Timoteo acompaña a Pablo y a Silas
1 Después, Pablo llegó a Derbe y a Listra. Allí había un discípulo llamado Timoteo, que era hijo de una judía cristiana y de padre griego.
2 Los hermanos que estaban en Listra y en Iconio hablaban muy bien de él,
3 así que Pablo quiso que Timoteo lo acompañara. Para evitar problemas con los judíos que había en aquellos lugares, Pablo hizo que Timoteo se circuncidara, pues todos sabían que su padre era griego.
4 Cuando ellos pasaban por las ciudades, entregaban las reglas que los apóstoles y los ancianos en Jerusalén habían acordado que se pusieran en práctica.
5 Y así las iglesias eran confirmadas en la fe, y su número aumentaba cada día.
La visión del varón macedonio
6 Como el Espíritu Santo no les permitió proclamar la palabra en Asia, ellos se limitaron a atravesar Frigia y la provincia de Galacia.
7 Cuando llegaron a Misia, intentaron ir a Bitinia, pero el Espíritu tampoco se lo permitió.
8 Entonces dejaron de lado a Misia y llegaron a Troas.
9 Allí, una noche Pablo tuvo una visión, en la que veía ante él a un varón macedonio, que suplicante le decía: «Pasa a Macedonia, y ayúdanos.»
10 Después de que Pablo tuvo la visión, enseguida nos dispusimos a partir hacia Macedonia, pues estábamos seguros de que Dios nos estaba llamando a anunciarles el evangelio.
En la cárcel de Filipos
11 Nos embarcamos en Troas, y fuimos directamente a Samotracia; al día siguiente proseguimos a Neápolis,
12 y de allí fuimos a Filipos, que es una colonia y la ciudad principal de la provincia de Macedonia; en esa ciudad estuvimos algunos días.
13 Un día de reposo salimos de la ciudad y llegamos al río, donde se hacía la oración; allí nos sentamos y trabamos conversación con las mujeres allí reunidas.
14 Entre las que nos oían estaba una mujer llamada Lidia, que vendía telas de púrpura en la ciudad de Tiatira. Lidia adoraba a Dios, y el Señor tocó su corazón para que diera cabida a lo que Pablo decía.
15 Cuando ella y su familia fueron bautizadas, suplicante nos dijo: «Si ustedes consideran que soy fiel al Señor, vengan a mi casa y hospédense allí.» Y nos sentimos obligados a quedarnos allí.
16 Pero sucedió que, mientras nos dirigíamos al lugar de oración, una joven adivina salió a nuestro encuentro; por su capacidad de adivinación, ella era para sus amos una fuente de muchas ganancias.
17 La joven venía tras nosotros, y a voz en cuello gritaba: «Estos hombres son siervos del Dios altísimo, y les anuncian el camino de salvación.»
18 Esto lo repitió durante muchos días; pero Pablo se molestó mucho y, finalmente, se dio vuelta y le dijo a ese espíritu: «¡En el nombre de Jesucristo, te ordeno que salgas de ella!» Y al instante el espíritu la abandonó.
19 Pero al ver sus amos que iban a perder sus ganancias, aprehendieron a Pablo y a Silas, y los presentaron ante las autoridades, en la plaza pública.
20 Allí, ante los magistrados, dijeron: «Estos judíos andan alborotando a nuestra ciudad,
21 y enseñan costumbres que nosotros, como romanos, no podemos aceptar ni practicar.»
22 La gente se agolpó contra ellos; los magistrados les rasgaron las ropas, y ordenaron que se les azotara con varas.
23 Después de darles muchos azotes, los arrojaron en la cárcel y le ordenaron al carcelero que los mantuviera constantemente vigilados.
24 Al recibir esta orden, el carcelero los metió en el último calabozo, y les sujetó los pies en el cepo.
25 A la medianoche, Pablo y Silas oraban y cantaban himnos a Dios, mientras los presos los escuchaban.
26 De pronto hubo un terremoto, tan violento que los cimientos de la cárcel se estremecieron. Al instante se abrieron todas las puertas, y las cadenas de todos se soltaron.
27 El carcelero despertó, y cuando vio abiertas las puertas de la cárcel, sacó su espada y quiso matarse, pues pensaba que los presos habían huido.
28 Pero con fuerte voz Pablo le dijo: «¡No te hagas ningún daño, que todos estamos aquí!»
29 Entonces el carcelero pidió una luz y, temblando de miedo, corrió hacia dentro y se echó a los pies de Pablo y de Silas;
30 luego los sacó y les preguntó: «Señores, ¿qué debo hacer para salvarme?»
31 Ellos le dijeron: «Cree en el Señor Jesucristo, y se salvarán tú y tu familia.»
32 Y les hablaron de la palabra del Señor a él y a toda su familia.
33 A esas horas de la noche el carcelero los tomó y les lavó las heridas, y luego él y toda su familia fueron bautizados;
34 después los llevó a su casa y les sirvió de comer, y él y toda su casa se alegraron mucho de haber creído en Dios.
35 Al día siguiente, los magistrados enviaron unos alguaciles a decirle: «Suelta a esos hombres.»
36 El carcelero le dijo a Pablo: «Los magistrados mandan a decir que los deje libres; así que salgan y váyanse tranquilos.»
37 Pero Pablo dijo: «Después de que nos azotaron públicamente, nos echaron en la cárcel sin una sentencia judicial, ¿ahora nos van a liberar en secreto? ¡De ninguna manera! Nosotros somos ciudadanos romanos. ¡Que vengan ellos mismos a sacarnos!»
38 Los alguaciles fueron a decir a los magistrados lo que Pablo había dicho; y estos se asustaron al enterarse de que eran ciudadanos romanos.
39 Entonces fueron a la cárcel, y con ruegos les pidieron que salieran y se fueran de la ciudad.
40 Al salir de la cárcel, se dirigieron a la casa de Lidia y, luego de ver a los hermanos, los consolaron y se fueron.
Timoteo aptimem aplhalhma Pablo najan Silas
1 Apquilvoclhec alhta Pablo najan tingma Derbe najan tingma Listra. Apquilvitangvoclhec alhta maa lhama enlhit meyasquiyam tasic amyaa apvisay Timoteo. Co Judea alhta inquin, coyasquiyam tasic amyaa alhta. Griego alhta apyap. 2 Aplhenacpec alhta mataa aptamalma nipyesicsa apquilyalhinga tingma Listra najan tingma Iconio. 3 Apquiltamjoc alhta Pablo etnejic aplhalhma Timoteo. Yejemoc alhta aptimesquisa Pablo asoc monquinatquiscama apyimpejic Timoteo, yoyam meltanova judíos apnaycam as yoclhilhma. Apquilyasamcoc alhta judíos aptomja apyap griego. 4 Apquilyeycajaoclhec alhta aplhamoclhojo tingma. Apquililtimnasam alhta mataa actemaclha apquilpayvam apquilpamejitsomacpo apóstoles najan apquilimja apmamyi tingma Jerusalén. 5 Inyangvocmec alhta apquiltimem melyasquiyam Jesucristo apmolhama. Aplhameclhec alhta apquilpalhaviyam Jesucristo apmolhama aclhamoclhojo acnim.
Pablo apvitayo ningaat, malha enlhit co Macedonia
6 Am alhta ingyavo Espíritu Santo, yoyam eliltimnam inyicje tasic amyaa yoclhilhma Asia. Yejemoc alhta apquilyeycajangveclho yoclhilhma Frigia najan yoclhilhma Galacia. 7 Apquilvoclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Inlhenquic alhta inyicje apquilvalhoc, yoyam elvoclhoc yoclhilhma Bitinia. Am alhta ingyavo Jesús Espíritu pac. 8 Apquilmiyaclhec alhta nicja yoclhilhma Misia. Apquilvoclhoc alhta tingma Troas nicja yingmin. 9 Apvitac alhta Pablo alhtaa malha ningaat. Apvitac alhta malha enlhit co Macedonia apquinmamcaa napato. Aptomjac alhta apcanya: “Pablo, ilhingma asi Macedonia, yoyam jingilpasmoc nincoo” —alhta intomjac acvitay apvanmoncama. 10 Natamin apvitay alhta Pablo ningaat ningilpecjamcaa ongilmiyaclha yoclhilhma Macedonia. Ningyasamcoc alhta nincoo Dios Ingyapam aptomja singilapajascama, yoyam ongililtimnacsic tasic amyaa nipyesicsa co Macedonia.
Apquilvoyam Pablo najan Silas tingma Filipos
11 Yejemoc alhta ningilquinamta barco. Ningilantiyapvocmec alhta tingma Troas. Ningilpeyvoc alhta acyayem inquilhe acvisay Samotracia. Moc acnim alhta ningilvoclho tingma Neápolis. 12 Ningilquimpaclhec alhta mocjam. Ningilvoclhec alhta tingma Filipos. Co Roma (colonia) tingma apancaoc. Tingma apquimja apmamyi yoclhilhma Macedonia. Ninnacmec alhta anito acnim maa. 13 Acnim ninnayclha alhta intomjac ningilyasa tap tingma. Ningilvoclhec alhta vatsam. Ninganayquic alhta nincoo ningilmalhnancamaclha ningvita. Ninnacmec alhta nincoo. Ningiltimnasquic alhta tasic amyaa quilvanaa alaneclhilha. 14 Innec alhta lhama quilvana acvisay Lidia. Tingma Tiatira alhta inquinyemac. Alhacjam alhta mataa apava apquilyapamatem apquilyilhyevay. Inquilmalhnaquic alhta mataa Dios Ingyapam. Injalhnoc alhta ningiltimnaycam Visqui ingac alhta aptimesquiscama, yoyam colcojoc avalhoc apquiltimnaycam Pablo. 15 Yejemoc alhta actingyaa yapasquiscama yingmin najan acmolhama. Intomjac alhta singilanya:
—Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip sictomja moyasquiyam Visqui ingac, elvota sat tingma ajac —alhta intomjac.
Ingilinlhanacmec alhta nincoo, yoyam ongnam tingma ac.
16 Lhama alhta ningilvoclho mocjam ningilmalhnancamaclha. Ningvitac alhta lhama alancam ayitcoc quilvana ayojolhma acyascamco. Apquilviscaa ancaoc alhta intingyascasac mataa cotlaycaoc solyayem acyanmongam aclhanma asoc yoyam colvac sat. 17 Ingilyiplaclhec alhta nincoo (najan Pablo) as quilvana alpalhamamcaa:
—Dios Visqui netin apquilancam nac as enlhitaoc. Apquillingasquic mataa quellhip amyaa ningilvomsomalhca tap —alhta intomjac ayanya.
18 Aclhamoclhojo acnim alhta mataa actimem acpayvam. Incastingvocmec alhta Pablo. Yejemoc alhta appaycacpo. Aptomjac alhta Pablo apcanya asoc acmasom:
—Cotyip acmovan as quilvana ayinyema apvisay Jesucristo —alhta aptomjac. Yejemoc alhta actepa acmovan asoc acmasom.
19 Apquillovquic alhta apquilviscaa ancaoc quilvana. Inmasquec alhta actingyasa solyayem apquilviscaa ancaoc. Yejemoc alhta apquilmacpo Pablo najan Silas. Apquilyantamaclhec alhta apnamcaclha apquilyimtalhnamo napocja tingma. 20 Apquilyantamaclhec alhta apnaclha singyicpilquemo. Apquiltomjac alhta apquilanya:
—“Judíos nac as enlhitaoc. Apnatovasquic mataa ningmolhama apyovoclhojo tingma. 21 Apquillhicmosquic mataa actemaclha singascama ongilvajanamcoc najan singascama ongilyiplovsic. Co Roma nac nincoo” —alhta apquiltomjac.
22 Yejemoc alhta apquilpasingvocmoc enlhitaoc. Apquilinmelhquic alhta apóstoles apquilapajasomap. Yejemoc alhta apquilanya singyicpilquemo enlhitaoc, yoyam elyapitsic apquilantalhnama. Apquilanayquic alhta elyicpilhquetamcoc apóstoles apquilapajasomap. 23 Natamin apquilyicpilhquetaycaoc alhta apquilnescacmo singilpilhtetomaclha. Apcanyacpec alhta singilpilhtetomaclha avisqui ac eltamilsic apóstoles apquilmomap. 24 Lhama alhta aplinga appayvam apcanyomap eltamilsic. Yejemoc alhta aplhatma congne singilpilhtetomaclha. Apquilatcascasquic alhta apmancoc yamit aysicsic almaycamcolha ingmancoc.
25 Alhtaa aysicso alhta intomjac. Yejemoc alhta apquililmalhna najan apquilminaycmasa Dios appayvam Pablo najan Silas. Apquiljalhnoc alhta apnaymacoc aptomja apquilpilhtetomacpo lhama. 26 Yejemoc alhta acyovjamcaa lhop. Apyovjecac alhta apvojac tingma singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta almayjeclho tingma apatnaoc. Inquiljalhyovasalhquic alhta najan cadenas aplhamoclhojo apquilpilhtetomap. 27 Yejemoc alhta aplhaticja singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta apvita almayjamco apatnaoc tingma. Yejemoc alhta aplica sovo acvinatem. Pac alhta elyiplhacpoc apanco. Ayinyemaclha apcanayquic alhta elvonquepac enlhitaoc apquilpilhtetomap. 28 Yejemoc alhta apquilpalhamamcaa Pablo:
—¡Nani! Nongyajap nasa. Ningilanalhco nincoo aso —alhta aptomjac.
29 Yejemoc alhta apcanya colhic acsantamo calevascama. Invactamoc alhta apquinyem congne tingma. Apquilpilhyinimquic alhta ayinyema apcay. Apquilpolintac alhta apquinmamcaclha Pablo najan Silas. 30 Yejemoc alhta apnalaclho napocja tingma. Apquilmalhna alhta:
—Enaymacoc, ¿jalhco sat otnejic, yoyam ovomsalhca tap? —alhta aptomjac.
31 Apquilatingmavoc alhta Pablo najan Silas:
—Noyasquim nasa lhip Jesucristo Visqui ingac. Evomsacpoc sat tap lhip najan apmolhama —alhta apquiltomjac.
32 Apquililtimnasquic alhta amyaa Visqui ingac appayvam. Apquiljalhnoc alhta najan apnaycamo lhama. 33 Alhtaa alhta intomjac. Apquilmec alhta tacja Pablo najan Silas singilpilhtetomaclha avisqui ac. Yejemoc alhta aplicsa yingmin apquilyimsem. Yejemoc alhta apquiltingyamco yapasquiscama yingmin singilpilhtetomaclha avisqui ac najan apmolhama. 34 Apnalaclhec alhta tingma pac. Apquilmesquic alhta aptoycaoc. Payjeclhec alhta apvalhoc aptomja meyasquiyam Dios Ingyapam najan apmolhama.
35 Secaseclha alhta intomjac apquilapajasa singilpilhtetemo (apquilancam) singyicpilquemo. Apquiltomja alhta apquilanya singilpilhtetomaclha avisqui ac:
—Ilyamyiclha sat as enlhitaoc —alhta apquiltomjac. 36 Yejemoc alhta aptomjac singilpilhtetomaclha avisqui ac apcanya Pablo:
—Apquilapajasquic amyaa singyicpilquemo, yoyam olantipsic quellhip. Elanteyip, eltajiclha quellhip. Eltamilsojo sat apquilvalhoc —alhta aptomjac.
37 Yejemoc alhta apcatingmavo Pablo:
—Nincoo ningiltomja co Roma apanco. Ingilyicpilhquetamquic alhta napatavo enlhitaoc, mepqui singilmalhnaycam actemaclha nintovascama. Ingilnescacmec alhta singilpilhtetomaclha. ¿Apquiltamjo ya elyilhacpojo jingilantipsic nincoo? Am ontimjic ma. Ingyane sat elvota, yoyam jingilantipsic nincoo —alhta aptomjac.
38 Yejemoc alhta apquililtimnasquiclho singyicpilquemo. Pilapcasquic alhta apquillinga singyicpilquemo apquiltomja co Roma apanco. Apquilacac alhta. 39 Yejemoc alhta apquilvactamo singyicpilquemo. Apquilpamejitsacpec alhta actomjaclha alhta siclho. Apnalaclhec alhta tap tingma. Apquilanyacpec alhta Pablo najan Silas, yoyam eltajiclha. 40 Lhama alhta apquilantepa singilpilhtetomaclha. Yejemoc alhta apquilmiyaclho Lidia tingma ac. Apquilvitac alhta maa apquilyalhinga. Apquilyimnatescasquic alhta almam apquilvalhoc apquilyalhinga. Apquilquimpaclhec alhta mocjam.