Jesús alimenta a más de cinco mil
(Mt 14.13-21Mc 6.30-44Lc 9.10-17)
1 Después de esto, Jesús fue al otro lado del Lago de Galilea, también conocido como lago de Tiberias. 2 Mucha gente lo seguía, pues había visto los milagros que él hacía al sanar a los enfermos.
3-4 Se acercaba la fiesta de los judíos llamada Pascua, y Jesús fue a un cerro con sus discípulos, y allí se sentó. 5 Cuando Jesús vio que mucha gente venía hacia él, le preguntó a Felipe:

—¿Dónde podemos comprar comida para tanta gente?

6 Jesús ya sabía lo que iba a hacer, pero preguntó esto para ver qué decía su discípulo. 7 Y Felipe respondió:

—Ni trabajando doscientos días ganaría uno suficiente dinero para dar un poco de pan a tanta gente.

8 Andrés, que era hermano de Simón Pedro, y que también era discípulo, le dijo a Jesús:

9 —Aquí hay un niño que tiene cinco panes de cebada y dos pescados. Pero eso no alcanzará para repartirlo entre todos.

10 Jesús les dijo a sus discípulos que sentaran a la gente. Había allí unos cinco mil hombres, y todos se sentaron sobre la hierba. 11 Jesús, entonces, tomó los panes en sus manos y oró para dar gracias a Dios. Después, los repartió entre toda la gente, e hizo lo mismo con los pescados. Todos comieron cuanto quisieron.
12 Una vez que todos comieron y quedaron satisfechos, Jesús les dijo a sus discípulos: «Recojan lo que sobró, para que no se desperdicie nada.»
13 Ellos obedecieron, y con lo que sobró llenaron doce canastos. 14 Cuando todos vieron este milagro, dijeron: «De veras este es el profeta que tenía que venir al mundo.»
15 Jesús se dio cuenta de que la gente quería llevárselo a la fuerza para hacerlo su rey. Por eso se fue a lo alto del cerro, para estar solo.
Jesús camina sobre el agua
(Mt 14.22-27Mc 6.45-52)
16-17 Al anochecer los discípulos de Jesús subieron a una barca, y comenzaron a cruzar el lago para ir al pueblo de Cafarnaúm. Ya había oscurecido totalmente, y Jesús todavía no había regresado. 18 De pronto empezó a soplar un fuerte viento, y las olas se hicieron cada vez más grandes. 19 Los discípulos ya habían navegado cinco o seis kilómetros, cuando vieron a Jesús caminar sobre el agua. Como Jesús se acercaba cada vez más a la barca, tuvieron miedo. 20 Pero él les dijo: «¡Soy yo! ¡No tengan miedo!»
21 Los discípulos querían que Jesús subiera a la barca, pero muy pronto la barca llegó al lugar adonde iban.
El pan que da vida
22 Al día siguiente, la gente que estaba al otro lado del lago se enteró de que los discípulos se habían ido en la única barca que había, y de que Jesús no se había ido con ellos. 23 Otras barcas llegaron de la ciudad de Tiberias, y se detuvieron cerca del lugar donde el Señor Jesús había dado gracias por el pan con que alimentó a la gente. 24 Cuando la gente vio que ni Jesús ni sus discípulos venían en esas barcas, decidió ir a buscarlo. Entonces subió a las barcas y cruzó el lago en dirección a Cafarnaúm.
25 La gente encontró a Jesús al otro lado del lago, y le preguntó:

—Maestro, ¿cuándo llegaste?

26 Jesús respondió:

—Francamente, ustedes me buscan porque comieron hasta quedar satisfechos, y no por haber entendido los milagros que hice. 27 No se preocupen tanto por la comida que se acaba, sino por la comida que dura y que da vida eterna. Esa es la comida que yo, el Hijo del hombre, les daré, y ya Dios mi Padre les ha mostrado que yo tengo autoridad.

28 La gente le preguntó:

—¿Qué es lo que Dios quiere que hagamos?

29 Jesús respondió:

—Lo único que Dios quiere es que crean en mí, que soy a quien él envió.

30 Entonces le preguntaron:

—¿Qué milagro harás para que te creamos? ¡Danos una prueba! 31 Nuestros antepasados comieron el maná en el desierto. Según la Biblia, el maná es el pan del cielo.

32 Jesús les contestó:

—Les aseguro que no fue Moisés quien les dio el verdadero pan del cielo, sino Dios mi Padre. 33 El pan que da vida es el que Dios ha enviado desde el cielo.

34 Entonces la gente le dijo:

—Señor, danos siempre de ese pan.

35 Jesús les dijo:

—Yo soy el pan que da vida. El que confía en mí nunca más volverá a tener hambre; el que cree en mí, nunca más volverá a tener sed. 36 Como les dije, ustedes todavía no creen en mí, a pesar de que han podido verme. 37 Todos los que mi Padre ha elegido para que sean mis seguidores vendrán a buscarme; y cuando vengan, yo no los rechazaré.
38 »No bajé del cielo para hacer lo que yo quiera, sino para obedecer a Dios mi Padre, pues él fue quien me envió. 39-40 Y mi Padre quiere estar seguro de que no se perderá ninguno de los que él eligió para ser mis seguidores. Cuando llegue el fin del mundo, haré que mis seguidores que hayan muerto vuelvan a vivir. Porque mi Padre quiere que todos los que me ven y creen en mí, que soy su Hijo, tengan vida eterna.

41 Algunos judíos empezaron a hablar mal de Jesús, porque había dicho que él era el pan que bajó del cielo. 42 Decían: «¿No es este Jesús, el hijo de José? ¡Nosotros conocemos a sus padres! ¿Cómo se atreve a decir que bajó del cielo?»

43 Jesús les respondió:

«Dejen ya de murmurar. 44 Dios mi Padre me envió. Y si mi Padre no lo quiere, nadie puede ser mi seguidor. Y cuando llegue el fin, yo haré que mis seguidores vuelvan a vivir, para que estén con Dios para siempre. 45 En uno de los libros de los profetas se dice: “Dios enseñará a todos.” Por eso, todos los que escuchan a mi Padre, y aprenden de él, se convierten en mis seguidores.
46 »Como les he dicho, Dios mi Padre me envió, y yo y nadie más ha visto al Padre. 47 Les aseguro que el que cree en mí tendrá vida eterna.
48 »Yo puedo dar vida, pues soy el pan que da vida. 49 Los antepasados de ustedes comieron el maná en el desierto, pero todos murieron. 50-51 El que cree en mí es como si comiera pan del cielo, y nunca estará separado de Dios. Yo he bajado del cielo, y puedo hacer que todos tengan vida eterna. Yo moriré para dar esa vida a los que creen en mí. Por eso les digo que mi cuerpo es ese pan que da vida; el que lo coma tendrá vida eterna.»

52 Los judíos empezaron a discutir entre ellos, y se preguntaban: «¿Cómo puede este darnos a comer su propio cuerpo?»

53 Jesús les dijo:

«Yo soy el Hijo del hombre, y les aseguro que, si ustedes no comen mi cuerpo ni beben mi sangre, no tendrán vida eterna. 54 El que come mi cuerpo y bebe mi sangre, tendrá vida eterna. Cuando llegue el fin del mundo, yo lo resucitaré. 55 Mi cuerpo es la comida verdadera, y mi sangre es la bebida verdadera. 56 El que come mi cuerpo y bebe mi sangre, vive unido a mí y yo vivo unido a él.
57 »Mi Padre, el Dios de la vida, fue el que me envió y me dio vida, pues tiene poder para darla. Por eso, todo el que coma mi cuerpo tendrá vida eterna. 58 Yo soy el pan que bajó del cielo, y el que cree en mí tendrá vida eterna. Yo no soy como el pan que comieron sus antepasados, que murieron a pesar de haberlo comido.»

59 Jesús dijo todas estas cosas en la sinagoga de Cafarnaúm.
Palabras que dan vida eterna
60 Cuando muchos de los seguidores de Jesús le oyeron enseñar esto, dijeron:

—Esto que dices es muy difícil de aceptar. ¿Quién puede estar de acuerdo contigo?

61 Pero Jesús les respondió:

—¿Esto los ofende? 62 Entonces, ¿qué sucedería si me vieran a mí, el Hijo del hombre, subir al cielo, donde antes estaba? 63 El que da vida eterna es el Espíritu de Dios; ninguna persona puede dar esa vida. Las palabras que les he dicho vienen del Espíritu que da esa vida. 64 Pero todavía hay algunos de ustedes que no creen.

Jesús dijo esto porque, desde el principio, sabía quiénes eran los que no creían, y quién era el que lo iba a traicionar. 65 También les dijo que nadie podía ser su seguidor si Dios su Padre no se lo permitía.
66 Desde ese momento, muchos de los que seguían a Jesús lo abandonaron. 67 Entonces Jesús les preguntó a sus doce apóstoles:

—¿También ustedes quieren irse?

68 Simón Pedro le contestó:

—¿Y a quién seguiríamos, Señor? Solo tus palabras dan vida eterna. 69 Nosotros hemos creído en ti, y sabemos que tú eres el Hijo de Dios.

70 Jesús les dijo:

—A ustedes doce yo los elegí; sin embargo, uno de ustedes es un demonio.

71 Jesús se refería a Judas hijo de Simón, el Iscariote. Porque Judas, que era uno de los doce, lo iba a traicionar.
Jesús apmescama aptoycaoc cinco mil enlhitaoc
(Mt 14.13-21Mr 6.30-44Lc 9.10-17)
1 Natamin alhta aplhinga Jesús. Apmiyaclhec alhta tap acyayengviyam acvisay Tiberias yoclhilhma Galilea. 2 Apquilyiplaclhec alhta aplhamoclhojo enlhit. Ayinyemaclha apquilvita alhta asoc sinpilapquiscama naysicsa apquiltamilquisquiyam Jesús acmasca apyimpeoc. 3 Yejemoc alhta apquinatveclho netin inquilhe. Apnacmec alhta lhama apquiltamsoycaoc. 4 Camquitvocmec alhta pascua, judíos caya apancaoc. 5 Lhama alhta appaycacpo Jesús. Apvitac alhta aplhamoclhojo enlhit apquillhingacmo. Aptomjac alhta Jesús apcanya Felipe:
—¿Jalhco sat ontingyangvomoc quilpasmongam, yoyam eltovamcoc enlhitaoc? —alhta aptomjac.
6 Apquiltamjoc alhta Jesús eyipconic Felipe. Ayinyemaclha apyasamcoc alhta Jesús yavamlha etnejic. 7 Apcatingmavoc alhta Felipe:
—Ningyinyovquic sat ancoc doscientos solyayem ontingya quilpasmongam, memenmalhacpejec sat enlhitaoc. Moc napocja sat ellhovamcoc quilpasmongam —alhta aptomjac.
8 Apnec alhta maa Jesús aptamescama apvisay Andrés, Simón Pedro apipma. Apcatingmavoc alhta Andrés:
9 —Apnec aso lhama apyimnanic. Apyitnec cinco quilpasmongam najan anit quilasma. Malha metovcamco sat cotnejic. Aplhamoc as enlhitaoc —alhta aptomjac.
10 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Elane sat elhnam enlhitaoc —alhta aptomjac.
Yejemoc alhta apnamcaa naysicsa paat. Apvocmec alhta cinco mil enlhitaoc apnaycam. 11 Apmec alhta quilpasmongam Jesús. Gracias alhta aptomja Jesús Dios Ingyapam. Apquilmesquic alhta apquiltamsoycaoc apquilanya elyipcanmojo. 12 Lhama alhta apquilyipcanacmo. Aptomjac alhta Jesús apquilanya apquiltamsoycaoc:
—Elansiclha sat quilpasmongam napocjaa, yoyam am colhic altacmo —alhta aptomjac.
13 Apquilansaclhec alhta quilpasmongam napocjaa apquilaymomap. Apquillanamcoc alhta doce nintom alhanaoc. Ayinyema alhta siclho cinco quilpasmongam. 14 Lhama alhta apquilvita enlhitaoc aptamjaycam sinpilapquiscama. Apquiltomjac alhta enlhitaoc:
—Naso nac aptomja profeta Dios aplingascama aplhenamap, yoyam evac as nalhpop —alhta apquiltomjac.
15 Apyasamcoc alhta Jesús yavamlha eltimjic enlhitaoc. Apquililtamjoc alhta elpatjetic Jesús, yoyam eltimesquisic apvisqui. Aplhinquic alhta mocjam Jesús. Apquinatveclho alhta netin inquilhe, yoyam elhic aplhapco.
Jesús aplhingam netin yingmin
(Mt 14.22-27Mr 6.45-52)
16 Alhtaa alhta intomjac. Apquilmiyaclhec alhta Jesús apquiltamsoycaoc niyava acyayengviyam. 17 Apquilquinamtec alhta barco. Apquiltamecac alhta apquiltamsoycaoc moc nicja acyayengviyam. Tingma Capernaum alhta apquilmiyaclha. Inyatasquic alhta olhma. Am alhta evoctac mocjam Jesús. 18 Yejemoc alhta apquilhcajacmo piyam apvanyam. Inyangvocmec alhta alyayajayam yingmin. 19 Apquilvoclhec alhta yingmin malha cinco kilómetros, tap lhaja. Pilapcasquic alhta apquilvita Jesús aplhingacmo netin yingmin. Apyipitcangvavoc alhta barco. Apquilacac alhta apquiltamsoycaoc. 20 Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—Nojela nasa, coo nac aso —alhta aptomjac.
21 Apquililtamjoc alhta inyicje elquinatsic barco. Pilapcasquic alhta apquilvoclho niyava yingmin yavamlha elanteypoc.
Apquitamomap Jesús
22 Moc acnim alhta intomjac. Apquiltamopamquic alhta napocja enlhit moc nicja acyayengviyam. Apquilyasamcoc alhta as enlhitaoc apquillhingam alhta moc lhapcavo Jesús apquiltamsoycaoc. Am alhta etacpoc Jesús. 23 Yejemoc alhta alvactamo moc barco. Tingma Tiberias alhta inquilinyectac. Inquilvoctac alhta barco aptomacpilha quilpasmongam, acpayjo aptemaclha gracias alhta Jesús. 24 Apquilquitamquic alhta enlhitaoc Jesús najan apquiltamsoycaoc. Am alhta elvitac. Yejemoc alhta apquilquitama barco apquilmiyaclho tingma Capernaum. Apquililtamjoc alhta elvita Jesús.
Jesús apyitsomap nintom acyimnatescama ingnenyic
25 Apquilvoclhec alhta enlhitaoc tap acyayengviyam. Apquilvitac alhta Jesús. Apquiltomjac alhta enlhitaoc apquilanya:
—Visqui, ¿quilhvo ya apvoctac lhip aso? —alhta apquiltomjac.
26 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Actomjac coo silanya quellhip: Selquitamsama inyicje quellhip, ayinyemaclha apquiltovcamco alhta nintom. Apquilyipcanacmec alhta. Am eyca colhenac apquilvalhoc asoc sinpilapquiscama sillanay alhta. 27 Noeltingya nasa quellhip nintom anco as nalhpop. Eltingya sat quellhip nintom actomja acyimnatescama ingnenyic cotmongvoycamlha nelha. Evanquic olmesic quellhip as nintom. Ayinyemaclha coo sicvisay Sictiyam Sictomja Enlhit. Dios Ingyapam aptomja selcajascama sictomja Apquitca —alhta aptomjac.
28 Apquiltomjac alhta enlhitaoc apquilanya Jesús:
—¿Soc asoc ongillanac nincoo, yoyam colcojoc apvalhoc Dios Ingyapam? —alhta apquiltomjac.
29 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Apquiltamjoc coo Tata aptomja seyapajascama, yoyam mejelyascamejec quellhip. Nojelyasquim nasa coo —alhta aptomjac.
30 Apquiltomjac alhta mocjam enlhitaoc:
—¿Co lha actema asoc monquinatquiscama pa jingillhicmocsic, yoyam mongilyascamejec sat ongvita? ¿Soc asoc pa ellanac lhip? —alhta apquiltomjac. 31 Apquiltovcamquic nic nat ningilyeyjamcaa nintom maná yoclhilhma actamopeycaoc. Innoc actomja aclhanma Dios appayvam actalhesomalhca: “Apquilmesquic nic nat Dios Ingyapam nintom maná ayinyema netin” —alhta apquiltomjac.
32 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Actomjac coo silanya quellhip: Naso, jave ayinyema Moisés apquilmescama nintom actomja nasoc anco ayinyema netin. Coo eyca Tata aptomja apquilmescama quellhip nintom actomja nasoc anco ayinyema netin. 33 Nintom actomja nasoc anco ayinyema netin singmescama Dios Ingyapam apvisay apvoy as nalhpop. Aptomja apmescama acyimnatem apnenyaoc enlhitaoc lhalhma anco —alhta aptomjac.
34 Apquiltomjac alhta enlhitaoc apquilanya:
—Visqui, jingilmes mataa nintom aplhena nac lha —alhta apquiltomjac.
35 Aptomjac alhta apquillhicmosa Jesús:
—Coo nac sicvisay nintom acyimnatescama ingnenyic. Cajejec sat mataa mayc aptomja seyoycta. Cajejec sat mataa acnim aptomja mejeyasquiyam. 36 Altimnasquic inyicje quellhip: Elvita inyicje quellhip, elyascacmec eyca. 37 Jelyotac sat moclhama enlhit aptomja selmescama Tata coo. Molantipsejec sat moclhama enlhit aptomja selyoycta. 38 Netin coo ayinyemac. Motnejec coo sicmayjayo ajanco, sat eyca otnejic apmayjayoclha coo Tata aptomja seyapajascama. 39 Apquiltamjoc yoyam molhnanimsic lhama aptomja selmescama. Apquiltamjoc yoyam onalhaticjascomoc actamongvomlha nelha acnim. 40 Eycaso actomja apmayjayoclha coo Tata aptomja seyapajascama. Apquiltamjoc yoyam colhic acyimnatem apnenyaoc moclhama aptomja selaneyo sicvisay Dios Apquitca najan aptomja mejeyasquiyam. Onalhaticjascomoc sat actamongvomlha nelha acnim —alhta aptomjac.
41 Apquilmalyevam alhta enlhitaoc, ayinyemaclha apquillinga Jesús appayvam: “Coo nac sicvisay nintom ayinyema netin” —alhta apquiltomjac.
42 Apquiltomjac alhta enlhitaoc apquilanya:
—¿Jave ya José apquitca as enlhit apvisay Jesús? Ningyicpilcoc nincoo apyap najan inquin. ¿Soctomja aplhena nac apquinyema netin? —alhta apquiltomjac.
43 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Noelmalyovam nasa. 44 Copvanquejec jeyotac enlhit, acvamlha aptomja apyantamayquinta coo Tata aptomja seyapajascama. Olhaticjascomoc sat actamongvomlha nelha acnim. 45 Alhta intomjac apnatalhescama profetas Dios apquillingascama: “Dios Ingyapam sat ellhicmocsic aplhamoclhojo enlhitaoc” —nic nat intomjac vaycajac. Jeyotac sat moclhama enlhit apquiltomja apquiljalhenmo coo Tata najan apquiltomja apquilyasingvoyam.
46 ‘Am etamacpoc mocjam coo Tata. Sicvamlha sicvitay coo, ayinyemaclha siyinyemay coo Tata. 47 Actomjac coo silanya quellhip: Yitnec acyimnatem apnenyic enlhit aptomja mejeyasquiyam. 48 Coo nac sicvisay nintom acyimnatescama ingnenyic. 49 Apquiltovcamquic nic nat apquilyeyjamcaa nintom maná yoclhilhma actamopeycaoc. Apquilitsepmec nic nat. 50 Eycaso siclhanma nintom ayinyema netin. Aptovquic sat ancoc enlhit, mengyitsepejec sat. 51 Coo nac sicvisay nintom ayinyema netin. Aptovquic sat ancoc enlhit as nintom, mengyitsepejec sat cotmongvoycamlha nelha. Nintom sicmescama coo actomja sicyovoclhojo ajanco. Momyovalhcoyc co ajanco, yoyam colhic acyimnatem apnenyic enlhit lhalhma anco —alhta aptomjac.
52 Yejemoc alhta apquillova enlhitaoc. Apquilatingmacpec alhta poc nipyesicsa:
—¿Jalhco sat etnejic jingilmesic apyovoclhojo apanco, yoyam ontovamcoc apjapitic? —alhta apquiltomjac.
53 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—Actomjac coo silanya quellhip: Naso, am sat ancoc eltovcamcoc quellhip ejepitic sicvisay Sictiyam Sictomja Enlhit. Am sat ancoc elyinamcoc quellhip ema ajac, colhejec sat acyimnatem apnenyaoc. 54 Aptovquic sat ancoc enlhit ejepitic, apyinquic sat ancoc ema ajac, colhic sat acyimnatem apnenyic cotmongvoycamlha nelha. Olhaticjascomoc sat actamongvomlha nelha acnim. 55 Nintom actomja nasoc anco acvisay sicyovoclhojo ajanco. Ningyam actomja nasoc anco acvisay ema ajac. 56 Aptovquic sat ancoc enlhit ejepitic, apyinquic sat ancoc ema ajac, jeyipitcojoc sat coo najan oyipitcojoc sat coo lha as enlhit. 57 Acyimnatem apnenyic innac coo Tata aptomja seyapajascama. Acyimnatem enquenyic coo lha innac ayinyema coo Tata. Elhojoc sat enlhit aptomja aptom ejepitic. Colhic sat acyimnatem apnenyic ayinyema coo. 58 Eycaso siclhanma nintom ayinyema netin. Eyca as nintom am colhno nintom maná. Apquiltovcamquic nic nat apquilyeyjamcaa quellhip. Apquilitsepmec nic nat. Aptovquic sat ancoc enlhit as nintom, colhic sat acyimnatem apnenyic cotmongvoycamlha nelha —alhta aptomjac Jesús.
59 Apquillhicmosquic alhta Jesús as amyaa congne apcaneyquiclhilha tingma Capernaum.
Apquillhicmoscama Jesús actemaclha acyimnatem ingnenyic
60 Apquillingac alhta apquillhicmoscama Jesús aplhamoclhojo apquillhalhmaa. Apquiltomjac alhta apquilanya Jesús:
—Ingliclacmec appayvam aplhena nac lha. Mongvanquic ongilaylhojo —alhta apquiltomjac.
61 Apyicpilcoc alhta Jesús actemaclha apquilmalyevoycam apquillhalhmaa. Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—Apquilnatjavo inyicje quellhip as asoc. 62 Coyangvomoc sat apquilnatjemo quellhip jelvitac sicvisay Sictiyam Sictomja Enlhit sicmiyaclho sat netin siyinyemayaclha —alhta aptomjac. 63 Ningvanmoncama eyca ayinyema acyimnatem ingnenyic. Am conyemac ningyovoclhojo acyimnatem ingnenyic. Altimnasquic lhac quellhip sicpayvam. Eyca as sicpayvam actomja nasoc anco ayinyema Espíritu Santo aptomja apyimnatescama ingnenyic. 64 Moclhama apquilyascacmoc mocjam quellhip —alhta aptomjac.
Apyasamcoc alhta Jesús siclhoc anco apquiltomja mataa apquilyasquiyam. Apyasamcoc alhta Jesús enlhit aptomja sat apcanem emacpoc.
65 Aptomjac alhta Jesús apquilanya:
—Altimnasquic lha inyicje: Copvanquejec jeyotac enlhit, acvamlha aptomja apyantamayquinta coo Tata —alhta aptomjac.
66 Yejemoc alhta apquilvatsamco napocja apquillhalhmaa. Masquec alhta apquiltomja apquillhalhmaa. 67 Aptomjac alhta Jesús apquilanya doce apquiltamsoycaoc:
—¿Apquililtamjo ya quellhip lha ellhong? —alhta aptomjac.
68 Apcatingmavoc alhta Simón Pedro:
—Visqui, ¿soc enlhit ongyamejic nincoo? Apvamlha lhip inyitnac appayvam actema nac cotmongvoyam nelha acyimnatem ingnenyic. 69 Mongilyascacmoc nincoo, ningyasamcoc najan aptomja lhip Cristo, Dios apponquinomap —alhta aptomjac.
70 Apcatingmavoc alhta Jesús:
—¿Jave ya alhta silyacyescama quellhip doce? Lhama eyca nipyesicsa quellhip aptomja malha yavey —alhta aptomjac.
71 Judas Iscariote, Simón apquitca alhta aplhenacpoc. Judas sat etnejic apcanem emacpoc Jesús. Aptomja alhta apquilvisayo lhama apóstoles (apquiltamsoycaoc).