Reinado de Ezequías
(2 Cr 29.1-2)1 Oseas hijo de Elá tenía tres años de reinar sobre Israel cuando Ezequías hijo de Ajaz, comenzó a reinar sobre Judá.
2 Tenía entonces veinticinco años, y reinó veintinueve años en Jerusalén. Su madre se llamaba Abí, y era hija de Zacarías.
3 Ezequías hizo lo recto a los ojos del Señor, como antes lo había hecho David su padre.
4 Quitó los altares de los montes y despedazó las imágenes, cortó los símbolos de Asera y destruyó la serpiente de bronce que había hecho Moisés, a la que hasta entonces los israelitas le quemaban incienso, y la llamó Nejustán.
5 Ezequías puso su esperanza en el Señor, Dios de Israel, y ni antes ni después de él hubo otro rey como él entre todos los reyes de Judá,
6 pues siguió al Señor y no se apartó de él; al contrario, obedeció los mandamientos que el Señor le prescribió a Moisés.
7 El Señor estaba con Ezequías. Adondequiera que él iba, tenía éxito. Se rebeló contra el rey de Asiria, y no se puso a su servicio.
8 Además, combatió a los filisteos hasta Gaza y sus fronteras, y desde las torres de las atalayas hasta la ciudad fortificada.
Caída de Samaria
9 En el séptimo año del reinado de Oseas hijo de Elá sobre Israel, que era el cuarto año del reinado del rey Ezequías de Judá, el rey Salmanasar de Asiria atacó la ciudad de Samaria y la sitió.
10 Tres años después logró conquistarla. En el año sexto del reinado de Ezequías, que era el noveno año del reinado de Oseas sobre Israel, Samaria fue conquistada.
11 El rey de Asiria hizo prisioneros a los israelitas, y los llevó cautivos a Asiria. Los puso en las ciudades de Jalaj y Jabor, junto al río Gozán, y en las ciudades de los medos.
12 Y es que los israelitas no obedecieron a la voz del Señor, su Dios, sino que faltaron a su pacto. No lo obedecieron, ni pusieron por obra todo lo que Moisés, el siervo del Señor, había mandado.
Senaquerib invade a Judá
(2 Cr 32.1-19Is 36.1-22)13 En el año catorce del reinado de Ezequías, el rey Senaquerib de Asiria atacó todas las ciudades fortificadas de Judá, y las conquistó.
14 Y el rey Ezequías de Judá envió a decirle al rey de Asiria, que estaba en Laquis:
«He pecado. Aléjate de mí, y yo haré todo lo que me impongas.»
El rey de Asiria impuso al rey Ezequías de Judá un tributo de nueve mil novecientos kilos de plata y novecientos noventa kilos de oro,
15 y Ezequías entregó toda la plata que había en el templo del Señor y en los tesoros del palacio real.
16 Además, removió el oro de las puertas y quiciales del templo del Señor, que el mismo rey Ezequías había recubierto de oro, y se lo entregó al rey de Asiria.
17 Después el rey de Asiria envió desde Laquis un gran ejército contra el rey Ezequías. Venía comandado por el Tartán, el Rabsaris y el Rabsaces, y estos vinieron y atacaron a Jerusalén. Cuando llegaron, acamparon junto al acueducto del estanque de arriba, en dirección al Campo del Lavador.
18 Allí, llamaron al rey, pero salieron a hablar con ellos el mayordomo Eliaquín hijo de Hilcías, el escriba Sebna, y el canciller Yoaj hijo de Asaf.
19 Y el Rabsaces les dijo:
«Vayan y díganle a Ezequías que así dice el gran rey de Asiria: “¿Qué base tienes para estar tan confiado?
20 Sin base alguna, aseguras contar con planes y fuerzas para declararme la guerra. ¿Pero cuál es tu apoyo para rebelarte contra mí?
21 Tú confías en Egipto, que no es más que un roto bastón de caña. Si te apoyas en ese bastón, acabarás con la mano atravesada. Eso es el faraón, el rey de Egipto, para todos los que en él confían.
22 Y si ustedes me dicen que confían en el Señor, su Dios, ¿acaso no es el mismo Dios cuyos altares Ezequías quitó, ordenando a Judá y a Jerusalén adorar solamente delante del altar de Jerusalén, que él mando hacer?”
23 »Ezequías, yo te sugiero que le des rehenes a mi señor, el rey de Asiria, que ha dicho: “Yo te daré dos mil caballos, si tú tienes otros tantos jinetes para que los monten.”
24 Aunque confíes en Egipto, y en sus carros de guerra y en su caballería, no podrás hacerle frente al menor de los capitanes de mi señor.
25 ¿Acaso crees que he venido aquí sin que el Señor me haya ordenado destruirlo? El Señor me ha dicho: “Ataca a ese país y destrúyelo.”»
26 Eliaquín hijo de Hilcías, y Sebna y Yoaj, le dijeron al Rabsaces:
«Por favor, háblanos en arameo, que nosotros lo entendemos. No nos hables en la lengua de Judá, que el pueblo que está sobre la muralla te va a escuchar.»
27 Pero el Rabsaces les contestó:
«¿Y acaso mi señor me ha enviado a decirles esto a ustedes y a su amo, y no a la gente que está sobre la muralla, expuestos como están a comerse, lo mismo que ustedes, su propio excremento y a beberse su propia orina?»
28 Dicho esto, el Rabsaces se levantó y en la lengua de Judá clamó a gran voz:
«¡Escuchen las palabras del gran rey de Asiria!
29 Así ha dicho el rey: “No se dejen engañar por Ezequías, porque él no podrá librarlos de mi mano.
30 No dejen que Ezequías los haga confiar en el Señor, aunque les asegure que el Señor los salvará, y que esta ciudad no será entregada en mis manos.
31 No le hagan caso.”
»Así dice el rey de Asiria: “Hagan las paces conmigo, y salgan a mi encuentro. Coma cada uno de ustedes sus uvas y sus higos; beba cada uno de ustedes el agua de su pozo,
32 hasta que yo venga y los lleve a una tierra como la de ustedes, donde hay trigo y vino, pan y viñas, olivas, aceite y miel. Así no morirán, sino que seguirán con vida. No le hagan caso a Ezequías, que los engaña cuando les dice que el Señor los librará.
33 ¿Acaso alguno de los dioses de las otras naciones ha librado a su tierra de mis manos?
34 ¿Dónde están los dioses de Jamat y de Arfad? ¿Dónde están los dioses de Sefarvayin, Hena, y Guivá? ¿Acaso esos dioses pudieron librar a Samaria de mi mano?
35 ¿Qué dios de todos los dioses de estas tierras ha librado de mi poder a su país, para que el Señor libre de mi mano a Jerusalén?”»
36 Pero el pueblo guardó silencio y no respondió nada, porque el rey había dado órdenes de no responderle.
37 Luego, el mayordomo Eliaquín hijo de Hilcías, el escriba Sebna y el canciller Yoaj hijo de Asaf fueron a ver a Ezequías, y con sus vestiduras rasgadas repitieron lo dicho por el Rabsaces.
Apvisqui Ezequías co Judá
(2~Cr 29.1-2)1 Apnec nic nat apvisqui Oseas, Ela apquitca. Acvaycmo tres años aptimem nic nat apvisqui co Israel. Apvisqui apjalhnancoc nic nat nipyesicsa co Judá apvisay Ezequías, Acaz apquitca. 2 Invocmec nic nat veinticinco años aptiyascam Ezequías. Aptimec nic nat apvisqui tingma Jerusalén veintinueve años. Inquin nic nat acvisay Abi, Zacarías apquitca. 3 Apyiplovcasquic nic nat mataa nintemaclha acpeyvomo apyisponcama Dios, apno ilhnic nat apyeyjamcaa David. 4 Aptovasquic nic nat acyitnamaclha quilaycmasquiscama netin inquilhe. Aptovasquic nic nat mataymong mayayo, najan quilaycmasquiscama Asera. Aptovasquic nic nat quilaycmasquiscama nimisma, allanomalhca bronce tava ápac, Moisés nic nat apquillanay. Apquiltingyascasquic nic nat mataa asoc macmescama quilaycmasquiscama nimisma, acvisay nic nat Nehustán.
5 Apyiplovcasquic nic nat Ezequías mepqui apyasquiyam Dios. Am nic nat elhno apquilviscaa nano nipyesicsa Judá, am nic nat elhno niptamin Ezequías. 6 Am nic nat elvatasac mataa apyiplovquiscama Dios. Am nic nat eyinyavac mataa apcanamaclha Dios, ayinyema aplingascama ilhnic nat Moisés. 7 Appasmec nic nat mataa Dios naysicsa apvascapma aptemaclha apvisqui.
Aptanovquic nic nat Ezequías aptemaclha apvisqui co Asiria, am nic nat epasmac mataa. 8 Apquilnapacpec nic nat filisteos. Apquilinyajamquic nic nat filisteos acvaycmo tingma Gaza najan nicja yoclhilhma. Apnatovasquic nic nat tingma nitno najan tingma acma apjalhtam apyovoclhojo.
Tingma Samaria
9 Invocmec nic nat cuatro años aptimem apvisqui Ezequías nipyesicsa apquilmolhama Judá. Invocmec nic nat siete años aptimem apvisqui Oseas, Ela apquitca, nipyesicsa apquilmolhama Israel. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria, Almanasar yoyam elimpocjac tingma Samaria. 10 Am nic nat colapvancaac elmoc. Invocmec nic nat tres años, apvancaac elmoc tingma Samaria. Seis años nic nat aptimem apvisqui Ezequías co Judá. Nueve años nic nat aptimem apvisqui Oseas co Israel. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo natingma. 11 Apyinyovcasquic nic nat apquilaoclha, apnalaclho yoclhilhma Asiria, payjoc vatsam Gozán, yoclhilhma Habor payjoc Halah. Innec nic nat acpalhaquisa napocja apquilmomap tingma apancaoc medos. 12 Eycaso ayinyema ilhnic nat apquilsilhnanomap enlhitaoc Israel apquilinmelhaycam Dios. Apnatovasquic nic nat aplhanma Dios pacto actemaclha ningmiyovmalhca. Am nic nat elyiplovcasac mataa apcanamaclha Dios, aplingascama Moisés, aptomja ilhnic nat Dios apquilancam.
Apquilimpocjay tingma Jerusalén
(2~Cr 32.1-19Is 36.1-22)13 Invocmec nic nat catorce años aptimem apvisqui Ezequías. Apquilvaac nic nat apquillhalhmaa apvisqui co Asiria Senaquerib, yoyam elimpocjac tingma acma apjalhtam yoclhilhma Judá. Apquilmacpec nic nat apyovoclhojo. 14 Apcapajasquic nic nat amyaa apvisqui Ezequías, colhic altimnasa apvisqui co Asiria, apna ilhnic nat tingma Laquis. Intomjac nic nat amyaa: Lhip apvisqui co Asiria. Acsilhnanalhquic alhta ajanco napato lhip. Enanteyip siclho ningaoclha nincoo. Oyinyoc sat acyanmongam tributo siyanyomalhca oyinyoc — nic nat aptomjac Ezequías.
Eycaso apcanama ilhnic nat apvisqui co Asiria eyinyoc acyanmongam tributo apvisqui Ezequías co Judá. Acvaycmo ilhnic nat nueve mil novecientos kilos plata najan novecientos noventa kilos de oro. 15 Apsovjoc nic nat Ezequías acyovoclhojo plata asoc alyinmom acyitna congne tingma apponquinomap najan congne apvisqui tingma pac. 16 Apsovjoc nic nat Ezequías oro asoc alyinmom alnatanma tingma apponquinomap apatong, alyipitsomalhca quilhvoc alhta. Innec nic nat acmesa apvisqui co Asiria.
17 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Asiria apnatqui apquilasinancama apnaclha apvisqui Ezequías. Apnatqui ilhnic nat apquilyimtalhnamo apnalayclha singilpilhtetemo apquilyimnatem. Apquilyinyovquic nic nat tingma Laquis, apquilpeyvoc tingma Jerusalén, yoyam elimpocjac. Apquilvocmec nic nat tingma Jerusalén, apquilnaclho acyitnamaclha yingmin, payjoc maa netin, nicja amay acyascama amyip acvisay Yimyescamaclha Apava. 18 Innec nic nat ayevamcaa apvisqui, najan maa Eliaquim, Hilcías apquitca mayordomo apvisqui tingma pac. Poc najan Sebna aptomja cronista aptalhescama vaycajac. Poc najan Joa, Asaf apquitca, aptomja secretario apnaclha apvisqui. Apquilamyilhamquic nic nat co Asiria.
19 Aptomjac nic nat co Asiria apquilanya: —Eliltimnas sat Ezequías as amyaa ayinyema apvisqui apyimtalhnamo, apvisqui co Asiria: ¿Jalhco ayinyema lhip mepqui ayay apvalhoc? 20 ¿Apcanayqui ya lhquip appayvam apanco actomja acyimnatem, yoyam jingilnapalhca? ¿Naso ya mepqui ayay apvalhoc lhip, aptomja seyinmelhaycam coo? ¿Soc sat epasingvota? 21 ¿Apcanayquic lhip co Egipto yoyam elpasingvota? Apquilyitsomacpo co Egipto yammamoc ayintem. Coyiplhac sat apmic, aptomja inlhojo aptiyoscam enlhit. Eycaso aptemaclha apvisqui faraón co Egipto, apquilmalhnacpo inlhojo epasingvota. 22 Yitnec quellhip apquilpayvam: Singmasma nincoo Dios Visqui ingac — intomjac apquilpayvam. Naso ya Ezequías aptovascama alhta mataymong ningilmalhnancamaclha, aptomja apmasma asoc macmescama Dios ¿Naso ya aplhanma eltimjic apquilayo Dios apyovoclhojo apnaymacoc apvamlha tingma apponquinomap Jerusalén? 23 Ipamejitsacpojo sat lhip apvisqui co Asiria, aptomja apcanya: Ongvapajacsic sat dos mil nolhing apnaclha lhip. Itingyasquis sat lhip enlhitaoc yoyam elquinamtic, paj. 24 Paj copvanac lhip ingyinyajacsic lhama yamapyimtalhnamo co Asiria. ¿Naso ya elpasingvotac nolhing apcapaoc co Egipto? 25 ¿Apcanayqui ya lhquip sicvactama mepqui siclhalhma Dios yoyam otvacsic as tingma najan yoclhilhma? ¡Siyanyomalhca coo ayinyema Dios yoyam otvacsic! — alhta aptomjac apvisqui co Asiria — nic nat aptomjac apcasinancama co Asiria.
26 Apquilatingmavoc nic nat Eliaquim, najan Sebna, najan Joa: —Quip ingyeylhojo. Jingiltimnas sat arameo appayvam, ingvanquic nincoo. Noelyatam nasa hebreo apayvam. Apquiljalhnoc apyovoclhojo enlhitaoc netin mataymong apjalhtam — nic nat apquiltomjac.
27 Aptomjac nic nat apcasinancama co Asiria apquilanya: —Jave coo siyapajasomalhca oltimnacsic as amyaa lhip najan lhip apvisqui pac. Apcanama alhta apvisqui co Asiria, colhic altimnasa as amyaa apyovoclhojo apnaycam netin mataymong apjalhtam. Apquilanyacpec quellhip najan apnaycam maa netin, yoyam eltovamcoc sat apyi apancaoc, najan elyinamcoc áse apancaoc — nic nat aptomjac co Asiria.
28 Apyimnatasquic nic nat appayvam co Asiria, apquilanya hebreo appayvam: —Quip elaylhojo appayvam apvisqui apyimtalhnamo co Asiria: 29 ¡Apyinimquiscama nac Ezequías, elavojo quellhip! Copvanquejec elvomsic tap quellhip ningimpocjay nincoo. 30 Yitnec appayvam Ezequías apquilanya quellhip: Dios Visqui ingac etnejic singilvomquiscama tap. Elmiyovacpoc sat apyovoclhojo enlhitaoc as tingma, melmejec sat co Asiria — sat etnejic Ezequías. 31 ¡Noelaylhojo nasa appayvam Ezequías! Pac oltimnacsic mocjam apvisqui co Asiria appayvam: ¡Elvatsaoc sat singinmelhaycam! ¡Elpamejitsacpojo actemaclha apquilmiyovmacpilha! ¡Enanteyip tingma, eljalhaoc sicnaclha coo! Eltajiclhac sat quellhip, eltovamcoc uva acyilhna tingma apancaoc, najan higo yamit acyilhna. Elyinamcoc sat yingmin apancaoc. 32 Onaliclhac sat quellhip yoclhilhma actamila anco, acno apquilaoclha quellhip. Yoclhilhma ayimjaclha trigo najan ayimjaclha uva. Colhic sat allana pan najan uva ayingmenic. Yoclhilhma acyitnaclha aceite ayingmenic najan apquimjaclha yovjan. Eleyoc sat quellhip mepqui amyaa ningitsepma. Noelaylhojo nasa Ezequías appayvam aptomja apyinimquiscama appayvam: Dios Visqui ingac jingilvomsic tap — intomjac appayvam. 33 ¡Elanojo moc yoclhilhma! ¿Avanqui ya quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios colmeyvoc enlhitaoc? ¿Avanqui ya colinmelham apvisqui co Asiria? Ayinayc coo, paj. 34 ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acvisay Hamat najan acvisay Arfad? ¿Co laa acyasa acvisay Sefarvaim, najan acvisay Hena, najan acvisay Iva? ¿Co laa acyasa quilaycmasquiscama acmasma enlhitaoc co Samaria, melmacpejec nipyesicsa co Asiria? 35 Covanquejec mataa quilaycmasquiscama colmeyvoc enlhitaoc apquilaoclha, apquilimpocjay inlhojo apvisqui co Asiria. ¿Naso ya Dios Visqui apancaoc quellhip elmeyvoc sat apyovoclhojo tingma Jerusalén? — nic nat aptomjac co Asiria.
36 Am nic nat elatingmavoc apquiljalhenmo appayvam, acno ilhnic nat apcanama siclho apvisqui Ezequías. 37 Apquilyaptec nic nat apava mayordomo Eliaquím, najan cronista Sebna, najan secretario Joa. Apquilyocmec nic nat apnaclha apvisqui Ezequías eliltimnacsic amyaa apquillingay maa.