La familia de Elimélec en Moab
1-2 En el tiempo en que Israel era gobernado por caudillos, hubo una época de hambre en toda la región, y cierto hombre de Belén de Judá, llamado Elimélec, se fue a vivir por algún tiempo al país de Moab. Con él fueron también su esposa Noemí y sus dos hijos, Majlón y Quelión. Todos ellos eran efrateos, es decir, de Belén. Cuando llegaron a Moab, se quedaron a vivir allí.
3 Pero sucedió que murió Elimélec, el marido de Noemí, y ella se quedó sola con sus dos hijos. 4 Más tarde, ellos se casaron con mujeres moabitas; una de ellas se llamaba Orfa y la otra Rut. Pero al cabo de unos diez años 5 murieron también Majlón y Quelión, y Noemí se encontró desamparada, sin hijos y sin marido.
Noemí y Rut van a Belén
6 Un día, Noemí oyó decir en Moab que el Señor se había compadecido de su pueblo dándole abundante comida, 7 así que decidió volver a Judá y, acompañada de sus dos nueras, salió del lugar donde vivían. 8 Ya en el camino, les dijo:
—Ustedes regresen cada una a la casa de su madre. Que el Señor las trate siempre con bondad, como también ustedes nos trataron a mí y a mis hijos, 9 y que les permita casarse otra vez y formar un hogar feliz.
Dicho esto, Noemí les dio un beso de despedida. Pero ellas se pusieron a llorar 10 y le dijeron:
—¡No! ¡Nosotras volveremos contigo a tu país!
11 Noemí insistió:
—Váyanse, hijas mías, ¿para qué quieren seguir conmigo? Yo ya no voy a tener más hijos que puedan casarse con ustedes. 12 Anden, vuelvan a su casa. Ya soy muy vieja para volver a casarme. Y aun si tuviera esa esperanza, y esta misma noche me casara y llegara a tener más hijos, 13 ¿habrían ustedes de esperar a que ellos crecieran, para casarse con ellos? ¿Se quedarían sin casar por esperarlos? No, hijas mías, de ninguna manera. El Señor me ha enviado amargos sufrimientos, pero más amarga sería mi pena si las viera sufrir a ustedes.
14 Una vez más, ellas se pusieron a llorar. Finalmente, Orfa se despidió de su suegra con un beso, pero Rut decidió quedarse con ella. 15 Entonces Noemí le dijo:
—Mira, tu concuñada regresa ahora a su país y a sus dioses. ¡Anda, síguela, vete con ella!
16 Pero Rut le contestó:
«¡No me pidas que te deje
y que me separe de ti!
Iré a donde tú vayas,
y viviré donde tú vivas.

Tu pueblo será mi pueblo;
tu Dios será mi Dios.
17 Moriré donde tú mueras,
y allí quiero ser enterrada.

¡Que el Señor me castigue
si te abandono!
¡Nada habrá de separarnos!»
¡Ni la muerte misma!

18 Al ver Noemí que Rut estaba decidida a acompañarla, no le insistió más, 19 y así las dos siguieron su camino hasta llegar a Belén.
Cuando entraron en Belén, hubo un gran revuelo en todo el pueblo. Las mujeres decían:
—¡Es Noemí! ¡Es Noemí!
20 Pero ella les respondía:
—¡Ya no me llamen Noemí! ¡Llámenme Mará, pues el Dios todopoderoso me ha llenado de amargura! 21 Salí de aquí con las manos llenas, y ahora las traigo vacías, porque así lo ha querido el Señor. ¿Por qué llamarme Dulce, si el Señor todopoderoso me ha condenado y afligido?
22 Así fue como Noemí volvió de Moab, acompañada de Rut, su nuera moabita. Llegaron a Belén cuando comenzaba la cosecha de la cebada.
Apquilmolhama Elimelec tingma Belén
1-2 Apquilviscaa ilhnic nat jueces apquilyicpilquemo nipyesicsa israelitas. Mayic nic nat inquilnapac enlhitaoc lhalhma anco. Apnec nic nat lhama enlhit tingma Belén yoclhilhma Judá. Apvisay nic nat Elimelec. Apmiyaclhec nic nat yoyam elhic yoclhilhma Moab. Aclhalhma ilhnic nat aptava acvisay Noemí. Mocjam apquillhalhmaa ilhnic nat apquitca apvisay Mahlón, poc apquitca Quelión. Apquilaoclha ilhnic nat tingma Efrata, moc ningiltimem Belén. Apquilpalhavocmec nic nat moc yoclhilhma nipyesicsa moabitas.
3 Nalhit acnim nic nat apquitsepa Elimelec, Noemí atava. Apcanit nic nat ayitquic tampeyi quilhva. 4 Inquilyimjapquic nic nat quilvana ayitcoc co Moab. Lhama ilhnic nat acvisay Orfa, moc nic nat acvisay Rut. Invocmec nic nat diez años. 5 Apquitsepquic nic nat Mahlón, aptava niptamin nic nat Rut. Apquitsepquic nic nat Quelión, aptava niptamin nic nat Orfa. Mepqui ayitquic nic nat Noemí.
Noemí najan atapa Rut
6 Inlingalhquic nic nat amyaa acyitna nintom ayaoclha Noemí. Ayinyema ilhnic nat apcamliyam Dios Apyimtalhnamo. Inmasquec nic nat mayic ataoc yoclhilhma Judá. 7 Impecjam nic nat cotajiclha Noemí. Inalaclhec nic nat anit atapa. Inquilyinyovquic nic nat yoclhilhma Moab.
8 Nalhit amay nic nat actomja Noemí ayanya: —Quellhiya etapa, coltajojo sat mocjam acnaclha incanayc. Epasmoc sat quellhiya Dios Apyimtalhnamo. Acno alhta alpasmom mataa quellhiya sicmolhama najan sepasmom coo lha. 9 Cotingya sat mocjam atava lhiya, najan atava moc. Coytic sat actamilaycam avalhoc najan actamila acmaclha — nic nat intomjac.
Impayvasquic nic nat Noemí acpitsisa acmalhimpenic anit atapa. Yiplovcoc nic nat alvinama.
10 Intomjac nic nat lhama najan moc atapa ayanya: —Jave, mongiltajaclhejec sat. Ninlhalhma sat lhiya, onlhic ayaoclha lhiya — nic nat inquiltomjac.
11 Inquilinlhanacmec nic nat Noemí, actomja ayanya: —Coltajiclha. ¿So actomja yi selyiplayclha coo? Motejec sat mocjam eyitquic apquilinava, coltimjic inlhojo anatamcaa quellhiya. 12 ¡Coltajiclha! Motingyejec sat mocjam etava coo, sicvanyam coo. Acvitac sat ancoc etava quilhvo nac jay. Acvitac sat ancoc eyitquic apquilinava. 13 ¿Inquililtamjo ya quellhiya colaylhic apquilvanamo apquilinava, coltimjic anatamcaa? - Paj. Ajolhec sat cotnejic aljalhanma quellhiya. ¡Ma ontimjic ma! Avanjec alhta siclingaycamco acyimtalhnama ayinyema Dios Apyimtalhnamo. Am oltamjoc collingamcojoc quellhiya actema nac lha — nic nat intomjac Noemí.
14 Inyapcalhquic nic nat. Impayvasquic nic nat Orfa, acpitsisa acmalhimpenic inyipyamong. Am nic nat coyinyavac inyipyamong Rut.
15 Intomjac nic nat Noemí ayanya: —Colanojo lhiya inyamilhco Orfa. Impecjam cotajiclha inquin tingma ac. Cotnejic sat ayayo quilaycmasquiscama acyitsomalhca dios. Cotne sat aclhalhma lhiya — nic nat intomjac inyipyamong.
16 Incatingmavoc nic nat Rut: —Nojeyane nasa oyinyoc lhiya. Otnejic siclhalhma lhiya. Lhiya tingma ac, otnejic sat coo lha sicmaclha. Lhiya anaymacoc, otnejic sat coo lha enaymacoc. Lhiya ayayo Dios Apyimtalhnamo, otnejic sat coo lha siyayo. 17 Lhiya ayitsepmaclha otnejic sat coo lha siyatoynamaclhca, sicvocmo inlhojo nelha acnim. Apvanquic Dios Apyimtalhnamo eyanmongsiclha sictemaclha coo, apvita inlhojo sicyamasma lhiya, mongvitsepmaclha mocjam coo.
18 Am nic nat colinlhanacmoc mocjam Noemí, yoyam cotajiclha atapa. Actamilaycam avalhoc nic nat Rut. 19 Inquilquimpaclhec nic nat mocjam. Inquilvoclhec nic nat tingma Belén.
Quilhvoc nic nat aclhenalhco amyaa naysicsa acyinamam olhma quilvanaa. Inquiltomjac nic nat alpamesma: —¿Naso ya Noemí acvactama? — nic nat inquiltomjac.
20 Incatingmavoc nic nat: —Nocoltime nasa sicvisay Noemí, moc ningiltimem Acmasis. Coltime sat sicvisay Mara, moc ningiltimem Acmasca. Ayinyema alhta Dios Apyimtalhnamo siclingaycamco acyimtalhnama coo. 21 Acyinyovquic alhta siyaoclha sicsoycam silnatam. Quilhvoc sicvactama coo, mepqui asoc silnatam. Eycaso ayinyema Dios Apyimtalhnamo. ¿So actomja yi seltema sicvisay Noemí? Dios Apyimtalhnamo aptomja setanoncama. Avanjec siclingaycamco acyimtalhnama quilhvo nac jay — nic nat intomjac.
22 Invoctac nic nat mocjam ayaoclha Noemí. Aclhalhma ilhnic nat Rut, quilvana co Moab, Noemí atapa. Inquilyinyovquic nic nat yoclhilhma Moab, alvactama tingma Belén. Invocmec nic nat acnaclhamalhquilha acyilhna. Inyatemenalhquic nic nat ayimjaclha cebada, malha trigo apactic.