La necedad
1 No es posible imaginar
que caiga nieve en la selva
ni que llueva en el desierto
ni que se alabe a un tonto.
2 La maldición sin motivo
jamás surte efecto;
es como un ave sin rumbo.
3 Para el caballo, el látigo;
para el burro, el freno;
para el necio, el garrote.
4 No te pongas al nivel del necio,
o resultará que el necio eres tú.
5 Pon al tonto en su lugar,
para que no se crea muy sabio.
6 Enviar como mensajero a un tonto
da lo mismo que no enviar a nadie.
7 Dime de qué sirve
que el tonto diga proverbios,
y te diré de qué sirve
una carreta sin bueyes.
8 Dime de qué sirve
alabar al tonto,
y te diré de qué sirve
un arco sin flechas.
9 Un proverbio en labios de un tonto
es lo mismo que un cuchillo
en manos de un borracho.
10 Tan peligroso es que lances
piedras al aire,
como que a un tonto
le des trabajo en tu casa.
11 El perro vuelve a su vómito,
y el necio insiste en su necedad.
12 Más puede esperarse
de quien reconoce que es tonto,
que de un tonto que se cree muy sabio.
La pereza
13 El perezoso pone como pretexto
que en la calle hay leones
que se lo quieren comer.
14 ¿En qué se parece
el perezoso a la puerta?
¡En que los dos se mueven,
pero ninguno avanza!
15 Al que es perezoso
hasta comer le cuesta trabajo.
16 El perezoso se cree muy sabio;
piensa que no hay nadie como él.
17 Tan peligroso resulta
meterse en pleitos ajenos,
como querer agarrar por la cola
a un perro bravo.
18 Como loco que lanza piedras al aire,
19 es quien engaña al amigo
y dice que estaba bromeando.
20 El fuego se apaga
si no se le echa más leña,
y el pleito se acaba
si no siguen los chismes.
21 ¿En qué se parecen
la leña y el peleador?
En que la leña aviva el fuego,
y el peleador aviva el pleito.
22 Los chismes son muy sabrosos,
pero también hacen mucho daño.
23 Los piropos del malvado
son tan engañosos
como una olla de barro
cubierta de plata.
24 El que esconde sus rencores,
en el fondo es mentiroso.
25 No creas lo que te diga,
pues te habla con dulzura
pero busca hacerte daño.
26 Miente al decir que te quiere,
pues todos saben que te odia.
27 No abras zanjas
si no quieres caer en ellas,
ni hagas rodar piedras
si no quieres que te aplasten.
28 Quien miente, no se quiere a sí mismo;
quien a todos alaba, se busca problemas.
1 Paj mataa acmatsamangi naysicsa acmajat, paj mataa acmamay mepqui yipjopay, paj mataa mayayo enlhit acyeyjamelhma.
2 Malha nata ayitcoc ayinyema mepqui alhancoc, colhojoc sat singvenéycam mepqui ningilsilhnanomalhca, comejec sat ingvalhoc.
3 Mongvanquejec mepqui ningiltamescama nolhing, mongvanquejec ongillhingsic yamelyeyjaycoc mepqui atong, copvanquejec acyeyjamelhma mepqui malyicpilhquetem.
4 Mongilatingmamejec sat singilmalhnaycam enlhit acyeyjamelhma, onlhojoc sat nincoo lha acyeyjamelhma. 5 Ongilatingmojoc sat appayvam acyeyjamelhma, yoyam emancangvomoc sat.
6 Ningilapajasquic sat ancoc acyeyjamelhma esovc amyaa, onlhojoc sat ningyatemenma ingmancoc, onlingamcojoc sat acmasca.
7 Mepqui apyimnatem enlhit apyateyaycam, colhojoc appayvam enlhit acyeyjamelhma.
8 Paj cotjetalhcac mataa inyelpa ningilmaycam vanteta, colhejec mataa ayaco enlhit acyeyjamelhma.
9 Naysicsa anmin singajem, monlingamquejec mataa singyiplhalhem amaoc. Mongiltamsalhquejec mataa, acyitna inlhojo acyeyjamelhma ingvalhoc.
10 Nintingyac sat ancoc singiltimesaycam enlhit acyeyjamelhma, onlhojoc sat nincoo ticyovam inyap.
11 Intingyac mataa simjing acyiclhama, cotaviclha mocjam. Apnasoc enlhit acyeyjamelhma elheniclha appayvam.
12 ¿Apne ya enlhit aplhenacpo apanco apyascamco? Aplhenacpec apanco enlhit acyeyjamelhma.
13 Jingilyacmoc sat ancoc ongiltamjam, onlhenic sat yamacmeyva acyanca amay.
14 Copvanquejec mataa tingma mepqui apatong, mongvanquejec mataa mepqui ningyitnamaclha jingilyacmo inlhojo ongiltamjam.
15 Jingilyacmoc sat ancoc ongiltamjam, onlhojoc sat enlhit appayescama apmic emoc nintom, am eyca etajesiclhac apmic etoc aptom.
16 Ningiltomja perezoso jingilyacmoc ongiltamjam, ninganem ningyascamco inganco, am elhno poc siete enlhit apquilyascamco.
17 Ningilpasmeclhec sat ancoc apquilatingmomap enlhit, colhojoc sat nintemaclha ningilpatjetma ajaycaoc simjing cotnaja nintoscama.
18-19 Ningyimsasquic sat ancoc talha apyimpejic ingmoc, colhojoc sat nintemaclha ningyinimquiscama ingmoc, acyiplomo ninlhanma: Ningnayvom nac lha — sat ontimjic.
20 Mepqui alhpongja cosponac sat talha. Mepqui enlhit acyeyjamelhma appayvam, comascoc sat ningilatingmomalhca.
21 Ningvitac mataa talha, acyitna inlhojo alhpongja najan carbón atilh. Ningvitac mataa ningilatingmomalhca, apna inlhojo enlhit acyeyjamelhma.
22 Ningilantipcasquic apvisay ingmoc actomja acmam ingilvalhoc. Malha acmasis ningiljalhenmo, jingilvoncamejec sat mataa.
23 Malha ningilmaycam alyinmom acyitsomalhca nimpayvam ayinyema ingvalhoc acmasom.
24 Acmasis mataa ningillhanma nimpayvam naysicsa ningiltanoncama ingmoc. Eycaso ayinyema mataa ingvalhoc acmasom.
25 Ongavojoc mataa appayvam enlhit apmapsom, acyitna inlhojo acmasis appayvam. Acmasom anco apvalhoc apanco.
26 Ingvanquic ongilpocsic nintemaclha nintanoncama, colhic sat acpiquinayclha ayalhnaclhojo ingvalhoc napatavo enlhitaoc.
27 Ningilmetmec sat ancoc malhic, etyamoc congne enlhit, ompalamoc sat nincoo congne. Ningilyinyovquic sat ancoc mataymong, cajic sat enlhit, nincoo sat onticyoc.
28 Ningiltanovquic mataa ingmoc, ayinyema nintemaclha ningmovan amyaa. Ningiltovasquic mataa, acyitna inlhojo nintemaclha acmasis nimpayvam.