Jacob ante el rey de Egipto
1-2 José eligió a cinco de sus hermanos y se los presentó al rey. Le dijo:
—Mi padre y mis hermanos han venido desde Canaán, y ahora están en Gosen. Han venido con sus rebaños y ganados, y con todo lo que tienen.
3 El rey les preguntó:
—¿Y ustedes a qué se dedican?
Ellos le respondieron:
—Su Majestad, nosotros somos pastores, como lo fueron nuestros abuelos. 4 Hemos venido a quedarnos aquí por algún tiempo, porque falta comida en Canaán y ya no tenemos pastos para nuestros ganados. Le rogamos a usted que nos deje vivir en Gosen.
5 Entonces el rey le dijo a José:
—Ya que tu padre y tus hermanos han venido a quedarse contigo, 6 puedes elegir el lugar que quieras para que vivan en este país. Dales los mejores terrenos; déjalos vivir en Gosen. Y si algunos de ellos tienen alguna habilidad especial, que se dediquen a cuidar mi propio ganado.
7 Luego José llevó a su padre ante el rey. Jacob lo saludó con mucho respeto, 8 y el rey le preguntó su edad. 9 Jacob le respondió:
—Su Majestad, ya llevo ciento treinta años de andar de un lado a otro. Y aunque mi vida no ha sido fácil, todavía no he llegado a vivir lo que vivieron mis abuelos.
10 Finalmente, Jacob se despidió del rey y salió de su presencia.
11 José cumplió con las órdenes del rey, y les entregó a su padre y a sus hermanos los mejores terrenos de Egipto. Ellos se establecieron en la región de Gosen, que después se conoció como la región de Ramsés. 12 Además, a todos ellos les dio alimentos según la cantidad de hijos que tenían.
José y el hambre
13 Pero la falta de alimentos estaba acabando con los habitantes de Canaán y de Egipto. En ninguna parte se encontraba comida. 14 Sin embargo, José seguía vendiendo trigo y amontonando dinero en el palacio del rey. Todo el dinero que había en esos países lo recogió en pago del trigo comprado. 15 Cuando también los egipcios se quedaron sin dinero, todos ellos fueron a hablar con José y le dijeron:
—Ya no tenemos dinero. Denos usted de comer, o pronto moriremos.
16 José les respondió:
—Pues si ya no tienen dinero, tráiganme sus vacas y a cambio de ellas les daré trigo.
17 Los egipcios le llevaron caballos, ovejas, cabras, vacas y burros, y a cambio de ellos José les dio alimento durante todo ese año. 18 Pero al año siguiente fueron a verlo de nuevo, y le dijeron:
—Señor gobernador, no podemos negarle a usted que ya no tenemos dinero, y que nuestros animales ahora son de usted. Ya no tenemos nada que ofrecerle a cambio de comida, a no ser nuestras tierras y nosotros mismos. 19 ¡Cómprenos usted nuestras tierras, seremos esclavos del rey, pero denos de comer! Denos usted semilla, para que sembremos la tierra. Así no moriremos. ¡No queremos que nos vea usted morir, y que nuestras tierras queden como el desierto!
20 En verdad, fue tanta la falta de alimentos que todos los egipcios le vendieron sus campos a José, quien los compró para el rey de Egipto. Así fue como toda la tierra del país llegó a ser propiedad del rey, 21 y todos en Egipto quedaron a su servicio. Todo esto fue obra de José. 22 Sin embargo, José no compró las tierras de los sacerdotes porque ellos no las pusieron en venta. Como ellos siempre recibían ayuda de parte del rey, tenían comida de sobra.
23 Entonces José les dijo a los egipcios:
—Aquí tienen semilla para que siembren sus campos. Pero recuerden que hoy los he comprado a ustedes y a sus tierras, y que ahora pertenecen al rey. 24 Así que, cuando llegue la cosecha, le darán al rey una quinta parte de lo que recojan, pero podrán quedarse con las otras cuatro quintas partes. De allí apartarán la semilla que vayan a sembrar y el alimento para ustedes y para sus hijos.
25 Los egipcios respondieron:
—Señor gobernador: ¡usted nos ha salvado la vida! ¡Denos ahora el privilegio de ser esclavos del rey!
26 José estableció como ley en Egipto que la quinta parte de las cosechas sería para el rey. Y hasta el día en que esto se escribió, esta ley se ha respetado. Las únicas tierras que no llegaron a ser del rey fueron las de los sacerdotes.
27 Los israelitas se establecieron en el territorio egipcio de Gosen. Allí compraron terrenos, y llegaron a tener muchos hijos.
Juramento de José a su padre
28 Jacob vivió en Egipto diecisiete años, así que alcanzó a vivir ciento cuarenta y siete años. 29 Cuando se acercaba la hora de su muerte, mandó llamar a su hijo José y le dijo:
—Voy a pedirte un favor, y júrame que lo cumplirás. Si de veras me quieres, prométeme que no me enterrarás en Egipto. 30 Cuando yo muera, saca mis restos de aquí y entiérralos donde están enterrados mis antepasados.
Y José le prometió hacerlo así. 31 Pero Jacob insistió:
—¡Júramelo!
José se lo juró. Entonces su padre se inclinó sobre la cabecera de su cama, y dijo una oración.
1 Aptajaclhec nic nat José. Apquiltimnascaclhec nic nat amyaa apvisqui faraón.
Aptomjac nic nat José apcanya: —Apvaac lhac tata coo najan elyipmaa. Apquilpacjentac apnatoscama nipquesic najan vayqui najan aclhamoclhojo asoc. Yoclhilhma Canaán apquilinyemac. Apquilvaac lhac yoclhilhma Gosén— nic nat aptomjac. 2 Apquilyacyesquic nic nat siclho José 5 apquilpipma. Apnalaclhec nic nat apnaclha apvisqui faraón yoyam elpamejitsic.
3 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apquilanya apquilpipma: —¿Jalhco actemaclha apquiltamjaycam quellhip?— nic nat aptomjac.
Apquilatingmavoc nic nat: —Visqui ingac. Apquilyancac nincoo ninatoscama nipquesic. Ningilvajanamquic nincoo apquiltemaclha ningilyeyjamcaa. 4 Ningilvaac nincoo yoyam ongnam as yoclhilhma. Ayinyemaclha mepqui nintom ningaoclha Canaán. Mepqui najan aptoycaoc ninatoscama. ¿Ingvanqui ya nincoo ongnam yoclhilhma Gosén?— nic nat apquiltomjac.
5 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Lhip lhac apquilyoctac apquilpipma najan apyap. 6 Lhip sat ilyacyes actamilaclho yoclhilhma. Ingyane sat elhnam yoclhilhma actamila anco acvisay Gosén. ¿Apnam ya nipyesicsa apquilpipma apmopvan eltamilsic sicnatoscama? Iltimesquis sat apquilimja apmamyi eltamilsic sicnatoscama— nic nat aptomjac.
7 Apyantementac nic nat apyap José. Apquiltamjoc nic nat etac apvisqui faraón. Avanjec nic nat apcayo Jacob apvisqui faraón.
8 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya Jacob: —¿Jalhco acvamlha año pac lhip?— nic nat aptomjac.
9 Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Invocmec 130 años sictiyascam. Acyavataclhojo intomjac najan acyimtalhnama. Ajolhec nic nat apquiltiyascam sicyeyjamcaa, am olhnoc coo— nic nat aptomjac.
10 Appayvasquic nic nat Jacob naysicsa apcayo apvisqui. Aptajaclhec nic nat mocjam. 11 Apmasquic nic nat José actamilaclha anco yoclhilhma yoyam elhnam apyap najan apquilpipma. Actemaclha ilhnic nat apcanama apvisqui faraón. Apquilvitac nic nat amyip apancaoc yoclhilhma Ramesés. 12 Apquilmasquic nic nat José aptoycaoc apquilpipma najan apquilyap najan aplhamoclhojo apmolhama.
13 Mepqui nintom nic nat lhalhma anco. Inyangvocmec nic nat mayic ataoc lhalhma anco. Mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc yoclhilhma Egipto najan Canaán. 14 Apcansaclhec nic nat solyayem José ayinyema apquilmam motajap apactic co Canaán najan co Egipto. Aptamilcasquic nic nat apvisqui faraón tingma pac. 15 Insovjalhquic nic nat solyayem yoclhilhma Egipto najan Canaán. Apquilyoclhec nic nat egipcios apnaclha José.
Apquiltomjac nic nat apquilanya: —Jingilmes nintom. Insovjalhquic nincoo solyayem. Pac ongilitsapoc apnaclha lhip— nic nat apquiltomjac.
16 Apcatingmavoc nic nat José: —Insovjalhquic sat ancoc solyayem apancaoc, enalanta sat apnatoscama vayqui yoyam elyanmongsic nintom— nic nat aptomjac.
17 Apnalantac nic nat co Egipto apnaclha José apnatoscama nolhing najan vayqui najan nipquesic najan yamelyeyjaycoc. Apquilmec nic nat aptoycaoc acyanmongam apnatoscama acvaycmo lhama año. 18 Inyeycac nic nat lhama año. Invocmec nic nat moc años. Apquilmeyaclhec nic nat apnaclha.
Apquiltomjac nic nat apquilanya: —Visqui, nasoc anco ninlhanma nincoo. Am coyitnac nincoo solyayem. Insovjalhquic najan ninatoscama, lhip alhta apquilmam. Yitnec mocjam amyip ingancaoc najan enlhitaoc mepqui asoc apancaoc. Pac ongilitsapoc apnaclha lhip ningilyipitcayclho amyip ingancaoc. 19 Jingiltime sat ningiltimesaycam acyanmongam nintom ningilyipitcayclho amyip ingancaoc. Ongiltimjic sat nincoo ningiltimesaycam contningvoyam nelha. Ongiltimesam sat amyip apancaoc yoyam comasquejec sat amyip. Mongilmasquingvomejec sat nincoo lha— nic nat apquiltomjac.
20 Apquilyinyovquic nic nat amyip apancaoc co Egipto ayinyema mayic alnapma. José ilhnic nat apyanmonquiscama amyip yoyam etnejic apancaoc apvisqui faraón. 21 Apquiltimesaycam nic nat apquiltomjac aplhamoclhojo enlhitaoc yoclhilhma Egipto. 22 Am nic nat elmac José amyip apancaoc sacerdotes. Am nic nat elyinyavac amyip apancaoc. Ayinyemaclha yitnec nic nat mataa aptoycaoc ayinyema apvisqui faraón.
23 Aptomjac nic nat José apquilanya enlhitaoc: — Quilhvoc apquiltomja quellhip apquiltimesaycam apvisqui faraón acyipitcayclho amyip apancaoc. Coo alhta sicyanmonquiscama. Yitnec actic aso, elquiniclha sat actic aclhamoclhojo amyip. 24 Elvitac sat quellhip acyilhna. Elmesaoc sat apvisqui faraón lhama nicja acyilhna acyitna inlhojo cinco. Cuatro nicja acyilhna eltimjic sat quellhip apancaoc. Ecnamcoc sat mocjam apquilcaycaoc. Eltovamcoc sat mocjam quellhip najan apquitquic najan aplhamoclhojo apmolhama— nic nat aptomjac.
25 Apquilatingmavoc nic nat egipcios: —Ingilvomcasquic tap nincoo lhip. Aptasi nac lhip. Nincoo ningiltomja ningiltimesaycam apvisqui faraón cotningvoyam nelha— nic nat apquiltomjac.
26 Apcapajasquic nic nat amyaa José apcanama: —Quellhip co Egipto. Elmesaoc sat moclhama quellhip lhama nicja acyilhna acyitna inlhojo cinco. Apvisqui faraón sat etnejic apanco— nic nat aptomjac. Am nic nat comascac apcanamaclha acvocmo as ningvamlha nac jay. Am nic nat elanyacpoc sacerdotes elmesiclha acyilhna. Ayinyemaclha cotnaja amyip apancaoc apvisqui faraón.
27 Apnam nic nat yoclhilhma Egipto enlhitaoc israelitas. Apquileyvomoclha ilhnic nat acvisay Gosén. Aplhameclhec nic nat enlhitaoc israelitas. 28 Diecisiete años nic nat aptiyascam Jacob yoclhilhma Egipto. Invocmec nic nat aptiyascam Jacob 147 años.
29 Camquitvaac nic nat nelha acnim aptiyascam Jacob, moc apvisay Israel. Apcanyam nic nat apquitca apvisay José.
Aptomjac nic nat apyap apcanya: —Altamjoc coo elyejiclhojo coo sicpayvam. Ipquin sat lhip apmic avjac eyvoc yoyam colhejec acyascacmo actemaclha aplhanma. Nongyane nasa ongvatoynalhca as yoclhilhma Egipto. 30 Ayitsepquic sat ancoc coo, jeyinyovquis sat yoclhilhma Egipto. Jeyatoynvoclha sat siyinyemaclha yoyam opalhavoclha sicyeyjamcaa— nic nat aptomjac Jacob.
Apcatingmavoc nic nat José: —Olyejiclhojoc sat lhip appayvam— nic nat aptomjac.
31 Aptomjac nic nat apyap apcanya: —Ilhen sat lhip yoyam colhejec acyascacmo— nic nat aptomjac. Aplhenquic nic nat José actemaclha yoyam colhejec acyascacmo. Apjalhec nic nat Israel apyitnamaclha yoyam epamejitsic Dios Apyimtalhnamo.