El rey de Siria ataca Samaria
1 El rey de Siria se llamaba Ben-hadad. Él reunió a todo su ejército, y a treinta y dos reyes que eran sus amigos, los cuales trajeron sus caballos y carros de combate. Fueron hasta la ciudad de Samaria, la rodearon y la atacaron.
2 Ben-hadad también envió mensajeros a la ciudad para que le llevaran este mensaje a Ahab, rey de Israel: 3 «Dame tu oro y tu plata, y las mujeres e hijos que más quieras, porque son míos».
4 El rey de Israel contestó: «Su Majestad, yo y todo lo que tengo es suyo».
5 Ben-hadad mandó de nuevo unos mensajeros con este mensaje: «Ya te he dicho que tienes que darme tu oro, tu plata, tus mujeres y tus hijos. 6 Además, mañana, como a esta misma hora, enviaré a mis oficiales para que registren tu palacio y las casas de tus funcionarios, y les daré permiso de que tomen todo lo que quieran llevarse».
7 Entonces el rey de Israel llamó a los líderes del país y les dijo:

—Observen cómo este hombre está buscando causarme problemas. Me pidió mis mujeres e hijos, mi plata y oro, y le he dicho que le daré todo.

8 Entonces los líderes y todo el pueblo le dijeron al rey de Israel:

—No escuche ni acepte lo que Ben-hadad le dice.

9 Entonces Ahab dijo a los mensajeros de Ben-hadad:

—Díganle a Su Majestad que le daré lo que me pidió primero, pero que no voy a darle lo que ahora pide.

10 Ben-hadad le mandó a decir a Ahab: «Voy a destruir la ciudad de Samaria, y que los dioses me castiguen si dejo suficiente polvo en la ciudad como para darle un poco a cada uno de mis soldados».
11 Entonces Ahab le respondió: «No cantes victoria antes de tiempo».
12 Cuando Ben-hadad escuchó esto, estaba bebiendo con los otros reyes en los refugios que habían preparado. Entonces Ben-hadad le dijo a su gente: «¡Al ataque!»
Enseguida todos se prepararon para atacar la ciudad.
Ahab derrota a Ben-hadad
13 Mientras tanto, un profeta fue a ver a Ahab y le dijo:

—Dios quiere que sepas que, aunque este gran ejército te ataque, él te dará la victoria; así sabrás que él es el único Dios.

14 Ahab le preguntó:

—¿Por medio de quién me dará la victoria?

El profeta le contestó:

—Por medio de los ayudantes de los gobernadores de las provincias.

Ahab le preguntó:

—¿Quién atacará primero?

El profeta contestó:

—Tú.

15 Entonces Ahab organizó a los ayudantes de los gobernadores de las provincias, que eran doscientos treinta y dos, y a todo el ejército de Israel, que estaba formado por siete mil soldados.
16-17 Al mediodía salieron a atacar al ejército de Siria y a sus aliados. Los ayudantes de los gobernadores de las provincias iban al frente, mientras tanto Ben-hadad y los treinta y dos reyes que lo apoyaban seguían emborrachándose en los refugios que habían construido.
Ben-hadad mandó exploradores para que observaran lo que estaba pasando, y estos informaron que algunos hombres habían salido de Samaria para encontrarse con ellos. 18 Ben-hadad les dijo: «Tráiganlos vivos, no importa si vienen en son de paz o en son de guerra».
19 Los ayudantes de los gobernadores y todo el ejército de Israel que iba detrás de ellos salieron de la ciudad. 20 Cada uno de ellos mató a un enemigo del ejército de Siria. Los sirios se escaparon y los israelitas los persiguieron. Pero Ben-hadad pudo escaparse.
21 El rey de Israel avanzó, capturó los caballos y carros de combate, y mató a muchos sirios.
22 Después el profeta fue a ver al rey de Israel y le dijo:

—Refuerza el ejército y piensa bien lo que tienes que hacer. Porque el rey de Siria vendrá el año que viene para atacarte.

23 Mientras tanto, los oficiales de Siria le dijeron a su rey:

—Los israelitas nos vencieron porque sus dioses son dioses de las montañas. Pero luchemos en el campo, y seguro que los derrotaremos. 24 Usted tiene que quitar a los reyes de sus puestos y poner en su lugar a oficiales del ejército. 25 Prepare un ejército como el que tenía antes de la guerra; reúna nuevamente caballos y carros de guerra. Después iremos a luchar contra los israelitas en el campo y seguramente los vamos a vencer.

El rey de Siria siguió el consejo.
26 Un año después, Ben-hadad reunió al ejército sirio y fue a Afec a luchar contra Israel. 27 También los israelitas inspeccionaron su ejército. Luego tomaron los alimentos y el equipo necesario, y salieron a atacar al ejército de Siria. El ejército de Israel era tan pequeño que, comparado con el ejército de Siria, parecía como dos rebaños de cabras en el campo.
28 Un profeta de Dios fue a ver al rey de Israel y le dijo: «Dios quiere que sepas lo que ha dicho el rey de Siria. Según este rey, el Dios de Israel solo reina en las montañas y no en el campo. Por eso te dará la victoria sobre este gran ejército sirio. Así sabrás que él es el único Dios».
29 El ejército de Siria y el de Israel estuvieron acampando frente a frente durante siete días. El séptimo día se desató la batalla. Ese día los israelitas mataron a mil soldados sirios que iban a pie. 30 El resto del ejército sirio se escapó a la ciudad de Afec. Pero la muralla de la ciudad cayó encima de los veintisiete mil hombres que habían escapado.
Ben-hadad también escapó y se escondió en una habitación, en una casa de la ciudad. 31 Sus oficiales le dijeron:

—Hemos escuchado que los reyes de Israel siempre cumplen sus compromisos. Nos vestiremos con ropas ásperas, para mostrar nuestra tristeza por tantas muertes. Además nos pondremos una soga alrededor del cuello para mostrar que nos rendimos. Iremos ante el rey de Israel y le pediremos que le perdone la vida.

32 Los oficiales se pusieron ropas ásperas y una soga al cuello. Después fueron a ver al rey de Israel y le dijeron:

—Su servidor Ben-hadad le ruega que le perdone la vida.

Ahab les preguntó:

—¿Ben-hadad vive todavía? Él es mi amigo.

33 A los hombres les pareció una buena señal lo que dijo el rey de Israel, y rápidamente contestaron:

—¡Sí, Ben-hadad es su amigo!

Entonces el rey de Israel agregó:

—¡Vayan y tráiganlo!

Ben-hadad fue a ver a Ahab y este lo invitó a subir a su carro. 34 Después Ben-hadad le dijo:

—Te voy a devolver las ciudades que mi padre le quitó al tuyo. Tú puedes poner negocios en Damasco, como hizo mi padre en Samaria.

Ahab le contestó:

—Entonces yo te dejaré ir.

Así que Ahab hizo este pacto con Ben-hadad y lo dejó ir.
Un profeta reprende a Ahab
35 Después, un hombre que pertenecía al grupo de los profetas de Dios le dijo a uno de sus compañeros:

—Dios ordena que me hieras. Por favor, hazlo.

Pero su compañero no quiso herirlo. 36 Entonces el profeta le dijo:

—Tan pronto te separes de mí, te matará un león, pues no quisiste obedecer a Dios.

Y así fue. Tan pronto como el hombre se separó del profeta, vino un león y lo mató.
37 Después el profeta encontró a otro hombre y le dijo:

—Te ruego que me hieras.

El hombre lo golpeó y lo hirió. 38 Entonces el profeta partió y fue a esperar al rey en el camino. Se puso una venda sobre los ojos para disfrazarse, 39 y cuando el rey pasó, el profeta le gritó:

—Yo estuve en la batalla. Un soldado salió, trajo a un hombre del ejército enemigo y me pidió que lo cuidara. Me dijo que si se escapaba, él me mataría, pero que si le pagaba tres mil monedas de plata, me perdonaría. 40 Pero como yo estaba muy ocupado en otras cosas, el prisionero se escapó.

Entonces el rey le contestó:

—Tú mismo has dicho cuál es el castigo que mereces. Lo recibirás.

41 Entonces el profeta se quitó rápidamente la venda de los ojos, y el rey de Israel lo reconoció como uno de los profetas. 42 El profeta le dijo al rey:

—Dios me ordenó que te dijera que debiste haber matado al rey de Siria, pero tú lo dejaste escapar. Por eso vas a morir en su lugar, y también tu pueblo morirá en lugar de su pueblo.

43 Entonces el rey de Israel se fue a su palacio en Samaria. Estaba enojado y triste.
Apquilimpocjay nipyesicsa co Siria
1 Apcansaclhec nic nat apvisqui co Siria Ben-adad apyovoclhojo singilpilhtetemo. Apquilpasmeclhec nic nat treinta y dos apquilviscaa najan apquillhalhmaa, netin carros najan nolhing apcapaoc, yoyam elimpocjac tingma Samaria. 2-3 Apquilvaac nic nat as acnim apquilsoycam amyaa apnaclha apvisqui Acab, colhic altimnasa amyaa: Eycaso appayvam apvisqui Ben-adad: Otnejic sat ajanco lhip apquilnatam, lhip apnatamcaa najan lhip apquitquic apquilyimnatem — lhac aptomjac apvisqui co Siria — nic nat intomjac amyaa.
4 Apcatingmavoc nic nat apvisqui co Israel: Payjoc aplhanma lhip visqui, itne sat apanco acyovoclhojo asoc, najan coo, najan ningyovoclhojo — nic nat aptomjac.
5 Apquilvoctac nic nat mocjam apquilsoycam amyaa, apquiltomja apquilanya: Eycaso appayvam Ben-adad: Ayapajasquic alhta, colhic altimnasa lhip, yoyam jelmecsic apquilnatam, najan apnatamcaa, najan apquitquic. 6 Olapajacsic sat secaseclha silasinancama, elsavojoc sat acyovoclhojo asoc acnaycaoc lhip tingma pac, najan tingma apancaoc apquilviscaa, najan acyovoclhojo asoc apquilyisponcama elmoc — lhac aptomjac apvisqui — nic nat intomjac amyaa.
7 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Israel, colhic altimnasa mayayo apquilvanyam, aptomja apquilanya: —Apquilyasamcoc quellhip, yoyam jeyinmelham as cotnaja ingmoc. Paj coo omyavac silnatam, paj najan enatamcaa, paj najan omyavac eyitquic apquilinava — nic nat aptomjac Acab.
8 Apquilatingmavoc nic nat apquilvanyam mayayo: —¡Nongyeylhojo nasa apayvam cotnaja ingmoc! — nic nat apquiltomjac.
9 Aptomjac nic nat apvisqui Acab apquilanya apquilsoycam amyaa cotnaja ingmoc: —Eliltimnas sat apvisqui Ben-adad, otnejic sat siyanyomalhca aplhanma siclho. Movanquejec otnejic aplhanma quilhvo nac jay — sat eltime elanic — nic nat aptomjac.
Apquiltajaclhec nic nat apquilsoycam amyaa apnaclha apvisqui Ben-adad. 10 Apcapajasquic nic nat Ben-adad, colhic altimnasa apvisqui Acab: Osavojoc sat sictovascama tingma Samaria. Melvityejec sat enaymacoc asoc ayitcoc, paj najan lhopactic, yoyam elsaclhac apquiltajayclha. Nasoc coo sicpayvam aclingay quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios — nic lhac apvisqui — nic nat apquiltomjac.
11 Apcapajasquic nic nat apvisqui co Israel, colhic altimnasa Ben-adad: Noyimtalhnesacpojo apanco yicpintama apquimpocjay — nic nat intomjac amyaa.
12 Aplingac nic nat apvisqui Ben-adad as amyaa naysicsa anmin ato apquilpasmeyquiclha poc apquilviscaa reyes, apnaycam jamilh apancaoc. Aptomjac nic nat Ben-adad apquilanya: ¡Elimpocja! — nic nat aptomjac. Apquilquimpaclhec nic nat elimpocjac apyovoclhojo tingma apvanyam.
13 Pilapcasquic nic nat apvitacpo profeta apnaclha apvisqui Acab, aptomja apcanya: —Eycaso Dios Visqui ingac appayvam: Apvita inyicje lhip appintalhnama cotnaja ingmoc. Iyimnac sat lhip elmacpoc cotnaja ingmoc, ayinyema coo sicvisay Visqui Sicyimtalhnamo — alhta aptomjac — nic nat aptomjac profeta.
14 Aptomjac nic nat Acab apcanya: ¿Soc sat elnapacpoc cotnaja ingmoc? — nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat profeta: Aptomjac alhta Dios Visqui ingac: Elnapacpoc sat apquilyimnanic apquillhalhmaa apquilviscaa provincias — nic alhta — nic nat aptomjac.
Aptomjac nic nat Acab apcanya: ¿Soc sat ingyanic, yoyam elimpocjac siclho? — nic nat aptomjac.
—Lhip sat ingyanic — nic nat aptomjac profeta.
15 Apquilyipsatquic nic nat apvisqui Acab apquilvamlha apquilyimnanic apquillhalhmaa apquilviscaa provincias. Invocmec nic nat doscientos treinta y dos apquilyimnanic. Najan maa singilpilhtetemo israelitas apquilvamlha siete mil enlhitaoc. 16 Apquilquimpaclhec nic nat ingyitsicso acnim, yoyam elimpocjac. Am nic nat elpenesac mocjam anmin ato apvisqui Ben-adad najan treinta y dos apquilviscaa, payjoc apquinmamcaclha jamilh apancaoc. 17 Apquilcamquitvocmec nic nat apquilyimnanic. Pilapcasquic nic nat aplinga amyaa apvisqui Ben-adad: —¡Apquililhyacmec co Samaria! — nic nat intomjac amyaa. 18 Aptomjac nic nat apvisqui apquilanya: ¡Tasic sat ancoc amyaa, elma sat! ¡Somcoc sat ancoc amyaa, elma sat maa! — nic nat aptomjac.
19 Apquilantipquic nic nat tingma apvanyam apquilyimnanic najan apyovoclhojo singilpilhtetemo. 20 Apquilnapacpec nic nat, apquinyajamquic nic nat co Siria. Apquilminlhinquic nic nat israelitas. Apquinyec nic nat apvisqui Ben-adad nolhing apcapoc, najan apquillhalhmaa napocja nolhing apcapaoc. 21 Apquimjamquic nic nat apvisqui co Israel. Apquilmacpec nic nat nolhing apcapaoc najan netin carros, apnatovasacpoc nic nat.
22 Apmiyantac nic nat profeta apnaclha apvisqui co Israel, aptomja apcanya: —Ipenacsojo sat mocjam singilpilhtetemo, eltimjic apquilyimnatem. Elvotac sat mocjam moc año apvisqui co Siria najan apquillhalhmaa, yoyam elimpocjac mocjam — nic nat aptomjac profeta.
23 Apquiltomjac nic nat apquilviscaa apquilanya Ben-adad: —Apnam netin inquilhe dioses apquilviscaa apancaoc israelitas, apquiltomja apquilyimnatescama naysicsa apquilimpocjay israelitas. Mepqui dioses apquilviscaa israelitas amyip acvanyam. Ontimjic sat ningilyimnatem, ningilimpocja inlhojo amyip acvanyam. 24 Lhip visqui ingac, ilvatesquis apquiltimem apquilviscaa reyes, itne sat apquilya'monquiscama apquilviscaa provincias. 25 Ingyansiclha sat mocjam singilpilhtetemo, acno apquilvamlha siclhoc alhta, moclhama nolhing apcapoc najan moclhama netin carros. Ongilimpocjac sat israelitas payjoc amyip acvanyam, ontimjic sat nasoc anco ningilyimnatem.
Inlicavoc nic nat apvalhoc apvisqui Ben-adad, aplinga actemaclha apquilpamejitsomap. 26 Moc año ilhnic nat intomjac. Apquilyipsatquic nic nat apquillhalhmaa apvisqui Ben-adad, apnalaclho tingma Afec, yoyam elimpocjac nipyesicsa israelitas. 27 Apquilyipsatacpec nic nat apquilvamlha israelitas, apquillhoy nic nat nintom, apquilquimpaclho yoyam elamyilhamcoc co Siria. Apquillanac nic nat carpa tingma yamningato apquicjingvoycamlha sirios, appintalhnama ilhnic nat, malha apquilapma as nalhpop. Apquilyitsomacpo ilhnic nat israelitas apquilyinatamaclha yataay.
28 Apmiyantac nic nat profeta apnaclha apvisqui co Israel, aptomja apcanya: Eycaso appayvam ayinyema Dios: —Aclhenalhquic coo nipyesicsa sirios sicma netin inquilhe, mepqui sicmaclha amyip acvanyam. Eyasamcojoc sat lhip sicvisay Visqui Sicyimtalhnamo, apvita inlhojo apquilmomap appintalhnama co Siria quellhip apquilmam — nic alhta Dios Visqui ingac — nic nat aptomjac profeta.
29 Apnam nic nat carpa apancaoc sirios cotnaja ingmoc najan carpa apancaoc israelitas, acvaycmo siete acnim. Intipquic nic nat apquilnapomacpilha acnim séptimo (siete). Apticyovquic nic nat cien mil singilpilhtetemo sirios nalhapaoc. 30 Apquilinyajamquic nic nat apquilaymomap tingma apvanyam Afec. Inyaninquic nic nat mataymong tingma apjalhtam, alnapa veintisiete mil singilpilhtetemo apquinyajaycaoc. Apquinyec nic nat apvisqui Ben-adad, apvoclho tingma apvanyam. Apyilhacpoc nic nat mataa lhama tingma najan poc tingma.
31 Apquiltomjac nic nat apquillhalhmaa apquilviscaa apquilanya: Lhip visqui, ningyasamcoc nincoo apquiltemaclha apquilasicjayquiclha apquilviscaa israelitas. Ongilantalhniclhac sat apava aptemaclha acmayovsa ingvalhoc, ongnatetic sat tama ingyispaoc malha ningmomalhca. Ongmiyaclhac sat apnaclha apvisqui co Israel, ongilmalhnac sat yoyam jingmeyvoc nincoo, jingilasicjiclhojoc sat mocjam — nic nat apquiltomjac.
32 Apquilantalhneclhec nic nat apava aptemaclha acmayovsa apquilvalhoc, najan apnatetem tama apyispaoc malha apquilmomap. Apquilmiyaclhec nic nat apnaclha apvisqui co Israel, apquiltomja apquilanya: —¡Apquiltamjoc Ben-adad emyovacpoc napato lhip visqui ingac, ingyasicjiclhojo sat lhip! — nic nat apquiltomjac.
Apcatingmavoc nic nat Acab: —¿Apjalhnanco ya mocjam? ¡Otnejic sat eyalhing coo! — nic nat aptomjac.
33 Payjeclhec apquilvalhoc as enlhit apquillhalhmaa, apquiltomja apquilanya: —¡Naso nac visqui ingac apyalhing Ben-adad! — nic nat apquiltomjac.
Aptomjac nic nat Acab apcanya: —¡Elyantementa siclho! — nic nat aptomjac. Apmiyantac nic nat Ben-adad apnaclha Acab. Apcanyacpec nic nat ingyinamtic carro pac.
34 Aptomjac nic nat Ben-adad apcanya Acab: —Otajicsojoc sat mocjam tingma apquilvanyam, apquilmam alhta tata ninga naysicsa apquilimpocjay nipyesicsa apnaymacoc lhip apyap ninga. Apquilyanmongsomap alhta mataa tingma Samaria tata ninga najan apnaymacoc, lhip sat ingyapajacsic apquilyanmongsomap tingma Damasco — nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Acab: —Tasi, omyoc sat lhip, yoyam mematnejec sat lhip — nic nat aptomjac.
Apquillanac nic nat pacto apquilmiyovmap apvisqui Acab najan Ben-adad. Apcapajasquic nic nat etajiclha.
35 Apnam nic nat napocja apquiltamjaycamó lhama profetas. Aptomjac nic nat lhama apcanya poc: —¡Jeticpong coo! — nic nat aptomjac. Ayinyema ilhnic nat Dios appayvam. Am nic nat coyacmoc eticpong aplhalhma.
36 Aptomjac nic nat as profeta apcanya poc: —Am lhac elyajaclhoc lhip visqui ingac appayvam. Ematong sat lhip naysicsa aplhingam, yamacmeyva sat cajic — nic nat aptomjac.
Aplhinquic alhta. Pilapcasquic nic nat apvita yamacmeyva aptajanyaa amay, incajac nic nat apquitsepquic nic nat.
37 Aptomjac nic nat as profeta apcanya poc: —¡Jeticpong coo! — nic nat aptomjac. Apticponquic nic nat apyimsasa apyimpejic. 38 Apnaclhec nic nat profeta apyimsem amay, elaylhic sat apvisqui, yoyam emyaclhac as amay. Apteteclhec nic nat apava apataoc mongyicpilquemo.
39 Apquilhyacmec nic nat apvisqui, apvita as profeta. Aptomjac nic nat profeta apyimnatesa appayvam: —Lhip visqui ajac. Acpasmec alhta ningilnapomalhca, sicvita cotnaja ingmoc apmomap. Aptomjac alhta seyanya singilpilhtetemo, otamilsic sat apmomap. Nic lhac maa: Apquinyec sat ancoc apmomap, ematong sat lhip. Tasic lhaja eyinyoc acyanmongam tres mil monedas de plata — alhta aptomjac seyanya. 40 Actamilcasquic alhta inyicje, pilapcasquic alhta apquinyaja — nic nat aptomjac profeta.
Aptomjac nic nat apvisqui co Israel apcanya: —Lhip aplhenacpoc apanco yoyam ematong — nic nat aptomjac.
41 Apliquic nic nat apava aptetem apataoc profeta. Pilapcasquic nic nat apvisqui apvita profeta.
42 Aptomjac nic nat profeta apcanya apvisqui: —Eycaso Dios Visqui ingac appayvam: Lhip alhta apmasma cotnaja ingmoc, apcanyomap ematong. Elngamcojoc sat lhip apmatnam, elingamcojoc sat apnaymacoc israelitas, acno apquillingaycamco alhta siclho cotnaja ingmoc — nic nat aptomjac profeta.
43 Inlovquic nic nat apvalhoc apvisqui co Israel. Aptajaclhec nic nat tingma Samaria naysicsa acmayovsa apvalhoc, apnaclhec nic nat tingma pac.