Mente sana en cuerpo sano
1 La mujer sabia une a su familia;
la mujer tonta la desbarata.
2 La gente honrada obedece a Dios;
la gente malvada lo desprecia.
3 Es de tontos hablar con orgullo;
es de sabios ser de pocas palabras.
4 Sin las herramientas apropiadas,
el trabajo no da fruto;
con buenas herramientas
se saca mejor provecho.
5 El testigo verdadero dice la verdad;
el testigo falso siempre dice mentiras.
6 El malcriado quisiera ser sabio,
pero jamás llegará a serlo;
en cambio, el entendido
muy pronto gana conocimientos.
7 Aléjate de los tontos,
que nunca aprenderás nada de ellos.
8 El que es sabio lo demuestra
en que piensa bien lo que hace,
pero el tonto vive engañado
por su propia estupidez.
9 A los necios no les importa
si Dios los perdona o no,
pero la gente buena
quiere el perdón de Dios.
10 Nadie más que tú
conoce realmente
tus tristezas y tus alegrías.
11 La familia del malvado
será destruida,
pero el hogar del bueno
prosperará.
12 Hay cosas que hacemos
que nos parecen correctas,
pero que al fin de cuentas
nos llevan a la tumba.
13 La mucha risa causa dolor;
hay alegrías que acaban en tristeza.
14 La gente tonta
es feliz con su mala conducta;
la gente buena es feliz
con sus buenas acciones.
15 La gente tonta cree
todo lo que le dicen;
la gente sabia piensa bien
antes de actuar.
16 El sabio conoce el miedo
y se cuida del peligro,
pero el tonto es atrevido
y se pasa de confiado.
17 El que pronto se enoja
pronto hace tonterías,
pero el que piensa en lo que hace
muestra gran paciencia.
18 La recompensa de los tontos
es su propia estupidez;
el premio de los sabios
consiste en saber cómo actuar.
19 Los malvados no resisten
la justicia de los buenos.
20 Si eres pobre,
ni tus amigos te buscan;
si eres rico,
todo el mundo es tu amigo.
21 No debes despreciar al amigo;
¡si eres bueno con los pobres,
Dios te bendecirá!
22 Los que piensan hacer lo malo
cometen un grave error;
los que procuran hacer lo bueno
reciben el gran amor de Dios.
23 Todo esfuerzo vale la pena,
pero quien habla y no actúa
acaba en la pobreza.
24 La riqueza del sabio es su sabiduría;
la pobreza del tonto es su estupidez.
25 El testigo que dice la verdad
salva a otros de la muerte,
pero hay testigos mentirosos.
26 El que obedece a Dios
ya tiene un poderoso protector
para él y para sus hijos.
27 El que obedece a Dios
tiene larga vida;
ha escapado de la muerte.
28 Para el rey es un orgullo
gobernar a un pueblo numeroso;
¡qué vergüenza es para él
no tener a quién gobernar!
29 El sabio domina su enojo;
el tonto no controla su violencia.
30 Mente sana en cuerpo sano;
por eso la envidia
te destruye por completo.
31 Quien le quita todo al pobre
ofende a Dios, su creador;
quien obedece a Dios
trata bien al pobre.
32 El malvado fracasa por su maldad;
pero el hombre bueno
confía en Dios hasta la muerte.
33 En la mente del sabio
hay lugar para la sabiduría;
pero la gente tonta
no llega a conocerla.
34 El orgullo de un pueblo
es que se haga justicia;
la desgracia de los pueblos
es que se cometa pecado.
35 El ayudante inteligente
se gana el aprecio del jefe,
pero el empleado sinvergüenza
provoca su enojo.
1 Inquillanac tingma ac quilvana, acyitna inlhojo acyascamco avalhoc. Intovasquic tingma ac quilvana, acyitna inlhojo acyeyjamelhma avalhoc.
2 Ningayoclha Visqui ingac ayinyema nintemaclha ningilpeyvomo. Ningvennéycam Visqui ingac ayinyema nintemaclha inganco acmasom.
3 Enlhit acyeyjamelhma appayvam ayinyema ayajamalhco apvalhoc apanco. Enlhit apyascamco appayvam ayinyema aptemaclha aptamilcasomacpo apanco.
4 Mongvityejec mataa acyilhna, mepqui inlhojo ninatoscama vayqui alyinyovascama. Colhamiclhac sat acyilhna, ningvita inlhojo altamjaycam vayqui.
5 Mepqui ningmovan amyaa asoc ningvitaycamco, acyitna inlhojo acpeyvomo ingvalhoc. Apmopvan amyaa asoc apvitaycamco, acyitna inlhojo acmasom apvalhoc enlhit.
6 Mongvityejec mataa acyascamco ingvalhoc, ningiltomja inlhojo ningvennéycam poc. Quilhvoc ningvitay acyascamco ingvalhoc, ayinyema ningilyasingvoyam.
7 Pac ongilyamyiclha enlhit acyeyjamelhma, am conyemac maa singyascasingvoyam.
8 Actamila nintemaclha ayinyema ningyasingvoyam asoc ningvitaycamco. Aptemaclha apanco enlhit acyeyjamelhma, aptomja apyinimsomap apanco najan apyinimquiscama apnaymacoc.
9 Apquillhenacpec mataa apquilsilhnanomap apanco enlhit apquilmapsomcaa. Actamilaycam ingilvalhoc mataa, acyitna inlhojo nintemaclha acpeyvomo.
10 Inlingamcoc mataa ingilvalhoc actemaclha singinmelhaycam. Mepqui mataa ningillhanma acpayjayclha ingilvalhoc napato poc enlhit.
11 Etvasacpoc mataa tingma pac enlhit apmapsom (apquilmapsomcaa). Emyovacpoc mataa tingma pac enlhit apquilpeyvomo.
12 Ningyiplaclhec mataa amay ninganem acpeyvomo. Pilapcasquic nintajanyaa ningitsepma.
13 Yitne inyicje ningilasmescama, naysicsa aclingaycamco ingvalhoc. Natamin ningilitsovascama coyiplovjoc acmayovsa ingvalhoc.
14 Apyispaquic aptemaclha apanco enlhit apmapsom. Apyispaquic aptamjaycam enlhit actamilaycam apvalhoc.
15 Am ongilyascacmoc mataa amyaa, acyitna inlhojo acyeyjamelhma ingvalhoc. Ongilyipconic mataa ninlingay amyaa, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc.
16 Ningilacac mataa nintemaclha acmasom, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc. (Am ingyacac mataa nintemaclha acmasom enlhit acyeyjamelhma.) Am ongilacac nintemaclha acmasom, acyitna inlhojo acyeyjamelhma ingvalhoc.
17 Nintemaclha ninlom ayinyema actemaclha acmasom ingvalhoc. Mepqui nintamongvaycmolhma nincoo, acyitna inlhojo actamilaycam ingvalhoc.
18 Mepqui ningyasingvoyam mataa ayinyema acyeyjamelhma ingvalhoc. Ningilyasingvocmec mataa acyovoclhojo, acyitna inlhojo acyascamco ingvalhoc.
19 Colhic sat ayaco apquilpeyvomo, eljalhic sat enlhit apquilmapsomcaa. Elanyacpoc sat apquilpeyvomo melmiyovejec nintom, apquililmalhna inlhojo apquilmapsomcaa.
20 Ningiltanovalhquic nipyesicsa ingnaymacoc, mepqui inlhojo ningilnatam. Aplhameclhec mataa ingnaymacoc, acyitna inlhojo ningilnatam (cascama ningilnatam).
21 Ongilsilhnanalhcac inganco, ningiltanova inlhojo ingmoc. Copayjiclhac mataa ingvalhoc, acyitna inlhojo ningamliyam enlhit mepqui asoc.
22 Ongillhnanmoc sat mepqui amay, acyitna inlhojo alquitamsama ingvalhoc almasomcaa. Ongilasicjalhcac sat mataa, acyitna inlhojo actamilaycam ingvalhoc.
23 Colhamiclhac sat mataa asoc inganco, acyitna inlhojo ningvascapma ningiltamjaycam. Mepqui mataa asoc inganco, acyitna inlhojo ningillhamasomalhca ningilyataycam.
24 Acyascamco ingvalhoc acyitsomalhca corona nimpocanma actamila. Acyeyjamelhma ingvalhoc acyitsomalhca corona nimpocanma acmasom, actanovmalhca.
25 Ongilvomsic sat tap ingnaymacoc, ningiltomja inlhojo ningvitaycamco nasoc anco. Eticyoc sat ingnaymacoc, ningiltomja inlhojo ningvitaycamco movan amyaa.
26 Colhic nincoo aljalhneycam ingvalhoc, acyitna inlhojo ningayo Dios, elmiyovacpoc sat najan inquitquic.
27 Acyimnatem ingnenyic ayinyema ningayo Dios. Ongilvomsalhcac sat tap, naysicsa singilmam acvisay ningitsepma.
28 Mayayo aptomja apvisqui, apvita inlhojo aplhamayclha enlhitaoc apnaymacoc. Comascoc sat aptimem apvisqui, apvita inlhojo apmasilhte apnaymacoc.
29 Colhic sat ningyascamco nincoo, acyitna inlhojo actamilaycam ingvalhoc. Mepqui mataa ningyascamco, acyitna inlhojo actamjaycam ingvalhoc.
30 Acyimnatem mataa ingyimpejic, acyitna inlhojo actamilaycam ingvalhoc. Malha pascapma actovascama ingyimpejic, ayinyema aclhenseycam ingvalhoc.
31 Ningyimtalhnescama apquilvalhoc mepqui apquilnatam, acvisay ningvennéycam. Dios apquilantipquiscama aclhamoclhojo asoc. Ningamliyam ingnaymacoc acvisay ningayo Dios Visqui ingac.
32 Ongiltovasalhcac sat, acyitna inlhojo nintemaclha inganco acmasom. Ongmiyovalhcac sat, acyitna inlhojo nintemaclha acpeyvomo.
33 Coyangvomoc sat actemaclha ningyascamco, acyitna inlhojo ningayo Dios. Mepqui mataa apquilyascamco enlhit acyeyjamelhma apquilvalhoc.
34 Colhic sat ayaco apyovoclhojo enlhit, acyitna inlhojo apquiltemaclha acpeyvomo. Colhic sat acmanquesa enlhitaoc, acyitna inlhojo melyascalhma apancaoc.
35 Colhic sat singaco ayinyema Visqui ingac, acyitna inlhojo ningvascapma ningiltimesaycam. Ongiltanovalhcac mataa, mepqui inlhojo ningvascapma ningiltimesaycam.