¡Nadie controla el futuro!
1 No presumas hoy
de lo que piensas hacer mañana;
¡nadie sabe lo que traerá el futuro!
2 No presumas de ti mismo;
deja que te alaben los demás.
3 Las piedras son pesadas,
y la arena también,
pero aún más pesado
es el enojo del necio.
4 El enojo es cruel,
la ira es destructiva,
y la envidia es incontrolable.
5 Quien de veras te ama
te reprenderá abiertamente.
6 Más te quiere tu amigo cuando te hiere
que tu enemigo cuando te besa.
7 Cuando no se tiene hambre,
hasta la miel empalaga;
cuando se tiene hambre,
hasta lo amargo sabe dulce.
8 Estar lejos de la patria,
es andar como pájaro sin nido.
9 Con un buen perfume
se alegra el corazón;
con la dulzura de la amistad
se vuelve a la vida.
10 Nunca les falles a los amigos,
sean tuyos o de tu padre.
Nunca lleves tus problemas
a la casa de tu hermano.
Más vale amigo cercano
que pariente lejano.
11 Querido jovencito,
hazme feliz actuando con sabiduría,
para taparles la boca
a los que quieran humillarme.
12 Prever el peligro y evitarlo
es actuar con inteligencia;
hay que ser muy tonto
para no preverlo ni evitarlo.
13 El que se comprometa a pagar
las deudas de un desconocido
y se enrede con una mujer infiel
perderá todo lo que tenga.
14 Hasta el mejor saludo
es un insulto grave,
si se hace a gritos
y en la madrugada.
15 Peor que gotera en día lluvioso,
es la persona que por todo pelea.
16 ¡Querer controlarla
es querer atajar el viento
o retener aceite en la mano!
17 Para afilar el hierro, la lima;
para ser mejor persona, el amigo.
18 Si quieres buena fruta,
cuida del árbol;
si quieres buen trato,
trata bien a tu jefe.
19 El espejo refleja el rostro;
y los ojos revelan la personalidad.
20 Hay tres cosas
que nunca están satisfechas:
la tumba, la muerte,
y la ambición humana.
21 Con el fuego se descubre
qué clase de metal tenemos;
con los elogios se descubre
qué clase de persona somos.
22 Si al trigo lo machacas,
puedes quitarle la cáscara,
pero al necio, aunque lo remuelas,
no se le quita lo necio.
23-25 Las riquezas no son eternas
ni el dinero dura para siempre.
Las cosechas se acaban,
y la hierba se seca.
Por eso, cuida bien tus rebaños.
26-27 Tus ovejas te darán su lana,
tus cabras te darán mucha leche,
y así podrán alimentarse
tú y tu familia
y hasta tus empleados.
Además podrás vender tus cabras
y con el dinero comprar un terreno.
1 Mongvanquejec ongillhenic asoc alyivey, yoyam ongillana secaseclha. Paj ongilyasamcoc yavamlha cotnejic secaseclha.
2 Tasic mataa colhic singaco ayinyema ingnaymacoc, somco inyicje ongajalhcojo inganco.
3 Yimtilhec mataa mataymong najan lhopactic. Yimtilhec anco aclom ingvalhoc ayinyema aptemaclha apanco acyeyjamelhma.
4 Yimtilhec mataa aclom ingvalhoc najan nintemaclha ninlom, somco eyca aclhenseycam ingvalhoc, am colhno moc.
5 Anit actemaclha ningasicjayo: actamila anco singiltamescama, am colhno mepqui singiltamescama, asilhtec actema nac lha.
6 Tasi inyicje cascoc ingvalhoc singiltimesquiscama ingmoc, am colhno aptemaclha singayo cotnaja ingmoc.
7 Ingilastinquic sat ancoc nintom, ongiltanovac sat yamyovjene. Mayic sat ancoc jingilnapac, ongyispac sat acyovoclhojo nintom, colhojoc sat yamyovjene.
8 Nata ayitcoc acyamasma alhancoc, colhnanmoc sat mocjay. Ningno nincoo ninlhinganyam mocjay ningileyvam cotnajaclha ningaoclha.
9 Acpayjayclha ingilvalhoc ayinyema asoc acmasis. Acyisponcama ingilvalhoc ayinyema ningilpamejitsomalhca ingmoc.
10 Mongvanquejec mataa ongyinyoc ingnaymacoc najan tata ingac apnaymacoc.
Mongvanquejec mataa jingilpasmoc ingilyalhing, acyitna inlhojo problema ingvalhoc.
Aptasic mataa vecino ingmoc, am elhno ingyalhing apna mocjay.
11 Payjeclhec ingilvalhoc ningvita (inquitca) nintamongvoyam apyascamco. Ingvanquic mataa ongilatingmojo apquiltomja singvenéycam.
12 Ningvitac nincoo covac acmasom, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc, ongilyilhanmoc sat. Ninlingamcoc nincoo acmasom, ayinyema ninganem cotnaja acmasom, actemaclha anco acyeyjamelhma ingvalhoc.
13 Ningilpasmec sat ancoc apmaycaoc nasa solyayem metnaja ningmolhama. Jingilmalhnac sat nincoo lha, elyamong siclho. Incaymalhquic siclho jingilmecsic apcalomap, colhejec acyascacmo etajicsojoc sat mocjam solyayem apmaycaoc.
14 Alhtooc ninlhaticjay saludar ingmoc ningyimnatesa nimpayvam, colhojoc sat macvenéycam apvalhoc ingmoc.
15 Intava aclhamasomalhca najan ayatingmomalhca, colhojoc sat yingmin ayitcoc acyeysoma asoc ingac naysicsa acmamay.
16 Mongvanquejec ongilvanmacsic as quilvana (ongnovsic) colhojoc sat ningnovquiscama alhcajayam, colhojoc sat ningilpatjetma aceite.
17 Ningilmaycam lima ontimjic ningilmalhnaycam sovo. Lhama enlhit aptomja apquiltamescama poc enlhit.
18 Nintamilcasquic sat ancoc higo yamit, ontovamcoc sat higo acyilhna. Ningiltimesam sat ancoc visqui ingac, colhic sat singaco.
19 Yingmin actomja malha laneyo intalhamavo, ongilanojo ningaat. Ingvalhoc actomja laneyo intalhamavo, ongilanojoc nintemaclha inganco.
20 Mepqui ayastingam mataa alyascama ingjangaoc, mepqui ayastingam ingvalhoc actemaclha ayitsepma ingnenyic.
21 Talha actomja ayalhnascama oro najan plata. Mayayoclha enlhit najan mepqui ayayo, cotnejic ningyicpilquemo aptemaclha enlhit.
22 Ningalhimcasquic sat ancoc ninticlhiclhamaclha enlhit acyeyjamelhma, malha nintipilquem actic, comasquejec sat aptemaclha apanco acyeyjamelhma.
23 Pac ongiltamilsic mataa ninatoscama nipquesic najan yataay, najan apquilyinatamaclha.
24 Comasquingvomoc sat ningilnatam, najan corona appocanma apvisqui.
25 Ontingyac sat mataa paat ongilyatemenic amyip najan netin inquilhe, eltovamcoc ninatoscama.
26 Nipquesic apva ongillanac sat ningalomalhca. Ongitlhaoc sat yataay ongvita acyanmonga, ongilmoc sat mocjam amyip.
27 Conyemac sat leche ninatoscama yataay, elyinamcoc najan eltovamcoc sat ningmolhama familia, najan singiltimesaycam enlhit najan quilvanaa.