Isaac y Abimélec
1-6 En aquel tiempo llegó a faltar comida en toda la región de Canaán, tal como había pasado en tiempos de Abraham. Era tan grave la falta de alimentos que Isaac pensó en irse a Egipto. Pero Dios se le apareció a Isaac y le dijo:
«No vayas a Egipto. Es mejor que te vayas por algún tiempo a Guerar, donde vive Abimélec, rey de los filisteos. Yo prometo estar siempre contigo, y bendecirte en todo. Además, a ti y a tus descendientes voy a darles todas estas tierras. Así cumpliré el juramento que le hice a tu padre Abraham. Voy a hacer que tus descendientes sean tan numerosos como las estrellas del cielo. Por medio de ellos bendeciré a todas las naciones de la tierra, porque Abraham me obedeció y cumplió con todo lo que le ordené».
Fue así como Isaac fue a Guerar para hablar con Abimélec, y se quedó a vivir allá. 7 Cuando los hombres de aquel lugar le preguntaban por Rebeca, él decía que era su hermana y no su esposa. Y es que tenía miedo, porque pensaba: «Rebeca es muy hermosa; los hombres de este lugar son capaces de matarme para quedarse con ella».
8 Un día, Abimélec estaba mirando desde su ventana, y vio que Isaac estaba acariciando a Rebeca. 9-10 Entonces lo mandó a llamar y le reclamó:
—¡Tú no me puedes engañar! ¡Esta mujer no es tu hermana, es tu esposa! ¿Por qué nos has hecho esto? ¡Si alguno de mis hombres hubiera tenido relaciones sexuales con ella, tú nos habrías hecho culpables a todos!
Isaac se disculpó:
—Es que tuve miedo de que me mataran para quedarse con ella.
11 Enseguida Abimélec le ordenó a todo el pueblo:
—Cualquiera que moleste a este hombre o a su mujer, será condenado a muerte.
12 Ese mismo año, Dios le dio a Isaac una cosecha tan abundante, que produjo cien veces más de lo que había sembrado en aquella tierra. 13 Así ganó Isaac mucho dinero, y llegó a ser muy rico y poderoso. 14 Llegó a tener tantas ovejas y vacas, y tantos sirvientes, que despertó la envidia de los filisteos. 15 Por eso los filisteos taparon con tierra todos los pozos que Abraham había mandado abrir. 16 Hasta Abimélec llegó a decirle: «Vete de aquí, pues ya eres más poderoso que nosotros».
17 Isaac se fue de Guerar, pero se quedó a vivir en el valle. 18 Cuando Abraham aún vivía, había mandado abrir unos pozos allí, pero después de su muerte los filisteos los habían vuelto a tapar. Isaac volvió a abrirlos y les puso los mismos nombres que les había puesto su padre.
19 Un día, los sirvientes de Isaac estaban abriendo un pozo en el valle y descubrieron un manantial. 20 Pero los pastores de Guerar se pelearon con los pastores de Isaac, pues decían que esa agua les pertenecía. Por eso Isaac llamó a ese pozo «Pelea». 21 Hicieron otro pozo, pero también pelearon por él, por lo que Isaac le puso por nombre «Pleito». 22 Luego se alejó de allí y volvió a abrir otro pozo, y ya nadie peleó. Entonces lo llamó «Libertad», pues dijo: «Al fin Dios nos ha dado libertad para prosperar en este lugar».
23 De allí, Isaac se fue a otro lugar, que luego sería conocido como Beerseba. 24 Esa misma noche Dios se le apareció y le dijo: «Yo soy el Dios de tu padre Abraham, y por él te voy a bendecir y a aumentar el número de tus descendientes. No tengas miedo, pues yo te ayudaré en todo».
25 Entonces Isaac hizo allí un altar para adorar a Dios. En ese mismo lugar plantó su tienda de campaña, y sus sirvientes abrieron otro pozo. 26 Cuando Abimélec lo supo, salió de Guerar para hablar con Isaac. Lo acompañaban Ahuzat, que era su consejero personal, y Ficol, jefe de su ejército. 27 Isaac les preguntó:
—¿Para qué vienen a verme, si me han tratado tan mal y hasta me echaron de su país?
28 Y ellos le contestaron:
—Ya hemos visto que Dios está de tu parte. Por eso queremos hacer un trato contigo. Y lo vamos a hacer, pero bajo juramento. 29 Nosotros nunca quisimos molestarte. Al contrario, siempre te tratamos bien y hasta nos despedimos como amigos. Ahora tú, comprométete a no hacernos ningún daño, ya que Dios te ha bendecido tanto.
30 Entonces Isaac les ofreció un banquete, y ellos comieron y bebieron. 31 A la mañana siguiente se levantaron muy temprano, y tanto Isaac como Abimélec juraron no hacerse ningún daño. Luego Isaac despidió a sus visitantes, y ellos se marcharon en paz.
32 Ese mismo día vinieron los sirvientes de Isaac y le dijeron que habían encontrado agua en el pozo que estaban abriendo. 33 A ese pozo Isaac le puso por nombre «Juramento», y hasta el día de hoy, la ciudad donde está ese pozo se llama Beerseba, que significa «Pozo del juramento».
Esaú se casa
34 Cuando Esaú tenía cuarenta años, se casó con Judit, que era hija de un hitita llamado Beerí. También se casó con Basemat, hija de otro hitita llamado Elón. 35 Estas dos mujeres llegarían a causarles muchos problemas a Isaac y a Rebeca.
Apma Isaac tingma Gerar
1 Avanjec nic nat mayic as yoclhilhma aptiyascamcaclha Isaac. Am nic nat olhnoc mayic ataoc apmaclha Abraham. Apmiyaclhec nic nat Isaac tingma Gerar, enlhitaoc filisteos nic nat apquilaoclha. Apvisqui apancaoc nic nat apvisay Abimelec.
2 Apvitac nic nat Isaac actemaclha ningaat. Aplingac nic nat Visqui netin appayvam: —Noyas nasa yoclhilhma Egipto. Ilha sat yoclhilhma siltimnasaclha elhic. 3 Ilinlhanmojo sat mocjam aptiyascam as yoclhilhma. Coo sat mataa opasmoc najan ongvimlimojo. Lhip sat elhcac aclhamoclhojo yoclhilhma najan aptovana niptamin. Osavojoc sat siclhanma alhta actomja nasoc anco napatoc lhip apyap Abraham. 4 Olhamascasiclhac sat aptovana niptamin mongmovan ongilyipsitic. Malha apyova netin sat eltimjic. Coo sat olmesamcoc aclhamoclhojo yoclhilhma. Olpasmoc sat aplhamoclhojo enlhitaoc lhalhma anco, ayinyema lhip aptovana. 5 Ayinyemaclha apquilyajaclha nat mataa sicpayvam Abraham. Apyilovcasquic nic nat mataa actemaclha siyanamaclha najan actemaclha sillhicmoscama— nic nat aptomjac Visqui netin.
6 Apnaclhec nic nat mocjam Isaac tingma Gerar. 7 Apquililtamjoc nic nat enlhitaoc actomja apquilaoclha elyasamcojo, ¿naso ya actomja aptava?
Apcatingmavoc nic nat Isaac: —Eyalhing coo as quilvana— nic nat aptomjac. Apcacac nic nat elhenic actomja aptava. Ayinyemaclha actamila anco ilhnic nat aptava. Incacoc nic nat apnenyic ematong ayinyema ayitsepma apnenyaoc enlhitaoc aptava Rebeca.
8 Acvoncaclhojo ilhnic nat apma maa Isaac. Apquilyajavoc nic nat atong ayitcoc apvisqui Abimelec. Apvitamcoc nic nat actemaclha apcasicjayo aptava Isaac. 9 Apcanayquic nic nat apvisqui colhic altimnasa Isaac. Apvoctac nic nat.
Aptomjac nic nat apvisqui apcanya Isaac: —¿Naso ya actomja lhip aptava as quilvana? ¿So actomja aptomja nac alhta eyalhing coo as quilvana?— nic nat aptomjac.
Apcatingmavoc nic nat Isaac: —Incacoc alhta enquenyic omatong ayinyema etava— nic nat aptomjac.
10 Aptomjac nic nat Abimelec apcanya Isaac: —¿So actomja aptomja nac lha? Inquitlhincasquic eyamoc lhama enlhit yoyam epatjetamcoc lhip aptava. Inquitlhincasquic jingilsilhnanac lhip— nic nat aptomjac.
11 Apcapajasquic nic nat amyaa nipyesicsa enlhit: —Mongvanquejec nincoo ongilyacsilhma as enlhit Isaac najan aptava. Ematong sat aptomja apquilyascamalhma— nic nat aptomjac apvisqui Abimelec.
12 Apquinaclhec nic nat actic Isaac as año nac jay. Apvitac nic nat cotlaycaoc acyilhna as amyip. Appasmec nic nat mataa Dios Apyimtalhnamo. 13 Acma apquilnatam nic nat aptomjac Isaac. Inyangvocmec nic nat aptimem apyimtalhnamo. 14 Appintalhnama ilhnic nat apnatoscama nipquesic. Cascama ilhnic nat apnatoscama vayqui. Aplhamoc nic nat apquilancam. Avanjec nic nat apquilyasipquiscama enlhitaoc filisteos. 15 Yitnec nic nat aclhamoclhojo yamilquit apquilmetam nic nat Abraham apquilancam mengyitsepmaclha Abraham. Apquilapeclhec nic nat lhopactic yamilquit enlhitaoc filisteos.
16 Aptomjac nic nat apvisqui Abimelec apcanya Isaac: —Ityip sat ningyesicsa. Ingilyeycajangveclhoc nincoo cascama apquilnatam lhip— nic nat aptomjac.
17 Aplhinquic nic nat Isaac. Appaclhanvocmec nic nat yoclhilhma tap tingma Gerar. Apnec nic nat maa. 18 Apquilmaclhec nic nat yamilquit apquilmetam nic nat Abraham apquilancam. Enlhitaoc filisteos nic nat apquilapeyquiclha natamin apquitsepma Abraham. Apquiltimec nic nat alvisay yamilquit acno alvisay nano ayinyema aptingyascama alvisay apyap Abraham. 19 Apquilmetmec nic nat Isaac apquilancam yamilquit as yoclhilhma. Apquilvitac nic nat yingmin alinyajayam. 20 Apquiltamilcasquic nic nat mataa apnatoscama nipquesic enlhitaoc co Gerar. Isaac apquilancam nic nat apquiltamilquiscama apnatoscama. Apquilmiyovcoc nic nat mataa yamilquit enlhitaoc co Gerar. Apquilnapacpec nic nat mataa apquilancam nipquesic. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Apquilnapomacpilha”. Ayinyema apquilnapomap nic nat mataa apquilancam nipquesic. 21 Apquilmaclhec nic nat moc yamilquit. Inyiplovcoc nic nat mocjam apquilnapomap. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Singilinmelhaycam”.
22 Apquimpaclhec nic nat mocjam Isaac. Apquilmaclhec nic nat moc yamilquit. Am nic nat almiyovcoc. Aptimescasquic nic nat Isaac acvisay yamilquit “Mepqui singilinmelhaycam”. Intomjac nic nat apvalhoc Isaac: Quilhvoc ongnam sat nincoo mepqui singilinmelhaycam yoyam ongillhamiclhac sat— nic nat intomjac apvalhoc.
23 Apquimpaclhec nic nat mocjam Isaac. Apmiyaclhec nic nat tingma Beerseba. 24 Apvitac nic nat actemaclha ningaat alhtaa. Aplingac nic nat Dios appayvam:
Coo nac Dios Visqui pac lhip apyap Abraham.
Nojeya nasa. Coo nac sicpasmom mataa lhip.
Opasmoc sat lhip,
olhamasiclhac sat lhip aptovana ayinyema Abraham,
aptomja nat selancam— nic nat intomjac aplingay.
25 Apquicjesquic nic nat mataymong Isaac. Apquillanac nic nat apvatnamaclha yoyam elhenic apvisay Dios Apyimtalhnamo. Apquillanac nic nat tingma pac as yoclhilhma. Apquilmaclhec nic nat yamilquit apquilancam.
Apquilpamejitsomap Isaac najan Abimelec
26 Apvoctac nic nat apvisqui Abimelec apnaclha Isaac. Tingma Gerar nic nat apquimpac. Aplhalhma ilhnic nat aptimem poc apvisay Ahuzat. Aplhalhma ilhnic nat najan capitán singilpilhtetemo apvisay Ficol. 27 Aptomjac nic nat Isaac apquilanya: —¿So apquiltingya yi? Actanovalhquic alhta nipyesicsa quellhip. Actipsalhquic alhta apquilaoclha quellhip— nic nat aptomjac.
28 Apquilatingmavoc nic nat: —Ningvitac nincoo aptomja appasmom lhip Dios Apyimtalhnamo. Ningiltamjoc ongilpamejitsalhcojo actemaclha mepqui ningilyeycajascaoc napatoc lhip. 29 —Nojingilsilhnana nasa nincoo napato Dios Apyimtalhnamo. Am ongiltovasac alhta lhip. Ningasicjavoc alhta mataa lhip. Aplhinquic alhta lhip naysicsa actamilaycam ingilvalhoc. Appasmom lhip aptomja Dios Apyimtalhnamo— nic nat apquiltomjac.
30 Apquilanescasquic nic nat Isaac nintom acyivey. Aptovcamquic nic nat, apquilyinamquic nic nat. 31 Alhtooc nic nat apnalhaticjamco. Apquillhenquic nic nat actomja nasoc anco, yoyam colhejec acyascacmo. Apquilpayvasquic nic nat Isaac. Apquiltajaclhec nic nat naysicsa actamilaycam apquilvalhoc.
32 Apquilvoctac nic nat as acnim apquilancam apnaclha Isaac. Apquiltimnasquic nic nat amyaa actemaclha actiyapma yingmin yamilquit apquilmayclha. 33 Apquiltimec nic nat Isaac acvisay as yamilquit “Seba”, moc ningiltimem “Ninlhanmaclha mepqui ningilyeycajascaoc”. Apquiltimec nic nat apvisay as tingma Beerseba acvocmo quilhvo nac jay.
34 Cuarenta años nic nat invocmoc aptiyascam Esaú. Apmaclhec nic nat mocjam moc quilvana acvisay Judit, Beeri apquitca. Hitita apmolhama ilhnic nat Beeri. Apmaclhec nic nat mocjam moc quilvana acvisay Basemat, Elón apquitca. Hitita apmolhama ilhnic nat Elón. 35 Inquilyimtalhnasquic nic nat mataa as quilvanaa apvalhoc Isaac najan avalhoc Rebeca.