Los sueños del rey de Egipto
1 Dos años después, el rey de Egipto tuvo un sueño en el que se veía de pie, junto al río Nilo. 2 De pronto vio que del río salían siete vacas, gordas y bonitas, las cuales se ponían a comer el pasto que había a la orilla del río. 3 También vio salir del río otras siete vacas, flacas y feas, las cuales se pararon junto a las primeras siete vacas. 4 Y de repente, ¡las flacas y feas se comieron a las gordas y bonitas!
En ese momento el rey se despertó. 5 Pero volvió a dormirse, y tuvo otro sueño. Soñó que de un mismo tallo brotaron siete espigas, verdes y llenas de trigo. 6 Tras ellas brotaron otras siete espigas, sin trigo y marchitadas por el viento del desierto. 7 ¡Y las espigas secas se tragaron a las verdes y llenas de trigo!
El rey se despertó, y vio que se trataba de un sueño. 8 Sin embargo, al levantarse estaba tan preocupado que mandó llamar a todos los magos y sabios de Egipto. Les contó sus sueños, pero ninguno pudo decirle lo que significaban. 9 De pronto, el jefe de los coperos se acordó de José y le dijo al rey:

—¡Soy un malagradecido! 10 Una vez usted se enojó conmigo y con el jefe de los panaderos, y mandó que nos encerraran en la cárcel, al cuidado del capitán de la guardia. 11 Una noche, los dos tuvimos un sueño. 12 Allí en la cárcel estaba con nosotros un joven hebreo, que ayudaba al capitán de la guardia; le contamos nuestros sueños, y él nos dijo lo que significaban. 13 ¡Y dicho y hecho! A mí usted me devolvió a mi cargo, y al otro mandó que lo mataran.

14 El rey mandó llamar a José, y de inmediato lo sacaron de la cárcel. Entonces José se afeitó, se cambió de ropa, y luego se presentó ante el rey. 15 Y el rey le dijo:

—Tuve un sueño, y nadie puede decirme lo que significa. Pero me han dicho que en cuanto oyes un sueño, sabes su significado.

16 José le respondió:

—Yo no tengo ese poder, pero Dios sí lo tiene, y le dará a usted la respuesta esperada.

17 Entonces el rey le dijo:

—Resulta que, en mi sueño, yo estaba de pie a la orilla del río Nilo. 18 De pronto vi que del río salían siete vacas gordas y bonitas, las cuales se pusieron a comer el pasto que había a la orilla del río. 19 Tras ellas salieron otras siete vacas, muy flacas y feas. ¡Jamás vi vacas tan feas en todo Egipto! 20 Y resulta que las vacas flacas y feas se comieron a las vacas gordas que habían salido primero. 21 Eran tan flacas y feas esas vacas, que después de comerse a las otras, no se les notaba nada; ¡seguían tan flacas como al principio!
»Yo me desperté. 22 Pero volví a soñar, y en mi sueño vi también siete espigas verdes y llenas de trigo, que brotaban de un mismo tallo. 23 Después de ellas brotaron otras siete espigas, delgadas y marchitas, resecadas por el viento del desierto. 24 Esas espigas delgadas se comieron a las siete espigas llenas de trigo. Todo esto se lo he contado a los magos, pero ninguno ha podido explicármelo.

25 José le dijo al rey:

—Los dos sueños que tuvo Su Majestad son uno solo. Dios le ha hecho saber a usted lo que piensa hacer. 26 Las siete vacas gordas son siete años, lo mismo que las siete espigas llenas de trigo; el sueño es uno solo. 27 Las siete vacas flacas y feas que salieron detrás de aquellas son también siete años, lo mismo que las siete espigas marchitas y resecadas por el viento del desierto. Ellas significan siete años de hambre.
28 »Dios quiere que Su Majestad sepa lo que él está a punto de hacer. 29 Egipto va a tener siete años de abundantes cosechas, 30-31 pero después vendrán siete años en que no habrá qué comer. Cuando eso suceda, nadie se acordará de la abundancia que antes hubo. Habrá tanta hambre que acabará con el país. 32 Su Majestad tuvo el mismo sueño en dos formas distintas, y eso significa que Dios ha decidido hacerlo, y lo va a hacer muy pronto.
33 »Yo le sugiero a Su Majestad que busque a alguien muy sabio e inteligente, y que lo ponga a cargo del país. 34 También le sugiero que nombre gente que se encargue de recoger la quinta parte de las cosechas durante los siete años de abundancia. 35 Durante los siete años buenos que van a venir, Su Majestad debe darles autoridad para que junten y almacenen en las ciudades todos los alimentos y el trigo. 36 Ese alimento quedará guardado, para usarlo durante los siete años de hambre que habrá en Egipto. Así el país no quedará arruinado por el hambre.

37 El rey y sus consejeros estuvieron de acuerdo en que el plan de José era bueno, 38 y el rey les comentó: «En ningún lado vamos a encontrar a nadie más inteligente que este joven». 39-41 Por eso le dijo a José:

—Dios te ha dado a conocer todo esto, y eso quiere decir que no hay nadie tan sabio e inteligente como tú. Por eso, a partir de este momento quedas a cargo de mi palacio y de todo mi pueblo. Todos en Egipto tendrán que obedecerte. Solo yo tendré más poder que tú, porque soy el rey.

42 Después, el rey se quitó el anillo que usaba para sellar sus cartas, y se lo puso a José. Luego ordenó que lo vistieran con ropas de lino fino y que le pusieran un collar de oro, 43 y le pidió que lo acompañara en su carro, como su gobernador. Delante de José gritaban: «¡Abran paso!» Así fue como el rey puso a José a cargo de todo su país. 44 Luego le dijo a José: «Aunque yo soy el rey de Egipto, nadie en este país hará nada sin tu permiso».
45 Además, el rey le cambió el nombre a José, y le puso Safenat-panéah, y le dio por esposa a la hija de Potifera, sacerdote de On, la cual se llamaba Asenat. Después de eso, José comenzó a recorrer todo Egipto.
José se hace cargo de Egipto
46 José tenía treinta años cuando se despidió del rey y comenzó a viajar por todo Egipto. 47 Durante los siete años de abundancia, en todo Egipto hubo muy buenas cosechas, 48 así que José juntó todo el alimento que se produjo en esos siete años y lo almacenó. En cada ciudad guardó el alimento que produjeron los campos vecinos. 49 José almacenó tanto trigo que parecía haber juntado toda la arena del mar; hasta dejó de anotar la cantidad de trigo guardada, porque ya no era posible llevar la cuenta.
50 Antes de que llegaran los años de escasez, Asenat y José tuvieron dos hijos. 51 Al primero de ellos José lo llamó Manasés porque dijo: «Dios ha hecho que me olvide de todos mis problemas y de la familia de mi padre». 52 A su segundo hijo lo llamó Efraín, porque dijo: «Dios permitió que yo tuviera hijos en este país donde he sufrido tanto».
53-54 Tal como lo había anunciado José, a los siete años de abundancia siguieron los siete años de escasez. Y aunque había hambre en todos los otros países, en Egipto había de comer. 55 Cuando comenzó a sentirse el hambre en Egipto, los egipcios fueron a pedirle al rey que les diera de comer. Entonces el rey les dijo: «Vayan a ver a José, y hagan lo que él les diga».
56 Cuando ya no había comida en todo el país, José abrió los almacenes y les vendió trigo a los egipcios. 57 Era tanta la escasez de alimentos que de todos los países iban a Egipto para comprarle trigo a José.
Apvanmoncama apvisqui faraón
1 Anit años nic nat intomjac. Invitac nic nat apvanmoncama apvisqui faraón: Apquinmam nic nat nicja vatsam acvisay Nilo. 2 Inquilantipquic nic nat vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 3 Inquilantipquic nic nat vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am nic nat coltamila vayqui. Inquilyinavocmec nic nat alyancaclha acnamilay. 4 Yejemoc nic nat actovcalhco vayqui acnamilay. Vayqui alyamjoncama ilhnic nat actom moc.
Aplhaticjac nic nat apvisqui faraón. 5 Aptinquic nic nat mocjam. Invanmasquic nic nat mocjam: Invocmec nic nat 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila ilhnic nat apyilhna. 6 Inquilantipquic nic nat moc 7 apyilhna. Alyamay nic nat apyilhna. Alhcajayam nic nat alyamascama. 7 Intovcalhquic nic nat 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay nic nat actomja actom moc.
Yejemoc nic nat aplhaticja apvisqui faraón. Apyasamcoc nic nat apvanmoncama. 8 Moc acnim nic nat intomjac. Inquitsac'ac nic nat. Intamjam nic nat apvalhoc ayinyema apvanmoncama. Apquilanyam nic nat aplhamoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha najan apquilmopvancaa yoclhilhma Egipto. Apquiltimnam nic nat apvisqui faraón actemaclha apvanmoncama. Am nic nat elyasamcoc yoyam elpeyvescasiclha actemaclha apvanmoncama.
9 Aptomjac nic nat apquimja apmamyi apyatimquiscama anmin apcanya apvisqui faraón: —Acyasingveclhec coo sictomja sicmasom. 10 Aplovquic alhta lhip. Aptanovquic alhta lhip aptemaclha apquilancam apquillanay pan. Aptanovquic alhta coo sictemaclha. Jingilapajasquic alhta singilpilhtetomaclha tingma pac yatapvisqui capitán. 11 Invanmasquic alhta apquimja apmamyi apquillanay pan. Evanmasquic alhta coo lha. Am alhta colhnoc moc actemaclha singilvanmescama. 12 Apnec alhta singilpilhtetomaclha apyimnanic enlhit hebreo. Yatapvisqui capitán apquilancam alhta maa. Ningiltimnasam alhta nincoo actemaclha singilvanmescama. Ingiltimnaseclhec alhta nincoo actemaclha yoyam covac sat. 13 Nasoc alhta intomjac actemaclha aplhanma. Aclhocac alhta mocjam actemaclha alhta sictamjaycam. Intetalhquic alhta apyispoc tama sicmomalhco lhama.
14 Yejemoc nic nat apquilapajasa apvisqui faraón colhic altimnasa José. Aptipcasquic nic nat singilpilhtetomaclha. Aptingyasquic nic nat apyisem José. Apyanmoncaseclhec nic nat poc aptalhnama. Apvoclhec nic nat apnaclha apvisqui faraón.
15 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Yitnec coo actemaclha alhta sicvanmoncama. Paj eyca lhama enlhit yoyam jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama. Aclingac coo amyaa apmopvan lhip jingilpeyvescasiclha actemaclha ningilvanmoncama— nic nat aptomjac apvisqui.
16 Aptomjac nic nat apcatingmavo José: —Jave coo sicmovan ajanco. Dios Apyimtalhnamo aptomja apmopvan eyascasingvomoc apvisqui faraón— nic nat aptomjac.
17 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Invoclhec alhta sicvanmoncama. Ayinmam alhta nicja vatsam acvisay Nilo. 18 Inquilantipquic alhta vatsam 7 vayqui altamila acnamilay. Intovcamquic nic nat paat. 19 Inquilantipquic alhta vatsam mocjam 7 vayqui alyamjoncama. Am alhta coltamila vayqui. Am otayac mocjam lhalhma anco actema nac alyamjoncama. 20 Yejemoc alhta actovalhco 7 vayqui acnamilay. Intovcamquic nic nat moc vayqui alyamjoncama. 21 Am alhta colyipcanacmoc natamin actoycaoc moc vayqui. Acno siclhoc alhta alyamjoncama.
Aclhaticjac alhta coo. 22 Najan moc sevanmescama alhta. Invocmec alhta 7 apyilhna motajap apactic lhama apvajac. Altamila alhta apyilhna. 23 Inquilantipquic alhta moc 7 apyilhna. Alyamay alhta apyilhna. Alhcajayam alhta alyamascama. 24 Intovcalhquic alhta 7 altamila apyilhna. Apyilhna alyamay alhta actomja actom moc. Altimnasquic alhta inyicje apquilyascamco apquiltemaclha. Paj alhta lhama apmopvan jepeyvescasiclha actemaclha sicvanmoncama— nic nat aptomjac.
25 Aptomjac nic nat José appeyvescaseclho actemaclha apvanmoncama: —Innoc moc anit alvanmescama lhip. Apquiltamjoc Dios yoyam eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 26 Siete vayqui acnamilay acyitsomalhca 7 años. Najan 7 apyilhna acyitsomalhca 7 años. Innoc alhta moc actemaclha acvanmescama. 27 Siete vayqui alyamjoncama alantiyapma vatsam acyitsomalhca 7 años. Innoc moc 7 apyilhna alyamay, alhcajayam alyamascama. Acyitsomalhca 7 años yoyam cotnejic sat mayic ataoc. 28 Eycaso siclhanma lhcac: Apquiltamjoc Dios eyascasingvomoc actemaclha apmayjayoclha yoyam elana. 29 Incovac sat acvamlha 7 años yoyam ongvitac sat cotlaycaoc acyilhna yoclhilhma Egipto. Mepqui ninsovjomo sat cotnejic. 30 Natamin commoc sat moc 7 años yoyam cotnejic mayic ataoc. Colnapoc sat mayic enlhitaoc. Coytejec sat mataa apatic enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 31 Avanjec sat cotnejic apquillingaycamco mayic ataoc. Colvoncamoc sat enlhitaoc actemaclha acyitnama siclho nintom. 32 Anit alhta acvanmescama lhip visqui. Appecjasquic Dios Apyimtalhnamo yoyam cotnejic as asoc. Meyinyovsamquejec Dios actemaclha aclhanma apvalhoc. 33 Incaymalhquic lhip visqui etingyac lhama enlhit apyascamco najan apmopvan, yoyam etnejic apquimja apmamyi yoclhilhma Egipto. 34 Incaymalhquic lhip visqui etingya yatapquilviscaa. Ilapajas sat yoclhilhma lhalhma anco. Elansiclhac sat nicja asoc acyilhna. Elmoc sat mataa lhama asoc acyitna inlhojo 5 asoc. Elansiclha sat acyilhna acvocmo 7 años naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. 35 Elansiclhac sat motajap apactic naysicsa acyitnama mocjam cotlaycaoc nintom. Lhip sat etnejic aptamilquiscama. Coytic sat mataa aptoycaoc enlhitaoc tingma apvanyam. 36 Incaymalhquic elmeyvoc motajap apactic, yoyam colnapejec sat mayic acvocmo 7 años mepqui lha nintom yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac José.
José aptimesomap yatapvisqui
37 Aplingac nic nat apvisqui faraón actemaclha aplhanma José. Apyispaquic nic nat apvisqui najan yatapquilviscaa.
38 Aptomjac nic nat faraón apquilanya yatapquilviscaa: —Paj elhnac lhama enlhit ningyesicsa apna apvalhoc espíritu apanco Dios Apyimtalhnamo— nic nat aptomjac.
39 Aptomjac nic nat apvisqui apcanya José: —Paj lhama enlhit apyascamco apno lhip najan apmopvan. Ayinyemaclha Dios ayinyema apyascamco. 40 Lhip sat etnejic apquimja apmamyi coo tingma ajac. Elilyejiclhojoc sat aplhamoclhojo enlhitaoc lhalhma anco. Paj poc apyimtalhnamo apanco, sicvamlha coo. 41 Lhip aptomja apcanem enlhitaoc yoclhilhma Egipto— nic nat aptomjac.
42 Yejemoc nic nat aplica catquiscama apopejic apvisqui faraón. Apcatquiscasquic nic nat apopejic José. Eycaso actomja ilhnic nat sello pac asoc monquinatquiscama apvisay apvisqui faraón. Apcanayquic nic nat apvisqui colhic acsantimsa aptalhnama aptamila apquilhyevay. Appiquincasquic nic nat apyispoc apnatanma oro asoc acmamnave. 43 Anit carro ilhnic nat apquilquinamtem. Lhama ilhnic nat apvisqui faraón apquinamtem. Moc nic nat aptomja apquinamtem José. Apquinincamquic nic nat apquilpalhamamcaa: Elyitnocjasquis— nic nat apquiltomjac mataa. Mayayo ilhnic nat aptomjac José nipyesicsa enlhitaoc yoclhilhma Egipto.
44 Aptomjac nic nat apvisqui faraón apcanya José: —Copvanquejec lhama enlhit yoclhilhma Egipto elana lhama asoc mepqui apcanem lhip— nic nat aptomjac.
45 Apquiltimec nic nat apvisqui co Egipto appayvam apvisay José Zafnat-panea. Apquilyimjapcasquic nic nat quilvana acvisay Asenat. Potifera apquitca ilhnic nat Asenat. Sacerdote ilhnic nat Potifera tingma apvanyam apvisay On. Aptomjac nic nat José apcanama acyovoclhojo yoclhilhma Egipto. 46 Treinta años nic nat invocmoc apvaneycaoc José macyantamayclha apnaclha apvisqui faraón.
Appayvesamquic nic nat José apvisqui faraón. Aplhinquic nic nat. Apsovjongveclho nic nat aptiyascam yoclhilhma Egipto. 47 Innaclhalhquic nic nat cotlaycaoc acyilhna acvocmo 7 años. Am nic nat cosovjalhca. 48 Apcanayquic nic nat José yoyam elansiclhac motajap apactic acvaycmo 7 años. Apquicjesquic nic nat motajap apactic moclhama tingma apvanyam ayinyema amyip acyitna napocja tingma.
49 Apcanseclhec nic nat José metlaycaoc motajap apactic, mongmovan ongilyipsitic. Apquilvatsamquic nic nat apquilyipsateycaoc apvamlha. Inmasquec nic nat apcopvanco apquilyipsateycaoc.
50 Am nic nat covocmoc mocjam actemaclha mayic. Aptiyacmec nic nat apcanit ayitquic Asenat, José aptava. 51 Apquiltimec nic nat José apvisay apquitca apteyam apmamyi Manasés, Selvoncayam. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios selvoncayam actemaclha siclhingaycamco alhta. Najan selvoncayam enaymacoc— nic nat intomjac apvalhoc. 52 Apquiltimec nic nat José apvisay poc apquitca Efraín, Sicvitay Eyitquic. Ayinyema aclhanma apvalhoc José: Setnesquiscama Dios yoyam otac eyitquic yoclhilhma siclingaycamcolha acmasca— nic nat intomjac apvalhoc.
53 Invocmec nic nat nelha 7 años acma nintom yoclhilhma Egipto. 54 Invocmec nic nat actemaclha mayic ataoc, acno actemaclha aclhanma José. Mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc moc yoclhilhma. Yitnec nic nat nintom yoclhilhma Egipto. 55 Invaac nic nat mayic yoclhilhma Egipto. Apquiltingyac nic nat motajap apactic enlhitaoc apnaclha apvisqui faraón.
Aptomjac nic nat faraón apquilanya aplhamoclhojo egipcios (co Egipto): —Eltiyaningvoclhojo José. Elilyejiclhojo sat actemaclha apcanama José— nic nat aptomjac.
56 Mayic nic nat intomjac lhalhma anco. Am nic nat emyavac nintom José. Apquilhaquic nic nat motajap apactic acyanmongam solyayem. Apquilmec nic nat egipcios. Inyangvocmec nic nat mayic. 57 Mepqui nintom nic nat lhalhma anco moc yoclhilhma. Apquilvaac nic nat aptingyeycaoc motajap apactic yoclhilhma Egipto apnaclha José. Ayinyemaclha inyangvocmec nic nat mayic lhalhma anco.