El toro de oro
1 Como Moisés tardaba mucho en bajar de la montaña del Sinaí, los israelitas se reunieron con Aarón y le dijeron:

—Moisés nos sacó de Egipto, pero ahora no sabemos qué le sucedió. Es mejor que hagas un dios, para que sea nuestro guía y protector.

2 Aarón les contestó:

—Para eso necesito oro. Así que tráiganme las joyas que llevan puestas sus esposas, sus hijos y sus hijas.

3 Ellos se las llevaron a Aarón, 4 y él las tomó y las fundió, y trabajó el oro hasta darle la forma de un toro. Al verlo, el pueblo dijo: «¡Israel, aquí tienes a tu Dios que te sacó de Egipto!»
5 Cuando Aarón vio esto, le construyó un altar al toro, y le anunció al pueblo: «¡Mañana tendremos una fiesta en honor de nuestro Dios!»
6 Al día siguiente, todos se levantaron muy temprano y ofrecieron en el altar sacrificios y ofrendas para pedir perdón a Dios. Después de comer y beber, se pusieron a bailar. 7-9 Entonces Dios le dijo a Moisés:

—Baja ya de la montaña, porque el pueblo que sacaste de Egipto se está portando muy mal. ¡Qué pronto se han olvidado de obedecerme! Han fabricado un toro de oro, y lo están adorando. Le han ofrecido sacrificios y dicen que ese toro soy yo, y que los sacó de Egipto. Los he estado observando, y me he dado cuenta de que son muy tercos. 10 ¡Estoy tan enojado que voy a destruirlos a todos! ¡No trates de detenerme! Sin embargo, con tus descendientes formaré una gran nación.

11 Moisés trató de calmar a Dios, y le dijo:

—Dios mío, ¡no te enojes con este pueblo! ¡Tú mismo lo sacaste de Egipto usando tu gran poder! 12 ¡No te enojes! ¡No destruyas a tu pueblo! No permitas que los egipcios se burlen de ti, y digan: “Dios los ha engañado, pues los sacó para matarlos en las montañas”. 13 Recuerda el juramento que les hiciste a Abraham, a Isaac y a Jacob. Tú les juraste que con sus descendientes formarías un pueblo tan numeroso como las estrellas del cielo, y que para siempre les darías el país de Canaán.

14 En cuanto Dios se calmó y decidió no destruir al pueblo, 15-16 Moisés comenzó a bajar de la montaña del Sinaí. En sus manos llevaba las dos tablas de piedra que Dios mismo había preparado, y en las que había escrito la ley por ambos lados.
17 Cuando Josué oyó los gritos de la gente, le dijo a Moisés:

—Se oyen gritos de guerra en el campamento.

18 Pero Moisés le contestó:

—También yo escucho las canciones, pero no son de victoria ni de derrota.

19 Cuando Moisés llegó al campamento vio a la gente bailando. Al ver al toro, se enojó tanto que allí mismo, al pie de la montaña, arrojó contra el suelo las tablas de la ley y las hizo pedazos. 20 Luego fue y echó el toro al fuego, lo molió hasta hacerlo polvo, y mezcló el polvo con el agua. Entonces les dijo a los israelitas: «¡Ahora, beban!» 21 Después de eso, le reclamó a Aarón:

—¿Qué daño te ha hecho este pueblo, para que lo hagas pecar de manera tan terrible?

22 Aarón le contestó:

—Por favor, no te enojes conmigo. Tú bien sabes que a este pueblo le gusta hacer lo malo. 23 Ellos me pidieron que les hiciera un dios que los guiara y protegiera, porque no sabían lo que había pasado contigo. 24 Entonces les pedí oro y ellos me lo trajeron. Yo tan solo eché el oro al fuego, ¡y salió este toro!

25 Moisés se dio cuenta de que los israelitas no tenían quién los dirigiera, pues Aarón no había sabido controlarlos. También se dio cuenta de que los enemigos del pueblo se burlarían de ellos, 26 así que se puso a la entrada del campamento y les dijo: «Los que estén de parte del Dios de Israel, vengan conmigo».
Todos los de la tribu de Leví se unieron a Moisés, 27 quien les dijo: «El Dios de Israel, ha ordenado que cada uno de ustedes tome una espada, regrese al campamento, y vaya casa por casa matando a su hermano, amigo o vecino».
28 Los de la tribu de Leví hicieron lo que Moisés ordenó, y ese día mataron como a tres mil varones. 29 Luego Moisés les dijo: «Hoy Dios los bendice y les da autoridad como sus sacerdotes, pues ustedes se opusieron a sus propios hermanos e hijos, para obedecerlo a él».
30 Al día siguiente, Moisés les dijo a todos: «Ustedes han cometido un pecado terrible. Por eso voy a subir a la montaña para hablar con Dios, a ver si él los perdona».
31 Moisés subió a la montaña donde estaba Dios, y le dijo:

—Reconozco que el pueblo se ha portado muy mal al haberse hecho un dios de oro. 32 Yo te ruego que los perdones. Pero si no los perdonas, ¡bien puedes matarme a mí también!

33 Dios le contestó:

—Yo le quito la vida al que peca contra mí. 34 Así que vete y lleva este pueblo al país que prometí darles. Mi ángel te guiará. Pero cuando llegue el momento indicado, los castigaré por lo que han hecho.

35 Y por haber adorado al toro que hizo Aarón, Dios les mandó una terrible enfermedad.
1 Apquiljalhnacpec nic nat Moisés etyapvotac ayitsicsic inquilhe (mataymong). Apcaneclhec nic nat apnaymacoc apnaclha Aarón, apquiltomja apquilanya: —Noc. Jingilanesquis quilaycmasquiscama malha Visqui ingac singmasma. Paj ongilyasamcoc apnaclha Moisés, as enlhit singnalovsingvoyclha yoclhilhma Egipto — nic nat apquiltomjac. 2 Apcatingmavoc nic nat Aarón: —Jelsantimquis sat acyovoclhojo latquiscama ajaycaoc quilvanaa najan enlhit, najan quilvanaa ayitcoc, najan apquitcavoc — nic nat aptomjac Aarón.
3 Apquilsantimcasquic nic nat latquiscama ajaycaoc acyovoclhojo quilvanaa najan enlhit. Innec nic nat acmesa Aarón. 4 Aptimec nic nat talha acpayesayclha oro asoc alyinmom. Talha alhancoc avalhoc nic nat apquillana quilaycmasquiscama vayqui ayitcoc.
Apquiltomjac nic nat apquilpamesma: —Eycaso apvisay Dios Visqui ingac singnalovsingvoyclha alhta Egipto — nic nat apquiltomjac. 5 Apvitac nic nat Aarón apquiltemaclha enlhit. Apquillanac nic nat acvatnamaclha asoc macmescama Dios nicja quilaycmasquiscama vayqui ayitcoc.
Aplingasquic nic nat amyaa nipyesicsa: —Ongillanac sat fiesta secaseclha, actemaclha ningayo Dios — nic nat aptomjac.
6 Moc acnim nic nat intomjac. Apnalantac nic nat apnatoscama enlhitaoc, eticyoc sat. Lhama cotnejic mataa ningvatnama talha nintoscama acmatnam macmescama Dios. Moc cotnejic mataa nintoscama acmatnam napato Dios, yoyam cotovalhca. Apquilnaclhec nic nat enlhitaoc, yoyam eltovamcoc najan elyinamcoc. Yiplovcoc nic nat apquilinyem vaynca netin.
7 Aptomjac nic nat Dios Apyimtalhnamo apcanya Moisés: —¡Ingyapaja ityip! Apquiltemaclha lhip apnaymacoc, apnalovsingvoyclha lhip yoclhilhma Egipto. Apquilsilhnanacpec apanco. 8 Apquilvatsamquic elyiplovcasojo actemaclha siyanamaclha. Apquillanac quilaycmasquiscama vayqui ayitcoc. Allanomalhca oro asoc alyinmom. Apquilpayasoc enlhitaoc, apquilajac apnatoscama macmescama quilaycmasquiscama. Apquiltomjac apquilpayvam: —Eycaso apvisay Dios Visqui ingac, singnalovsingvoyclha alhta yoclhilhma Egipto — lhac apquiltomjac — nic nat aptomjac Dios Apyimtalhnamo.
9 Aptomjac nic nat mocjam Dios apcanya Moisés: —Acvitac coo apquiltemaclha apancaoc. Cayjec apquilvalhoc as enlhitaoc. 10 Inlovquic evalhoc coo. Pac osavojoc omascoscomoc as enlhitaoc. Omyoc sat lhip, olhamasiclhac sat aptovana lhip. Eltimjic sat appintalhnama — nic nat aptomjac Dios.
11 Aptomjac nic nat Moisés apcanya Dios Apyimtalhnamo: —Dios Apyimtalhnamo. ¿So actomja yi aplova nac lhip ingyinmelham enaymacoc? Lhip apmopvan ayinyema alhta apnalovsingvoyclha yoclhilhma Egipto. 12 Colngalhcac sat amyaa nipyesicsa co Egipto: —Aptemaclha apanco Dios enaliclha as enlhitaoc yoclhilhma actamopeycaoc. Esavojoc sat emascoscomoc as enlhitaoc — sat cotnejic amyaa. Lhip Visqui Dios, noyanmongsiclha nasa lhip apquiltemaclha as enlhitaoc. Ilasicjiclhojo sat mocjam, melmasquingvomejec sat enlhitaoc. 13 Coyit apatic lhip Visqui Dios aptemaclha nat Abraham, najan Isaac, najan Israel. Aplhenquic nat lhip nasoc anco appayvam: —Elhamiclhac sat aptovana quellhip, malha apyova netin mongmovan ongilyipsitic. Najan yoclhilhma aclhenamalhca ellhocac sat aptovana. Cotnejic sat apquilaoclha cotmongvoycamlha nelha — nat intomjac lhip appayvam — nic nat aptomjac Moisés. ,
14 Apquilvatasquic nic nat Dios elyanmongsiclha apquiltemaclha enlhitaoc. Apquilasicjaclhec nic nat mocjam. 15 Aptipquic nic nat Moisés netin inquilhe. Apsantac nic nat anit mataymong nicja. Yitnec nic nat aptalhescama apopejic Dios, lhama nicja mataymong najan moc nicja. 16 Dios Apyimtalhnamo nic nat apquillanay as mataymong. Dios Apyimtalhnamo nic nat aptalhescama apanco.
17 Pilapcasquic nic nat Josué aplinga apquilitsovascama (apquilminaycmascama) vaynca netin.
Aptomjac nic nat Josué apcanya Moisés: —Quimpocjacme nipyesicsa enlhit (natingma) — nic nat aptomjac.
18 Apcatingmavoc nic nat Moisés: —Jave apquilitsovascama ayinyema quimpocjacme. Jave apquiliclhangveycam ayinyema apticyovam. Aclingac coo vaynca netin — nic nat aptomjac Moisés.
19 Apcamquitvoctac nic nat Moisés, apvita quilaycmasquiscama vayqui ayitcoc. Najan apquilinyem vaynca netin. Aplovquic nic nat Moisés apvita. Apyinyovquic nic nat appalhcata mataymong nicja, payjoc nicja inquilhe. 20 Apyinyovquic nic nat quilaycmasquiscama talha acyivey. Aptipilcasquic nic nat aptimesquisa anic asoc acmeta (oro acpayjayclha). Appalhacasquic nic nat (ayincajay) yingmin ningyam. Apquilyinamquic nic nat enlhitaoc Israel.
21 Aptomjac nic nat Moisés apcanya Aarón: —¿So actomja yi apsilhnanimquisa lhip apyovoclhojo enlhitaoc? — nic nat aptomjac.
22 Apcatingmavoc nic nat Aarón: —Visqui, nolov nasa setanova lhip. Apyasamcoc lhip apquiltemaclha apancaoc enlhit. 23 Apquiltomjac alhta seyanya: —Jingilanesquis quilaycmasquiscama malha Visqui ingac singmescama. Paj ongilyasamcoc apnaclha Moisés, as enlhit singnalovsingvoyclha yoclhilhma Egipto — alhta apquiltomjac seyanya. 24 Actomjac alhta silanya enlhitaoc: —¡Yitnec quellhip oro apquilnatanma, eljalhyovas! — alhta actomjac coo. Elsantimcasquic alhta oro apquilnatanma. Acyinyovquic alhta natilh. Intipquic alhta as quilaycmasquiscama vayqui ayitcoc — nic nat aptomjac Aarón.
25 Apvitac nic nat Moisés apquiltemaclha apancaoc enlhitaoc. Intipsalhquic nic nat acvisay nipyesicsa cotnaja ingmoc. Mepqui ilhnic nat apyascama olhma Aarón.
26 Apquinmam nic nat Moisés tingma apatong, apyimnatesa appayvam: —¡Elmiyama jilip, aptomja apyiplayclha mocjam Visqui ingac! — nic nat aptomjac. Apquilmiyantac nic nat apcaneclho Leví apquilmolhama apyovoclhojo.
27 Aptomjac nic nat Moisés apquilanya: —Eycaso Dios appayvam: —Elnateticlha sat sovo acvinatem. Elsavojo sat elnapoc apquilsilhnanomap apanco. Eticyoc sat aptomja apquilyalhing, aptomja ingmoc, aptomja apquilmolhama — nic nat aptomjac Moisés.
28 Apquilyajaclhoc nic nat levitas Moisés appayvam. Apquilnapquic nic nat as acnim malha 3000 (tres mil) apnaymacoc.
29 Aptomjac nic nat Moisés apquilanya: —Apquilyajaclhoc quellhip Dios appayvam. Mepqui apquilmasma quellhip apquitquic najan apquilyalhinga, yoyam eticyo. Malha macmescama Dios intomjac apticyovam, ayinyema quellhip. Apquillhocac quellhip apvaticjapquiscama Dios, yoyam epasmoc mataa — nic nat aptomjac Moisés.
30 Moc acnim nic nat intomjac, aptomja Moisés apquilanya enlhitaoc: —Avanjec quellhip apquilsilhnanomap apanco. Pac ongvinamtic sat ayitsicsic inquilhe apnaclha Dios. Olmalhnesquisic sat quellhip, yoyam ingyasicjiclhojo mocjam — nic nat aptomjac.
31 Apyoclhec nic nat Moisés apnaclha Dios. Aptomjac nic nat apcanya: —Avanjec alhta melyascalhma enlhitaoc, apquilsilhnanomacpo apanco. Apquillanac alhta quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. 32 Ingyasicjiclhojo sat lhip mocjam. Paj sat ancoc, nojeyasicjiclhojo nasa coo lha. Imascos sat sicvisay vaycajac lhip aptalhescama — nic nat aptomjac Moisés.
33 Apcatingmavoc nic nat Dios: —Omascocsic sat apquilvisay enlhit apquilsilhnanomap apanco selinmelhaycam coo. 34 Ingva. Inaliclha sat enlhitaoc yoclhilhma alhta. Apquimja apmamyi sat etnejic ángel siyasinancama coo. Covac sat acnim, oyanmongsiclhac sat apquiltemaclha apancaoc enlhitaoc — nic nat aptomjac Dios Apyimtalhnamo.
35 Dios nic nat ayinyema apcapajascama ningmasquem nipyesicsa enlhitaoc. Apyanmongsaclhec nic nat apquiltemaclha apquilpayescamo quilaycmasquiscama, apquillanay siclhoc alhta Aarón.