Pablo en Macedonia y Grecia
1 Cuando todo aquel alboroto terminó, Pablo mandó llamar a los que habían creído y les pidió que no dejaran de confiar en Jesús. Luego se despidió de ellos, y fue a la provincia de Macedonia. 2 Pablo iba de lugar en lugar, animando a los miembros de las iglesias de esa región. De allí se fue a Grecia, 3 país donde se quedó tres meses.
Estaba Pablo a punto de salir en barco hacia la provincia de Siria, cuando supo que algunos judíos planeaban atacarlo. Entonces decidió volver por Macedonia. 4 Varios hombres lo acompañaron: Sópatro, que era hijo de Pirro y vivía en la ciudad de Berea; Aristarco y Segundo, que eran de la ciudad de Tesalónica; Gayo, del pueblo de Derbe; y Timoteo, Tíquico y Trófimo, que eran de la provincia de Asia. 5 Todos ellos viajaron antes que nosotros y nos esperaron en la ciudad de Tróade.
6 Cuando terminó la fiesta de los panes sin levadura, Pablo y los que estábamos con él salimos en barco, desde el puerto de Filipos hacia la ciudad de Tróade. Después de cinco días de viaje, llegamos y encontramos a aquellos hombres, y nos quedamos allí siete días.
Pablo viaja a Tróade
7-8 El domingo nos reunimos en uno de los pisos altos de una casa, para celebrar la Cena del Señor. Había muchas lámparas encendidas. Como Pablo saldría de viaje al día siguiente, estuvo hablando de Jesús hasta la media noche. 9 Mientras Pablo hablaba, un joven llamado Eutico, que estaba sentado en el marco de la ventana, se quedó profundamente dormido y se cayó desde el tercer piso. Cuando fueron a levantarlo, ya estaba muerto. 10 Pero Pablo bajó, se inclinó sobre él, y tomándolo en sus brazos dijo: «¡No se preocupen! Está vivo.»
11 Luego, Pablo volvió al piso alto y celebró la Cena del Señor, y siguió hablándoles hasta que salió el sol. Después continuó su viaje.
12 En cuanto a Eutico, los miembros de la iglesia lo llevaron sano y salvo a su casa, y eso los animó mucho.
Pablo en Mileto
13 Pablo había decidido ir por tierra hasta Aso, pero nosotros tomamos un barco para recogerlo allá. 14 Cuando llegamos, él se nos unió en el barco y nos fuimos al puerto de Mitilene. 15-16 Al día siguiente, el barco pasó frente a la isla Quío, y un día más tarde llegamos al puerto de Samos, porque Pablo no quería pasar a Éfeso ni perder mucho tiempo en la provincia de Asia. Lo que deseaba era llegar lo más pronto posible a la ciudad de Jerusalén, para estar allá en el día de Pentecostés. Seguimos navegando, y un día después llegamos al puerto de Mileto.
Pablo y los líderes de Éfeso
17 Estando en la ciudad de Mileto, Pablo mandó llamar a los líderes de la iglesia de Éfeso para hablar con ellos. 18 Cuando llegaron, les dijo:
«Ustedes saben muy bien cómo me he portado desde el primer día que llegué a la provincia de Asia. 19 Aunque he sufrido mucho por los problemas que me han causado algunos judíos, con toda humildad he cumplido con lo que el Señor Jesús me ha ordenado. 20 Nunca he dejado de anunciarles a ustedes todas las cosas que les ayudarían a vivir mejor, ni de enseñarles en las calles y en sus casas. 21 A los judíos y a los que no son judíos les he dicho que le pidan perdón a Dios y crean en nuestro Señor Jesucristo.
22 »Ahora debo ir a Jerusalén, pues el Espíritu Santo me lo ordena. No sé lo que me va a pasar allá. 23 A dondequiera que voy, el Espíritu Santo me dice que en Jerusalén van a meterme a la cárcel, y que van a maltratarme mucho. 24 No me preocupa si tengo que morir. Lo que sí quiero es tener la satisfacción de haber anunciado la buena noticia del amor de Dios, como me lo ordenó el Señor Jesús.
25 »Estoy seguro de que no volverá a verme ninguno de ustedes, a los que he anunciado el mensaje del reino de Dios. 26 Por eso quiero decirles que no me siento responsable por ninguno de ustedes, 27 pues ya les he anunciado los planes de Dios. No les he ocultado nada.
28 »Ustedes deben cuidarse a sí mismos, y cuidar a los miembros de la iglesia de Dios. Recuerden que el Espíritu Santo los puso como líderes de la iglesia, para que cuiden a todos los que Dios salvó por medio de la sangre de su propio Hijo.
29 »Cuando yo muera, vendrán otros que, como si fueran lobos feroces, atacarán a todos los de la iglesia. 30 También algunos, que ahora son seguidores de Jesús, comenzarán a enseñar mentiras, para que todos en la iglesia los sigan y los obedezcan.
31 »Por eso, tengan mucho cuidado. Recuerden los consejos que les he dado durante tres años, a pesar de tantos problemas y dificultades.
32 »Ahora le pido a Dios que los cuide con mucho amor. Su amoroso mensaje puede ayudarles a ser cada día mejores. Si lo obedecen, Dios cumplirá las promesas que ha hecho a todos los que ha elegido para ser su pueblo.
33 »Nunca he querido que me den dinero ni ropa. 34 Ustedes bien saben que con mis propias manos he trabajado, para conseguir todo lo que mis ayudantes y yo hemos necesitado para vivir. 35 Les he enseñado que deben trabajar y ayudar a los que nada tienen. Recuerden lo que nos dijo el Señor Jesús: “Dios bendice más al que da que al que recibe.”»
36 Cuando Pablo terminó de hablar, se arrodilló con todos los líderes y oró por ellos. 37 Todos comenzaron a llorar, y abrazaron y besaron a Pablo. 38 Estaban muy tristes porque Pablo les había dicho que jamás lo volverían a ver. Después, todos acompañaron a Pablo hasta el barco.
Apyascama Pablo yoclhilhma Macedonia najan yoclhilhma Grecia
1 Lhama alhta acsovjalhco acyinamam olhma. Yejemoc alhta apquilevamcaa Pablo enlhit melyasquiyam tasic amyaa, yoyam elpamejitsacpojo (Apquilyimnatescasquic alhta almam apquilvalhoc). Yejemoc alhta appayvasamco enlhitaoc. Aplhinquic alhta. Apmiyaclhec alhta yoclhilhma Macedonia. 2 Maycaa alhta aptomjac aplhamoclhojo tingma apmiyaclhilha. Apquilyimnatescasquic alhta almam apquilvalhoc apquilyalhinga. (Apquilpamejitsacpec alhta mataa apquilyalhinga). Apvoclhec alhta yoclhilhma Grecia. 3 Apnacmec alhta apnatqui piltin maa. Apquiltamjoc alhta ingyinamtic barco, yoyam eyacsic yoclhilhma Siria. Aplingac alhta amyaa, yoyam elyilhanimsic co Judea. Yejemoc alhta aclhena apvalhoc etajojo niptamin amay yoclhilhma Macedonia. 4 Apquillhalhmaa alhta apquiltomja Sópater co Berea. Najan poc Aristarco najan Segundo co Tesalónica. Najan poc Gayo najan Timoteo co Derbe. Najan poc Tíquico najan Trófimo co Asia. 5 Apquillhinquic alhta apquilmamyi ingilyalhinga. Ingilalhvocmec alhta tingma Troas. 6 Niptamin caya quilpasmongam mepqui apquimpascaoc ningilantepa tingma Filipos. Ningilquinamtec alhta barco. Cinco acnim alhta ningillhingam. Ningilvoclhoc alhta tingma Troas. Ningiltajanyeclhec alhta ingilyalhinga. Ninnaclhec alhta maa siete acnim.
Pablo aptimem maycaa tingma Troas
7 Domingo alhta intomjac. Apcaneyclhec alhta enlhit melyasquiyam tasic amyaa, yoyam elyaptic quilpasmongam. Apquillhicmosquic alhta Pablo. Inlhenquic alhta apvalhoc, yoyam ingyimpeclha secaseclha sat. Acvoncaclho alhta apquiltimnaycam acvocmo alhtaa aysicso. 8 Inlhamoc alhta calevascama tingma netin apcaneyclhilha. 9 Ajolhec alhta apquiltimnaycam Pablo. Apnacmec alhta netin atong ayitcoc lhama enlhit apquitcoc (apyimnanic) apvisay Eutico. Tiyin alhta incajac. Aptiyanvocmec alhta apquitcoc. Pilapcasquic alhta aptiyacmo nalhpop. Nitnoc alhta tingma apquinyectamlha aptiyacmo. Apquilyoctac alhta apquitsepaclha. 10 Aptipquic alhta Pablo. Apyajapquic alhta apyitnaclha. Appatjitquic alhta. Aptomjac alhta apquilanya:
—Noncavojo nasa apnenyaoc quellhip. Cayjec mocjam apnenyic —alhta aptomjac.
11 Yejemoc alhta aptajavo Pablo tingma netin. Apyaptec alhta quilpasmongam. Aptovcamquic alhta apquilpasmeyquiclha. Ajolhec alhta apquilpamejitquiscama Pablo acvocmo ayitsaca. Yejemoc alhta aplhinga. 12 Apquilyantamaclhec alhta enlhit apquitcoc tingma pac. Apjalhnancoc alhta aptomjaclha. Payjeclhec alhta apquilvalhoc aplhamoclhojo.
Aptiyapma Pablo tingma Troas apyascama tingma Mileto
13 Ningilquinamtec alhta barco. Nalhpop alhta apyasac Pablo aptomjaclha alhta aplhanma. Ningilmiyaclhec alhta barco tingma Asón, yoyam ontimiclha ninlhalhma Pablo. 14 Lhama alhta nintajanyaa Pablo tingma Asón. Apquinamtec alhta najan barco. Ningilmiyaclhec alhta tingma Mitilene. 15 Ningilquimpaclhec alhta mocjam. Moc acnim alhta ningilyeycajangveclho acyayem inquilhe acvisay Quío. Moc acnim alhta intomjac ningilvoclho tingma Samos (nicja yingmin). Ninnaclhec alhta tingma Trogilio. Moc acnim alhta intomjac ningilvoclho tingma Mileto. 16 Inlhenquic alhta apvalhoc Pablo, yoyam eyeycaja tingma Efeso. Coyacmoc alhta elhic mocjam yoclhilhma Asia. Appecjasquic alhta, yoyam evoclha tingma Jerusalén. Apquiltamjoc alhta ingyajojo evoclhac Pentecostés.
Apquilpamejitsomap Pablo najan apquilanma apmamyi co Efeso
17 Ningilvoclhec alhta tingma Mileto. Yejemoc alhta apcapajasa appayvam Pablo tingma Efeso. Apquilanyam alhta apquilimja apmamyi Jesucristo apmolhama. 18 Lhama alhta apquilvactamo. Aptomjac alhta apquilanya:
—Apquilyasamco inyicje quellhip sicvoya siclhoc anco yoclhilhma Asia. Apquilyasamcoc sictemaclha alhta mataa nipyesicsa quellhip. 19 Am alhta ongvajalhco mataa silanamcaa Visqui ingac. Avanjec alhta acyitnocjayo evalhoc naysicsa silancam. Aclingamcoc alhta mataa setvascama seyilhanimquisa mataa judíos. 20 Am ongvayacmoc lhama asoc altamila siltimnascama quellhip. Allhicmosquic mataa quellhip napatavo apnaymacoc najan congne tingma apancaoc quellhip. 21 Altimnasquic alhta mataa judíos najan metnaja judíos. Actomjac alhta mataa silanya: “Elyanmonquis apquilvalhoc napato Dios Ingyapam. Noelyasquim nasa Jesucristo Visqui ingac.” 22 Quilhvoc altamjoc omyaclhac tingma Jerusalén siyanem Espíritu Santo. Am oyasamcoc asoc, yoyam cotnejic sicvaclhilha. 23 Eyascasamcoc mataa Espíritu Santo moclhama tingma sicvamlha mataa. Eyascasamcoc yoyam omalhca coo, yoyam elascacsic eyimpejic. 24 Am colhenam mataa evalhoc, yoyam otnejic sicyimnatem. Altamjo inyicje mataa osavojo sictamjaycam seyanem olana Visqui ingac Jesús. Apquiltamjoc mataa olngacsic tasic amyaa aclhenomalhca Dios Ingyapam singaycaoc.
25 “Quip elaylhojo quellhip. Altimnasquic alhta mataa nipyesicsa quellhip amyaa Dios apquilnancascama. Mejelviticlhejec sat mocjam quellhip. 26 Altamjoc coo oltimnacsic quellhip acnim nac jay. Am cotnajam mataa evalhoc naysicsa apquilsilhnanomap quellhip najan napato Dios Ingyapam. 27 Am ongvayacmoc lhama asoc siltimnascama quellhip. Altimnasquic alhta mataa actomja apmayjayoclha Dios Ingyapam. 28 Eltamilsacpojo apanco quellhip. Eltamilquis sat najan apquilanacpo Jesucristo apmolhama, malha quilancam nipquesic apquiltamilquiscama apnatoscama. Quellhip apquiltomja apquilimja apmamyi ayinyema Espíritu Santo yoyam eltamilsic Jesucristo apmolhama. Apyanmoncasquic alhta em pac Jesús apmolhama. 29 Acyasamcoc coo lha. Acvoncapaclhec sat ancoc coo, elvac sat poc. Elnatovacsic sat Jesucristo apmolhama, malha asoc navjac aclom ayilhpanquiscama nipquesic. 30 Elyimtalhnesacpoc sat apanco napocja nipyesicsa quellhip, yoyam elyitnocjacsic amyaa actomja nasoc anco. Apquililtamjoc elvatesquisamcoc enlhit melyasquiyam tasic amyaa, yoyam elyiplovjoc actemaclha apquilyinimquiscama. 31 Elavojo anco quellhip. Noncolvonquim nasa actemaclha silpamejitquiscama alhta quellhip. Alinlhanacmec alhta acvaycmo tres años silpamejitquiscama moclhama quellhip acnim anco najan alhtaa. Inyitnocjavoc mataa evalhoc.
32 “Quellhip elyalhinga. Quilhvoc altamjoc eltamilsic quellhip Dios Ingyapam najan appayvam singmescama. Yitnec apmopvan, yoyam elyimnaticsojo apquilvalhoc quellhip. Apvanquic najan elpalhatesic quellhip nipyesicsa enlhit apquilponquinomap. 33 Am alhta ongvanayc jelmesic solyayem (oro najan plata) najan apava. 34 Apquilyasamcoc quellhip. Emeoc ajancoc alhta sictamjaycam sictingyey asoc alaymomalhca coo najan sictingyascama sellhalhmaa. 35 Aclhicmosquic coo mataa quellhip, yoyam eltimjic apquiltamjaycam, yoyam najan elpasmoc enlhit mepqui apquilnatam (melyimnatem). Inlhenquic alhta mataa evalhoc actemaclha appayvam Visqui ingac Jesús: “Inyangvocmec acpayjayclha ingvalhoc ningmescama asoc, colhnoc ningillhoy asoc” —alhta aptomjac Pablo.
36 Lhama alhta apsovja apquiltimnaycam Pablo. Apquilticlhiquic alhta aptapnaoc Pablo apquilmalhna najan aplhamoclhojo enlhitaoc. 37 Apyapcalhquic alhta aplhamoclhojo. Apquilpatjitquic alhta Pablo apquilpitsisa. 38 Ayinyemaclha inyitnocjavoc alhta apquilvalhoc apquillinga appayvam, yoyam melviticlha mocjam. Apquilyiplaclhec alhta acyitnaclha barco.