamo! — nic nat aptomjac apvisqui.
31 Pilapcasquic nic nat aclingalhco appayvam ayinyema netin: Quip ingyeylhojo lhip visqui Nabucodonosor. Metnaja mocjam lhip apvisqui as yoclhilhma. 32 Eyinyovacpoc sat lhip, yoyam epalhavomoc lhip asoc navjac najan ninatoscama. Etoc sat lhip paat, acno actom vayqui. Cotnejic sat acvaycmo siete años. Eyicpilcangvomoc sat lhip apmopvan apanco Dios apna netin. Apyimtalhnamo apanco nipyesicsa enlhitaoc apyovoclhojo as nalhpop. Apvanquic etnesquisic apvisqui apjalhnancoc, apvanquic elvatesquisic aptimem apvisqui, acno aclhanma apvalhoc apanco — nic nat intomjac amyaa ayinyema netin.
33 Insovjongvocmec nic nat amyaa aclhenamalhca. Apyinyovacpec nic nat apvisqui Nabucodonosor. Aptovquic nic nat paat, acno actom vayqui. Intiyacmec nic nat tiyam etin apyitnamaclha apvisqui. Ajolhec nic nat actomjaclha apva, ajolhec nic nat apopeoc, malha apopeoc mama apyivey.
Actamilayclha apvalhoc Nabucodonosor
34 Coo sicvisay Nabucodonosor. Invocmec alhta nelha siete años allhenamalhca. Acsicjaclhec alhta netin, inmasquec alhta sictemaclha ayanem. Actomjac alhta siyayo Dios Apyimtalhnamo apna netin cotmongvoycamlha nelha.

Apmopvan innac Dios Visqui Apyimtalhnamo, cotningvoyam nelha apcanamaclha.
35 Mepqui apquilyimtalhnamo apyovoclhojo enlhitaoc as nalhpop. Apyiplovcasquic mataa aclhanma apvalhoc, payjoc maa netin najan as nalhpop. Copvanquejec lhama enlhit ingyinmelham lhip apmopvan. Copvanquejec enlhit ingyanic lhip: ¿So actomja yi? - Paj. ,

36 Pilapcasquic alhta actamilaclho evalhoc coo. Eltimescasquic mocjam visqui apancaoc enaymacoc yatapquilviscaa, nipyesicsa enaymacoc enlhit, acyiplomo mayayo najan sicyimtalhnamo, am colhnoc siclhoc alhta. 37 Coo sicvisay Nabucodonosor. Actimec coo siyayo Dios apna netin, apvisay Mayayo najan Apyimtalhnamo. Aptomja appeyvomo najan nasoc anco aptemaclha. Apvanquic eyinyovsic (elvatesquisic) apquiltemaclha apancaoc enlhit apquilyimtalhnamo.