Los planes de Dios
1 Ahora pregunto: ¿Será que Dios ha rechazado a su pueblo? ¡Claro que no! Yo mismo soy israelita, descendiente de Abrahán y de la tribu de Benjamín. 2 Desde el principio, Dios reconoció a los israelitas como su pueblo; y hasta ahora no los ha rechazado. ¿No saben ustedes que en la historia del profeta Elías las Escrituras dicen que él, en su oración a Dios, acusó al pueblo de Israel? Pues dijo: 3 «Señor, han matado a tus profetas y han destruido tus altares; solo yo he quedado con vida, y a mí también quieren matarme.» 4 Pero Dios le contestó: «He apartado para mí siete mil hombres que no se han arrodillado ante el dios Baal.» 5 Pues de la misma manera, ha quedado ahora un pequeño resto, que Dios, en su gracia, ha escogido. 6 Y si es por la gracia de Dios, ya no es por lo que ellos hacen; porque si así fuera, esa gracia de Dios dejaría de ser gracia.
7 Entonces, ¿qué conclusión sacamos? Que los israelitas no consiguieron lo que buscaban, y que solo lo consiguió el pequeño grupo que Dios escogió. Los otros endurecieron su corazón, 8 como dicen las Escrituras: «Dios les embotó el espíritu; les dio ojos que no ven y oídos que no oyen, y así continúan hasta el día de hoy.» 9 También dice David:
«Que sus banquetes se les vuelvan trampas y redes,
para que tropiecen y reciban su merecido.
10 Que sus ojos se nublen y no vean;
que su espalda se les doble para siempre.»
La salvación de los no judíos
11 Ahora pregunto: ¿Será que los judíos, al tropezar, cayeron para ya no levantarse? ¡De ninguna manera! Al contrario, la caída de los judíos ha servido para que los otros pueblos alcancen la salvación, y para que los judíos se pongan celosos. 12 Y si el tropiezo de los judíos ha servido para enriquecer al mundo, y su fracaso ha redundado en beneficio de los pueblos no judíos, ¡ya podemos imaginarnos lo grandioso que será cuando todos los judíos alcancen la plena restauración!
13 Pero tengo algo que decirles a ustedes, los que no son judíos. Puesto que Dios me ha enviado a los no judíos, yo tengo en gran estima este servicio. 14 Quiero que algunos de mi propia etnia sientan celos de ustedes, para así llevarlos a la salvación. 15 Pues si el rechazo de los judíos al evangelio ha traído al mundo la reconciliación con Dios, ¿qué no traerá cuando ellos lo acojan? ¡Nada menos que vida para los que estaban muertos! 16 Pues si el primer pan que se hace de la masa está consagrado a Dios, también lo está la masa entera. Y si la raíz del árbol está consagrada a Dios, también lo están las ramas.
17 Al olivo, que son los judíos, se le cortaron algunas de las ramas, y en su lugar se le injertó el olivo silvestre, que eres tú. Así llegaste a participar de la misma raíz y de la misma savia del olivo. 18 Pero no te jactes ni desprecies las ramas naturales. Si lo haces, recuerda que no eres tú quien sostiene la raíz, sino que la raíz te sostiene a ti.
19 Tal vez dirás: «Sí, pero se cortaron unas ramas para injertarme a mí en el olivo.» 20 Es verdad, pero fueron cortadas por su falta de fe, y tú te mantienes firme únicamente porque tienes fe. Así que no te envanezcas, sino más bien ten cuidado. 21 Porque si Dios no tuvo consideración con las ramas naturales, tampoco la tendrá contigo. 22 Mira, pues, cuán bondadoso es Dios, y a la vez, cuán severo. Ha sido severo con quienes cayeron, y ha sido bondadoso contigo. Pero debes vivir de acuerdo con su bondad; de lo contrario, también tú serás cortado. 23 E incluso, si los judíos abandonan su incredulidad, serán injertados de nuevo; pues Dios tiene poder para volver a injertarlos. 24 Porque si tú, que por naturaleza eras un olivo silvestre, fuiste cortado e injertado contra lo natural en el olivo cultivado, ¡cuánto más los judíos, que son ramas naturales del olivo cultivado, serán injertados nuevamente en su propio olivo!
La salvación final de Israel
25 Hermanos, quiero darles a conocer este misterio para que no presuman de sabios: parte de los israelitas tiene endurecido el corazón, y esto será así hasta que se incorpore la totalidad de los pueblos no judíos. 26 Cuando esto suceda, todo Israel alcanzará la salvación, pues las Escrituras dicen:
«El libertador vendrá de Sión
y apartará de Jacob la maldad.
27 Y esta será mi alianza con ellos
cuando yo quite sus pecados.»
28 En cuanto al evangelio, se tiene a los judíos por enemigos de Dios, a fin de darles oportunidad a ustedes; pero en cuanto a la elección, Dios los sigue amando a ellos por causa de sus antepasados. 29 Pues lo que Dios da, no lo quita, ni tampoco olvida a quienes él llama. 30 Así como en tiempos pasados ustedes no siguieron a Dios, y ahora Dios tiene misericordia de ustedes, por causa de la terquedad de los judíos, 31 así también ellos rechazan el mensaje, pero solamente para que Dios tenga misericordia de ustedes y para que, también ahora, tenga misericordia de ellos. 32 Porque Dios permitió que todos seamos rebeldes, con el fin de tener misericordia de todos por igual.
33 ¡Cuán profundas son las riquezas de Dios, y su sabiduría y entendimiento! Nadie puede explicar sus decisiones, ni llegar a comprender sus caminos. 34 Pues «¿quién conoce la mente del Señor? ¿Quién podrá darle consejos? 35 ¿Quién le ha dado algo antes, para que él tenga que devolvérselo?» 36 Todas las cosas provienen de Dios, y existen por él y para él. ¡Gloria para siempre a Dios! Amén.
Apquilvomsomap tap napocja enlhitaoc Israel
1 Altamjoc oyasamcojo: ¿Apyinyovqui ya Dios enlhitaoc Israel apquiltomja apmolhama? Paj, am eyinyavac mocjam. Coo najan sicvisay Israel apmolhama, sictomja Abraham aptavin niptamin. Siyinyemayaclha actomja sictemolhama Benjamín. 2 Apquilyacyesquic nic nat Dios enlhitaoc Israel yoyam eltimjic apmolhama. Am eyinyavac apmolhama Dios. ¿Am ya elyasamcoc quellhip amyaa actalhesomalhca aplhenamap nic nat Elías profeta Dios aplingascama? Apquilmalhnaquic nic nat Elías aplhanma enlhitaoc Israel: 3 “Visqui, quip inyeylhojo. Apticyovquic profetas lhip apquillingascama, enlhitaoc Israel alhta apquilnapma. Apquiltovasquic alhta apquilvatnamaclha asoc macmescama Dios. Elhapco coo siyaymomalhca. Apquililtamjo inyicje jelajic coo lha” —nic nat aptomjac. 4 Apcatingmavoc nic nat Dios: “Apnam mocjam siete mil enlhitaoc sictamilquiscama coo. Am elpayasoc mataa quilaycmasquiscama selyitquiscama coo acvisay Baal” —nic nat aptomjac. 5 Acno najan quilhvo nac jay: Apnam napocja enlhitaoc Israel apquiltomja melyasquiyam. Apquilyacyesquic alhta Dios ayinyema apcamliyam apanco. 6 Jave ayinyema nintemaclha inganco yoyam jingilyacyecsic Dios eyca ayinyema aptemaclha singamliyam. Nasoc sat ancoc singilyacyescama Dios ayinyema nintemaclha inganco, alhtoc sat cotmongvomoc singamliyam.
7 ¿Jalhco actomja quilhvo nac jay? Am nic nat elvitac asoc aptingyeycaoc enlhitaoc Israel. Apquilvamlha napocja apquiltomja Dios apquilyacyescama apquilvitac alhta asoc aptingyeycaoc. Invocmec alhta actimem alyimnatem apquilvalhoc poc aplhamoclhojo. 8 Intomjac nic nat Dios appayvam actalhesomalhca: “Aptimescasquic Dios as enlhitaoc malha acnatiyanma apquilvalhoc. Apquilmasquic apataoc yoyam melvityejec olhma. Apquilmasquic apjaycaoc yoyam mellingejec olhma. Eycaso acvocmo quilhvo nac jay” —nic nat intomjac. 9 Aptomjac nic nat apvisqui David:

Apcaneclhec mataa as enlhitaoc yoyam eltovamcoc.
Altamjoc yoyam elmacpoc sat, malha quiljanma acmam asoc navjac.
Altamjoc yoyam colpilapongsic as enlhitaoc, elsilhnanacpoc sat.
Yoyam oyanmongsiclha apquiltemaclha apancaoc.
10 Altamjoc yoyam eltimjic mepqui apataoc, yoyam mevityejec olhma.
Yoyam eltimjic mataa apquiljalhem as enlhitaoc

—nic nat aptomjac.
Apquilvomsomap tap metnaja judíos
11 Altamjoc oyasamcojo mocjam: ¿Apquillhinganacme ya judíos yoyam elnatovasacpoc sat aplhamoclhojo? Paj, melnatovasacpejec sat. Am alhta elilyajaclhoc judíos. Apquilvomsacpec tap metnaja judíos ayinyema siclho melilyajayquiclho judíos. Apquiltamjoc Dios yoyam elyasipsic mocjam judíos yoyam ellhnasojoc apquiltemaclha apquilvomsomap tap. 12 Apquillhocac asoc altamila enlhitaoc lhalhma anco, malha cotlaycaoc asoc apquillhoy, ayinyema siclho melilyajayquiclho judíos. Coyangvomoc sat apquillhoy asoc altamila enlhitaoc lhalhma anco acvocmo sat acnim apquilyanmonquiscama apquilvalhoc aplhamoclhojo judíos.
13 Yitnec coo yoyam oltimnacsic quellhip enlhitaoc lhalhma anco. Dios aptomja seyapajascama nipyesicsa enlhitaoc lhalhma anco otnejic sicsoycam amyaa. Inpayjeclhec mataa evalhoc naysicsa sictamjaycam siclingascama amyaa. 14 Altamjoc coo yoyam elyasipsic enaymacoc judíos. Altamjoc yoyam ellhnasojoc apquiltemaclha quellhip yoyam elvomsacpoc tap napocja. 15 Apyinyovquic siclho Dios judíos. Eycaso ayinyema apquilasicjayclho mocjam Dios enlhitaoc lhalhma anco. ¿Jalhco sat cotnejic elmoc tacja Dios aplhamoclhojo judíos? Cotnejic sat malha apnalhaticjangviyam nipyesicsa apquilmasquingvaycmo. 16 Pac oltimnacsic actemaclha sicyitquiscama. Apponquinacpec mataa quilpasmongam macyelaquiscama yoyam colhic acmesa Dios. Apponquinacpec sat ancoc napocja macyelaquiscama, esovjacpojoc sat apponquinomap apyovoclhojo. Inquilponquinalhquic sat ancoc yamit inquipmenaoc, cosovjalhcojoc sat ancoc yamit inquipmenaoc, cosovjalhcojoc sat alponquinomalhca acyovoclhojo actingaoc.
17 Apquilyitsacpec judíos malha yamit ayenomalhca. Apquilyitsacpec enlhitaoc lhalhma anco malha yamit actiyapma anco nalhma. Apquilhacpec alhta napocja judíos, malha yamit actingaoc alyatemenomalhca. Innec alhta acpalhaquiscacmo lhip nipyesicsa judíos, malha actong ayitcoc yamit actiyapma anco macyipitquisquiyam moc yamit mayinayclha. Aptomjac lhip appasmeyquiclha judíos, malha lhama yamit inquipmenaoc acpasmeyquiclha actingaoc. 18 Copvanquejec lhip evinam judíos apquiltomja malha yamit ayenomalhca. Aptomjac sat ancoc lhip apvinéycam judíos, iyasamcojo anco: Jave lhip aptomja apyimnatescama inquipmenaoc. Eyca inquipmenaoc actomja acyimnatescama lhip, aptomja lhip malha actong.
19 Etnejic sat lhip jeyatingmojo: “Inquilyatemenalhquic alhta actingaoc yoyam colhic seyipitsa yamit ayenomalhca, malha sictomja actong” —sat etnejic lhip. 20 Naso, apquilhacpec alhta judíos malha yamit alyatemenomalhca ayinyema apquilyasquiyam. Innec alhta acpalhaquiscacmo lhip ayinyema meyasquiyam lhip. Noyimtalhnesacpojo nasa apanco, itamilsacpojo apanco lhip. 21 Am alhta elmiyavac Dios apquiltomja apquilyasquiyam, malha apquilhacjam yamit actingaoc. Am sat ancoc elyajaclhoc lhip lha, eyinyovacpoc sat lhip lha. 22 Quip ilanojo lhip. Dios aptomja apcasicjayo najan aptomja apnescamo apyanmongsayclha. Apyanmongsaclhec mataa apquiltemaclha melilyajayquiclho. Apcasicjavoc mataa Dios lhip aptomja meyasquiyam. Iyiplovcasojo sat lhip mataa. Am sat ancoc eyiplovcasac lhip, eyinyovacpoc sat lhip lha, malha yamit actingaoc alyatemenomalhca. 23 Pac oltimnacsic mocjam quellhip: Apquilvatsamquic sat ancoc judíos apquiltemaclha apquilyasquiyam, colhic sat acpalhaquiscaclho mocjam, malha actong ayitcoc macyipitcasquiclha yamit. Apmopvan innac Dios. Apvanquic elpalhaquiscaclha mocjam judíos, malha apyipitsayclha mocjam yamit actong ayitcoc. 24 Lhip aptomja metnaja judío. Innec alhta acpalhaquiscacmo lhip nipyesicsa judíos, malha actong ayitcoc ayinyema yamit actiyapma anco macyipitquisquiyam moc yamit ayenomalhca. Eycaso ayinyema cotnaja nintemaclha inganco. Apvanquic Dios elpalhaquiscaclha mocjam judíos, malha apyipitsayclha mocjam actong ayitcoc ayinyema yamit ayenomalhca. Eycaso actomja ayilhyevay anco, am colhno moc.
Apquilvomsomap tap judíos actamongvomlha nelha acnim
25 Quellhip elyalhinga. Altamjoc coo yoyam melyimtalhnesacpejec apanco quellhip. Elyasamcojo sat quellhip asoc acyilhomalhca: Nasoc anco alyimnatem apquilvalhoc napocja enlhitaoc Israel. Comascoc sat alyimnatem apquilvalhoc acvocmo sat acnim apsovjomap apquilyanmonquiscama apquilvalhoc metnaja judíos. 26 Natamin elvomsacpoc sat tap aplhamoclhojo enlhitaoc Israel. Intomjac nic nat Dios appayvam actalhesomalhca:

Tingma Sión sat ingyinyema Singvomquiscama tap.
Elyanmonquisquisic sat apquilvalhoc Jacob aptovana niptamin.
27 Acmascosquic sat ancoc melyascalhma enlhitaoc,
ollanac sat asoc monquinatquiscama sicmayjayoclha ajanco

—nic nat intomjac Dios appayvam.
28 Apquiltanovquic mocjam tasic amyaa judíos. Apquiltomja malha metnaja apnaymacoc Dios. Eycaso ayinyema apquilasicjamap quellhip. Eyca apquilasicjavoc mocjam Dios aplhamoclhojo judíos aptomja apquilyacyescama. Ayinyemaclha apquilasicjavoc nic nat Dios judío apquilictingam apmamyi. 29 Memyongvoclhejec mataa Dios singaycaoc ningillhoy nincoo. Melvatescamejec najan singilanem, malha singilevoycam. 30 Quellhip apquiltemaclha nano melilyajayquiclho Dios. Quilhvo eyca apquilvita aptemaclha Dios apcamliyam, ayinyemaclha am elilyajaclhoc mataa judíos. 31 Quilhvoc apquiltomja melilyajayquiclho judíos naysicsa apquilvitay quellhip Dios apcamliyam. Elviticlhac sat mocjam judíos Dios apcamliyam. 32 Apquiltamjoc Dios elimlimojo apquilanomacpo, ayinyemaclha apquilanomacpo alhta apquiltomja melilyajayquiclho.
33 Cotlaycaoc asoc acyitna Dios, malha cascama apquilnatam. Avanjec anco apyascamcolhma Dios. Mongvanquejec ongilyasamcojo acvamlha actemaclha aclhanma apvalhoc Dios. Mongvanquejec najan ongilyasamcojo acvamlha aptemaclha apanco Dios. 34 Intomjac nic nat Dios appayvam actalhesomalhca: “¿Soc enlhit apyasamcoc actemaclha apvalhoc Dios Visqui ingac? ¿Soc enlhit aptomja appamejitsaycam Dios?” —nic nat intomjac. 35 ¿Soc enlhit apmescama asoc apanco Dios yoyam elhcac acyanmongayclha? 36 Aclhamoclhojo asoc alinyema Dios. Aclhamoclhojo asoc apquillanay nic nat Dios. Aclhamoclhojo asoc altomja apancaoc Dios yoyam emiclhac mocjam. Innec mataa ayaco Dios cotmongvoycamlha nelha. Amén.