-19-
1 No envidies ni busques
la amistad de los malvados,
2 pues solo piensan en la violencia
y solo hablan de matar.
-20-3 Construye tu casa
con sabiduría y entendimiento,
4 y llena sus cuartos de conocimiento
que es el más bello tesoro.
-21-5 Más vale maña que fuerza;
más vale el saber que el poder.
6 Quien quiera pelear,
primero debe pensar;
quien quiera ganar,
debe saber escuchar.
-22-7 El necio nunca llegará a ser sabio.
Cuando está ante el juez,
ni siquiera abre la boca,
pues no sabe qué decir.
-23-8 El que solo piensa en la maldad
se gana el título de malvado.
9 El que solo piensa en pecar
se gana el título de necio.
¡Y nadie los aguanta!
-24-10 Quien se rinde ante un problema,
no demuestra fuerza ni carácter.
-25-11 Haz cuanto puedas por salvar
a los que van camino a la muerte,
12 porque Dios todo lo sabe
y no podrás alegar ignorancia.
¡Si no lo haces, recibirás tu merecido!
-26-13 ¡Una delicia al paladar
es la dulce miel del panal!
Cómela, jovencito;
¡saboréala!
14 Quiera Dios que en la sabiduría
halles esa misma dulzura.
Si la encuentras, tendrás buen futuro
y tus deseos se verán cumplidos.
-27-15 No tiendas trampas al hombre honrado
ni destruyas la casa donde vive.
16 No importa cuántas veces caiga,
siempre se levantará.
En cambio, el malvado cae
y no vuelve a levantarse.
-28-17 No te burles de tu enemigo
cuando lo veas fracasar,
ni te alegres de su desgracia;
18 si Dios te ve,
no aprobará tu conducta
y se enojará contigo.
-29-19 No te enojes con los malvados
ni les tengas envidia,
20 pues no tendrán un final feliz;
¡su vida será una lámpara apagada!
-30-21 Querido jovencito,
obedece a Dios y al rey,
y no te juntes con gente rebelde,
22 pues tal vez Dios los castigue
cuando tú menos lo esperes,
¡y quién sabe qué puede pasar!
Otra colección de proverbios
23 La siguiente es otra lista de dichos:
Todo juez debe ser justo
y no favorecer a nadie.
24 Si declara inocente al culpable,
merece que todo el mundo
lo maldiga y lo desprecie.
25 Si condena al culpable,
es bien visto y alabado.
26 Una respuesta sincera
es tan dulce como un beso.
27 Si piensas construir tu casa,
atiende primero a tus negocios,
y no desatiendas a tu familia.
28 No des falso testimonio
ni mientas en contra de tu amigo.
29 Nunca pienses en la venganza,
¡abandona esa idea!
30 En cierta ocasión pasé
por el campo y por la viña
de un tipo tonto y perezoso.
31 Por todos lados vi espinas.
El terreno estaba lleno de hierba,
y la cerca de piedras, derribada.
32 Lo que vi jamás se me olvidó,
y de allí saqué una lección:
33 Si te duermes un poco
y te tomas la siesta,
y si tomas un descansito
y te cruzas de brazos…
34 acabarás en la más terrible pobreza.
- 19 -
1 Lhip sictamongvoyam: Noyasipquis nasa lhip apnaymacoc melyascalhma. Nopalhavoclha nasa nipyesicsa maa.
2 Yitnec alquitamsama apquilvalhoc enatovacsic lhalhma anco, somcoc mataa apquilpayvam.
- 20 -
3 Ningyitsalhquic nincoo ningillanay tingma. Acyascamco ingvalhoc najan nintemaclha ningyascamco, colhojoc mataa tingma apvajac.
4 Colhic sat aclhamasayclha ningilnatam congne tingma, najan asoc altamila najan ningyisponcama.
- 21 -
5 Tasic anco nintemaclha ningyascamco, am colhno nintemaclha ningyimnatem. Aptasic apanco enlhit apyascamco, am elhno enlhit apyimnatem.
6 Apquilpamejitsacpec mataa enlhit, yavamlha elnapacpoc. Ayinyema eyca apquilyascamco apanco, eltimjic apquilyimnatem.
- 22 -
7 Mepqui acyascamco ingvalhoc ayinyema mepqui ningyasingvoyam actemaclha ningyascamco. Mongvanquejec mataa ongilpasmoc nimpeyvescasquiclha amyaa.
- 23 -
8 Cotnejic ningilvisay ticyovam yapmayc, ayinyema ningilpamejitsomalhca acmasom.
9 Nintemaclha mongilyascalhma ayinyema acyeyjamelhma ingvalhoc, ongiltanovalhcac sat nipyesicsa enlhit lhalhma anco.
- 24 -
10 Mepqui mataa ningilyimnatem, ayinyema ningilvatseycaoc nintemaclha acpeyvomo, ninlingaycamco inlhojo acmasom.
- 25 -
11 Lhip sictamongvoyam: Ivomquis tap, apvita inlhojo lhip enlhit yoyam ematong. Ivomquis tap, apvita inlhojo lhip enlhit aplingaycamco apmatnam.
12 ¿Am ya alhta eyasamcoc lhip? Apvanquic Dios epquiniclha ayalhnaclhojo lhip apvalhoc. Apyasamcoc Dios actemaclha ingvalhoc nincoo, eyanmongsiclhac sat nintemaclha inganco.
- 26 -
13 Lhip sictamongvoyam: Itov sat lhip yamyovjene, atsic mataa ontoc yamyovjene.
14 Acno najan actamila anco nintemaclha ningyascamco. Coyit sat mataa lhip apvalhoc actemaclha ningyascamco. Emyovacpoc sat lhip, acyitna inlhojo lhip acyascamco apvalhoc.
-27 -
15 Nocolhen nasa apvalhoc lhip ingyinmelham ingmoc appeyvomo, yoyam etvacsic. Notvas nasa aplhancoc enlhit appeyvomo.
16 Aplingamcoc mataa acmasom enlhit appeyvomo, melvaticsejec sat apyiplovquiscama. Aplingamcoc mataa acmasom enlhit apmapsom, quilhvoc anco elvaticsic, memyovacpejec sat mataa.
- 28 -
17 Lhip sictamongvoyam: Nocopayjiclha nasa apvalhoc lhip, apvita inlhojo aplingaycamco acmasom enlhit apquinmelhaycam. Nocopayjiclha nasa apvalhoc lhip, apvita inlhojo aplhinganyam apmapsom.
18 Colcac apvalhoc Dios, apvita inlhojo lhip acpayjayclha apvalhoc napato apmapsom. Casilhtojoc sat apyanmongsayclha Dios aptemaclha apanco apquinmelhaycam.
- 29 -
19 Noyasipquis nasa lhip enlhit melyascalhma, noyimtalhnesacpojo apanco napatavo apquilmapsomcaa.
20 Comascoc sat apquileyvam, malha acsaponay calevascama, melmiyovacpejec sat maa.
- 30 -
21 Lhip sictamongvoyam: ¡Itne sat mataa apcayo Dios najan apvisqui rey! Nopasmiclha nasa lhip enlhit apquilinmelhaycam Dios.
22 Pilapcasquic quilhvoc anco enatovasacpoc. Colhic sat acyanmongseclho apquiltemaclha apancaoc, ayinyema Dios najan ayinyema apvisqui rey.
Moc mocjam singiltamsoycaoc
23 Moc mocjam singiltamsoycaoc ayinyema enlhit apquilyascamco:
Somcoc aptemaclha enlhit apyicpilquemo, aptomja apmasma enlhit apmapsom, najan aptanoncama enlhit appeyvomo.
24 Etanovacpoc sat enlhit apyicpilquemo nipyesicsa enlhit lhalhma anco, aptomja apmasma enlhit apmapsom.
25 Aptasic mataa enlhit apyicpilquemo, mepqui apmasma enlhit apmapsom, colhic sat acyanmongseclho aptemaclha apanco. Colhic sat ayaco enlhit apyicpilquemo nipyesicsa enlhitaoc.
26 Actamila ninlhanma nimpayvam, singilmalhneclho inlhojo, acyitsomalhca nimpitsisma apmalhimpenic ingmoc. (Actomja asoc monquinatquiscama ningilasicjamalhca nincoo.)
27 Onsavojoc siclho ningiltamjaycam amyip, onquiniclhac sat actic. Natamin ongillanac sat tingma, ontingyac sat familia.
28 Mongvanquejec ongiltipsic apvisay poc mepqui apsilhnanomap apanco. Cotnejic sat ningmovan amyaa ningilinmelha inlhojo poc.
29 Mongvanquejec ongilyanmongsiclhac aptemaclha apanco, aptomja singiltovascama siclho nincoo.
30 Acmiyaclhec coo amyip apanco enlhit coyoyam etnajam, najan ayimjaclha uva enlhit apanco acyeyjamelhma:
31 Acvitac coo ayimjaclha milovqui, najan apjalhtam ápac nayava maa.
32 Pilapcasquic alhta sicvita. Inmec alhta evalhoc actemaclha sicvitay:
33 Intomjac evalhoc: Otyinic sat mocjam, olovsic sat mocjam sicyapmay, yejemec sat almam emeoc ningilmaycam — intomjac evalhoc.
34 Quilhvoc onlingamcojoc sat mepqui asoc, malha ninlingaycamco singilimpocjay. Jingajic sat mayic, malha singajem ticyovam inyap — alhta intomjac acyasingvoyam evalhoc.