La copa de José
1 Después de esto José le ordenó a su mayordomo:
—Llena los costales de estos hombres con todo el trigo que puedan llevar, y pon el dinero de cada uno de ellos en la boca de su costal. 2 Pon también mi copa de plata en la boca del costal del hermano menor, junto con el dinero que pagó por su trigo.
El mayordomo hizo lo que José le ordenó. 3 Con los primeros rayos del sol, José permitió que sus hermanos partieran con sus asnos. 4 Todavía no estaban muy lejos de la ciudad, cuando José le dijo a su mayordomo:
—Ve a perseguir a esos hombres y, cuando los alcances, diles: “¿Por qué han pagado bien con mal? ¿Por qué han robado la copa de plata 5 que mi amo usa para beber y para adivinar? ¡Lo que han hecho está muy mal!”
6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió las mismas palabras, 7 y ellos le contestaron:
—¿Por qué nos habla usted de ese modo? ¡Jamás haríamos semejante cosa! 8 Si regresamos desde Canaán a devolver el dinero que encontramos en la boca de nuestros costales, ¿cómo íbamos a robar plata ni oro de la casa de su amo? 9 ¡Que muera cualquiera de estos servidores suyos al que se le encuentre la copa, y hasta nosotros seremos sus esclavos!
10 El mayordomo dijo:
—Se hará como ustedes dicen, pero solo el que tenga la copa será mi esclavo; los demás quedarán libres de culpa.
11 Cada uno de ellos bajó rápidamente su costal hasta el suelo, y lo abrió. 12 El mayordomo revisó cada costal, comenzando por el del hermano mayor hasta llegar al del hermano menor, y encontró la copa en el costal de Benjamín. 13 Entonces ellos se rasgaron la ropa en señal de dolor, y luego cada uno volvió a echar la carga sobre su asno, y regresaron a la ciudad. 14 Cuando Judá y sus hermanos llegaron a la casa de José, todavía estaba él allí. Y mientras ellos se inclinaban delante de él hasta tocar el suelo con la frente, 15 José les decía:
—¿Qué es lo que han hecho? ¿No saben que un hombre como yo sabe adivinar?
16 Judá contestó:
—¿Qué podemos responderle a usted? ¿Cómo podemos probar nuestra inocencia? Dios nos ha encontrado culpables. Aquí nos tiene usted; somos sus esclavos, junto con el que tenía la copa.
17 Pero José dijo:
—De ninguna manera. Solo el que tenía la copa será mi esclavo. Los otros pueden regresar tranquilos a la casa de su padre. Nadie los molestará.
Judá ruega por Benjamín
18 Entonces Judá se acercó a José y le dijo:
—Yo le ruego a usted, señor, que me permita decirle algo muy personal. Por favor, no se enoje conmigo, pues usted es como si fuera el faraón mismo. 19 Usted nos preguntó si teníamos padre o algún otro hermano, 20 y nosotros le contestamos que teníamos un padre anciano y un hermano todavía muy joven, que nació cuando nuestro padre ya era anciano. También le dijimos que nuestro padre lo quiere mucho, porque es el único hijo que le queda de la misma madre, pues su otro hermano murió. 21 Usted nos pidió que lo trajéramos, porque quería conocerlo, 22 y nosotros le dijimos que el muchacho no podía dejar a su padre porque, si lo dejaba, su padre moriría. 23 Pero usted nos dijo que si él no venía con nosotros, no volvería a recibirnos.
24 »Cuando volvimos a casa, le contamos a mi padre todo lo que usted nos dijo. 25 Nuestro padre nos ordenó volver y comprar un poco de trigo, 26 pero nosotros le dijimos: “No podemos ir, a menos que nuestro hermano menor vaya con nosotros. Si él no nos acompaña, no podremos ver a ese señor.” 27 Y mi padre nos advirtió: “Ustedes saben que mi esposa me dio dos hijos; 28 uno de ellos se fue de mi lado, y desde entonces no lo he visto. Estoy seguro de que algún animal salvaje lo despedazó. 29 Si también se llevan de mi lado a mi otro hijo, y le pasa algo malo, ustedes tendrán la culpa de que este viejo muera de tristeza.”
30 »Como usted puede ver, tan unida a la vida de mi padre está la vida del muchacho que, si él no vuelve con nosotros cuando yo regrese, 31 nuestro padre morirá al no verlo. Así nosotros tendremos la culpa de que nuestro anciano padre muera de tristeza. 32 Yo le dije a mi padre que me haría responsable del muchacho, y también le dije: “Si no te lo devuelvo, seré el culpable delante de ti para toda la vida.” 33 Por eso, yo le ruego a usted que me permita quedarme como su esclavo, en lugar del muchacho. Deje usted que él se vaya con sus hermanos. 34 La verdad, ¿cómo voy a volver al lado de mi padre, si el muchacho no va conmigo? ¡No quiero ver el daño que le causaría a mi padre!»
José ingjaycoc apác
1 Aptomjac nic nat José apcanya apquimja apmamyi tingma pac: —Ilhatimquis sat ellanesamcojo yamquintimajac motajap apactic. Ininquinaoc sat solyayem apancaoc moclhama congne yamquintimajac. 2 Ipquin sat ingjaycoc ajac acmamnave congne apquilyalhing Benjamín yamquintimajac apác. Ipalhaquis sat solyayem pac acyanmongam lhac motajap apactic— nic nat aptomjac José.
Apquilyajaclhoc nic nat apquimja apmamyi actemaclha apcanama José. 3 Inquitsacac nic nat apquilapajasa apquilpipma José. Apnalaclhec nic nat apnatoscama yamelyeyjaycoc. 4 Apquilantipquic nic nat tingma apyivey. Acyavataclhojo apquillhingam nic nat. Aptomjac nic nat José apcanya apquimja apmamyi.
—Ingva, elimjaoclha sat enlhitaoc apquiltajayclha. Apquiltajanyeclhec sat ancoc, itne sat inyanic: ¿So actomja apquiltomja nac apquilmapsomcaa, apquilminyilha nac ingjaycoc acmamnave? 5 Visqui ajac ingjaycoc apác, actomja mataa apyam. Actomja acyascaseycamco aclhamoclhojo asoc. Apquilsilhnanacpec quellhip— sat itne ingyanic.
6 Apquilyajaclhoc nic nat. Apquiltajanyeclhec nic nat enlhitaoc. Apquiltimnasquic nic nat aptomjaclha apcanama José.
7 Apquilatingmavoc nic nat: —Visqui, ¿so actomja singilpejescaa nac nincoo? Paj ontemac mataa nincoo actomja nac lha. 8 Ningiltajasoc alhta solyayem ningvitay alhta congne yamquintimajac ningilvoclho ningaoclha Canaán. Mongvanquejec nincoo ongminyilhic plata najan oro asoc acmamnave visqui tingma pac. 9 Ematong sat aptomja apminyilhma ingjaycoc acmamnave. Jingiltimjic sat ningiltimesaycam nincoo cotningvoyam nelha— nic nat apquiltomjac.
10 Aptomjac nic nat apquimja apmamyi apquilanya: —Cotnejic sat actomjaclha apquillhanma quellhip. Acvitac sat ancoc ingjaycoc, eycaso etnejic sat seltimesaycam cotningvoyam nelha. Mepqui apquilsilhnanomap apnaymacoc— nic nat aptomjac.
11 Yejemoc nic nat apninquina nalhpop yamquintimajac, apquiljalhyovasa atnaoc. 12 Apquitamquic nic nat apquimja apmamyi. Apquilanoc nic nat apmamyi apsoycam apcaneycaoc apmamyi. Apsovjoc nic nat apquilano acvocmo apsilhyo apsoycam. Apvitangvocmec nic nat ingjaycoc congne yamquintimajac apác Benjamín. 13 Apquilyaptec nic nat apquilantalhnama as enlhitaoc ayinyema alyitnocjayo apquilvalhoc. Apquilpatimcaseclhec nic nat yamquintimajac yamelyeyjaycoc. Apquiltajavoc nic nat mocjam tingma apvanyam.
14 Apquilvoclhec nic nat José tingma pac Judá najan apquilyalhinga. Apnec nic nat maa José. Apquiljalhec nic nat apquilpipma. Inquilticlhicvocmec nic nat acpayjaclha napaat nalhpop.
15 Aptomjac nic nat José apquilanya: —¿So actomja quellhip qui? ¿Am ya elyasamcoc quellhip acyitna sicmovan sicyascamco?— nic nat aptomjac.
16 Apcatingmavoc nic nat Judá: —Visqui, mongvanquejec nincoo ongilatingmojo. Mongvanquejec ongilpeyvescasiclha nintemaclha. Apvitac lhac Dios Apyimtalhnamo actemaclha mongilyascalhma. Jingiltimjic sat ningiltimesaycam cotningvoyam nelha, najan maa aptomja apminyilhma ingjaycoc— nic nat aptomjac.
17 Aptomjac nic nat José apquilanya apquilpipma: —Paj. Apvamlha aptomja apsayclha ingjaycoc otnejic sat setnesaycam cotningvoyam nelha. Eltajiclhac sat apnaclha apquilyap apnaymacoc. Acyiplomo acpayjayclha apquilvalhoc— nic nat aptomjac José.
Apquilmalhnesquiscama Judá
18 Apyoctac nic nat Judá. Aptomjac nic nat apcanya: —Visqui ajac, ¿evanqui ya oltimnacsic amyaa acyilhamalhca? Nojetanov nasa sictomja apquilancam. Apnoc lhip apvisqui faraón. 19 Apquiltamjoc alhta eyasamcojo lhip aptemaclha ingilyap najan ingilyalhing. 20 Ningiltimnasquic alhta lhip apna mocjam ingilyap apvanyam najan ingyalhing apquitcoc. Apteyacmec alhta ingilyalhing aptomjaclha apvanyam ingilyap. Apquitsepquic alhta apipma. Avanjec alhta apcasicjayo ingilyap apquitca apcaymomap. 21 Apquiltamjoc alhta lhip ongilyantementa ingilyalhing yoyam etac lhip. 22 Ningiltimnasquic alhta mocjam lhip: Copvanquejec ingilyalhing eyinyoc apyap. Apyinyovquic sat ancoc, ingyitsapoc sat ingilyap. 23 Ingiltimnasquic alhta lhip: Am sat ancoc elyantementac apquilyalhing, colapvanquejec elvotac sicnaclha — alhta aptomjac lhip— nic nat aptomja Judá.
24 Apquiltimnam nic nat mocjam: Ningiltajaclhec alhta nincoo apnaclha ingilyap. Ningiltimnasquic alhta actomjaclha lhip appayvam. 25 Aptomjac alhta ingilyap singilanya: Eltajojo sat mocjam. Eltingyaoc sat mocjam nintom ayitcoc — alhta aptomjac singilanya. 26 Ningilatingmavoc alhta nincoo: Mongvanquejec ongilyacsic mepqui ningilyantamayclha ingilyalhing. Mongvanquejec ongilvoclha apnaclha apvisqui mepqui ingilyalhing — alhta ningiltomjac nincoo. 27 Aptomjac alhta singilanya ingilyap: Apquilyasamcoc quellhip, apcanit ayitquic alhta etava.
28 Apvonquipquic alhta lhama. Nasoc lhaja ayajem asoc navjac aclom. Am otaac mocjam acvocmo quilhvo nac jay. 29 Apquilyantamaclhec sat ancoc sictamongvoyam apsilhyo. Etjanyac sat acyimtalhnama nalhit amay. Quellhip sat eltimjic apquilsilhnanoncama. Ongvitsapoc sat coo ayinyema acyitnocjayo evalhoc — alhta aptomja ingilyap.
30 Avanjec anco apcasicjayo apyap. Ningiltajavoc sat ancoc mepqui ningillhalhma ingilyalhing. 31 Am sat ancoc etaac ingilyap apvanyam, ingyitsapoc sat ayinyema acyitnocjayo apvalhoc. Nincoo ayinyema ningilsilhnanoncama. 32 Actomjac alhta siyanya tata coo: Coo sat oya'mongsic ingilyalhing. Am sat ancoc oyantementac mocjam ingilyalhing, osilhnanlhcac sat napato lhip cotningvoyam nelha — alhta actomjac coo.
33 Altamjoc coo lhip jetnejic sictimesaycam cotningvoyam nelha sicyanmonquiscama ingilyalhing. Nomyov nasa etajiclha ingilyalhing apquillhalhma apquilpipma. 34 Movanquejec ovoclha apnaclha ingilyap mepqui ningillhalhma ingilyalhing. Am oltamjoc otamcojo actemaclha aplingaycamco ayinyema acyitnocjayo apvalhoc ingilyap— nic nat aptomjac Judá.