Consejos de Moisés para el pueblo
1 Moisés siguió diciendo:

«Israelitas, sigan todas las enseñanzas que les he dado, para que vivan y ocupen el territorio que va a darles el Dios de nuestros antepasados. 2 No cambien ninguno de los mandamientos que yo les he dado de parte de Dios; más bien, obedézcanlos. 3 Ustedes han visto cómo Dios acabó con todos los que adoraron al dios de Baal-peor. 4 También han visto que solo sobrevivieron los que fueron fieles a Dios.
5-6 »Nuestro Dios me ha ordenado enseñarles todos sus mandamientos, para que ustedes los obedezcan en el territorio que van a ocupar. Así, cuando los demás pueblos oigan hablar de ellos, dirán que ustedes son un gran pueblo, sabio y entendido, pues tienen buenas enseñanzas y saben obedecerlas. 7 No hay ningún otro pueblo que tenga tan cerca a su Dios, como lo tenemos nosotros cuando le pedimos ayuda. 8 Ni hay tampoco un pueblo que tenga mandamientos tan justos como los que ustedes han recibido. 9 Por eso, jamás olviden todo lo que les ha pasado; al contrario, deben contárselo a sus hijos y nietos.
Fieles a Dios
10 »Cuando ustedes estaban en el monte Horeb, Dios me dijo que los reuniera delante de él, pues quería hablarles y enseñarles a obedecerlo todo el tiempo, para que del mismo modo ustedes enseñaran a sus hijos.
11 »Ustedes se reunieron al pie del monte, y vieron las llamas de fuego que de él salían y se elevaban a gran altura. El humo formaba una gran nube, 12 y desde las llamas de fuego Dios les habló. Ustedes no vieron figura alguna, sino que solamente oyeron la voz de Dios. 13 Fue así como él les dio a conocer los diez mandamientos del pacto que hizo con ustedes, y los escribió en dos tablas de piedra para que los obedecieran. 14 Luego me ordenó que yo les enseñara los mandamientos que ustedes debían cumplir en la tierra que estaban por ocupar.
15-18 »El día en que Dios les habló en Horeb, en medio del fuego, ustedes no vieron ninguna figura. Por lo tanto, no vayan a hacerse ídolos con forma de hombre o de mujer, ni de animales o aves, ni de reptiles o peces. 19 No adoren al sol ni a la luna, ni a las estrellas ni a los astros. Esos astros, que brillan para todas las naciones, los creó Dios.
20 »Cuando Dios los rescató a ustedes de Egipto, lo hizo para convertirlos en su propio pueblo. 21 Sin embargo, por culpa de ustedes, Dios se enojó conmigo y juró que no me permitiría cruzar el río Jordán. Por eso yo no voy a entrar en esa tierra tan buena que él va a darles. 22 Al contrario, moriré de este lado del río.
»Ustedes sí lo cruzarán, y conquistarán esa tierra. 23 Pero tengan cuidado y no se olviden del pacto que Dios ha hecho con ustedes. Cumplan las órdenes de Dios y no adoren ningún ídolo, 24 pues Dios es muy celoso y, en castigo, podría destruirlos con fuego.
25 »Cuando ustedes hayan ocupado esa tierra, y tengan hijos y nietos, no se hagan ningún ídolo, ni mucho menos vayan a adorarlo. Estarían cometiendo un terrible pecado, y harían que Dios se enojara. 26 El cielo y la tierra son testigos de que, si no obedecen, no vivirán mucho tiempo en esa tierra que está al otro lado del río Jordán, sino que muy pronto morirán.
27 »Solo a unos cuantos Dios les permitirá vivir en otros países. 28 Allí adorarán ídolos de madera y de piedra, estatuas que no pueden ver ni oír, ni comer o respirar, porque el hombre mismo los ha hecho. 29 Sin embargo, si ustedes son sinceros, y de corazón le piden a Dios que los perdone, aun en esos países Dios los perdonará. 30 Si en medio de su angustia y sufrimiento ustedes vuelven a obedecer a Dios, 31 él no los abandonará ni los destruirá, porque los ama mucho. Dios jamás se olvidará del pacto que hizo con los antepasados de ustedes, pues se comprometió a cumplirlo.
32-38 »Dios sacó de Egipto a los antepasados de ustedes, y así les demostró su gran amor y su gran poder. Por luchar en favor de ustedes, hizo grandes milagros y sembró el pánico entre los demás países.
»Si Dios los rescató, fue para que ustedes llegaran a ser su propio pueblo. Ningún otro pueblo ha oído la voz de Dios, y mucho menos ha vivido para contarlo. Sin embargo, Dios les habló desde el cielo, para ponerlos en el camino correcto. Aquí en la tierra, les habló desde el fuego, y ustedes siguieron con vida. Y cuando se pusieron en marcha, Dios les abrió paso; hizo a un lado a países más grandes y poderosos que ustedes, para entregarles la tierra que ahora están por recibir.
»Si ustedes estudian la historia, verán que nunca antes sucedió algo parecido a lo que ahora sucede con ustedes. Pero todo esto es para que se den cuenta de que su Dios es verdadero, y es el único Dios.
39 »Por eso, nunca olviden que nuestro Dios es el único dueño y señor del cielo y de la tierra. 40 Hoy les entrego las leyes de Dios. Obedézcanlas, y vivirán mucho tiempo en la tierra que Dios les va a dar para siempre».
Ciudades de refugio
41 Dicho esto, Moisés eligió tres ciudades al este del río Jordán. 42 En estas ciudades podría pedir protección todo el que matara a otra persona, siempre y cuando la muerte no fuera intencional ni se tratara de un pleito entre enemigos. De este modo, el que matara estaría a salvo de los parientes que quisieran vengar la muerte del difunto. 43 Una de las tres ciudades elegidas fue Béser, que estaba en la meseta del desierto; allí podrían refugiarse los de la tribu de Rubén. Otra de las ciudades elegidas fue Ramot, que estaba en Galaad; allí podrían refugiarse los de la tribu de Gad. La tercera ciudad fue Golán, que estaba en Basán, y allí podrían refugiarse los de la media tribu de Manasés.
Los diez mandamientos
44-47 Cuando Moisés y los israelitas salieron de Egipto, llegaron al valle que está frente a Bet-peor, al este del río Jordán. Ese territorio era de los amorreos. Sihón era rey de la región de Hesbón, y Og era rey de la región de Basán. Sin embargo, Moisés y los israelitas derrotaron a estos dos reyes. 48-49 Ese territorio comenzaba en el monte Sirión, que también era conocido como monte Hermón. Bajaba hacia el sur hasta Aroer, cerca del río Arnón, y de allí seguía bajando hasta el monte Pisgá. Pasaba por el Mar Muerto, y se extendía por toda la región del Arabá. Fue allí, al este del río Jordán, donde Moisés les entregó a los israelitas los mandamientos de Dios.
Actemaclha apcanamaclha Moisés
1 Quellhip enlhitaoc Israel. Elaylhojo apcanamaclha najan apcascamaclha Dios, coo alhta sillhicmoscama quellhip yoyam elyiplovcasojo. Elhnam sat quellhip yoclhilhma alhnancoc, cotnejic sat Dios apmescama, aplhanma ilhnic nat napatavo ningilyeyjamcaa, yoyam ellhovamcoc quellhip. 2 Noelvinaticsojo nasa, noelyavaticsojo nasa siyanamaclha. Noelyitnocjas nasa apcanamaclha Dios siltimnascama mataa quellhip. 3 Apquilvitac alhta quellhip aptomjaclha Dios Apyimtalhnamo, payjoc Baal-peor. Apticyovquic alhta moclhama apquiltomja apquilayo quilaycmasquiscama Baal. 4 Am alhta eticyavac quellhip apquiltomja apquilayo Dios mepqui apquilvatseycaoc. 5 Alyascasingvocmec alhta quellhip apcanamaclha najan apcascamaclha Dios, yoyam elyiplovcasojo quellhip yoclhilhma alhnancoc apquilvoycamlha sat. 6 Elyiplovcasojo quellhip, noelyitnocjas nasa apcanamaclha. Elyasamcojoc sat metnaja apquiltemolhama, acyitna quellhip actemaclha apquilyascamco najan apquilyicpilquemo. Eltimjic sat apquillhenacpo quellhip: ¡Apquilyascamco najan apquilyicpilquemo nac as enlhitaoc! — sat eltimjic. 7 ¿Apnam ya mocjam poc enlhitaoc as nalhpop, apquiltomja Visqui Apyimtalhnamo apquilmasma apancaoc, apno singmasma nincoo Dios Apyimtalhnamo, apjalhenmo ningilmalhnancama? 8 ¿Apnam ya mocjam poc enlhitaoc as nalhpop, acyitna apcanamaclha najan apcascamaclha acpeyvomo, acno sillhicmoscama quellhip quilhvo nac jay? Ayinayc coo, paj. 9 Eltamilsojo quellhip, noncolvonquim nasa asoc apquilvitay quellhip. Noelvatsaoc nasa apquilyiplovquiscama acmam apquilvalhoc quellhip. Elyascasingvom sat apquitquic quellhip najan aptovana quellhip — nic nat aptomjac Moisés.
Netin inquilhe Horeb
10 Aptomjac nic nat Moisés: —Apnam alhta quellhip napato Dios Apyimtalhnamo payjoc inquilhe acvinatem Horeb. Aptomjac alhta Dios seyanya coo: Ingyansiclha sat apyovoclhojo enlhitaoc Israel, yoyam elaylhojo sicpayvam. Elyasingvomoc sat actemaclha selayo aclhamoclhojo acnim apquileyvam. Elyascasingvomoc sat apquitquic, yoyam elvajanamcoc najan eltamsacpoc maa — alhta aptomjac Dios. 11 Apquilyoclhec alhta quellhip inquilhe acvinatem. Apquilvitac alhta quellhip talha alayvom nitnoc anco, alantiyapma inquilhe. Inquilpaysacmoc alhta yipjopay lhalhma anco. 12 Inlingalhquic alhta appayvam Dios naysicsa talha acvanyam. Apquillinga inyicje appayvam, eyca am elvitayac Dios apyovoclhojo. 13 Apyascasingvocmec alhta Dios actemaclha ningmiyovmalhca, aplhanma diez mandamientos singanamaclha acnatalhesomalhca anit mataymong nicjaa. Apcanama alhta, yoyam elyiplovcasojo quellhip. 14 Ayanyalhquic alhta coo oyascasingvomoc quellhip singanamaclha najan singascamaclha, yoyam elyiplovcasojo mataa quellhip yoclhilhma apquilvoycamlha.
Actemaclha quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios
15 Inlingalhquic alhta appayvam Dios naysicsa talha acvanyam netin inquilhe acvinatem Horeb. Am elvitayac quellhip Dios apyovoclhojo. Elavojo quellhip, noelquinatquis nasa quellhip. 16 Noellana nasa quilaycmasquiscama quellhip acyitsomalhca enlhit najan acyitsomalhca quilvana. 17 Noellana nasa quilaycmasquiscama acyitsomalhca ninatoscama najan acyitsomalhca nata, 18 najan acyitsomalhca quilasma najan moc asoc alpilhyevaycam nalhpop. 19 Apquilvitac sat ancoc acnim najan piltin najan apyová, noeltime nasa apquilayo. Dios Apyimtalhnamo nic nat apquillana apyovoclhojo apyová, yoyam elvita enlhitaoc lhalhma anco. 20 Apyinyovcasquic nic nat yoclhilhma Egipto Dios, apquilantipquiscama apnaycam quellhip naysicsa talha acvanyam. Colhic sat allaná quellhip apyisponcama Dios: apquilvisay quellhip apquilmolhama Dios. 21 Naso, aplovquic alhta Dios Apyimtalhnamo, ayinyema alhta apquilsilhnanomap apanco quellhip. Aplhenquic alhta mepqui apyeycajascaoc Dios, movmejec sat yoclhilhma tap vatsam Jordán. Mopalhavomejec sat yoclhilhma actamila, cotnejic apancaoc quellhip. 22 Nasoc lhaja, ongvitsapoc sat coo as yoclhilhma mepqui sicpalhaviyam tap vatsam Jordán. Quellhip eyca elmilanic sat vatsam Jordán, eltimjic sat apancaoc as yoclhilhma actamila anco. 23 Elavojo quellhip. Noncolvonquim nasa macmasmaclha quellhip. Noellaná nasa quilaycmasquiscama najan moc apquilyitquiscama quellhip, apmasma mataa Dios Apyimtalhnamo, prohibido yoyam ellaná quellhip. 24 Am colcac apvalhoc Dios as asoc. Colhojoc sat aplom pac Dios talha acvanyam acsovjomo alnapma — nic nat aptomjac Moisés.
25 Aptomjac nic nat Moisés apquilanya: —Elvitac sat quellhip apquitquic najan aptovana. Apquilvanacmec sat ancoc maa, apquillanac sat ancoc quilaycmasquiscama eltimjic apquilayo. Elvoc sat Dios, apvita inlhojo apquiltemaclha apquilmapsomcaa. 26 Olhenic sat coo acvisay netin najan as nalhpop, actomja alvitaycamco. Melhnamejec sat quellhip acvoncaclhojo yoclhilhma alhnancoc tap vatsam. Comascoc sat apquileyvam quellhip, eticyoc sat apyovoclhojo quellhip. 27 Colhic sat ayilhpanquisa quellhip nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco metnaja apquiltemolhama. Elaymacpoc sat apcanito nipyesicsa quellhip. 28 Eltimjic sat apquilayo quellhip quilaycmasquiscama ayinyema enlhit apquillanay. Alvisay quilaycmasquiscama allanomalhca yamit, moc allanomalhca mataymong. Mepqui ataoc quilaycmasquiscama, mepqui ajaycaoc, mepqui atong yoyam cotoc, mepqui ayinamam. 29 Elquitmoc sat quellhip Dios Apyimtalhnamo naysicsa alquitamsama apquilvalhoc najan alipvoyam apquilvalhoc quellhip, elvitangvomoc sat maa. 30 Ellingamcoc sat acyimtalhnama quellhip. Elyanmongsic sat quellhip moc apquilvalhoc, yoyam elilyejiclhojo Dios. 31 Aptasi nac Dios Apyimtalhnamo aptomja apquimlaycmo. Metvacsejec sat maa, meyinyovejec sat maa. Coyitnam sat apatic Dios aplhanma ilhnic nat mepqui apyeycajascaoc napatavo apquilyeyjamcaa quellhip.
32 Apquilvitac quellhip aptamjaycam simpilapquiscama alyivey ayinyema Dios. ¿Invitalhqui ya as asoc apquillanay nic nat Dios as nalhpop najan enlhit aptiyascam? Ayinayc coo paj. Elilmalhna sat quellhip lhalhma anco as nalhpop, yoycamlha alvitamalhca aptamjaycam simpilapquiscama, acno apquilvitay quellhip quilhvo nac jay. 33 Apnam enlhit metnaja apquiltemolhama quellhip. ¿Apquillinga ya as enlhitaoc appayvam apanco Dios, ayinyema talha acvanyam, mepqui alhta apquilitsepma? Quellhip alhta apquillinga. 34 ¿Aplhenacpe ya poc Dios, aptomja apquilyacyescama apquilmolhama nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco? ¿Apquillingamco ya acyimtalhnama? ¿Apquilvita ya asoc simpilapquiscama najan monquinatquiscama najan apquilnapomacpilha, acyiplomo apmopvan aptamjaycam Dios? Invitalhquic alhta nipyesicsa quellhip apnaycam yoclhilhma Egipto. 35 Innec alhta allhicmosa quellhip, yoyam melyascamejec quellhip Dios apvamlha pac lhama, aptomja nasoc anco, mepqui poc Dios. 36 Apquillingac alhta quellhip Dios appayvam ayinyema netin, yoyam elyiplovcasojo. Apquilvitac alhta quellhip talha acvanyam as nalhpop. Apquiljalhnoc alhta quellhip appayvam apanco Dios ayinyema talha. 37 Apcasicjavoc nic nat Dios apquilyeyjamcaa quellhip. Apquilyacyesquic nic nat Dios aptovana niptamin, apquilyinyovquisa ilhnic nat yoclhilhma Egipto, acyiplomo apmopvan apanco. 38 Apyinyovcasquic nic nat Dios apquilaoclha enlhitaoc appintalhnama najan apquilyimnatem, am elhno quellhip. Eltimjic sat quellhip apancaoc as yoclhilhma, apquilvitay quellhip quilhvo nac jay.
39 Elyasamcojo quellhip, colhen mataa apquilvalhoc, Dios apvamlha pac lhama apna netin najan as nalhpop. Paj poc yoyam ontimjic ningayo. 40 Elyiplovcasojo apcanamaclha najan apcascamaclha siltimnascama quellhip quilhvo nac jay. Colhic sat actamilaycam apquilvalhoc quellhip najan aptovana as yoclhilhma apquileyvomaclha quellhip aclhamoclhojo años, ayinyema Dios — nic nat aptomjac Moisés.
Tingma ningyilhanmeycam
41 Apquilyacyesquic nic nat Moisés tres tingma apquilyilhanmeycam enlhit, payjoc vatsam Jordán actiyapmaclha acnim. 42 Yitnec sat ancoc apmatnam enlhit mepqui amyaa, mepqui aplom aptomja apcajem, mepqui apquinmelhaycam siclho. Incaymalhquic ingyinyejic lhama tingma, yoyam evomsacpoc tap. 43 Apvisay tingma Beser payjoc yoclhilhma actamopeycaoc apquileyvomaclha apquilmolhama Rubén. Poc tingma apvisay Ramot yoclhilhma Galaad apquileyvomaclha apquilmolhama Gad. Poc tingma apvisay Golán yoclhilhma Basán, apquileyvomaclha napocja apquilmolhama Manasés.
Amyaa diez mandamientos
44 Eycaso apquillhicmoscama Moisés, aplingascama ilhnic nat napatavo apquilmolhama Israel. 45 Acyovoclhojo singanamaclha najan singascamaclha ayinyema Dios natamin apquilyamasma yoclhilhma Egipto. 46 Apnam nic nat mocjam alvata, ningatoc tingma Bet-peor, payjoc vatsam actiyapmaclha acnim. Siclhoc nat apvisqui maa Sehón nipyesicsa apnaymacoc amorreos. Apvisqui tingma pac nic nat Hebrón. Apmacpec nic nat apvisqui Sehón naysicsa apquilimpocjay Moisés najan apnaymacoc israelitas, apquilantiyapma siclhoc nat yoclhilhma Egipto. 47 Apquilnaclhec nic nat israelitas as yoclhilhma najan moc yoclhilhma apanco apvisqui Og de Basán. Apcanit nic nat apquilviscaa nipyesicsa amorreos, apquileyvomaclha vatsam Jordán, payjoc actiyapmaclha acnim. 48 Ayenmo ilhnic nat apquileyvomaclha Aroer, nicja vatsam ayitcoc acvisay Arnón, acvaycmo inquilhe acvisay Sirión, moc acvisay Hermón. 49 Acvaycmo ilhnic nat yoclhilhma Arabá, vatsam Jordán actiyapmaclha acnim. Acvaycmo ilhnic nat mocjam Mar Rojo, ningiltimem Yingmin Apac Acvanyam. Ningatoc maa inquilhe acvinatem acvisay Pisga.