El sueño de Nabucodonosor
1-2 En cierta ocasión, Nabucodonosor tuvo unos sueños muy extraños, y se quedó tan inquieto que ya ni dormir podía. Entonces mandó llamar a todos los sabios y adivinos que había en su reino, pues quería que le dijeran qué significado tenían sus sueños. Cuando esto sucedió, Nabucodonosor llevaba dos años de ser rey. Los sabios y adivinos se presentaron ante el rey, 3 y el rey les dijo:

—Tuve un sueño, y me preocupa no saber lo que significa.

4 Como los sabios hablaban arameo, le contestaron al rey en ese idioma:

—Nosotros estamos para servir a Su Majestad, y le deseamos muchos años de vida. Si Su Majestad nos cuenta su sueño, nosotros le diremos lo que significa.

5-6 El rey les contestó:

—Ya he tomado una decisión. Si ustedes me dicen lo que soñé y lo que el sueño significa, yo les daré muchos regalos y haré que todos les rindan honores. Pero si no me dicen lo que soñé, ni lo que el sueño significa, mandaré que los partan en pedazos y que conviertan sus casas en basureros. Más les vale, entonces, decirme lo que soñé y lo que quiere decir.

7 Los sabios volvieron a decirle:

—Si Su Majestad nos cuenta lo que soñó, nosotros le diremos lo que significa.

8-9 El rey les dijo:

—Creo que ustedes quieren ganar tiempo. Se están poniendo de acuerdo para decirme puras mentiras. Pero mi decisión no va a cambiar. Díganme qué fue lo que soñé, y así sabré que son capaces de decirme lo que significa. Si no me lo dicen, mandaré que los castiguen a todos.

10 Los sabios se defendieron:

—Nunca ningún rey, por más poderoso que fuera, les ha pedido a sus sabios y adivinos responder a algo tan difícil. Ni hay nadie en el mundo capaz de adivinar lo que Su Majestad quiere saber. 11 Tal vez los dioses podrían darle una respuesta, ¡pero ellos no viven en este mundo!

12 Al oír esto, el rey se enojó mucho y mandó que mataran a todos los sabios que vivían en Babilonia, 13 así que también buscaron a Daniel y a sus amigos, para matarlos.
Daniel le explica al rey su sueño
14 El jefe de los soldados del rey, que se llamaba Arioc, se dispuso a matar a todos los sabios de Babilonia, 15 pero Daniel fue a verlo, y con mucho tacto le preguntó por qué había ordenado el rey matar a todos los sabios.
En cuanto Arioc le explicó la razón de la orden, 16 Daniel fue a hablar con el rey y se comprometió a explicarle el significado del sueño. Pero le dijo que, para eso, necesitaba un poco más de tiempo. 17-18 Después fue a su casa, y allí les contó a sus amigos lo que pasaba. También les pidió que oraran a Dios por él, para que no les pasara nada ni a él ni a ellos, ni a los sabios de Babilonia.
19 Esa misma noche, Dios ayudó a Daniel y le aclaró el misterio del sueño. Entonces Daniel bendijo a Dios con estas palabras:

20 Dios mío,
solo tú eres sabio y poderoso.
¡Bendito seas por siempre!
21-22 Tú eres el Dios de la historia.
Todo en el mundo sucede
porque quieres que suceda.

A unos los haces reinar,
y a otros los quitas del trono.
Tú haces que los sabios entiendan
los misterios más profundos.
Donde tú te encuentras
no hay lugar para las sombras,
porque la luz eres tú.

23 A ti, Dios de mis padres,
te doy gracias y te alabo,
porque me has hecho entender
qué fue lo que el rey soñó.

24 Después de eso, Daniel fue a ver a Arioc y le dijo: «Antes de que mate usted a alguien, lléveme a ver al rey. Yo le voy a explicar lo que quiere decir su sueño».
25 Enseguida Arioc presentó a Daniel ante el rey, y le dijo: «Tengo aquí a un jovencito, de los que trajimos de Judá. Dice que él puede decir a Su Majestad lo que significa su sueño».
26 En Babilonia conocían a Daniel con el nombre de Beltsasar. Entonces el rey le dijo a Daniel:

—¿Así que tú vas a decirme lo que soñé, y lo que significa mi sueño?

27 Y Daniel le contestó:

—No hay ningún sabio ni adivino capaz de adivinar lo que Su Majestad quiere saber. 28-30 Yo mismo, no soy más sabio que nadie. Pero en el cielo hay un Dios que conoce todos los misterios.
»Mientras Su Majestad dormía, pensaba mucho en el futuro y comenzó a soñar. Pues bien, Dios ha hecho ver a Su Majestad, en esos sueños, lo que está por suceder. Y a mí, me ha dado a conocer el significado de esos sueños.
31 »Su Majestad soñaba que veía una estatua muy grande y fea, la cual le causaba mucho miedo. 32 La cabeza de la estatua era de oro puro, el pecho y los brazos eran de plata, el vientre y los muslos eran de cobre, 33 y las piernas eran de hierro. ¡Pero los pies eran de una mezcla de hierro y barro!
34 »Mientras Su Majestad contemplaba la estatua, una piedra que nadie arrojó vino rodando, golpeó a la estatua en los pies, ¡y la estatua se vino abajo! 35 Todos los metales de la estatua se hicieron polvo. Y enseguida vino un viento muy fuerte, y se llevó todo eso como si fuera paja. Nunca volvió a encontrarse nada de la estatua. Sin embargo, la piedra que golpeó la estatua llegó a ser una gran montaña. ¡Era tan grande que llenaba toda la tierra!
36-38 »Este sueño quiere decir que Su Majestad es el rey más poderoso de todos los reyes. Su Majestad es la cabeza de oro, pues el Dios del cielo lo ha hecho rey y le ha dado mucho poder y mucha honra. También le ha dado poder sobre toda la gente que vive en la tierra, y sobre todos los animales que hay en la tierra y en el cielo.
39 »Después de Su Majestad habrá otro rey, menos importante que usted. Luego vendrá un tercer rey, representado por el cobre, que dominará toda la tierra. 40 Por último, vendrá otro rey que tendrá la fuerza del hierro. Este rey vencerá a los otros reyes, así como el hierro vence a los otros metales.
41-42 »Su Majestad vio en su sueño que los pies de la estatua eran de hierro y de barro. Eso quiere decir que el último reino estará dividido. Será fuerte como el hierro, pero también será débil como el barro. 43 La mezcla de hierro y barro en sus pies quiere decir que este reino tratará de mantenerse unido. Para eso, habrá matrimonios entre las familias de diferentes reinos. Pero así como no es posible unir el hierro con el barro, tampoco será posible que ese reino se mantenga unido.
44 »Sin embargo, en esos días el Dios del cielo enviará a un rey que reinará para siempre, y al que nadie podrá vencer. Al contrario, será él quien destruya a los otros reinos. 45 Eso es lo que significa la piedra que nadie arrojó, y que destruyó la estatua.
»Su Majestad, esto es lo que el gran Dios quiere que usted sepa acerca del futuro. Tanto el sueño como su significado son verdad, y todo pasará como se lo he dicho.

46 Cuando el rey Nabucodonosor oyó esto, se arrojó al suelo con la intención de adorar a Daniel. Además, ordenó que le presentaran a Daniel ofrendas, como si Daniel fuera Dios. 47 Luego le dijo a Daniel:

—No hay duda. Tu Dios es el Dios de todos los dioses; ¡es el rey de todos los reyes! Él lo sabe todo, y por eso tú pudiste explicarme este sueño tan misterioso.

48 Enseguida, el rey le dio muchos regalos costosos, y además lo nombró gobernador de toda Babilonia y jefe de todos los sabios. 49 Entonces Daniel le pidió al rey que pusiera a sus amigos en puestos de mucha importancia. Y así Sadrac, Mesac y Abed-nego llegaron a ser administradores en Babilonia. Daniel, por su parte, se quedó en la corte del rey.
Acvitay apvanmoncama apvisqui rey
1 Invocmec nic nat dos años aptimem apvisqui rey Nabucodonosor. Invitac nic nat moclhama asoc apvanmoncama. Avanjec nic nat alquitameycam apvalhoc, acyiplomo mepqui aptiyanma. 2 Apcapajasquic nic nat yoyam colhic altimnasa apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha ingjangaoc, najan quilaney poc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. Apquiltamjoc nic nat apvisqui rey eyasamcojo actemaclha acvitay apvanmoncama. Apcaneclhec nic nat apnaclha apvisqui rey.
3 Aptomjac nic nat apvisqui apquilanya: —Invitac alhta sicvanmoncama lhama asoc. Inlhenquic evalhoc oyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama — nic nat aptomjac.
4 Apquiltomjac nic nat apquilyascamco apquilanya apvisqui: —¡Aptasi nac lhip visqui apyimtalhnamo cotmongvoycamlha nelha! Jingiltimnas siclho acvitay alhta apvanmoncama. Ongilyasamcojoc amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
5 Apcatingmavoc nic nat apvisqui rey: —Quip elaylhojo aclhanma evalhoc. Am sat ancoc elyasamcoc quellhip amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama, eticyoc sat quellhip, enatovasacpoc sat tingma apancaoc. 6 Apquilyasamcoc sat ancoc quellhip asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama. Ellhovamcoc sat quellhip actamila asoc sicmescama nasa coo. ¡Vamlha sat! Jeltimnas quilhvoc anco asoc acvitay sicvanmoncama najan amyaa ayinyema acvitay sicvanmoncama — nic nat aptomjac apvisqui.
7 Apquilatingmavoc nic nat mocjam apquilyascamco apquiltemaclha: —Lhip visqui ingac apyimtalhnamo, jingiltimnas nincoo acvitay apvanmoncama. Ongilyasamcojoc sat amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat apquiltomjac.
8 Apcatingmavoc nic nat apvisqui: —Acyasamcoc coo apquiltemaclha apancaoc quellhip, ayinyema siltimnascama lhac quellhip aclhanma evalhoc coo — nic nat aptomjac apvisqui. 9 Am sat ancoc jeltimnasac quellhip acvitay sicvanmoncama, ellingamcojoc sat quellhip acyimtalhnama, siclhanma lhac coo. Apquililtamjoc quellhip jelyinimsic, jeltimnacsic acmovan amyaa, yoyam copaycomoc evalhoc coo. Jeltimnas siclho acvitay sicvanmoncama, oyasamcojoc sat apquilmopvancaa quellhip jeltimnacsic amyaa, yavamlha cotnejic sat — nic nat aptomjac apvisqui.
10 Apquilatingmavoc nic nat: —Paj lhama enlhit as nalhpop comopvan eyasamcojo aplhanma lhac lhip visqui apyimtalhnamo. Am alhta ongvitac mocjam nincoo apvisqui ingac, apquiltamjo inlhojo eyasamcojo acno aplhanma lhac, yoyam elatingmojo apquilyascamco apyová, najan apquilyascamco actemaclha injangaoc, najan apquilyascamco apquiltemaclha. 11 Yimtilhec lhac aplhanma lhip apvisqui apyimtalhnamo. Paj lhama enlhit apyascamco aplhanma lhac lhip, apquilyasamco inyicje dioses (quilaycmasquiscama) melhnaycam nipyesicsa enlhitaoc — nic nat apquiltomjac.
12 Aplovquic nic nat apvisqui rey, apcanama eticyo apyovoclhojo apquilyascamco apquileyvomaclha Babilonia. 13 Inlingalhquic nic nat amyaa apcanama apvisqui. Apquitamacpec nic nat Daniel najan apquillhalhmaa, yoyam eticyoc maa.
Aptemaclha apyascamco Daniel
14 Appamejitcasquic nic nat Daniel yatapvisqui guardia apvisay Arioc. Appecjam nic nat Arioc elnapoc apyovoclhojo apquilyascamco apquiltemaclha maa.
15 Aptomjac nic nat Daniel apcanya: —¿So actomja yi apcanama apvisqui rey amyaa actimquiscama ingvalhoc? — nic nat aptomjac Daniel.
Apquiltimnasquic nic nat Arioc ayinyemayaclha amyaa. 16 Aptiyaningvocmec nic nat Daniel apvisqui rey. Apquilmalhnaquic nic nat Daniel elaylhic acyavataclhojo apvisqui, yoyam eyasingvomoc acvitay apvanmoncama najan amyaa, yavamlha sat cotnejic — nic nat aptomjac. 17 Apmiyaclhec nic nat Daniel apnamcaclha apnaymacoc Ananías, najan Misael, najan Azarías. 18 Apquilanyacpec nic nat elmalhnesquisic Dios, yoyam eyascasingvomoc Dios amyaa acyilhamalhca. Meticyovejec sat lhama apyimnanic najan apquilyascamco apquiltemaclha co Babilonia. 19 Invitac nic nat apvanmoncama alhtaa Daniel actemaclha amyaa acyilhamalhca. Aptomjac nic nat apcayo Dios. 20 Aptomjac nic nat Daniel appayvam:
Mayayo nac lhip mataa Dios. Apyascamco innac lhip najan apmopvan.
21 Lhip ayinyema acnim acya'monquiscama moc acnim, najan año acya'monquiscama moc año. Lhip aptomja apyinyovquiscama aptimem apvisqui, najan aptomja aptimesquiscama apjalhnancoc. Lhip ayinyema apquilyascamcolhma, eltimjic apquilyascamco enlhit. Lhip ayinyema actemaclha ningyimtalhnamo, eltimjic apquilyimtalhnamo enlhit.
22 Lhip appiquinaycaclha ayalhnaclhojo asoc alyilhamalhca. Lhip apyasamcoc asoc acnaycaoc yatescamalhma, lhip aptomja apquitsasquiscama olhma.
23 Gracias lhip Dios, Visqui apancaoc sicyeyjamcaa, sictomja siyayo lhip. Lhip alhta setnesquiscama sicyascamco najan sicyimnatem. Eyascasingvocmec lhip asoc ningilmalhnaycam lhac nincoo. Ingilyascasingvocmec lhip asoc alquitameycaoc apvalhoc apvisqui rey — nic nat aptomjac Daniel.
24 Natamin nic nat apmiyaclho Daniel apnaclha Arioc, apcanyomap elnapoc apquilyascamco co Babilonia.
Aptomjac nic nat Daniel apcanya Arioc: —Nolnajap nasa apquilyascamco apquiltemaclha. Jeyantemiclha sat apnaclha apvisqui rey. Oltimnacsic sat actemaclha acvitay apvanmoncama najan amyaa maa — nic nat aptomjac Daniel.
25 Apyantamacpec nic nat Daniel apnaclha apvisqui Nabucodonosor. Apyantamaclhec nic nat yatapvisqui Arioc, aptomja apcanya: —Lhip visqui apyimtalhnamo. Apnec lhama enlhit nipyesicsa apquilmomap, apmopvan eyasamcojo acvitay apvanmoncama alhta lhip — nic nat aptomjac.
26 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel, moc apvisay Beltsasar: —¿Apvanqui ya lhquip eyasamcojo acvitay alhta sicvanmoncama, najan maa actemaclha amyaa, yavamlha sat cotnejic? — nic nat aptomjac apvisqui.
27 Apcatingmavoc nic nat Daniel: —Paj lhama apyascamco apquiltemaclha, paj najan apyascamco actemaclha injangaoc, paj najan apyascamco apyová, paj lhama comopvan eyasamcojo asoc acyilhamalhca, yoyam eyasamcojoc lhip. 28 Apnec netin Dios Apyimtalhnamo aptomja singyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Lhip visqui apyimtalhnamo, eyasamcojoc sat lhip, yavamlha cotnejic sat, ayinyema Dios. Pac oltimnacsic lhip actemaclha acvitay apvanmoncama, najan amyaa yavamlha sat cotnejic. Invitac alhta sicvanmoncama alhtaa naysicsa sictiyanma: 29 Apyitnec lhac lhip visqui apyimtalhnamo netin aptajanma. Inquitamquic alhta lhip apvalhoc, yavamlha cotnejic sat ingmamyi. Dios Apyimtalhnamo aptomja apyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. 30 Aptomja seyascasingvoyam asoc acyilhamalhca. Jave ayinyema sicyascamco ajanco, am elhno poc apquilyascamco. Pac oyascasingvomoc lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha amyaa, yavamlha cotnejic sat. Eyasamcojoc sat lhip visqui apyimtalhnamo actemaclha alquitamsama alhta apvalhoc.
31 Lhip visqui apyimtalhnamo, invitac alhta lhip apvanmoncama asoc ayimja allanomalhca acyivey anco, najan alyinmom, najan simpilapquiscama ningvita. Malha alhta enlhit apyovoclhojo quilaycmasquiscama. 32 Apcatic alhta oro asoc alyinmom. Apnenyic najan apectengaoc alhta plata asoc alyinmom. Niplhit alhta najan apyavaoc alhta tava apac bronce. 33 Apilhquipcoc alhta tava apac. Apmancoc alhta tava apac najan yelpa alpalhquemalhca. 34 Apquilanoc alhta lhip visqui apyimtalhnamo. Apvitac alhta lhip inquilhe acvinatem najan lhama mataymong actiyacmo coning, jave enlhit aptimquiscama. Intengvocmec alhta mataymong apmancoc quilaycmasquiscama ayimja. Intovasalhquic alhta apmancoc. 35 Intovasalhquic alhta apyovoclhojo, actomjayclho anic malha lhopactic: tava apac, najan yelpa, najan tava apac bronce, najan plata najan oro. Malha ningimposcay trigo apactic intomjac. Insovquic mataa apyimpeoc alhcajayam, mongvitay mocjam. Mataymong actiyam alhta actomjayclho acvinatem anco, malha inquilhe nitno. Incapquic alhta acyovoclhojo as nalhpop — nic nat aptomjac Daniel.
36 Eycaso alhta acvitay apvanmoncama lhip apvisqui apyimtalhnamo. Pac oyascasingvomoc quilhvo nac jay. 37 Apyimtalhnamo apanco nac lhip, am elhno poc apquilviscaa lhalhma anco. Eycaso ayinyema Dios apna netin, aptimesquiscama lhip etnejic apmopvan, najan apyimnatem, najan mayayo. 38 Lhip aptomja apvisqui nipyesicsa enlhitaoc, najan asoc navjac, najan nata. Mayayo nac lhip najan apmopvan apanco lhip, acyitsomalhca quilaycmasquiscama apcatic oro allanomalhca. 39 Niptamin lhip visqui apyimtalhnamo, elhic sat poc apvisqui yamapyimtalhnamo. Niptamin poc apvisqui yamapyimtalhnamo elhic sat tercer apvisqui, apyitsomacpo quilaycmasquiscama tava apac bronce. Etnejic sat apyimtalhnamo apanco as nalhpop. 40 Evac sat poc apvisqui apyimtalhnamo apanco, malha tava apac, cuatro sat etnejic apvisqui. Enatovasacpoc sat apyovoclhojo apquilviscaa as nalhpop, apvoy inlhojo apvisqui apyitsomacpo tava apac — nic nat aptomjac Daniel.
41 Apvitac alhta lhip apvisqui apyimtalhnamo actemaclha amancoc najan apeoc quilaycmasquiscama, alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. Anit actemaclha sat cotnejic apcanamaclha. Lhama actemaclha cotnejic sat acyimnatem apcanamaclha, acyitsomalhca tava apac. Apvitac alhta lhip apvisqui actemaclha alpalhquemalhca tava apac najan yelpa. 42 Amancoc najan apeoc alhta tava apac alpalhquemalhca yelpa, acyitsomalhca apcanamaclha apvisqui apyimtalhnamo naysicsa mepqui apyimtalhnamo. 43 Apvitac alhta lhip tava apac alpalhquemalhca yelpa. Apquiltemaclha maa colyimjapoc mataa cotnaja apquiltemolhama, apquiltemaclha apquilpalhcomap. Acyitsomalhca tava apac, covanquejec copalhcalhca yelpa. 44 Eltimjic sat apquilviscaa nalhit acnim. Etnesquisic sat Dios apna netin lhama apvisqui apcanamaclha cotmongvoycamlha nelha apyimnatem apanco am elhno poc apvisqui. Mepqui poc apvisqui, yoyam etvacsic as apvisqui najan apcanamaclha. 45 Invitac alhta lhip apvanmoncama mataymong. Acyitsomalhca mataymong actiyam alhta, cotnaja aptimquiscama enlhit netin inquilhe. Actomjayclho alhta lhopactic tava apac, najan tava apac bronce, najan yelpa, najan plata najan oro. Eycaso ayinyema Dios aptomja apyascasingvoyam lhip apvisqui apyimtalhnamo, yavamlha cotnejic sat. Nasoc anco lhip alhta acvitay apvanmoncama. Nasoc anco apyasingvoyam lhip amyaa, yavamlha cotnejic sat— nic nat aptomjac Daniel.
46 Apticlhiquic nic nat aptapnaoc napato Daniel apvisqui Nabucodonosor. Inticlhicvocmec nic nat nalhpop payjaclha napaat. Apcapajasquic nic nat elsantimquisic asoc acmasis macmescama Dios najan coticyo apnatoscama macmescama Dios.
47 Aptomjac nic nat apvisqui rey apcanya Daniel: —Naso, apyimtalhnamo apanco Dios Apvisqui apancaoc quellhip, am elhno poc dioses mayayo. Aptomja Apvisqui Apyimtalhnamo nipyesicsa poc apquilviscaa. Apvanquic jingilyascasingvomoc asoc acyilhamalhca, lhip lhac appeyvescasquiclha — nic nat aptomjac apvisqui. 48 Aptimesacpec nic nat Daniel apyimtalhnamo, aplhocac nic nat cotlaycaoc asoc altamila. Apquiltimec nic nat etnejic apvisqui provincia yoclhilhma Babilonia, najan etnejic apvisay apquimja apmamyi nipyesicsa apquilyascamco apquiltemaclha maa.
49 Appamejitsacpec nic nat Daniel apvisqui rey apquillhenacpo apnaymacoc. Apquiltimesacpec nic nat yatapquilviscaa provincia Babilonia: apvisay nic nat Sadrac, poc nic nat Mesac, poc nic nat Abed-nego. Apnaclhec nic nat Daniel payjoc tingma pac apvisqui rey.