La historia de Balac y Balaam
1 Los israelitas continuaron su viaje y pusieron su campamento en el valle de Moab, que está al este del río Jordán, frente a Jericó. 2-4 Balac hijo de Sipor, era el rey de Moab.
Cuando Balac supo todo lo que los israelitas les habían hecho a los amorreos, él y todo el pueblo de Moab se llenaron de miedo, pues los israelitas eran muchísimos. Entonces, la gente de Moab mandó a llamar a los jefes madianitas, y les dijeron: «Los israelitas van a acabar con todo lo que tenemos, como las vacas acaban con el pasto del campo».
5 En aquel tiempo, Balaam hijo de Beor vivía con su familia en Petor, ciudad que estaba junto al río Éufrates. Balac envió a los jefes de su país con este mensaje para Balaam:
«Un pueblo enorme que huyó de Egipto ha acampado frente a nuestro territorio, 6 y es demasiado poderoso para nosotros. ¿Podrías venir para echarles una maldición? Yo sé que cuando tú bendices a alguien, le va bien, y que cuando lo maldices, le va mal en todo. Por favor, ven y maldice al pueblo de Israel. Tal vez yo pueda vencerlo y expulsarlo de este territorio».
7 Los líderes de Moab y de Madián le llevaron el mensaje a Balaam. También le llevaron dinero para que maldijera a los israelitas. 8 Y Balaam les dijo: «Quédense aquí esta noche. Mañana les diré lo que Dios quiere que yo haga».
Así lo hicieron. 9 Esa noche Dios se le apareció a Balaam y le preguntó:
—¿Quiénes son esos hombres que están contigo?
10 Balaam contestó:
—Vienen de Moab; son mensajeros del rey Balac. 11 El rey los ha mandado aquí para que yo eche una maldición sobre un pueblo que se escapó de Egipto. Puesto que acamparon frente al territorio de Moab, el rey quiere expulsarlos de allá.
12 Entonces Dios le ordenó a Balaam:
—No vayas con esos hombres, ni le eches la maldición a ese pueblo, pues yo haré que le vaya bien en todo.
13 Al día siguiente, Balaam se levantó y les dio a aquellos hombres el mensaje que Dios le había dado: «Regresen a su país, porque Dios no me deja ir con ustedes».
14 Los jefes de Moab regresaron y le dijeron a Balac que Balaam no había querido venir con ellos.
15 Entonces Balac envió a un grupo grande de los jefes más importantes de Moab. 16 Cuando llegaron a donde estaba Balaam, le dieron el mensaje del rey: «Ven de inmediato; no te resistas. 17 Si maldices a ese pueblo, te pagaré todo el dinero que quieras y te haré muy importante».
18 Pero a pesar de eso, Balaam dijo:
«Aunque Balac me ofrezca su palacio repleto de oro y de plata, no haré lo que me pide. ¡No puedo desobedecer al Dios de Israel! 19 Quédense aquí esta noche, y veremos qué me pide hacer Dios».
20 Esa noche Dios le dijo a Balaam: «Si esos hombres quieren que vayas con ellos, ve; pero solo harás lo que yo te diga».
21 Balaam se levantó muy temprano, ensilló su burra y se fue con los jefes de Moab. 22 Pero Dios se enojó mucho con Balaam por haberse ido con ellos. Por eso, el ángel de Dios se puso en medio del camino para no dejarlo pasar.
Balaam iba montado en su burra, y sus dos ayudantes iban con él. 23 Cuando la burra vio al ángel de Dios, parado en el camino y listo para atacar a Balaam con una espada, se salió del camino. Sin pensarlo más, Balaam le pegó a la burra para que regresara al camino.
24 Entonces el ángel de Dios se puso en un camino muy angosto, en medio de los muros de piedra de dos viñedos. 25 Cuando la burra vio al ángel, se hizo a un lado y le aplastó a Balaam el pie contra el muro. Entonces Balaam volvió a pegarle.
26 Luego el ángel se adelantó y se plantó en un lugar tan angosto que nadie podía moverse ni a un lado ni al otro. 27 Cuando la burra vio al ángel, se echó al suelo y ya no quiso dar ni un paso más. Balaam se enojó muchísimo y golpeó a la burra con un palo. 28 En ese momento, Dios hizo que la burra hablara y le dijera a Balaam:
—¿Qué te he hecho? ¿Por qué me golpeaste tres veces?
Balaam respondió:
29 —¡Te burlaste de mí! ¡Si tuviera una espada en la mano, te mataría ahora mismo!
30 La burra replicó:
—¡Yo soy tu burra! ¡Toda la vida te he llevado por todos lados, y nunca te he tratado mal, como hoy lo has hecho conmigo!
—Tienes razón —contestó Balaam.
31 En ese mismo instante, Dios permitió que Balaam viera al ángel, parado en el camino y listo para atacarlo con su espada. Balaam, entonces, se arrodilló hasta tocar el suelo con su frente, 32 y el ángel de Dios le dijo:
—¿Por qué golpeaste a tu burra tres veces? Yo fui quien te cerró el camino, porque no me parece que debas ir a Moab. 33 Si tu burra no me hubiera visto ni se hubiera parado tres veces, ya te habría matado, y a ella la habría dejado con vida.
34 Balaam respondió:
—Perdóneme, Señor. Me he portado muy mal. Yo no sabía que usted intentaba detenerme en el camino. Si usted no quiere que vaya a Moab, ahora mismo regresaré a mi casa.
35 Y el ángel de Dios le contestó:
—Ve con ellos, pero solo vas a decir lo que yo te diga.
Balaam se fue entonces con los jefes que había enviado Balac. 36 Cuando Balac supo que Balaam se acercaba, salió a recibirlo a un pueblo en la frontera norte del país. 37 Allí Balac le dijo a Balaam:
—¿Por qué no viniste cuando te llamé? ¿Creíste que no te daría lo que te ofrecí?
38 Y Balaam contestó:
—Aquí me tienes, pero solo diré lo que Dios me ordene.
39 Y Balaam fue con Balac a Quiriat-husot. 40 Allí Balac presentó bueyes y ovejas como ofrenda a Dios, e hizo un banquete para Balaam y los mensajeros.
41 Al otro día, Balac llevó a Balaam a Bamot-baal. Desde allí se podía ver parte del campamento de los israelitas.
Apvisqui Balac najan apcasinancama Balaam
1 Apquilyiplaclhec nic nat amay enlhitaoc Israel. Apquilnaclhec nic nat Yoclhilhma Moab, nicja vatsam Jordán, payjoc actiyapmaclha acnim, yamquito tingma Jericó.
2 Zipor apquitca ilhnic nat Balac. Apquilvitac nic nat apquilnapomacpilha enlhitaoc Israel nipyesicsa amorreos. 3 Intiyacmec nic nat apquilvalhoc co Moab apquilvita israelitas appintalhnama. 4 Apquiltomjac nic nat co Moab apquilanya apquilvanyam co Madián: Elavojo quellhip. Jingiltovacsic sat enlhitaoc Israel, malha vayqui acsovjomo ayimjaclha paat — nic nat apquiltomjac.
Apvisqui nipyesicsa co Moab nic nat Balac. 5 Apcapajasquic nic nat amyaa, colhic altimnasa Balaam, Beor apquitca. Tingma ilhnic nat Petor, nicja vatsam Eufrates, yoclhilhma Amay. Innec nic nat altimnasa amyaa Balaam: Apquilvaac enlhit appintalhnama apquilinyema yoclhilhma Egipto. Apquilnactac sicnaclha coo. 6 Ivota sat lhip quilhvoc anco. Ingyinmelham sat as enlhitaoc. Iyimnates sat lhip appayvam acmasom. Apquilyimnatem apanco as enlhitaoc, mongno nincoo. Natamin olnapoc sat coo. Olantipsic sat ningaoclha apyovoclhojo. Apmopvan innac lhip, ayinyema appayvam altamila najan ayinyema appayvam almasomcaa — nic nat intomjac amyaa ayinyema Balac.
7 Apquilmiyaclhec nic nat apquilvanyam co Moab najan apquilvanyam co Madián apnaclha Balaam. Apquililtamjoc nic nat elmecsic solyayem acyanmongam appayvam almasomcaa, yoyam ingyinmelham israelitas. Innec nic nat altimnasa amyaa ayinyema apvisqui Balac.
8 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Ellalh siclho alhtaa nac jay. Jeyanic sat Dios, yavamlha otnejic. Oyasamcojoc sat siclho — nic nat aptomjac.
Apnaclhec nic nat Balaam najan apquilvanyam co Moab as alhtaa.
9 Invitac nic nat apvanmoncama Balaam. Aptomjac nic nat Dios apcanya: —¿Soc enlhit aplhalhma lhip? — nic nat aptomjac.
10 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Enlhit apquilinyema apvisqui Balac, Zipor apquitca. Apvisqui nipyesicsa co Moab. 11 Yitnec amyaa apquilvoy enlhitaoc apquilinyema Egipto. Apquilnaclhec lhalhma anco ningaoclha. Apquiltamjoc apvisqui Balac, yoyam olinmelham as enlhitaoc sicpayvam almasomcaa. Natamin elnapacpoc sat, elantipsacpoc sat ningaoclha — nic nat aptomjac Balaam.
12 Aptomjac nic nat Dios apcanya Balaam: —Notne nasa aplhalhma as enlhitaoc. Notne nasa lhip appayvam almasomcaa. Apquiltasic enlhitaoc Israel, sicmasma coo — nic nat aptomjac.
13 Moc acnim nic nat intomjac aplhaticja Balaam. Aptomjac nic nat Balaam apquilanya enlhitaoc apquilapajasomap: —Eltajiclha sat quellhip apquilaoclha. Apmiyovquic Dios otnejic siclhalhma quellhip — nic nat aptomjac Balaam.
14 Apquiltajaclhec nic nat apquilvanyam co Moab. Apquilvoclhec nic nat apnaclha apvisqui Balac, apquiltomja apquilanya: —Am alhta coyacmoc jingilpasmoc Balaam — nic nat apquiltomjac.
15 Apquilapajasquic nic nat Balac poc apquilyimtalhnamo apanco, am elhno siclhoc anco.
16 Apquiltiyaningvocmec nic nat Balaam. Apquiltomjac nic nat apquilanya: —Yitnec nincoo amyaa ayinyema Balac, Zipor apquitca. Aptomjac alhta apcanya: Altamjoc lhip jeyotac mepqui apyeycajascaoc. 17 Olmecsic sat lhip cotlaycaoc asoc altamila. Olyejiclhojoc sat selmalhnaycam moc asoc. Ivota sat sicnaclha. Elinmelham sat lhip enlhitaoc Israel, eltimnacsic sat appayvam almasomcaa — nic nat intomjac amyaa.
18 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Apvanquic Balac jimquecsic acyovoclhojo asoc alyinmom, oro najan plata acnaycaoc tingma pac. Movanquejec coo oyeycajacsic lhama appayvam seyanama Dios. 19 Elhnamaja sat quellhip lha as alhtaa. Oyasamcojoc sat Dios appayvam. Jeyanic sat quilhvo nac jay, yavamlha otnejic — nic nat aptomjac Balaam.
20 Invitac nic nat apvanmoncama alhtaa Balaam. Aptomjac nic nat Dios apcanya: —Apquilvocta inyicje as enlhitaoc elanic lhip. Iyiplaclha sat lhip, itne sat aplhalhma. Noyeycajas nasa coo sicpayvam, yoyam ongvanic mataa lhip — nic nat aptomjac Dios.
Balaam apvitay ángel Dios apcasinancama
21 Moc acnim nic nat intomjac. Aplhaticjac nic nat Balaam. Apquiltajancasquic nic nat aptoscama yamelyeyjaycoc. Aplhalhma ilhnic nat apquilapajasomap moabitas apquilyimtalhnamo. 22 Yamelyeyjaycoc acpoc nic nat aplhinga Balaam. Apquillhalhma ilhnic nat apcanit apquilancam. Inlovquic nic nat apvalhoc Dios, apvita aplhingam Balaam. Apquiningvaac nic nat ángel Dios apcasinancama, apmasma aclhingam apquinamtem. 23 Invitac nic nat yamelyeyjaycoc apquinmamcaa amay lhama ángel. Sovo acvinatem nic nat apmaycam ángel. Inyitnocjac nic nat yamelyeyjaycoc, colhong amyip. Apquilyicpilhquitquic nic nat Balaam, aptajesa amay apquinamtem. 24 Apquiningvocmec nic nat ángel payjoc ayimjaclha uva. Atquitsic nic nat avalhoc amay ayitcoc. Mataymong apjalhtam nic nat lhama nicja amay, najan moc nicja amay. 25 Invitac nic nat yamelyeyjaycoc apquinmamcaa ángel. Naysicsa ayay nic nat actengvocmo mataymong nicja amay. Innec nic nat acyajapquisa apilhcapoc Balaam. Yiplovcoc nic nat apquilyicpilhqueteycaoc Balaam. 26 Apyamyeclhec nic nat siclho ángel. Apquiningvocmec nic nat avalhoc amay ayitcoc. Atquitsic anco, mongmovan ongyitnocja. 27 Invitac nic nat yamelyeyjaycoc apquinmamcaa ángel. Inyitnacmec nic nat. Aplovquic nic nat Balaam, apticpamcaa yamit.
28 Aptimescasquic nic nat Dios colyatam aptoscama, actomja ayanya avtip: —¿So actomja yi? Natqui intomjac selyicpilhquetamcaa lhip — nic nat intomjac.
29 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Actemaclha anco yamelyeyjaycoc. Quilhvoc ongvajic, sicvita inlhojo sovo — nic nat aptomjac Balaam.
30 Incatingmavoc nic nat yamelyeyjaycoc: —Coo sicvisay lhip aptoscama, sictimesaycam lhip aclhamoclhojo años. Jave sictemaclha ajanco. Apyasamcoc mataa lhip — nic nat intomjac.
—Naso — nic nat aptomjac Balaam.
31 Pilapcasquic nic nat apvitacpo ángel apquinmamcaa avalhoc amay. Apmaycam sovo acvinatem. Dios nic nat apvitasquiscama Balaam. Apjalhec nic nat Balaam. Nalhpop nic nat acticlhicvocmo payjaclha napaat.
32 Aptomjac nic nat ángel Dios apcasinancama apcanya: —¿So actomja yi apquilyicpilhquetamcaa lhip apquinamtem? Coo nac sicmasma amay. Am colcac evalhoc lhip aplhingam. 33 Natqui intomjac acyitnocjay apquinamtem, setay lhac coo. Tasic lhac acyitnocjay, yoyam emyovacpoc lhip. Coo lhac siyajem lhip, mepqui inlhojo acyitnocjay apquinamtem. Comatnejec lhac inyicje apquinamtem — nic nat aptomjac ángel.
34 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Naso, sicsilhnanomalhca ajanco. Paj coo otac lhip apquinmamcaa amay. Apquiltamjo inlhojo lhip, quilhvoc sat otajojo — nic nat aptomjac.
35 Apcatingmavoc nic nat ángel Dios apcasinancama: —Iyiplaclha mocjam as enlhitaoc. Coo sat ongvanic, yavamlha etnejic lhip appayvam — nic nat aptomjac ángel.
Balaam apnaclha Balac
Aplhalhma ilhnic nat Balaam enlhitaoc apquilasinancama apvisqui. 36 Aplingac nic nat amyaa apvisqui Balac, apvactamo Balaam. Appecjam nic nat elamyilhamcoc. Emoc sat tacja tingma apvanyam, nicja vatsam Arnón, yoclhilhma Moab, nicja apcaoclha.
37 Aptomjac nic nat apvisqui Balac apcanya: —Ayapajasquic alhta amyaa, ingyilhyemoc lhip. ¿So actomja yi mevactamo lhip? ¿Apcanayqui ya lhquip mepqui asoc coo, macmescama lhip? — nic nat aptomjac.
38 Apcatingmavoc nic nat Balaam: —Acvoctac lhac coo. Altamjo inyicje otac. Mepqui sicpayvam ajanco. Evanqui inyicje ovjanamcoc appayvam ayinyema Dios — nic nat aptomjac Balaam.
39 Apmiyaclhec nic nat tingma Quiriat-huzot apvisqui Balac. Aplhalhma ilhnic nat Balaam. 40 Apcapajasquic nic nat Balac coticyo vayqui najan nipquesic. Eltovamcoc sat Balaam najan apquillhalhmaa apquilyimtalhnamo.
41 Moc acnim nic nat intomjac. Aplhinquic nic nat Balac, aplhalhma Balaam. Apquilmiyaclhec nic nat Bamot-baal netin inquilhe. Apquilvitac nic nat apquilnayclha enlhitaoc Israel, nipva tingma.