Los hermanos de José van a Egipto
1-2 Cuando Jacob supo que en Egipto había trigo, les dijo a sus hijos:

«¿Qué hacen allí, mirándose los unos a los otros? Me han dicho que en Egipto hay trigo. Si queremos seguir con vida y no morirnos de hambre, más vale que vayan allá y compren trigo para nosotros».

3-5 El hambre en Canaán iba en aumento, y mucha gente viajaba a Egipto para comprar trigo; entre esa gente iban diez hermanos de José. Jacob no dejó que Benjamín se fuera con ellos porque tenía miedo de que le sucediera alguna desgracia. Como sabemos, Benjamín era hermano de José por parte de padre y madre.
6 Cuando los hermanos de José llegaron a Egipto, se inclinaron ante José con mucho respeto, pues él gobernaba en Egipto y era el que vendía el trigo a todo su pueblo. 7-8 José reconoció a sus hermanos enseguida, pero ellos no lo reconocieron. Así que los dejó creer que era egipcio y con cara muy seria les preguntó:

—Ustedes, ¿de dónde vienen?

Ellos le respondieron:

—Venimos de Canaán, y queremos comprar trigo.

9 Entonces él se acordó de los sueños que había tenido acerca de ellos, y les contestó:

—Yo creo que ustedes son espías, y solo han venido a ver por dónde pueden atacarnos.

10 Ellos se defendieron:

—¡De ninguna manera, señor! Nosotros estamos para servirle, y solo hemos venido a comprar trigo. 11 Somos gente honrada, todos hijos del mismo padre. ¡No somos espías!

12 José insistió:

—¡No les creo! Ustedes solo han venido a ver por dónde pueden atacarnos.

13 Ellos le respondieron:

—Nosotros somos doce hermanos, todos hijos de un mismo padre. El más joven se quedó con nuestro padre en Canaán, y el otro ya ha muerto.

14 José volvió a decirles:

—¡Tal como les dije! ¡Ustedes son espías, 15 y les voy a probar que tengo la razón! Yo les juro, por la vida del rey de Egipto, que no van a salir de aquí hasta que traigan a su hermano menor. 16 Vamos a ver si es cierto lo que dicen: Uno de ustedes va a ir por su hermano, y los demás van a quedarse presos. Si no traen aquí a su hermano, quiere decir que ustedes son espías. ¡Lo juro por el rey de Egipto!

17 Y así, José los puso a todos bajo vigilancia durante tres días. 18-20 Pasado ese tiempo, les dijo:

«Yo creo en Dios. Si ustedes realmente son gente honrada y quieren seguir con vida, hagan lo siguiente: dejen aquí a uno de ustedes, y vayan los demás a llevarles trigo a sus familiares, pues deben estar muriéndose de hambre. Pero tienen que traerme a su hermano menor. Así veré si es cierto lo que dicen».

Ellos aceptaron lo que José les propuso, 21 pero se decían los unos a los otros:

«Seguramente estamos recibiendo nuestro merecido por lo que le hicimos a nuestro hermano. Cuando nos rogaba que le perdonáramos la vida, no le hicimos caso, aunque podíamos ver su miedo. Ahora estamos pagando las consecuencias».

22 Entonces dijo Rubén: «¿Acaso no les decía yo que no le hicieran daño al muchacho? ¡Pero ustedes no me hicieron caso! ¡Por eso ahora recibimos este castigo!»
23 Como José estaba hablando con ellos por medio de un traductor, no se dieron cuenta de que él les podía entender. 24 Sin embargo, José se apartó de ellos y se echó a llorar. Luego regresó a donde estaban y ordenó que tomaran preso a Simeón, y que lo encadenaran. 25 Después ordenó que les llenaran de trigo sus sacos, y que pusieran en los sacos el dinero que habían pagado. También ordenó que les dieran comida para el viaje. Una vez hecho esto, 26 los hermanos de José echaron el trigo sobre los burros y se pusieron en camino.
27 Cuando llegaron al lugar donde iban a pasar la noche, uno de ellos abrió su saco para darle de comer a su burro, ¡y se encontró con que en el saco estaba su dinero! Enseguida les dijo a sus hermanos: 28 «¡Me devolvieron mi dinero! ¡Mírenlo, aquí está, dentro del saco!»
Al ver esto, todos ellos se asustaron y empezaron a temblar de miedo, mientras se preguntaban: «¿Qué es lo que Dios está haciendo con nosotros?»
29 Cuando llegaron a Canaán, le contaron a su padre todo lo que les había pasado. Le dijeron:

30 «El gobernador de Egipto nos habló muy fuerte, y hasta nos acusó de ser espías. 31 Nosotros le dijimos que no éramos espías, sino gente honrada. 32 También le dijimos que éramos doce hermanos, hijos del mismo padre; que uno de nosotros ya había muerto, y que el menor se había quedado contigo aquí en Canaán.
33 »Pero el gobernador nos dijo: “Ahora voy a ver si de veras son gente honrada: Dejen aquí a uno de sus hermanos, y váyanse a llevarles comida a sus familiares, que deben estar muriéndose de hambre. 34 Pero tienen que traerme a su hermano menor. Así sabré que no son espías, sino gente honrada, y yo les devolveré a su hermano. Entonces podrán hacer negocios aquí”».
35 Cuando comenzaron a vaciar sus sacos, se encontraron con que en cada uno de ellos estaba su dinero. Al ver las bolsas de dinero, tanto ellos como su padre se asustaron mucho. 36 Entonces su padre les dijo:

—¡Ustedes me van a dejar sin hijos! José ya no está con nosotros; Simeón, tampoco; ¡y ahora quieren llevarse también a Benjamín! ¡Todo esto acabará por matarme!

37 Pero Rubén le propuso a su padre:

—Tú deja a Benjamín en mis manos, que yo te lo devolveré. Y si no te lo traigo de vuelta, ¡te dejo que mates a mis dos hijos!

38 Sin embargo, Jacob respondió:

—Mi hijo no va a ir con ustedes. Ya su hermano está muerto, y solo me queda él. Si algo llega a pasarle en este viaje, viviré triste por el resto de mis días.
Apquilvoy José apquilpipma yoclhilhma Egipto
1 Aplingac nic nat amyaa Jacob acyitna nintom yoclhilhma Egipto.
Aptomjac nic nat Jacob apquilanya apquitquic: —¿Soctomja meltingyamco nac aptoycaoc? 2 Aclingac coo amyaa acyitna nintom (motajap apactic) yoclhilhma Egipto. Elyas sat maa. Elyanmonquis sat nintom yoyam mejingilnapejec mayic— nic nat aptomjac Jacob.
3 Apquillhinquic nic nat 10 apquilpipma José. Yoclhilhma Egipto nic nat apquilyasac yoyam elyanmongsic motajap apactic. 4 Am nic nat etnajac apquillhalhma Benjamín, José apyalhing. Incacoc nic nat apnenyic apyap etjanyac lhama acyimtalhnama. 5 Apquilvaac nic nat yoclhilhma Egipto Jacob apquitquic, moc apquilvisay Israel apquitquic. Ayinyemaclha mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc yoclhilhma Canaán.
6 Yatapvisqui ilhnic nat José yoclhilhma Egipto. Aptomja apquilhacjam mataa nintom (motajap apactic) yoyam elmoc enlhitaoc apquilinyema lhalhma anco. Apquilvaac nic nat apquilpipma apnaclha José. Apquiljalhec nic nat. Apquilticlhiquic nic nat payjaclha napaat nalhpop. 7 Apquilvitac nic nat José. Apyicpilcoc nic nat José apquilpipma. Malha melyicpilca ilhnic nat aptomja José.
Aptomjac nic apquilanya: —Quellhip. ¿Jalhco apquilinyema quellhip?— nic nat aptomjac.
Apquilatingmavoc nic nat: —Yoclhilhma Canaán nincoo ningilinyemac. Ningiltamjoc ongilyanmongsic nintom— nic nat apquiltomjac.
8 Am nic nat eyicpilcacpoc José. Apyicpilcoc nic nat apquilpipma José. 9 Inyitnec nic nat apatic José actemaclha apvanmoncama apquinyemayaclha.
Aptomjac nic nat apquilanya apquilpipma: —Apquilyinimquiscama nac quellhip. Apquililtamjoc quellhip elvitangvomoc mepqui lha actamilquiscama yoclhilhma— nic nat aptomjac.
10 Apquilatingmavoc nic nat: —Paj, visqui. Nincoo nac ningiltomja lhip apquilancam. Ningilvaac nincoo ongilyanmongsic nintom. 11 Nincoo nac lhama ingilyap. Ningiltomja enlhit apquilpeyvomo. Paj nincoo ningilyinimquiscama— nic nat apquiltomjac.
12 Aptomjac nic nat José apquilanya: —Apquilmopvan amyaa. Apquilvaac quellhip, apquililtamjoc elvitangvomoc mepqui lha actamilquiscama yoclhilhma— nic nat aptomjac.
13 Apquilatingmavoc nic nat: —Nincoo nac ningiltomja lhip apquilancam. Nincoo nac lhama ingilyap. Yoclhilhma Canaán ningilinyemac nincoo. Apnec lhama ingilyalhing ingilyap tingma pac. Am elhnac mocjam poc ingilyalhing ningyesicsa nincoo— nic nat apquiltomjac.
14 Aptomjac nic nat José apquilanya: — Naso sictomja lhac siclhena. Apquilyinimquiscama nac quellhip. 15 Pac oyicpilcojoc sat apquiltemaclha quellhip. Aclhenquic coo apvisay apvisqui faraón yoyam colhejec acyascacmo: Meltajiclhejec sat quellhip acvocmo apvoy apquilyalhing. 16 Itajojo sat lhama yoyam eyantavoclha apyalhing. Quellhip apquiltomja apquilmomap. Pac oyasamcojo actemaclha apquillhanma. Apquilmopvan amyaa sat ancoc, eltimjic sat apquilyinimquiscama. Eycaso siclhanma apvisay faraón yoyam colhejec acyascacmo— nic nat aptomjac José.
17 Apquilalhimcasquic nic nat singilpilhtetomaclha apquilpipma acvocmo natqui acnim.
18 Invocmec nic nat natqui acnim. Aptomjac nic nat José apquilanya apquilpipma: —Actimec coo siyayo Dios Apyimtalhnamo. Elilyejiclhojo sat actomjaclha sicpayvam yoyam elvomoc sat tap. (Pac ongvasicjiclhojoc mocjam quellhip). 19 Nasoc sat ancoc apquiltomja apquilpeyvomo quellhip, elpiquiniclha sat lhama apquilyalhing singilpilhtetomaclha. Eltajiclhac sat siclho apnaymacoc yoyam elsaclhesic aptoycaoc apquilmolhama. 20 Elyantamenta sat apyalhing. Oyasamcojoc sat actomja naso apquilpayvam. Elmiyovacpoc sat quellhip— nic nat aptomjac José.
Apquililyajaclhoc nic nat. 21 Apquilpamejitsacpec nic nat apquilpipma: —Naso, nincoo ayinyema ningilmasomcaa ningilinyemayaclha. Ningiltanovquic alhta ingyalhing José. Avanjec alhta inyicje apcay. Am alhta ongilyajaclhoc, apquiltamjo inyicje ongmeyvoc. Quilhvoc ningvitac nincoo lha ningilay acyanmongayclha nintomjaclha alhta— nic nat apquiltomjac apquilpamejitsacpo.
22 Apcatingmavoc nic nat Rubén: —Actomjac alhta inyicje silanya quellhip: Elsilhnanacpoc sat elajic ingyalhing — alhta actomjac inyicje. Am alhta elilyajaclhoc quellhip. Apquitsepquic alhta ingyalhing. Quilhvoc ningvitac nincoo lha acyanmongayclha nintomjaclha alhta— nic nat aptomjac Rubén.
23 Apyasamcoc nic nat José aplinga actomjaclha apquilpayvam. Am nic elyasamcoc apquilpipma. Ayinyemaclha apyamongam José egipcios appayvam. Appeyvescaseclhec nic nat mataa poc. 24 Apyamyeclhec nic nat José acyavataclhojo. Apvinec nic nat José. Apvoctac nic nat mocjam apnamcaclha apquilpipma. Apquilpametjicasquic nic nat. Yejemoc nic nat aptomja José apcanya emacpoc Simeón napatavo apnaymacoc. Apquilpilhtetacpec nic nat napatavo. 25 Natamin nic nat apquilapajasa José yoyam colhic almesa yamquintimajac motajap apactic apquilpipma. Yoyam colhic actajeso solyayem apancaoc avalhoc yamquintimajac. Yoyam najan colhic almesa aptoycaoc nalhit amay. Apquilyajaclhoc nic nat apquilancam José. 26 Apquilpatimcaseclhec nic nat yamelyeyjaycoc motajap apactic. Apquiltajaclhec nic nat apquilpipma.
27 Apnatiyanveclhec nic nat nalhit amay. Apliquic nic nat yamquintimajac yoyam emquecsic actom yamelyeyjaycoc. Pilapcasquic nic nat apvita solyayem atong yamquintimajac.
28 Aptomjac nic nat apquilanya apnaymacoc: —Quip elanojo solyayem ajac avalhoc yamquintimajac. Innec actajeso solyayem ajac— nic nat aptomjac.
Intiyacmec nic nat apquilvalhoc apquilvita. Apquilacac nic nat. Apquilpamejitsacpec nic nat: —¿Soctomja sintimesa nac Dios as asoc?— nic nat apquiltomjac.
29 Apquilvoclhec nic nat apquilaoclha yoclhilhma Canaán. Apquiltimnasam nic nat apquilyap aclhamoclhojo actemaclha. 30 —Ningvitac alhta nincoo apvisqui yoclhilhma Egipto. Am alhta cotamilac appayvam singilpamejitsa. Apcanayquic alhta ongiltomja ningyinimquiscama. 31 Ningiltimnasquic alhta inyicje cotnaja ningilyinimquiscama nincoo. Ninlhenqui inyicje ningiltomja ningilpeyvomo. 32 Doce ningilvocmoc nincoo lhama ingilyap. Ninlhenqui inyicje lhama ingilyalhing. Am elhnac ningyesicsa. Poc ingilyalhing apnec maa apnaclha ingilyap yoclhilhma Canaán. 33 Aptomjac alhta apvisqui singilanya nincoo: Paj oyicpilcojo apquiltemaclha quellhip. Nasoc lhaja apquiltomja apquilpeyvomo quellhip. Elpiquiniclha sat lhama apquilyalhing sicnaclha coo. Elsaclhes sat nintom apquilmolhama. 34 Elyantamenta sat apquilyalhing apsilhyo. Oyasamcojoc sat apquiltomja naso apquilpeyvomo quellhip. Meltomja quellhip apquilyinimquiscama. Oyamyiclhac sat apquilpipma apmomap. Eleyoc sat quellhip as yoclhilhma mepqui apquilay — alhta aptomjac apvisqui— nic nat apquiltomjac.
35 Apquillhatmeclhec nic nat motajap apactic. Pilapcasquic nic nat apquilvita moclhama solyayem apancaoc avalhoc yamquitimajac. Intiyacmec nic nat apquilvalhoc apquilpipma najan apquilyap. Apquilacac nic nat.
36 Aptomjac nic nat Jacob apquilanya: —Elyinyovcasquic mataa eyitquic quellhip. Paj mocjam José ningyesicsa, paj najan Simeón. Quilhvoc apquiltamjoc elyantemiclha mocjam Benjamín. Apquilyimtalhnasquic mataa evalhoc quellhip— nic nat aptomjac.
37 Aptomjac nic nat Rubén apcanya apyap: —Inyane sat otamilsic ingyalhing coo. Otajicsojoc sat mocjam. Am sat ancoc oviscactac mocjam, lhip elnapoc apcanit eyitquic— nic nat aptomjac.
38 Apcatingmavoc nic nat Jacob: —Acmiyovquic coo elyantemiclha Benjamín. Ayinyemaclha apquitsepquic alhta appipma. Aplhapcoc apcaymacpoc. Aptajanyavoc sat ancoc acyimtalhnama nalhit amay apquilyasaclha quellhip, esilhnanacpoc sat. Jelsilhnanac coo yoyam ongitsapoc ayinyema acyitnocjayo evalhoc— nic nat aptomjac.